1 Tabel. Inhoud van de monodisciplinaire raadpleging. - ME/CVS ...

Tabel. Inhoud van de monodisciplinaire raadpleging.
Centrum Diagnostische akten Advisering Opmerkingen
UZ Leuven
UZ Antwerpen
UZ Gent
Consultatie arts inwendige geneeskunde
□ anamnese
□ klinisch onderzoek
□ laboratoriumonderzoek
□ technische onderzoeken (standaard: RX thorax,
echografie abdomen; andere onderzoeken, zoals
polysomnografie, op indicatie)
Consultatie geneesheer-psychiater
□ interview
□ semi-gestructureerde bevraging via vragenlijsten
Consultatie arts inwendige geneeskunde
□ anamnese (oa specifieke navraag naar slaapproblemen
en uren liggende rust; inschatten hoe groot de invaliditeit
is)
□ klinisch onderzoek (oa nazicht fibromyalgie pijnpunten):
□ laboratoriumonderzoek en technische onderzoeken
(RX thorax, Echoabdomen, op indicatie andere
onderzoeken)
□ informatie doel en traject revalidatie
□ educatie over de visie van het centrum
Consultatie arts inwendige geneeskunde
□ laboratoriumonderzoek (standaard onderzoek +
onderzoek schildklierfunctie, rheumatesten, serologie)
□ technische onderzoeken (standaard: RX thorax,
echografie abdomen, ECG; andere onderzoeken, zoals
polysomnografie, op indicatie)
Consultatie geneesheer-psychiater
Anamnese psychiatrisch onderzoek
Semi-gestructureerd psychiatrisch onderzoek
(S.C.A.N.)
Consultatie arts fysische geneeskunde
-informering over de inhoud van het programma
-nagaan of het praktisch mogelijk is om het programma te
volgen
-bevragen motivatie
□ doorverwijzing naar andere ziekenhuisdiensten bij
vermoeden van belangrijke pathologie die CVS
uitsluit
□ patiënten die niet weerhouden worden na het
consult (oa omdat revalidatie moeilijk met
professionele situatie te combineren is) krijgen de
nodige informatie en educatie mee zodat ze
behandeld kunnen worden door hun huisarts en
perifere kinesitherapeut
□ patiënten waarvan de draagkracht onvoldoende is
worden geadviseerd om daaraan eerst thuis te
werken en worden dan later opnieuw uitgenodigd
om hun toestand te herevalueren. Ze krijgen
educatie over de biopsychosociale visie/onbalans
draagkracht-draaglast/dynamiek van overbelasting.
□ elke patiënt krijgt het advies om reeds in
afwachting van het bilan / de revalidatie te starten
met de opbouw van de conditie, het doseren van
inspanningen en het afbouwen van liggende rust
□ coördinaten van perifere zorgverleners worden
aan de patiënt bezorgd indien niet overgegaan
wordt tot een bilanrevalidatieprogramma
□ fysische therapie wordt meestal reeds
aangeraden aan patiënten die weerhouden worden
voor het bilanrevalidatieprogramma
□ infosessies voor patiënten die op de wachtlijst
staan
□ patiënten die de wachtlijst niet wensen af te
wachten kunnen buiten de overeenkomst een
psychische en fysische behandeling volgen in het
centrum
□ doel = internistische inclusie- en
exclusiecriteria nagaan
□ het centrum zegt zeer veel aandacht te
besteden aan het monodisciplinair consult
□ doel:
- bevestigen of weerleggen CVS-diagnose
- verdere doorverwijzing bij andere
diagnose
- inschatten of patiënt geschikt is voor
revalidatie
- educatie patiënt in functie van een
revaliderende aanpak
□ goede doorverwijzing naar
kinesist/psycholoog voor die patiënten die
het bilan en of de revalidatie niet volgen.
□ drieledig consult teneinde
exclusiecriteria vroegtijdig vast te stellen
□ patiënten waarbij het centrum op basis
van het standaardverwijsformulier twijfelt
aan de CVS-diagnose worden sneller
uitgenodigd voor het consult zodat ze niet
nodeloos lang op de wachtlijst staan
1

Tabel. Inhoud van de monodisciplinaire raadpleging (vervolg).
Centrum Diagnostische akten Advisering Opmerkingen
UCL – St.-Luc
UCL – Mont
Godinne
AZ VUB
Consultatie arts inwendige geneeskunde
□ klinisch onderzoek
□ laboratoriumonderzoek
Consultatie geneesheer-psychiater
□ afname semi-gestructureerd psychiatrisch
interview (cf overeenkomst)
□ gedetailleerd onderhoud
Consultatie arts fysische geneeskunde
□ anamnese
□ klinisch onderzoek (locomotorisch)
□ differentiële diagnostiek CVS en fibromyalgiesyndroom
□ informatie met betrekking tot het programma en
de vereisten om dit programma te kunnen
realiseren
Systematische bespreking van de bevindingen van
de monodisciplinaire consults met het volledige
team
Consultatie arts inwendige geneeskunde
□ anamnese
□ klinisch onderzoek
□ laboratoriumonderzoek (oa. testen op
glutenintolerantie)
Consultatie geneesheer-psychiater
□ op indicatie behandelingen opstarten van
alternatieve aandoeningen die de klachten zouden
kunnen verklaren
Co-consultatie pediatrie-kinderpsychiatrie
□ medische anamnese
□ ontwikkelingsanamnese
□ bevragen van stress-gebonden en psychiatriegebonden
factoren
□ opvragen van de resultaten van diagnostische
onderzoeken die reeds uitgevoerd zijn. Onder meer
op basis hiervan wordt een planning opgemaakt van
onderzoeken die (nog) moeten gebeuren tijdens het
bilanrevalidatieprogramma.
□ toelichting van de biopsychosociale visie van het
centrum tijdens het consult
□ irrealistische ziektetheorieën worden reeds
bijgestuurd naar aanleiding van het monodisciplinair
consult
□ het team beslist soms om reeds een
monodisciplinaire, psychiatrische behandeling op te
starten
□ advisering indien het team de CVS-diagnose niet
bevestigt op basis van het monodisciplinair consult
□ naar aanleiding van het monodisciplinaire consult
gebeurt weinig advisering gezien het korte
tijdsinterval tussen de voorafgaandelijke consults en
het bilanrevalidatieprogramma
□ indien de CVS-diagnose finaal niet bevestigd wordt,
wordt de patiënt uitgenodigd bij de psychiater of de
inwendige geneesheer voor een adviseringsgesprek
□ naar aanleiding van de co-consultatie vindt nog
geen echte advisering plaats, behalve dan dat de
ouders wordt aangeraden om hun kind gedurende
twee weken (behalve het weekend) te laten opnemen
in het ziekenhuis voor het bilanrevalidatieprogramma.
□ patiënten waarbij op basis van het
standaardverwijsformulier duidelijk blijkt dat
ze niet in aanmerking komen voor de CVSdiagnose
worden niet uitgenodigd
□ het centrum vermijdt om te snel het CVSvermoeden
te bevestigen
□ het centrum zegt feitelijk alles te doen
om de bevestiging van de CVS-diagnose te
vermijden door via diagnostisch onderzoek
en andere behandelingen eerst
alternatieve hypothesen voor de klachten
uit te sluiten. Deze fase van de begeleiding
kan dan ook enige tijd in beslag nemen.
Een goede diagnosestelling is volgens het
centrum essentieel voor de revalidatie.
□ het centrum kiest voor een co-consultatie
om op die manier van in het begin de
boodschap te geven dat zowel het fysisch
als het psychiatrisch spoor gevolgd worden
2

Tabel. Concrete doelstellingen van de revalidatie.
UZ Leuven UZ Antwerpen UZ Gent
□ informering/educatie, m.b.t.:
- cvs,
- open ziektetheorie,
- pijn, …
□ stabiliteit: gemiddeld stabiel niveau van
functioneren (eerste doelstelling)
□ doseren: een evenwichtige afwisseling tussen
activiteit en rust
□ rekening houden met en acceptatie van
beperkingen
□ zelfbewustwording: van lichaam, emoties,
cognities en gedragingen
□ inzicht:
- uitlokkende factoren
□ zelfredzaamheid, zelfzorg, zodat de patiënt in
staat is de revalidatie zelfstandig verder te zetten
□ conditie-opbouw
□ activiteitsniveau opdrijven, zonder dat dit
aanleiding geeft tot malaise gevoelens
□ echt ontspannen leren rusten
□ algemene spanningsgraad verminderen
□ sociaal / relationeel: gunstig familiaal klimaat
scheppen voor de revalidatie van de patiënt
□ professionele reïntegratie
(= einddoel)
- werkhervatting indien mogelijk (vooral bij
personen die recent nog werkten)
- realistische, stapsgewijze werkhervatting met
aandacht voor belasting en draagkracht
Geen wijzigingen van de doelstellingen in de loop
van de overeenkomst.
□ DRAAGKRACHT VERHOGEN = algemene doelstelling
= verbetering van inspanningstolerantie en recuperatievermogen
leidt tot verhoging levenskwaliteit en afname van de klachten
Subdoelen:
□ Gedragsveranderingen (overt en covert) i.f.v. een afname van de
overbelasting:
- evenwichtige dagindeling, gezond slaap/waakritme, doseren;
- acceptatie van lichamelijke beperkingen → daling emotionele stress;
- beter copen met omgevingsfactoren → toename assertiviteit /
verbeteren sociaal contact / groter zelfwaardegevoel
- lichamelijke belastingsbeperking
□ Inzicht
- in causaliteit: kwetsbaarheid, uitlokkende en onderhoudende factoren
- cognitieve herstructurering van ziekte onderhoudende factoren
- veranderingen m.b.t. ziekte/gezondheidsopvattingen
□ Zelfsturing en vergroting van autonomie
□ Daling van de basistonus
□ Gedoseerd opvoeren van het inspanningsniveau; opbouw van
conditie en motorische vaardigheden
□ Stapsgewijze heropname van activiteit, lichamelijk, mentaal en
sociaal → reïntegratie maatschappelijk en professioneel
□ Beter hanteren van kwetsbaarheid; herstellen van autonomie en
competentieverwachting
□ Realistische doelen/planning i.v.m. werkhervatting
□ sociaal / relationeel: gunstig familiaal klimaat scheppen voor de
revalidatie van de patiënt
Wijzigingen van de doelstellingen in de loop van de overeenkomst
Geen fundamentele wijzigingen in de doelstellingen; wel concreter
gesteld. Aanvankelijk werd herstel gedefinieerd als afname van de
klachten; nu als toename van de draagkracht.
Geen wijziging in de loop van het traject van het revalidatieprogramma.
De patiënten kennen vooraf de doelstellingen van het programma en
deze wordt niet gewijzigd.
□ informering/educatie
- holistische visie bijbrengen,
- psyche-soma discussie doorbreken
□ levenskwaliteit verbeteren (=eerste stap in de
revalidatie; symptoombehandeling en werkhervatting zijn
andere aandachtspunten)
~ psychopathologie
~ wijze waarop beperkingen ervaren worden
~ algemene en sociale omgang
□ stabiliteit
□ normaal slaappatroon aanleren
□ inzicht verschaffen in de beleving van en de reactie op
de ervaring van beperkingen (emoties-cognitiesgedragingen)
□ echt ontspannen leren rusten
□ algemene spanningsgraad verminderen
□ sociale vaardigheden aanleren
□ conditie-opbouw
□ activiteitsniveau opdrijven
□ realistische, concrete planning opstellen m.b.t.:
- de verderzetting van de revalidatie na afloop van het
programma in het centrum
- werkhervatting (realistische inschatting van draagkracht
en werkbelasting)
Geen wijzigingen van de doelstellingen in de loop van de
overeenkomst. Het centrum werkt al sinds het begin van
de jaren 90’ op deze wijze.
Doelstellingen die de referentiecentra extra benadrukken zijn in het vet weergegeven. 3

Tabel. Concrete doelstellingen van de revalidatie (vervolg)
UCL – St.-Luc UCL – Mont Godinne AZ VUB (Dienst pediatrie)
□ informering/educatie
- een holistische visie op de problematiek bijbrengen
□ begrijpen en aanvaarden van de aandoening
□ stabiliteit, door inzicht in klachtenpatronen en –
fluctuaties en het verband met activiteit.
□ zelfbewustzijn (intuïties, emoties, cognities,
aangepaste en onaangepaste gedragingen) en
zelfvertrouwen
□ psychoducatie
- realistische doelstellingen formuleren
- inzicht in etiologie en ziekte onderhoudende factoren
- goede dagorganisatie (de ganse dag actief kunnen
zijn; goede activiteitenkeuze)
- realistische beslissingen leren nemen (rekening
houdend met beperkingen)
- realistisch revalidatieplan opstellen
□ conditie-opbouw
□ activiteitsniveau opdrijven
□ toestandsstabilisatie, door begrijpen van het patroon
en de fluctuaties van de klachten en het verband met
activiteit en andere factoren (emoties, externe factoren,
…)
□ sociaal / relationeel:
- gunstig familiaal klimaat scheppen voor de
revalidatie van de patiënt
- sociale reïntegratie
□ professionele reïntegratie
- in functie van de persoonlijke doelstellingen van de
patiënten
Wijzigingen van de doelstellingen in de loop van de
overeenkomst
De doelstellingen van de revalidatie zijn niet
fundamenteel gewijzigd maar wel preciezer geworden.
□ de eerste noodzakelijke doelstellingen van de revalidatie zijn:
- het verminderen van de hostiliteit gevoelens (tegenover
zichzelf, de andere, de maatschappij) → repercussies op alle
niveaus: relationeel, sociaal, socioprofessioneel, intrapsychisch
(angst, depressie)
- een gestructureerd levensritme (slaap/waak ritme,
maaltijden) → dit leidt ook tot een meer gestructureerd denken
□ aanvaarding van beperkingen
□ schuldgevoelens verwoorden
□ copingstrategieën verruimen
□ verhogen van zelfbewustzijn en zelfredzaamheid
□ de patiënt bewust maken van zijn mogelijkheden (psychisch,
fysisch, professioneel) en deze mogelijkheden maximaal
exploiteren
□ conditie-opbouw
□ activiteitsniveau opdrijven
□ sociaal / relationeel:
- gunstig familiaal klimaat scheppen voor de revalidatie van de
patiënt
- maatschappelijke reïntegratie
□ professionele reïntegratie:
- werkhervatting voor iedereen (=een selectievoorwaarde voor
tenlasteneming), behalve voor zelfstandigen of huisvrouwen
□ globaal, individueel aangepast project opmaken voor de
verderzetting van de revalidatie samen met de eerste- en
tweedelijnszorgverleners.
Geen wijzigingen van de doelstellingen in de loop van de
overeenkomst.
REACTIVATIE
□ de patiënt en het systeem waarin hij of zij leeft zelf
verantwoordelijk stellen voor de revalidatie, niet in een
afhankelijkheidspositie duwen ten opzichte van de
zorgverleners
□ cognitief hervatten
= graduele en uiteindelijk fulltime schoolhervatting
(binnen de duur van het revalidatieprogramma)
□ sociaal hervatten
= hobby’s en vrienden hebben (patiënten uit hun
isolement halen)
□ ego-versterking, communicatievaardigheden
vergroten
□ lichaamsbeleving terug positief maken
De doelstellingen zijn niet fundamenteel gewijzigd in
de loop van de overeenkomst maar zijn na verloop van
tijd wel duidelijker en scherper gesteld.
Doelstellingen die de referentiecentra extra benadrukken zijn in het vet weergegeven. 4

Tabel. Selectiecriteria (in functie van de doelstellingen van de revalidatie) die de centra gehanteerd hebben bij hun beslissing om een
patiënt op te nemen in het revalidatieprogramma
UZ Leuven 1 UZ Antwerpen UZ Gent UCL – St.-Luc UCL – Mont Godinne AZ VUB
(bij gebrek aan
wetenschappelijk
gefundeerde
therapeutische
predictoren)
Contra-indicaties voor
revalidatie
□ irrealistische
doelstellingen
□ onvoldoende motivatie
voor zelfwerkzaamheid
en actieve coping
□ te grote afstand
tussen de woonplaats
van de patiënt en het
centrum
□ deconditionering die
zo ernstig is dat de
verplaatsing naar het
centrum niet mogelijk is
Contra-indicaties voor revalidatie
□ te grote afstand tussen de
woonplaats van de patiënt en het
centrum
□ lage inspannings-tolerantie die
ambulante onderzoeken en
revalidatie, zoals
voorgeschreven door de
revalidatieovereenkomst, niet
toelaten
□ onmogelijkheid om de
draaglast te verkleinen, door
sociofamiliale of andere
omstandigheden (bvb.
kansarmoede)
□ onvoldoende beheersing van
het Nederlands
□ patiënten die matig
geïnvalideerd zijn en
professioneel actief, worden via
een individueel programma
begeleid, mede omdat een
groepsrevalidatie vaak moeilijk
te combineren valt met een
beroepsactieve situatie.
Opmerkingen
□ met de professionele
doelstellingen van de patiënt
werd rekening gehouden. De
wens tot werkhervatting is een
positieve indicatie. Indien die
wens er echter niet is, is dit niet
noodzakelijk een tegenindicatie
omdat het hernemen van taken
binnen het gezin ook als een
belangrijke doelstelling gezien
wordt.
Contra-indicaties voor
revalidatie
□ patiënten die zich niet
kunnen verplaatsen
□ patiënten bij wie het
centrum geen vooruitgang
verwacht
□ in sommige gevallen
heeft het centrum rekening
gehouden met de motivatie
waarom een patiënt het
revalidatieprogramma wil
volgen. Enkel wanneer de
enige motivatie er in
bestaat in orde te zijn met
de adviseur is er een
probleem.
Opmerkingen
□ het centrum meent
weinig selectief te zijn bij
de opname van de
patiënten. Ook
rolstoelpatiënten komen
bijvoorbeeld in aanmerking.
□ het centrum heeft geen
patiënten geselecteerd op
basis van het resultaat van
de fietsproef.
□ het centrum meent dat
het in sommige gevallen
misschien strenger had
moeten zijn bij de selectie
van de patiënten.
Contra-indicaties voor
revalidatie
□ te grote afstand tussen de
woonplaats van de patiënt en
het centrum (behalve als de
patiënt zeer sterk gemotiveerd
is)
□ patiënten waarvoor een
groepsbehandeling niet
haalbaar is omwille van
persoonlijkheidsstoornissen of
een te ernstige
deconditionering
□ patiënten die ook na
contacten met het centrum
blijven vasthouden aan een
enge klinisch-biologische visie
□ patiënten die zowel een
biologische behandeling (buiten
St.-Luc) als het
revalidatieprogramma (in St.-
Luc) wensen te volgen
Opmerkingen
□ het centrum zegt dat het ook
patiënten behandeld heeft die
fysiek en cognitief zwaar
geïnvalideerd waren
□ het centrum heeft sommige
patiënten niet in revalidatie
genomen omdat ze niet
gemotiveerd waren om zich te
engageren voor 6 maanden
revalidatie (bijvoorbeeld,
personen die elders reeds goed
behandeld werden of personen
die nog beroepsmatig actief
waren)
Contra-indicaties voor
revalidatie
□ patiënten die niet in
staat zijn om de
revalidatie in groep te
volgen omwille van
een
persoonlijkheidsstoor
nis of zeer ernstige
deconditionering
□ bij patiënten die niet
bereid zijn tot
werkhervatting zal het
centrum de CVSdiagnose
niet
bevestigen
□ patiënten die nog
werken komen niet in
aanmerking voor de
revalidatie
Het centrum heeft
zijn patiënten niet
geselecteerd op
basis van andere
criteria dan de
criteria van de
overeenkomst
1 De gegevens die voor dit centrum in de tabel zijn vermeld, zijn onder meer ook gebaseerd op een ontwerppublicatie vanwege de geneesheren van het centrum; B. Van
Houdenhove, P. Van Wambeke, D. Blockmans. “Referentiecentrum voor het chronische vermoeidheidssyndroom (CVS): een terugblik op drie jaar ervaring en gedachten
over de toekomst”.
5

Tabel. Stappen die de centra genomen hebben om de patiënten te motiveren.
Centrum Stappen die de centra genomen hebben om de patiënten te motiveren
UZ Leuven
UZ Antwerpen
UZ Gent
□ Naar aanleiding van de screeningcontacten worden de patiënten vrij systematisch door de betrokken teamleden geïnformeerd over de screening
en het revalidatieprogramma. Op die manier krijgen de patiënten een beeld van de strategie van het centrum en de doelstellingen van de revalidatie.
□ Na de screening tijdens het bilanrevalidatieprogramma en een teamvergadering over de bevindingen van de screening vindt een adviesgeprek
plaats met de patiënt. Tijdens dit gesprek krijgt de patiënt enerzijds een samenvatting van de bevindingen van de screening. Anderzijds wordt tijdens
dit gesprek gepeild naar de motivatie van de patiënt om het revalidatieprogramma te volgen. Enkel indien de patiënt voldoende gemotiveerd is kan
het team daarna beslissen om de patiënt op te nemen in het revalidatieprogramma.
□ Het centrum vindt dat de patiënten pas echt gemotiveerd kunnen worden van zodra ze effectief ondergedompeld zijn in de revalidatie en
daadwerkelijk aanvoelen wat de revalidatie inhoudt.
□ Het centrum is ook van mening dat therapie feitelijk mensen motiveren is voor moeilijke zaken.
□ Tijdens de behandelingssessies worden de patiënten ook gemotiveerd.
□ Introductiesessie in groep over doelen en opzet kinesitherapie.
□ Tijdens het bilan worden de patiënten door de verschillende teamleden geïnformeerd over de doelen en het opzet van het revalidatieprogramma.
□ Op het einde van het bilan heeft de psycholoog een gesprek van ongeveer één uur met de patiënt. Het doel van dit gesprek is velerlei. Enerzijds
worden coping (actief/passief), acceptatie, doelen op lange en korte termijn, persoonlijke stressoren…bevraagd, om van bij de start met deze
factoren binnen de groepsrevalidatie rekening te kunnen houden. Anderzijds wordt er tijdens dit gesprek een begin gemaakt met cognitieve
herstructurering rond visie en verwachtingen, zodat er op dit vlak overeenstemming bereikt wordt vóór de start van de revalidatie. Ook wordt de
belangrijkheid van bepaalde hinderpalen ingeschat en worden mogelijkheden tot oplossen (eventueel binnen eerste en tweede lijn) al even
besproken.
□ Ook tijdens de eerste sessies van de revalidatie wordt gewerkt aan het op elkaar afstemmen van de doelen en verwachtingen van de patiënt en
het centrum. Zelf toewerken naar inzicht in etiologie en onderhoudende factoren, ziet het centrum als een belangrijke motiverende factor.
□ Nadruk op zelfsturing en aanreiken van praktische hulpmiddelen hiertoe (zelfobservatie, -registratie en -evaluatie) werkt motiverend.
□ Tijdens de monodisciplinaire screening en tijdens het bilanrevalidatieprogramma worden de inhoud van het revalidatieprogramma en de motivatie
van de patiënt overlopen. Daarbij wordt ook samen met de patiënt nagegaan of het voor hem of haar praktisch haalbaar is om de revalidatie te
volgen.
□ Voor aanvang van de revalidatie wordt enige motivationele gesprekstherapie voorzien om de motivatie van de patiënt te verbeteren. Patiënten zijn
meestal wel gemotiveerd om iets aan hun klachten te doen maar blijken uiteindelijk niet altijd gemotiveerd te zijn voor het revalidatieprogramma dat
het centrum aanbiedt.
□ Vooraf worden de doelstellingen van de patiënt concreet bevraagd. Tijdens de behandeling wordt regelmatig de link gelegd tussen die
doelstellingen en wat de patiënt in dat opzicht al bereikt heeft.
□ Het centrum meent dat het belangrijk is dat de patiënten goed beseffen wat de doelstellingen van de revalidatie zijn. Het centrum stelt vast dat
sommige patiënten zich onvoldoende inzetten voor de revalidatie; doen alsof het revalidatieprogramma een bezigheidstherapie is. Patiënten die een
sessie missen moeten aan het centrum een getuigschrift van hun huisarts bezorgen.
6

Tabel. Stappen die de centra genomen hebben om de patiënten te motiveren (vervolg).
Centrum Stappen die de centra genomen hebben om de patiënten te motiveren
UCL – St.-Luc
UCL – Mont
Godinne
AZ VUB
□ Na de introductiesessies maken de patiënten (sinds juni 2004) voor zichzelf een individueel contract op waarin ze 2 à 3 doelstellingen
vooropstellen. Een kopie van dit contract wordt aan de psycholoog bezorgd. Dit contract verbindt de patiënten er ook toe om zich actief in te zetten
voor de revalidatie. De psycho-educatie wordt inhoudelijk deels afgestemd op de individuele doelstellingen van de patiënten van de groep.
□ Tijdens de sessies psycho-educatie worden de patiënten aangemoedigd om zelf hun eigenlijke motivatie te formuleren waarom dat ze de
inspanningen voor de revalidatie leveren. Tijdens de behandelingen worden verbeteringen opgemerkt. Ook tijdens de individuele gesprekken met de
psycholoog worden de patiënten aangemoedigd. Voor de opvolging van de evolutie bij de fysische revalidatie heeft elke patiënt een soort rapport
waarin verschillende evaluatieparameters systematisch worden bijgehouden. De kinesitherapeut overloopt dit rapport individueel met elke patënt.
□ Vroegtijdige informering van de patiënten en hun omgeving over de ziekte
□ Motivatie van de patiënten is volgens het centrum uitermate belangrijk omdat omgevings- of externe factoren en de cognitieve problemen van de
patiënten gemakkelijk aanleiding kunnen geven tot een terugval.
□ Het centrum meent dat mensen die lijden sowieso gemotiveerd zijn.
□ Het levensritme en de fysieke toestand van de patiënt (op basis van schalen en de hartfrequentie) worden tijdens elke sessie van de fysische
revalidatie geëvalueerd.
□ Het centrum zegt dat de ouders en de patiënten doorgaans niet gemotiveerd moeten worden voor de diagnostische fase van het programma.
Velen hebben al verschillende zorgverleners geraadpleegd en zijn zeer gemotiveerd om eindelijk te weten wat er precies aan de hand is.
□ Wat de specifieke revalidatie betreft dienen ouders en patiënten die een enge somatische visie hebben op de klachten, vaak gemotiveerd te
worden voor het psychotherapie-onderdeel van de revalidatie. Voor de andere onderdelen van de revalidatie (kinesitherapie, relaxatie, logopedie)
zijn deze personen wel voldoende gemotiveerd.
□ Tijdens de sessies van het specifiek interdisciplinair revalidatieprogramma die plaats vinden in het centrum, worden de patiënten en ouders
gemotiveerd voor de revalidatie, onder meer door inzicht te verschaffen in de noodzaak van de revalidatie (onderdelen).
7

Tabel. “Globale revalidatiestrategie”.
Centrum Globale revalidatiestrategie van het centrum
UZ Leuven 2
UZ Antwerpen
Het centrum volgt de behandelingsstrategie die Prof. Van Houdenhove ontwikkeld heeft. Deze behandeling
stoelt op een holistische visie waarbij een onderscheid gemaakt wordt tussen precipiterende, uitlokkende en
onderhoudende factoren. De eerste bedoeling van de revalidatie is de onderhoudende factoren te
beïnvloeden / behandelen, te weten de deconditionering, de inactiviteit, de slaapproblemen en de
stemmingsstoornissen. Daarnaast wordt nagegaan welke de oorspronkelijke uitlokkende factoren waren voor
de chronische vermoeidheid, of die nog aanwezig zijn, wat de belasting ervan nog is voor de patiënt en of er
dan aan gewerkt moet worden?
Alle therapeutische activiteiten staan in het teken van ‘optimaal leren omgaan met de klachten en de
beperkingen’ en ‘het zoeken naar een nieuw lichamelijk en psychisch evenwicht’.
De bedoeling van de revalidatie is de patiënten hun beperkingen te leren aanvaarden, te leren doseren, de
patiënten te leren omgaan met hun problemen en hun copingvaardigheden te doen toenemen.
Conform de holistische zienswijze werken de verschillende therapeuten van het team heel nauw samen.
De paradox van CVS is volgens het centrum te aanvaarden dat iemand zo slecht functioneert en daarmee
rekening houden.
□ Wijzigingen van de revalidatiestrategie in de loop van de uitvoering van de overeenkomst
De strategie is niet echt veranderd doch soms wel verfijnd. De gesprekstechnieken van de cognitief
gedragstherapeut zijn gewijzigd. De motivatietechnieken van de kinesitherapeuten zijn verfijnd. Het team is
meer rekening gaan houden met de resultaten van het CERM (Centrum voor Evaluatie en Revalidatie van
Motorische functies). Sommige wijzigingen aan de behandelingsstrategie zijn ingegeven door nieuwe
bevindingen uit de literatuur.
De globale strategie die zowel tijdens de consultatie inwendige ziekten, tijdens de sessies CGT en
kinesitherapie gevolgd wordt, is gebaseerd op de volgende visie:
1. Biopsychosociaal: lichaam/geest/sociale context zijn verweven.
2. Draagkracht/draaglast model: mensen verschillen individueel in hun mogelijkheden om aan allerlei
situaties het hoofd te bieden. Als de draaglast te groot wordt voor de draagkracht van de persoon zal dat
in het algemeen leiden tot klachten van zowel lichamelijke als psychische aard.
3. Een chronische activering van de stressrespons is bij overschrijding van de draagkracht zowel een
onderhoudende als een pathogenetische factor. Dit laatste omdat de tweede en derde fase van de
stressrespons volgens Selye (weerstandsfase en uitputtingsfase) leiden tot een progressieve daling van
de draagkracht.
De revalidatie bestaat in grote lijnen uit de volgende elementen: inzicht vergroten in factoren die de
vermoeidheid onderhouden, afname van overbelasting bewerkstelligen en systematische activiteitenopbouw
op lichamelijk, mentaal en sociaal vlak.
□ Wijzigingen van de revalidatiestrategie in de loop van de uitvoering van de overeenkomst
In de loop van de 3 jaar revalidatie is er een jaarlijkse bijsturing van de praktische aanpak van de revalidatie.
De laatste 2 jaar wordt naast doseren van de beschikbare energie vanaf de eerste sessies CGT de nadruk
gelegd op opbouw van conditie en belasting, zelfs indien dit maar wat later echt toepasbaar wordt.
Tevens heeft er een verschuiving van nadruk binnen het doel van de revalidatie plaatsgegrepen. Terwijl
herstel in de beginperiode, in eerste instantie gedefinieerd werd als afname van de klachten, definieert het
centrum herstel nu als een toename van draagkracht: groter inspanningsvermogen en een beter
recuperatievermogen. Afname van de klachten wordt dan gezien als een gevolg van de toegenomen
draagkracht. Dit heeft voor gevolg dat de patiënt minder gefocused is op de klachten en meer pro-actief zijn
revalidatie stuurt.
2 De gegevens die voor dit centrum in de tabel zijn vermeld, zijn onder meer ook gebaseerd op een ontwerppublicatie
vanwege de geneesheren van het centrum; B. Van Houdenhove, P. Van Wambeke, D. Blockmans. “Referentiecentrum voor
het chronische vermoeidheidssyndroom (CVS): een terugblik op drie jaar ervaring en gedachten over de toekomst”.
8

Tabel. “Globale revalidatiestrategie” (vervolg).
Centrum Globale revalidatiestrategie van het centrum
UZ Gent
UCL – St.-Luc
UCL – Mont
Godinne
AZ VUB
De werkwijze van het centrum is gebaseerd op een holistische visie. Het is hierbij belangrijk dat de
psychische en de fysische toestand van de patiënt samen evolueren. Verbeteringen op het ene niveau
kunnen daarbij aanleiding geven tot vooruitgang op het andere niveau.
Het centrum meent in vergelijking tot andere centra meer beroep te doen op hydrotherapie voor de
revalidatie. Deze behandelingswijze heeft als voordeel dat de startbelasting van de oefeningen laag kan
gehouden worden en aangepast aan de individuele patiënt. In de loop van de overeenkomst is het centrum
voor de fysieke revalidatie na drie maanden in het verloop van het revalidatieprogramma ook gestart met
fysieke oefeningen buiten het zwembad. Na een startfase met uitsluitend hydrotherapie wordt na drie
maanden ten dele overgeschakeld naar oefentherapie buiten het zwembad waaronder training op fiets en
spierversterkende oefeningen op toestellen.
Conform de holistische visie van het centrum vindt er wekelijks overleg plaats tussen de teamleden die de
twee behandelingen leiden.
□ Wijzigingen van de revalidatiestrategie in de loop van de uitvoering van de overeenkomst
Het centrum zegt dat deze strategie niet gewijzigd is. De behandelingen staan reeds jaren op punt.
De strategie van het centrum is gebaseerd op een biopsychosociale visie. Dit model wordt via de revalidatie
ook overgedragen naar de patiënten. Elk teamlid werkt vanuit deze visie. Tussen de teamleden vindt
regelmatig overleg plaats.
De “psychische” revalidatie die het centrum aanbiedt (de ganse equipe neemt hierin deel) is feitelijk eerder
een psycho-educatief programma dat zowel een psychologische begeleiding omvat alsook een educatie met
betrekking tot gezondheid en werkhervatting. Het merendeel van de sessies psycho-educatie worden geleid
door de psycholoog. Sommige sessies worden gegeven door de arts fysische geneeskunde, de
kinesitherapeut en de sociaal assistent. In parallel met dit programma wordt een “fysisch”
revalidatieprogramma verzekerd door de kinesitherapeut.
□ Wijzigingen van de revalidatiestrategie in de loop van de uitvoering van de overeenkomst
De behandeling van het centrum is in de loop van de overeenkomst niet radicaal veranderd. De
doelstellingen van de revalidatie zijn geleidelijk aan wel duidelijker geformuleerd en de psychoeducatie is
inhoudelijk meer afgestemd op wat de patiënten zelf aanbrengen.
De uiteindelijke bedoeling van het centrum is de patiënten de middelen aan te reiken om hun plaats in de
samenleving terug in te kunnen nemen zoals voordien.
De fysische revalidatie in het centrum is hypergestructureerd, heel concreet. De psychische revalidatie is
minder gestructureerd teneinde elke patiënt de mogelijkheid te geven om op zijn / haar eigen snelheid de
hostiliteit te verminderen. Tijdens de psychische revalidatie wordt meer analytisch gewerkt en is het de
bedoeling om tot diepgaande veranderingen te komen. Het centrum zegt dat er qua cognitieve
gedragstherapie culturele verschillen bestaan tussen Vlaanderen en Wallonië. In Vlaanderen is deze
behandeling meer beïnvloed door Duitse en Engelse theorieën. De psychische revalidatie die Mont Godinne
aanbiedt is eerder een geïntegreerde psychotherapie.
De zelfredzaamheid van de patiënt wordt extra benadrukt door het centrum. In elke behandelingsmodule van
het revalidatieprogramma worden de patiënten aangemoedigd om hun capaciteiten te ontdekken en zelf tot
(nieuwe) oplossingen te komen.
□ Wijzigingen van de revalidatiestrategie in de loop van de uitvoering van de overeenkomst
De doelstellingen van de revalidatie zijn niet gewijzigd. De participatie van de sociaal assistent in de
revalidatie is wel toegenomen (toevoeging aan het revalidatieprogramma van een vaste groepsbegeleiding
door de sociaal assistent) omdat het centrum vaststelde dat de middelen die in de overeenkomst voorzien
zijn niet volstaan voor de socioprofessionele reïntegratie. De extra inzet van de sociaal assistent wordt
gefinancierd door het ziekenhuis.
□ Voor het bilanrevalidatieprogramma verkiest het centrum dat de patiënten gedurende 10 dagen worden
opgenomen: enerzijds omdat de patiënten vaak van ver komen en het dan praktisch niet altijd haalbaar is om
frequent naar het referentiecentrum te komen; anderzijds omdat dit toelaat via observatie, in afwezigheid van
de ouders of de familie, de vermoeidheid en de slaapstoornissen van de kinderen te objectiveren. Deze
uitgebreide observatie-mogelijkheid zorgt er volgens het centrum voor dat na afloop van het
bilanrevalidatieprogramma vaak een andere diagnose dan CVS gesteld wordt. Het centrum stelt vast dat de
patiënten tot een ander antwoordpatroon komen op de vragenlijsten indien de ouders niet aanwezig zijn bij
9

Centrum Globale revalidatiestrategie van het centrum
de afname ervan.
Tijdens de opname voor het bilan vangt ook het therapeutisch proces reeds aan. Onder andere door de
afname van enkele relationele testen beginnen de patiënten reeds na te denken en komt er een
verwerkingsproces op gang. Veel kinderen komen bijvoorbeeld reeds tot de vaststelling dat stress een
onderliggende oorzaak is van hun klachten. Het centrum zegt dat de opname ook toelaat om een breuk te
creëren met het ziektepatroon waarin de patiënt zich bevindt.
□ De revalidatie die het centrum aanbiedt is (onder meer) gebaseerd op het symptoom-perceptiemodel (een
vorm van cognitieve therapie) dat ontwikkeld is op basis van de theorieën van Pennebaker & Kirmacher. Bij
dit model wordt ervan uitgegaan dat de mens voortdurend (bewust of onbewust) sensaties ervaart die hij
ofwel kan interpreteren als een lichamelijk symptoom, ofwel als een emotie. De attributiewijze beïnvloedt het
ziektegedrag. Een normale personenpopulatie zou een voldoende afwisseling hanteren tussen beide
attributiewijzen. Dit zou volgens het model niet gelden voor klinische populaties. Door de interpretatie van de
sensaties te beïnvloeden probeert het centrum de symptomen/de klachten aanvaardbaar te maken en te
verminderen (al wordt er bij de revalidatie zo weinig mogelijk gefixeerd op de klachten).
□ Het centrum besteedt veel aandacht aan het systeem (ouders, gezin, …) waarin de jonge CVS-patiënt
leeft. Volwassenen spelen namelijk vaak een grote rol in het tot stand komen en onderhouden van het
schoolverzuim van de jongere en beslissen feitelijk ook naar welke hulpverleners de jongeren gaan. Het is
dan ook belangrijk dat niet alleen met de patiënten maar ook met hun systeem gewerkt wordt.
□ De eigenlijke revalidatie vindt perifeer buiten het centrum plaats. De teamleden van het centrum hebben
vooral een coördinerende, adviserende rol of referentiefunctie (vooral voor de perifere kinesitherapeuten die
de patiënten behandelen en de scholen van de patiënten) en volgen de behandeling op. Voor die opvolging
komen de kinderen en de ouders in principe éénmaal per maand naar het centrum. Voor de
schoolbegeleiding gaat de orthopedagoog van het centrum frequent ter plaatse naar de scholen van de
patiënten en de CLB’s. Het revalidatieprogramma dat het centrum aanbiedt is geen vast programma maar is
aangepast aan de individuele patiënt (qua duur van het programma en frequentie van de interventies).
□ Het feit dat de revalidatie vooral perifeer plaats vindt bij kinesitherapeuten en psychotherapeuten en niet in
het CVS-centrum, heeft volgens het referentiecentrum als voordeel dat de patiënt uit het gespecialiseerde
medische circuit geraakt en minder gefixeerd wordt op de CVS diagnose (wat meer het geval is indien de
patiënt zijn behandeling volgt in een “CVS-centrum’).
□ Wijzigingen van de revalidatiestrategie in de loop van de uitvoering van de overeenkomst
De revalidatiestrategie van het centrum is niet echt geëvolueerd, doch (her)bevestigt zich eerder. Het
centrum is zich gaandeweg wel gaan afvragen of het niet nuttiger zou zijn om een referentiecentrum te
hebben voor somatoforme klachten in het algemeen (zoals o.a. ook buikpijn) in de plaats van een
referentiecentrum enkel voor CVS-patiënten.
10

Tabel. Behandelingsonderdelen van het specifiek interdisciplinair revalidatieprogramma (op het moment van de bevraging 3 ).
Centrum Behandelingsonderdeel
UZ Leuven
UZ Antwerpen
Cognitieve gedragstherapie Vast
Vast onderdeel
of facultatief
Disciplines die de
behandeling leiden
Psycholoog/cognitief
gedragstherapeut
Aantal individuele
sessies (en duur
van de sessies)
Aantal
groepssessies
(en duur van de
sessies)
Groepsgrootte
Totale duur
sessies
- 10 (1 uur) 3 à 4 10 uur
Graduele oefentherapie Vast Kinesitherapeut - 14 (1 uur) 10 14 uur
Graduele relaxatietherapie Vast
Ervaringsgerichte
groepsgesprekken
Kinesi-psychomotore
therapeut
- 14 (1 uur) 10 14 uur
Vast Verpleegkundige - 12 (1 uur) 10 12 uur
Psycho-educatie Vast Psycholoog - 2 (1 uur) 10 2 uur
Educatieve sessies Vast
Educatieve sessie – familieinformatie-voormiddag
Vast
Individueel consult bij de psychiater Facultatief Psychiater
Individueel consult bij de arts
fysische geneeskunde
Individueel consult bij de internist
Individueel consult bij de sociaal
assistent
Facultatief
Facultatief
(zelden)
Arts fysische
geneeskunde,
psychiater, psycholoog,
maatschappelijk werkster
Arts fysische
geneeskunde, psychiater
Arts fysische
geneeskunde
Arts inwendige
geneeskunde
Facultatief Sociaal assistent
- 3 (1 uur) 10 3 uur
- 1 (2 uur) +/- 50 2 uur
Cognitieve gedragtherapie Vast Psycholoog 3 (1 uur) 12 (2 uur) 7 à 10 27 uur
Kinesitherapie Vast Kinesitherapeut 3 (½ uur) 10 (1 ½ uur) 7 à 10 16,5 uur
Medische follow-up door de
internist
Vast
Arts inwendige
geneeskunde
Partnersessie Vast Psycholoog - 1
Individuele informatieve sessie
omtrent herscholing/ werkhervatting
Facultatief Verpleegkundige
Educatieve sessie Vast Kinesist 1 (2 uur) 25 2 uur
3 Sommige centra hebben de samenstelling van hun revalidatieprogramma en de grootte van de behandelingsgroepen aangepast in de loop van de overeenkomst.
2
11

Tabel. Behandelingsonderdelen van het specifiek interdisciplinair revalidatieprogramma (op het moment van de bevraging 4 ) (vervolg).
Centrum Behandelingsonderdeel
UZ Gent 5
UCL – St.-Luc
Cognitieve gedragstherapie Vast
Vast onderdeel
of facultatief
Disciplines die de
behandeling leiden
Psycholoog
(2 co-therapeuten),
(Sociaal assistent, 1
sessie)
Aantal individuele
sessies (en duur
van de sessies)
-
Aantal
groepssessies
(en duur van de
sessies)
13 à 14 (2 uur)
(standaardgroep)
Fysieke revalidatie Vast Kinesitherapeut - +/- 30 (1 uur)
Individueel consult bij de psychiater Facultatief Psychiater
Individueel consult bij de arts
fysische geneeskunde
Facultatief
Individueel consult bij de internist Facultatief
Individueel consult bij de sociaal
verpleegkundige
Psychoeducatie Vast
Arts fysische
geneeskunde
Arts inwendige
geneeskunde
Facultatief Sociaal verpleegkundige
Psycholoog, (arts
fysische geneeskunde, 2
sessies), (sociaal
assistent, 1 sessie,
optioneel)
Groepsgrootte
Totale duur
sessies
8 à 11 26 à 28 uur
Max. 6 in 1 e
drie maand
Volledige
groep daarna
30 uur
3 (45 min à 1 uur) 14 (1 ½ uur) 5 à 6 +/- 23,5 uur
Fysieke revalidatie Vast Kinesitherapeut - 18 (1 uur) 5 à 6 18 uur
Familiesessie Vast - 1 (2 uur) 2 uur
Consult bij de arts fysische
geneeskunde
Facultatief / één
vast consult
Arts fysische
geneeskunde
Individueel consult bij de psychiater Facultatief Psychiater
Individueel consult bij de internist Facultatief
Individueel consult bij de sociaal
assistent
Arts inwendige
geneeskunde
Facultatief Sociaal assistent
1 -
4 Sommige centra hebben de samenstelling van hun revalidatieprogramma en de grootte van de behandelingsgroepen aangepast in de loop van de overeenkomst.
5 Het centrum maakt een onderscheid tussen standaardgroepen en kleinere groepen (personen met ernstige deconditionering of co-morbide psychopathologie volgen de
behandeling in groepen van maximaal 4 patiënten). De sessies cognitieve gedragstherapie voor de kleinere groepen duren korter (1 ½ uur) en vinden frequenter plaats.
De gegevens die opgenomen zijn in de tabel met betrekking tot het aantal en de duur van de sessies gelden voor de standaardgroepen. Gedurende de eerste drie
maanden van het programma worden de standaardgroepen voor de fysieke revalidatie opgedeeld in kleinere groepjes.
12

Tabel. Behandelingsonderdelen van het specifiek interdisciplinair revalidatieprogramma (op het moment van de bevraging 6 ) (vervolg).
Centrum Behandelingsonderdeel
UCL – Mont
Godinne
AZ VUB
(Pediatrie) 7
Psychotherapie (incl 2 familiesessies) Vast
Kinesitherapie Vast
Vast onderdeel
of facultatief
Disciplines die de
behandeling leiden
Psycholoog (2 cotherapeuten)
Kinesitherapeut, sociaal
assistent
Aantal individuele
sessies (en duur
van de sessies)
Aantal
groepssessies
(en duur van de
sessies)
Groepsgrootte
Totale duur
sessies
- 21 (1 ½ uur) 7 31,5 uur
- 26 (1 uur) 7 26 uur
Sociaal werk Vast Sociaal assistent - 5 (1 ½ uur) 7 7,5 uur
Individueel consult bij de psychiater Vast Psychiater 2 -
Individueel consult bij de arts fysische
geneeskunde
Facultatief
Individueel consult bij de internist Facultatief
Individueel consult bij de sociaal
assistent
Opvolgingsconsultaties in het centrum
met de patiënt, en haar of zijn ouders
of gezin
Arts fysische
geneeskunde
Arts inwendige
geneeskunde
Facultatief Sociaal assistent
Vast
Kinder- en
jeugdpsychiater of
psycholoog (soms zijn
ook de kinesitherapeut of
orthopedagoogschoolbegeleider
aanwezig)
Schoolbegeleiding buiten het centrum Vast Orthopedagoog
Kinesitherapie buiten het centrum Vast Perifere kinesitherapeut
Individuele psychotherapie bij de
psychologe in het centrum
Individuele psychotherapie buiten het
centrum
Facultatief
(zelden)
Psycholoogpsychotherapeut
Facultatief Perifere psychotherapeut Variabel
Logopedie buiten het centrum Facultatief Perifere logopedist
Variabel
(minstens 45 min
à 1 uur; 1 ½ à 2
uur indien
meerdere
personen
betrokken zijn bij
de sessies)
Minimaal 6
gesprekken
Variabel (2 à 3
maal per week)
6
Sommige centra hebben de samenstelling van hun revalidatieprogramma en de grootte van de behandelingsgroepen aangepast in de loop van de overeenkomst.
7
In tegenstelling tot de referentiecentra voor volwassenen is het revalidatieprogramma van het referentiecentrum van het AZ VUB geen vast programma. De eigenlijke
revalidatie gebeurt in hoofdzaak buiten het centrum, in de omgeving van de patiënt.
-
13

Tabel. Inhoud psychische revalidatie.
UZ Leuven UZ Antwerpen UZ Gent
Cognitieve gedragstherapie
□ De behandeling is onder andere gebaseerd
op de theorieën van:
- Aaron Beck (cognitieve therapie)
+ bespreken en corrigeren van
‘automatische gedachten’ (gedachten die
gepaard gaan met negatieve mentale en
lichamelijke gewaarwordingen) en negatieve
‘kerngedachten’ (basisopvattingen van de
patiënt over zichzelf)
- en Albert Ellis (“rational-emotive therapy”)
+ irrationele gedachten uitdagen die aanzet
geven tot dysfunctionele emoties en
gedragingen
□ De cognitief gedragstherapeut werkt
overwegend met de ‘socratische dialoog’
(open, non-affirmatieve vragen vanwege de
therapeut) en bvb. met rollenspelen
naargelang wat zich aandient tijdens de
sessies.
□ Tussen de behandelingsessies door
houden de patiënten schema’s en
dagboeken bij.
Cognitieve gedragstherapie
□ Opmaken van een probleemsamenhang (individueel
per patiënt; inzicht krijgen in de ethiologie)
□ Zelfobservatie (o.a. door dagboekregistratie; zicht
krijgen op onderhoudende factoren en stressoren)
□ Stimuleren van gedragsveranderingen i.f.v. doseren
en i.f.v. doorbreken van onderhoudende factoren; op
basis van zelfobservatie: zelf doelen stellen en
zelfcontroletechnieken toepassen. Via functie-analyse
wordt de rol van uitlokkende stimuli en bekrachtigers
duidelijk gemaakt.
□ Experimenteren mét en aanleren ván nieuwe
copingmechanismen rond emotionele stressoren (die in
de eerste plaats verband houden met de klachten en het
schommelend verloop daarvan) (oa. gebaseerd op Beck
en Ellis), en informatie rond disfunctionele schema’s
vanuit schemagerichte therapie van Jeffrey Young.
□ In groepsgesprekken ziekte-onderhoudende
opvattingen die aan bod komen uitdagen
□ Graduele systematische activiteitenopbouw op
lichamelijk, mentaal en sociaal vlak
□ Planning opmaken van graduele werkhervatting met
vaststelling van subdoelen
□ Doorheen de revalidatie en via de
gedragsveranderingen wordt gewerkt aan factoren van
kwetsbaarheid, zoals perfectionisme, angst, afhankelijk
gedrag, …
□ Laatste groeps- en individuele sessie - zelfevaluatie:
welke factoren van kwetsbaarheid evolueren in de
goede richting, welke onderhoudende factoren vragen
nog aandacht. Zo nodig wordt er gericht doorverwezen.
Cognitieve gedragstherapie
Sessie 1: psycho-educatie over CVS:
- holistische visie;
- wetenschappelijke bevindingen;
- relativering wetenschappelijke waarde van bepaalde berichtgeving.
5 à 6 sessies:
- activiteitenmanagement: zoeken naar een schema dat haalbaar is
op goede én slechte dagen, nadien verder uitgebouwd op basis van
individuele doelstellingen.
- opbouw van doelstellingen
- informering over normale slaappatronen
- leren efficiënt rusten
4 à 5 sessies: cognitieve therapie
- gebaseerd op de theorie van Judith Beck
- informering over omgaan met beperkingen (emotionele en
cognitieve reactie, kerngedachten)
2-tal sessies sociale vaardigheidstraining:
- concrete rollenspelen (omgaan met kritiek, leren weigeren)
(tussendoor worden 6 sessies deels besteed aan relaxatie)
Laatste sessie:
- evaluatie (wat heeft de patiënt geleerd? Wat blijft moeilijk?);
- revalidatieplan opstellen voor de toekomst (bijkomende
begeleiding nodig?);
- informering door de sociaal werker over werkhervatting
(mogelijkheden (o.a. vrijwilligerswerk), informering over
begeleidingsdiensten, etc.)
□ In de loop van de revalidatie zijn er 3 à 4 evaluatiemomenten in
groep waarbij de realisatie van de persoonlijke doelstellingen
besproken wordt.
□ Over elke sessie wordt de patiënt een samenvattende brochure
bezorgd.
□ Tijdens de sessies houden de patiënten dagschema’s en rode
draad activiteiten bij (éénzelfde activiteit die de patiënt doorheen de
revalidatie uitoefent en waarvan de intensiteit of duur een barometer
is voor de toestand van de patiënt).
14

Tabel. Inhoud psychische revalidatie (vervolg)
UCL – St.-Luc UCL – Mont Godinne AZ VUB (pediatrie)
Psycho-educatie
□ de behandelingsvisie is eerder humanistisch en is geïnspireerd door de
theorie van Carl Rogers. De behandeling is gebaseerd op een
psychopedagogische benadering die als doel vooropstelt de patiënten te
brengen tot een beter kennen en begrijpen van hun persoonlijkheid van hun
dagdagelijks en relationeel functioneren (huwelijk, familiaal, sociaal,
professioneel, binnen de natuur, binnen een spirituele dimensie)
□ de behandeling is geen pure cognitieve gedragstherapie waarbij gewerkt
wordt met duidelijke taken. Het basisprincipe van de behandeling is dat de
patiënten zelf moeten uitzoeken wat ze het best kunnen doen.
□ de eerste drie sessies worden besteed aan cognities van de patiënten
met betrekking tot hun ziekte (etiologie, onderhoudende factoren,
behandelingsvisie)
□ één sessie omvat een reflexie over het biopsychosociaal model en de
therapeutische implicaties die daaruit voortvloeien, in het bijzonder wat het
opnemen betreft van de oefeningen in het dagelijkse leven
□ de andere sessies worden steeds besteed aan één thema. Welke
thema’s aan bod komen is deels variabel in functie van de persoonlijke
doelstellingen van de patiënten van de groep. Frequente thema’s zijn:
- tijd organiseren, beter of anders;
- actief leven en vitaliserende activiteiten;
- analyse van een herhaaldelijke, disproportionele emotionele reactie die
momenteel op de patiënt weegt;
- initiatie in besluitvorming …
□ elke sessie vangt aan met een open vraag over het thema. De patiënten
beantwoorden de vraag schriftelijk en delen daarna wat ze willen met de
groep.
□ Theorie over het thema wordt pas gegeven op het einde van de sessie. In
sommige gevallen ontvangen de patiënten op het einde van de sessie een
artikel met meer volledige, genuanceerde informatie over het besproken
thema.
□ twee sessies hebben betrekking op geheugen- en
concentratieproblemen.
Psychotherapie
□ Het centrum benadrukt dat de groep geen
educatiegroep of steungroep is maar een actieve
veranderingsgroep. Het groepsgegeven wordt gebruikt
om zich te hersitueren tegenover anderen (rond
schuldgevoelens, bepaalde opvattingen).
□ De behandeling is onder meer gebaseerd op het
model van Michael Sharpe.
□ Essentieel voor de psychische revalidatie (en voor het
ganse revalidatieprogramma) is het steeds weer
confronteren van de patiënt met zijn capaciteiten en de
oplossingsgerichtheid (“problem talk vs solution talk”).
□ Bij de psychische revalidatie wordt niet gewerkt met
huistaken.
Psychotherapie (in het centrum)
□ Individuele psychotherapie – eerder
psychodynamisch
15

Tabel. Inhoud fysieke revalidatie.
UZ Leuven UZ Antwerpen UZ Gent
De sessies bestaan achtereenvolgens uit:
- een opwarming;
- een fietssessie;
- een mini cooling down.
Er wordt gewerkt met vaste schema’s. De fietsduur
wordt gradueel opgevoerd teneinde het aëroob
vermogen van de patiënt te verhogen.
Stretchingactiviteiten hebben als bedoeling de meest
belangrijke spiergroepen op lengte te brengen.
Patiënten worden ook gestimuleerd om thuis te
oefenen. Uiteindelijk oefenen de patiënten ongeveer
drie keer per week.
De evolutie van de patiënten wordt systematisch
opgevolgd op basis van de hartfrequentie, de mate van
vermoeidheid en de mate van pijn. Aan de hand van
die parameters worden de instellingen van de
oefeningen aangepast.
In functie van het leren vermijden van lichamelijke
overbelasting, worden verschillende vormen van
overbelasting (piek, repetitieve, statische) uitgelegd,
wordt de patiënt geleerd deze te herkennen en via
ergonomie aan te passen naar adequaat bewegen en
gedrag. Een stretchschema, ontspanningstechnieken,
en ademhalingstechnieken worden aan geleerd.
Wat betreft het graded exerciseprogramma wordt er
een wandel- en een fietsschema en 6 algemeen
versterkende oefeningen gegeven, in die volgorde.
Het centrum zegt dat er tijdens de revalidatiesessies in
het centrum geen fietsen of andere toestellen gebruikt
worden zodat de patiënten de oefeningen die in het
centrum aangeleerd worden ook thuis gemakkelijker
verder kunnen zetten.
Er wordt een baseline bepaald op 3 opeenvolgende
dagen, om zowel een goede als een slechte dag in te
calculeren. Deze baseline is het minimum van het
inspanningsniveau van elke patiënt. De meting gebeurt
volgens het principe ‘working to tolerance’. De patiënt
krijgt de opdracht om een oefenschema dagelijks
submaximaal (de patiënt bepaalt dit zelf) uit te voeren
en te registreren wat zijn resultaten zijn. Door lager te
starten dan het basisniveau wordt overbelasting
voorkomen en heeft de patiënt al de eerste keren een
succeservaring.
Hierna wordt stapsgewijs de intensiteit van de
oefeningen opgebouwd volgens een vooraf opgesteld
schema (shaping). Indien de draagkracht van de
patiënt is teruggevallen kan het schema wel aangepast
worden. De patiënt heeft zelf aangeleerd hoe hij dit
schema kan testen en uitschrijven, dus bij terugval kan
hij zelf terug testen en een nieuw schema opstellen.
Van de patiënt wordt verwacht dat hij thuis dagelijks
aan stretching doet. Daarnaast oefent de patiënt thuis
om de dag of om de twee dagen.
Gedurende de eerste drie maanden van het
revalidatieprogramma wordt de fysieke revalidatie in
kleinere groepjes gegeven zodat elke patiënt
individueel beter opgevolgd kan worden.
Tot februari 2005 bestond de fysieke revalidatie louter
uit hydrotherapie. Sindsdien worden vanaf de vierde
maand naast de hydrotherapie ook fysieke oefeningen
buiten het water gegeven.
De oefeningen tijdens de hydrotherapie (stappen in het
water met of zonder zandzakjes) verlopen volgens een
vast oefenprogramma en worden gradueel (individueel
aangepast) opgevoerd qua duur en intensiteit.
De oefeningen buiten het water zijn
stretchingsoefeningen, spieropbouwende oefeningen
en fietsoefeningen. Daarnaast wordt ook informatie
gegeven over oefenen op een hometrainer.
Gemiddeld na twee maanden zetten de patiënten
tussen de sessies door ook thuis hun oefeningen
verder, zowel oefeningen in als buiten het water.
De eerste twee maanden zijn vooral gericht op het
verminderen van het dis-use effect. Vanaf de derde
maand is de fysieke revalidatie gericht op conditieopbouw.
16

Tabel. Inhoud fysieke revalidatie (vervolg)
UCL – St.-Luc UCL – Mont Godinne AZ VUB
De theorie over de fysieke revalidatie komt aan
bod tijdens de psychoeducatie.
De behandeling bestaat uit:
- fietssessies (progressieve toename van de
intensiteit);
- en stretching en relaxatie
- hydrotherapie.
Het effect van de fysieke revalidatie wordt
systematisch naar aanleiding van elke oefensessie
(zowel in het ziekenhuis als ook thuis) opgevolgd
aan de hand van een aantal parameters: de
hartslagfrequentie, de inspanningsperceptie
(schaal van Borg), de vermoeidheid (VAS) en de
pijn (VAS).
De patiënten oefenen vanaf het begin van de
revalidatie ook thuis.
De oefenschema’s tijdens de fysieke revalidatie
bestaan uit een opwarming, een fietssessie (waarvan
de intensiteit gradueel wordt opgedreven) en
stretching.
Het effect van de fysieke revalidatie wordt opgevolgd
op basis van de hartfrequentie en diverse schalen. In
functie van die metingen wordt de inspanning van de
fietssessie aangepast.
Patiënten oefenen ook thuis.
Perifeer buiten het centrum: relaxatie en graded exercise
aan de hand van werkschema’s.
De kinesitherapeut van het centrum heeft regelmatig contact
met de perifere kinesitherapeuten om de behandeling op te
volgen.
17

Tabel. Inhoud andere vaste onderdelen van het revalidatieprogramma.
UZ Leuven UZ Antwerpen UZ Gent UCL – St.-Luc UCL Mont Godinne AZ VUB
Graduele relaxatietherapie
- relaxatie (progressieve
spierrelaxatie);
- ademhalingsoefeneningen
(chronische hyperventilatie
behandelen);
- andere psychomotorische
oefeningen.
Educatieve sessies
□ thema’s
- “Biopsychosociaal model van CVS”
(door psychiater of psychologe)
- “Sociaal-maatschappelijke
aspecten van chronisch ziek zijn”
(door maatschappelijke werker)
- “Spierpijn: je ziet het niet, maar het
is er wel” (door arts fysische
geneeskunde)
□ familie-informatie-voormiddag
(patiënten samen met hun families)
- “Wat is CVS? Een brede kijk op uw
probleem, en wat je eraan kunt doen”
(door psychiater)
- “Waarom fysieke reconditionering
bij CVS?” (door arts fysische
geneeskunde)
- groepsbespreking: mogelijkheid tot
vragen en discussie
Ervaringsgerichte groepsgesprekken
- minder directief dan de cognitieve
gedragstherapie;
- uitwisselen van inzichten en
ervaringen;
- beantwoorden van vragen met
betrekking tot slaapproblemen,
voeding, alternatieve behandelingen.
Individuele sessies bij de
psycholoog
De partners van de patiënten
kunnen deelnemen aan deze
sessies.
Individuele sessies bij de
kinesitherapeut
(ingevoerd in de loop van de
overeenkomst)
- ingaan op zaken die de patiënt
niet aan bod wenst te brengen in
de groep;
- grondigere evaluatie van het
individueel revalidatieprogramma
Partnersessie
(partners in groep zonder
patiënten)
□ informering:
- visie van het centrum;
- inhoud en verloop van het
revalidatieprogramma.
- discussie / advisering (hoe
kunnen partner en patiënt elkaar
het meest steun verlenen?)
- Individuele
sessie bij de de
psycholoog
□ bespreking
van de
doelstellingen
voor de therapie
en het
programma
- Facultatief:
individuele
sessie bij de
sociaal
verpleegkundige
□ indien de
patiënt vragen
heeft rond
uitkering, hulp in
het huishouden,
…
Individuele sessies bij de
psycholoog
(ingevoerd in de loop van de
overeenkomst)
□ eerste sessie:
- individueel contract
- het functioneren en de
integratie van de patiënt in de
groep
□ tweede sessie:
- uitdiepen van iets dat de
patiënt zelf aanbrengt (bvb.
iets dat aan bod gekomen is
in de groep)
□ derde sessie:
- vooruit kijken naar de
verderzetting van de
revalidatie na afloop van het
programma in het centrum
(eventuele doorverwijzingen)
Familiesessie
- toelichting bij de
aandoening
(biopsychosociaal model)
- toelichting bij de filosofie en
het concrete verloop van het
revalidatieprogramma
- interactief gesprek ná
afloop van de informering
Groepssessies sociaal
assistent
(ingevoerd sinds juni 2004)
- confrontatie
- ondersteuning
- patiënten ertoe brengen hun
capaciteiten terug te vinden
om zelf oplossingen te vinden
voor hun socioprofessionele
problemen
Familiesessie
(6 patiënten en hun familie
en/of derden)
- o.l.v. drie therapeuten
- opheldering over de
aandoening
- inzicht bijbrengen over de
impact die CVS kan hebben
op een relatie of een systeem
- advisering
Opvolgingsconsultaties in het
centrum
- gesprekken met patiënt alleen,
moeder en kind, of met het gezin
- opvolging perifere
behandelingen en evolutie van de
patiënt
Schoolbegeleiding
□ Bij aanvang van de revalidatie,
na 2 à 3 maanden revalidatie en
op het einde van de revalidatie
heeft de orthopedagoog ter
plaatse in de omgeving van de
patiënt eerst een gesprek met de
school en het CLB, en vervolgens
een gezamenlijk gesprek met de
school, het CLB, de patiënt en de
ouders.
□ voorafgaandelijke bijeenkomst
met schooldirectie en
klasleerkracht:
- teaching over de visie van het
centrum over CVS
- advisering / sensibilisering
□ graduele schoolhervatting:
- er wordt gewerkt met een
strakke planning en een duidelijke
doelstelling (om vrijblijvendheid
en willekeur te vermijden)
- in samenspraak met het CLB
(expertise over de inhoud van de
verschillende vakken) wordt een
vakkenpakket samengesteld dat
de patiënt moet volgen (vooral
voortgangsvakken)
- enkel naar aanleiding van de
evaluatiemomenten wordt het
plan voor schoolhervatting
eventueel aangepast
18

(Theoretisch) tijdsrooster specifiek interdisciplinair revalidatieprogramma :: UZ Leuven
Totale duur revalidatieprogramma: 6 maanden
Totaal aantal uur revalidatie (exclusief partner-/ familie-sessies en consultaties bij geneesheren): 55 uur (55
u in groep; 0 u individueel)
Maand 1
Maand 2
Maand 3-6
Week 1
Week 2
Week 3
Week 4
1x Psychoeducatie (introductie cognitieve gedragstherapie)
1x Graduele oefentherapie
2x Graduele relaxatietherapie
1x Educatieve sessie
1x Groepsgesprek
(gespreid over twee dagen)
1x Psychoeducatie (introductie cognitieve gedragstherapie)
2x Graduele oefentherapie
1x Graduele relaxatietherapie
1x Educatieve sessie
1x Groepsgesprek
1x Cognitieve gedragstherapie
2x Graduele oefentherapie
2x Graduele relaxatietherapie
1x Groepsgesprek
1x Cognitieve gedragstherapie
2x Graduele oefentherapie
1x Graduele relaxatietherapie
1x Educatieve sessie
1x Groepsgesprek
1x Cognitieve gedragstherapie
1x Graduele oefentherapie
1x Graduele relaxatietherapie
1x Groepsgesprek
1x Cognitieve gedragstherapie
1x Graduele oefentherapie
1x Graduele relaxatietherapie
1x Groepsgesprek
Andere vaste onderdelen van het revalidatieprogramma:
+ één infosessie voor de families
Andere evaluatie- of boostermomenten:
(gespreid over twee dagen)
(gespreid over twee dagen)
(gespreid over twee dagen)
(wekelijks, op éénzelfde dag)
(maandelijks, op éénzelfde dag)
+ een maand ná afloop van de revalidatie vindt er een kort individueel evaluatiegesprek plaats met de
kinesitherapeut en de cognitieve gedragstherapeut en wordt er een afsluitend ervaringsgericht
groepsgesprek georganiseerd.
19

(Theoretisch) tijdsrooster specifiek interdisciplinair revalidatieprogramma :: UZ Antwerpen
Totale duur revalidatieprogramma: 12 maanden
Totaal aantal uur revalidatie (exclusief partner-/ familie-sessies en consultaties bij geneesheren): 43,5 uur
(39 u in groep; 4,5 u individueel)
Maand 1
Maand 2
Maand 3
Maand 4
Maand 5
Week 1 1x Cognitieve gedragstherapie
Week 2 1x Kinesitherapie: scholing, oefentherapie
Week 3 1x Cognitieve gedragstherapie
Week 4 1x Kinesitherapie individueel
Week 1 1x Cognitieve gedragstherapie
Week 2 1x Kinesitherapie: rugschool, stretching
Week 3 1x Cognitieve gedragstherapie individueel
Week 4 1x Partnersessie
Week 1 1x Cognitieve gedragstherapie
Week 2 1x Kinesitherapie: scholing, stretching
Week 3 1x Cognitieve gedragstherapie
Week 4 1x Kinesitherapie: relaxatie, ademhalingsoefeningen
Week 1 1x Cognitieve gedragstherapie
Week 2 1x Kinesitherapie: scholing, stretching
Week 3 1x Cognitieve gedragstherapie
Week 4 1x Kinesitherapie individueel
Week 1 1x Cognitieve gedragstherapie individueel
Week 3 1x Kinesitherapie: scholing
Maand 6 Week 1 1x Cognitieve gedragstherapie
Maand 7-8
Maand 9
Week 1 1x Cognitieve gedragstherapie
Week 3 1x Kinesitherapie: schooling, graded exercices
Week 1 1x Cognitieve gedragstherapie individueel
Week 3 1x Kinesitherapie individueel
Maand 10 Week 1 1x Cognitieve gedragstherapie
Maand 11 1x Kinesitherapie: opvolgen graded exercices
Maand 12
1x Cognitieve gedragstherapie
1x Kinesitherapie: opvolgen graded exercices
Andere vaste onderdelen van het revalidatieprogramma:
+ 1 informatieve sessie in groep door kinesist bij start van revalidatie
Andere evaluatie- of boostermomenten:
+ 2 consultaties bij een arts inwendige geneeskunde in de loop van de follow up
+ mogelijkheid tot gesprek met verpleegkundige over herscholing/werkhervatting op elk moment van
de revalidatie.
20

(Theoretisch) tijdsrooster specifiek interdisciplinair revalidatieprogramma :: UZ Gent
Totale duur revalidatieprogramma: 8 à 9 maanden
Totaal aantal uur revalidatie (exclusief partner-/ familie-sessies en consultaties bij geneesheren): 56 à 58
uur (56 à 58 u in groep; 0 u individueel)
Maand 1-3
Maand
4 – 8 à 9
Week 1 en 3
Week 2 en 4
Week 1 en 3
Week 2 en 4
1X Cognitieve gedragstherapie (activiteitenmanagement en relaxatie)
1X Hydrotherapie
1x Hydrotherapie (verminderen disuse effect)
(gespreid over twee dagen)
(gespreid over twee dagen)
1x Cognitieve gedragstherapie (cognitieve therapie en vaardigheidstraining)
1x Hydrotherapie (opbouw conditie)
(gespreid over twee dagen)
1x fysieke revalidatie buiten het zwembad (opbouw conditie)
1x Hydrotherapie (opbouw conditie)
Andere vaste onderdelen van het revalidatieprogramma:
(-)
Andere evaluatie- of boostermomenten:
(-)
(gespreid over twee dagen)
21

(Theoretisch) tijdsrooster specifiek interdisciplinair revalidatieprogramma :: UCL – St.-Luc
Totale duur revalidatieprogramma: 6 maanden
Totaal aantal uur revalidatie (exclusief partner-/ familie-sessies en consultaties bij geneesheren): +/- 41,5
uur (39 u in groep; +/- 2,5 u individueel)
Maand 1
Maand 2
Maand 3 – 4
Maand 5 – 6
Week 1
Week 2
Week 3 en 4
Week 1 tot 3
Week 4
Week 1 en 3
Week 2 en 4
Week 1 en 3
Week 2 en 4
1x algemene introductiesessie
1x introductiesessie kinesitherapie
(gespreid over twee dagen)
1x algemene introductiesessie
1x kinesitherapie
1x psychoeducatie
(aansluitend op éénzelfde dag)
1x kinesitherapie
1x psychoeducatie
(aansluitend op éénzelfde dag)
1x kinesitherapie
1x kinesitherapie
1x psychoeducatie
(aansluitend op éénzelfde dag)
1x kinesitherapie
1x kinesitherapie
1x psychoeducatie
Andere vaste onderdelen van het revalidatieprogramma:
+ 3 individuele sessies bij de psycholoog gedurende de eerste vijf maanden
+ 1 familiesessie
Andere evaluatie- of boostermomenten:
+ afsluitende consultatie bij een arts fysische geneeskunde
+ na afloop van de revalidatie, wordt een opvolging verzekerd via een facultatieve “booster”-sessie
van twee uur in groep (zelfde groepssamenstelling als tijdens de revalidatie) die om de drie maanden
georganiseerd wordt door de arts fysische geneeskunde en/of de kinesitherapeut, en de psycholoog
22

(Theoretisch) tijdsrooster specifiek interdisciplinair revalidatieprogramma :: UCL – Mont Godinne
Totale duur revalidatieprogramma: 6 ½ maanden
Totaal aantal uur revalidatie (exclusief partner-/ familie-sessies en consultaties bij geneesheren): 62 uur (62
u in groep; 0 u individueel)
Maand 1 Week 1 tot 4
Maand 2
Maand 3
Maand 4
Maand 5
Week 1
Week 2 tot 4
Week 1
Week 2
Week 3 en 4
Week 1 en 2
Week 3
Week 4
Week 1 tot 3
Week 4
Maand 6 Week 1 tot 4
Maand 7
Week 1
Week 2
1x kinesitherapie
1x psychotherapie
(aansluitend op éénzelfde dag)
1x kinesitherapie
1x Sociaal werk
(aansluitend op éénzelfde dag)
1x kinesitherapie
1x psychotherapie
(aansluitend op éénzelfde dag)
1x kinesitherapie
1x psychotherapie
(aansluitend op éénzelfde dag)
1x kinesitherapie
1x Sociaal werk
(aansluitend op éénzelfde dag)
1x kinesitherapie
1x psychotherapie
(aansluitend op éénzelfde dag)
1x kinesitherapie
1x psychotherapie
(aansluitend op éénzelfde dag)
1x kinesitherapie
1x Sociaal werk
(aansluitend op éénzelfde dag)
1x kinesitherapie
1x psychotherapie
(aansluitend op éénzelfde dag)
1x kinesitherapie
1x psychotherapie
(aansluitend op éénzelfde dag)
1x kinesitherapie
1x Sociaal werk
(aansluitend op éénzelfde dag)
1x kinesitherapie
1x psychotherapie
(aansluitend op éénzelfde dag)
1x kinesitherapie
1x Sociaal werk
(aansluitend op éénzelfde dag)
1x kinesitherapie
1x psychotherapie
(aansluitend op éénzelfde dag)
Andere vaste onderdelen van het revalidatieprogramma:
+ 2 consultaties bij een geneesheer-psychiater na drie en zes maanden revalidatie
+ 2 sessies psychotherapie zijn familiesessies
Andere evaluatie- of boostermomenten:
+ gedurende de follow up na de revalidatie hebben de patiënten na drie, zes, negen en twaalf
maanden op éénzelfde dag een individueel gesprek met de psycholoog en een individueel onderhoud
met de kinesitherapeut (indien ze dit wensen is ook een onderhoud met de sociaal assistent mogelijk).
23

Tabel. Inspanningen voor professionele reïntegratie.
Centrum Inspanningen die het centrum gedaan heeft voor professionele reïntegratie
UZ Leuven
UZ Antwerpen
UZ Gent
UCL – St.-Luc
UCL – Mont Godinne
Eén groepssessie psychoeducatie (voor alle patiënten) wordt besteed aan socioprofessionele reïntegratie (o.l.v. de sociaal assistent).
Patiënten waarvan het team meent dat ze in staat zijn om stappen te nemen richting werkhervatting (effectieve werkhervatting, herscholing)
worden gemotiveerd om een individuele afspraak te maken bij de sociaal assistent. De sociaal assistent probeert de patiënten door te verwijzen.
Indirect dragen alle therapeuten bij tot een finale professionele reïntegratie.
Voor zover mogelijk doet het centrum volgende inspanningen om mensen op weg te zetten bij hun professionele reïntegratie:
□ voor de revalidatie worden de professionele doelen uitgebreid bevraagd;
□ in de loop van de revalidatie worden deze doelen opnieuw besproken tijdens de voorziene individuele gesprekken en bijgestuurd in de richting
van realistische doelen;
□ patiënten worden gemotiveerd tot een bijkomend gesprek met de verpleegkundige omtrent herscholing/werkhervatting. In dit gesprek worden
patiënten doorverwezen naar de betrokken instanties, zoals de sociale dienst van het UZ Antwerpen, ATB , VDAB, …; In functie van deze
doorverwijzingen vinden er overlegmomenten plaats tussen het centrum en deze instanties rond het opzet van de samenwerking.
Het doel van de revalidatie, met name het vergroten van de draagkracht, vormt volgens het centrum de basis om professioneel functioneren
mogelijk te maken.
Het centrum vindt dat de uiteindelijke professionele reïntegratie op zich buiten de bevoegdheid van de referentiecentra ligt.
Professionele reïntegratie komt op drie momenten aan bod tijdens de begeleiding in het centrum:
□ voor de start van de revalidatie wordt bij het bepalen van de individuele doelstellingen van de patiënten heel concreet nagevraagd wat de
doelstellingen zijn van de patiënt op sociaal en professioneel niveau;
□ tijdens de sessies van de cognitieve gedragstherapie die betrekking hebben op het opbouwen van (realistische) doelstellingen wordt stil
gestaan bij de praktische implicaties van werkhervatting en worden factoren van werkbelasting geïdentificeerd (realistische inschatting van de
werkbelasting en de capaciteiten van de patiënt);
□ tijdens de laatste sessie van de cognitieve gedragstherapie geeft de sociaal verpleegkundige een uiteenzetting over de mogelijkheden tot
werkhervatting (vrijwilligerswerk, deeltijdse werkhervatting);
□ patiënten kunnen een individuele afspraak maken met de sociaal verpleegkundige voor meer concrete informatie over externe diensten waar
de patiënt terecht kan voor professionele reïntegratie (Universitair Centrum Beroepsoriëntatie, ATB, …). Het centrum schat dat 10 à 15% van de
patiënten individueel contact neemt met de sociaal verpleegkundige.
Wat de professionele reïntegratie of re-oriëntatie betreft wordt rekening gehouden met de specifieke situatie van elke patiënt en met zijn
individuele doelstellingen.
Voor zover de patiënten van een behandelingsgroep, werkhervatting als een doelstelling in hun individueel contract vooropgesteld hebben, wordt
een sessie van de psycho-educatie (o.l.v. de sociaal assistent) besteed aan informering over erkenningsprocedures (AWIPH), sociale rechten,
uitkeringen, werkhervatting.
Patiënten kunnen individueel contact nemen met de sociaal assistent voor meer specifieke informatie.
Werkhervatting kan ook aan bod komen tijdens de boostersessies.
Het centrum zegt dat het aspect werkhervatting feitelijk aan bod komt vanaf de monodisciplinaire raadpleging.
In de loop van overeenkomst heeft het centrum vijf vaste sessies rond sociaal werk ingevoerd in het revalidatieprogramma. Patiënten kunnen
ook individueel terecht bij de sociaal assistent.
Het centrum neemt in het kader van de professionele reïntegratie onder andere contact met de huisarts en de adviserend geneesheer.
24

Tabel. Informering van perifere zorgverleners, andere acties inzake overdracht van de begeleiding na de revalidatie en teachingmomenten
die de centra georganiseerd hebben.
Centrum Informering van perifere zorgverleners
UZ Leuven
UZ Antwerpen
UZ Gent
□ Na afloop van de revalidatie informeert het
centrum de huisarts (en op vraag andere
perifere zorgverleners van de patiënten) over
de inhoud van het verstrekte
revalidatieprogramma en de outcome van de
revalidatie.
□ Elke therapeut houdt wekelijks een
telefonisch spreekuur bedoeld voor de
patiënten en de externe therapeuten.
□ Door middel van informatieve brieven
worden de behandelend huisarts, kinesist,
eventueel de psycholoog en de adviserend
geneesheer op de hoogte gehouden van de
werkwijze in het referentiecentrum. Dit gebeurt
bij aanvang en op het einde van de revalidatie.
Deze informatie omvat de inhoud van de
revalidatie, dat wat van de patiënt verwacht
wordt en het traject dat tijdens en na de
revalidatie verder gevolgd moet worden.
Hierdoor wordt de medische omkadering van
de patiënt thuis afgestemd op de revalidatie in
het referentiecentrum enerzijds, en kan de
gestarte gedragswijziging die dmv de CGT en
graded exercises tijdens de revalidatie is
bekomen verder toegepast blijven. Bovendien
kunnen eerste en tweedelijnszorgverleners
steeds telefonisch contact opnemen.
□ De huisarts van de patiënt krijgt bij afloop
van de revalidatie een brief van het centrum
waarin uitgelegd wordt wat er aan bod
gekomen is tijdens het programma.
Behandelende artsen kunnen steeds contact
opnemen met het centrum, ook ná afloop van
het programma. Het centrum stelt vast dat
deze artsen relatief weinig contact opnemen
met het centrum.
Andere acties inzake overdracht van de
begeleiding na de revalidatie
Het centrum gaat vooral uit van de
zelfredzaamheid van de patiënt die
aangeleerd is tijdens de revalidatie. Indien
nodig probeert het centrum de patiënt door te
verwijzen voor bijkomende psychische of
fysische hulpverlening.
□ door de nadruk die tijdens de revalidatie
gelegd wordt op zelfsturing, zijn de meeste
patiënten na afloop van het programma in
staat de revalidatieprincipes te blijven
toepassen.
□ gerichte doorverwijzing, indien de noodzaak
hiervan blijkt, voor:
- kinesitherapie
- psychotherapie
- doorverwijzing VDAB, VOKANS, ATB ivm
herscholing, werk zoeken
□ Het centrum stelt vast dat de patiënten na
afloop van de revalidatie vaak voldoende
hebben aan een opvolging door de huisarts.
Indien de patiënt dit wenst bezorgt het
centrum de coördinaten van perifere
zorgverleners.
□ Sommige patiënten blijven na de revalidatie
individuele behandeling volgen in het centrum
(psychotherapie, hydrotherapie)
Teachingmomenten die de centra in de loop
van overeenkomst georganiseerd hebben
□ één info-avond voor psychologen en
kinesitherapeuten
□ organisatie van een zestal opleidingssessies
voor kinesitherapeuten
□ één info-namiddag voor psychologen met
aansluitend vier intervisiebijeenkomsten
□ regelmatig wordt een wetenschappelijke
vergadering in het centrum georganiseerd
□ 4 infosessies voor huisartsen /specialisten
regio
□ 2 infosessies voor kinesitherapeuten en
psychologen
□ mede-organisatie van een interuniversitaire
studiedag in Kortenberg (20/11/2004)
□ posterpresentatie AACFS, Madion USA
(8/10/04) : Formation of clinical network coordinating
centres for patients with chronic
fatigue syndrome
□ 2 stafvergaderingen UZA omtrent werking
referentiecentra
□ één stafvergadering in het ziekenhuis
waarvoor de huisartsen van de provincie Oost-
Vlaanderen waren uitgenodigd
□ één infoavond voor laatstejaarsstudenten
kinesitherapie
□ verschillende voordrachten voor huisartsen
en andere zorgverstrekkers
25

Tabel. Informering van perifere zorgverleners, andere acties inzake overdracht van de begeleiding na de revalidatie en teachingmomenten
die de centra georganiseerd hebben (vervolg)
Centrum Informering van perifere zorgverleners
UCL – St.-Luc
UCL – Mont Godinne
AZ VUB
□ De huisarts wordt voor aanvang en in de
loop van de revalidatie geïnformeerd. Op
vraag wordt bvb. ook de adviserend
geneesheer geïnformeerd over de revalidatie
van de patiënt.
□ De psychologe maakt geen systematische
rapporten op maar neemt soms wel contact
met bestaande of nieuwe zorgverleners van
de patiënt (psychiater, huisarts, psycholoog)
om via informering en advisering de
continuïteit van de behandeling te bevorderen
en de overstap voor de patiënt te faciliteren.
□ De huisarts wordt geïnformeerd over de
revalidatie.
□ Niet-systematische contacten met eerste- en
tweedelijns zorgverleners
□ Vroeger werden de huisartsen, na afloop
van het bilanrevalidatieprogramma,
systematisch telefonisch gecontacteerd door
de psychiater. Nu krijgen de huisartsen een
schriftelijk verslag.
□ Het team neemt tijdens het
revalidatieprogramma (frequent) en ook na
afloop van de revalidatie, contact met de
perifere kinestitherapeut en de school van de
patiënt. Met de perifere psychotherapeuten
heeft het centrum eerder uitzonderlijk contact.
Andere acties inzake overdracht van de
begeleiding na de revalidatie
Het centrum gaat uit van de autonomie van de
patiënt die aangeleerd werd in de loop van de
revalidatie. Indien nodig probeert het centrum
de patiënt door te verwijzen voor bijkomende
psychische of fysieke zorgverlening na afloop
van de revalidatie.
Sommige patiënten worden na de 6 maanden
revalidatie nog individueel gevolgd door de
geneesheer-specialist fysische geneeskunde.
De bedoeling is echter dat patiënten zoveel
mogelijk terug verwezen worden naar hun
huisarts voor een opvolging op lange termijn.
□ In de geest van de revalidatie waarbij de
nadruk gelegd wordt op de zelfredzaamheid
van de patiënt laat het centrum het in de
eerste plaats aan de patiënt over om zijn
gewone zorgverleners te informeren en te
vormen
Teachingmomenten die de centra in de loop
van overeenkomst georganiseerd hebben
□ één symposium samen met het ziekenhuis
Mont Godinne met internationale sprekers
Het centrum heeft geen andere
teachingmomenten georganiseerd al was dat
feitelijk wel de intentie. Het centrum zegt
echter over te weinig tijd/middelen te
beschikken om de huisarts en andere
zorgverleners te informeren.
□ één infonamiddag voor de adviserend
geneesheren
□ één vormingsdag voor psychiaters en
huisartsen (organisatie ENERPSY)
□ één symposium samen met het ziekenhuis
St.-Luc met internationale sprekers
□ wetenschappelijk symposium over
somatoforme aandoeningen (o.a. ook over
CVS)
□ minstens twee interne seminaries binnen de
VUB voor psychiaters en psychologen
□ onderlinge contacten/bijeenkomsten met
andere behandelingscentra voor CVS.
26

Tabel. Klinische beoordeling van het effect van de revalidatie.
Centrum Klinisch resultaat van het revalidatieprogramma
UZ Leuven
UZ
Antwerpen
Het centrum zegt dat de outcome van de revalidatie van verschillende factoren afhangt zoals de tijd die patiënten nodig hebben om de revalidatie-adviezen
van het centrum te begrijpen en toe te passen en dat er wat dat betreft grote interindividuele verschillen zijn. Tot welk niveau van functioneren iemand
evolueert tegen het einde van de revalidatie hangt ook af van het baseline niveau van de patiënt vóór de behandeling.
Het centrum stelt vast dat socioprofessionele reïntegratie (binnen de termijn van de revalidatie) niet haalbaar is voor personen die reeds jarenlang CVS
hebben en/of arbeidsongeschikt zijn.
Een terugkeer tot op het premorbide niveau stelt het centrum bij niemand vast. Voor velen is dit ook niet wenselijk omdat patiënten voordien vaak overactief
waren. Bij de meeste patiënten stelt het centrum wel een verbetering vast. De meeste patiënten zeggen zich psychisch sterker te voelen, zich beter te
voelen, beter in het leven te staan en fysiek meer aan te kunnen. De meeste patiënten zeggen wel nog steeds evenveel klachten te hebben. Sommige
patiënten (het betreft vaak patiënten die overactief gebleven zijn) verslechteren. Het centrum stelt vast dat sommige patiënten die tijdens de revalidatie
blijven werken zijn nadien minder goed scoren op de inspanningsproef. Het centrum stelt vast dat patiënten die hun conditie opbouwen zoals aangeleerd
wordt bij de fysieke revalidatie, voldoende doseren en niet over hun mogelijkheden gaan, in principe verbeteren.
Het centrum merkt ook op dat de houding van de partner / de familie belangrijk is voor het al dan niet slagen van de patiënt. Indien de patiënt door zijn
omgeving bijvoorbeeld steeds aangemaand wordt om actief te zijn, kan hij of zij niet leren echt te rusten.
Het centrum zegt dat de “medical shopping” gestopt wordt. Er zijn zo goed als geen drop-outs. Daarnaast neemt de draagkracht bij de meeste patiënten in
die mate toe dat ze aan het einde van de revalidatie gestart zijn met geleidelijke activiteiten opbouw, bvb. op het vlak van kinesitherapeutische oefeningen
en huishoudelijk werk. Verdere opvolging door de eerste lijn wordt hierdoor mogelijk.
Verder stelt het centrum vast dat wat de klachten betreft, in de loop van de revalidatie aanvankelijk doorgaans eerst de algemene malaisegevoelens
verdwijnen (koortsgevoel, grieperigheid) en vervolgens het ziektegevoel en de pijn. Klachten die meestal het langst persisteren zijn de concentratie- en
geheugenproblemen. Geleidelijk aan voelt de patiënt zich ’s morgens beter uitgerust, besteed hij zijn tijd beter en vergroten de recuperatiemogelijkheden.
Terugvallen worden minder erg. Door de zelfredzaamheid die aangeleerd wordt tijdens de revalidatie leren de patiënten ook zelfstandig te herstellen van
(tijdelijke, onvermijdelijke) terugvallen.
Het centrum stelt ook vast dat het revalidatieprogramma een grote inspanning vraagt van de patiënt en niet voor iedereen haalbaar is. Het centrum meent
dat op het einde van de revalidatie de meerderheid van de patiënten verbeterd is en dat die verbetering op termijn nog toeneemt. Sommige patiënten
komen volgens het centrum terug tot hun premorbide niveau.
Bij analyse van de gegevens van patiënten die hun revalidatie een jaar geleden hebben aangevangen blijkt dat de helft van die patiënten ondertussen
actief bezig zijn met hun werkhervatting (effectieve werkhervatting in sommige gevallen; stappen tot werkhervatting (via o.a. arbeidstrajectbegeleiding of
herscholing) in de meeste andere gevallen).
27

Tabel. Klinische beoordeling van het effect van de revalidatie (vervolg)
Centrum Klinisch resultaat van het revalidatieprogramma
UZ Gent
UCL – St.-
Luc
UCL – Mont
Godinne
AZ VUB
Het centrum schat dat ongeveer 80% van de patiënten zich beter voelt na de revalidatie. Die verbetering heeft te maken met een subjectieve beoordeling van zich
psychisch beter te voelen en sneller te recupereren. Het centrum meent dat deze verbetering niet zal blijken uit de resultaten op de fietsproef. De verbetering
resulteert doorgaans nog niet in een groter werkvolume na de revalidatie. Op termijn hangt veel af van de wijze waarop de patiënten hun revalidatie verder zetten na
afloop van de tenlasteneming in het centrum. Het centrum biedt een gereedschapskoffer aan. Na de revalidatie moet de patiënt ermee leren werken.
Het centrum schat daarnaast dat 2 à 3% van de patiënten na de revalidatie genezen is.
Met betrekking tot de cognitieve gedragstherapie stelt het centrum vast dat sommige patiënten veel voordeel hebben bij de sessies die betrekking hebben op
activiteitenmanagement en slechts weinig hebben aan de sessies die gewijd worden aan cognitieve therapie. Bij andere patiënten is het omgekeerde het geval.
Het centrum stelt vast dat het effect van de revalidatie en het tijdstip waarop de verbetering optreedt in grote mate bepaald worden door de mate van zelfvertrouwen
van de patiënt, zijn of haar niveau van fysieke conditie bij aanvang van de revalidatie en de ondersteuning die de patiënt ervaart vanuit zijn omgeving. De fysieke
toestand van de patiënt, zijn sociale omgeving, zijn levensritme en de mogelijkheden van de patiënt om voor zichzelf te zorgen hebben grote invloed op de mate
waarin hij ertoe komt zijn kine-oefeningen thuis voort te zetten.
Het centrum schat dat 20% van de gerevalideerde patiënten in zeer belangrijke mate verbeterd zijn (volledige genezingen zijn volgens het centrum niet mogelijk
omdat CVS een chronische aandoening is) en dat bij meer dan 50% van de patiënten de klachten onder controle en stabiel zijn. Het centrum schat dat bij 20 à 30%
van de gerevalideerde patiënten niet echt sprake is van een evolutie. De grote meerderheid van de patiënten zegt een verbetering te ervaren inzake de beheersing
van hun symptomen wat beantwoordt aan de vooropgestelde therapeutische doelstellingen.
Bij aanvang van de overeenkomst, stelden patiënten zich vragen bij het nut van de psychoeducatie. De resultaten van deze behandelingsmodule zijn volgens het
centrum verbeterd in de loop van de uitvoering van de overeenkomst. Momenteel stelt het centrum vast dat patiënten vaak ná de revalidatie de psychologische
behandeling nog willen verder zetten. Het centrum beschouwt dit als een belangrijk teken van realisme.
Het centrum stelt vast dat de fysische revalidatie bij sommige patiënten tot een verbetering kan leiden qua soepelheid en zuurstofcapaciteit.
Het centrum stelt globaal een verbetering vast. Hoe de patiënt verder evolueert hangt veel af van hoe de patiënt de revalidatie thuis verderzet. Veel hangt af van de
motivatie van de patiënt en misschien nog meer van de overtuiging van de therapeuten.
De haalbaarheid en mogelijkheden qua werkhervatting hangen af van factoren als het opleidingsniveau, het premorbide professionele functioneren en de comorbide
pathologie van de patiënt.
Het aantal patiënten dat de behandeling heeft afgerond is nog vrij beperkt. Op een steekproef van 14 patiënten stelt het centrum vast dat 2 op 3 patiënten volledig
genezen zijn. Sommige patiënten kennen wel fluctuaties of korte hervallen. Sommige patiënten bevinden zich in een zodanig precaire situatie dat ze in de loop van
de revalidatie soms zelfs verslechteren en een residentiële opname in een MPC of een residentiële setting voor kinder- en jeugdpsychiatrie eigenlijk noodzakelijk is.
Sommige kinderen of ouders willen dit vaak niet en verbreken dan meestal het contact met het centrum.
Een CVS-aandoening die al zeer lang duurt en acceptatie van de aandoening en berusting door de ouders, zijn ongunstige prognostische factoren. Voltijdse
schoolhervatting binnen de termijn van de revalidatie is moeilijk bij patiënten die door het lang aanslepen van hun klachten in sommige gevallen al sinds meer dan 2
jaar niet meer naar school geweest zijn.
Het centrum stelt vast dat de patiënten in de loop van de revalidatie soms afhaken voor de perifere psychotherapie of deze behandeling slechts weinig frequent
volgen bij de psychotherapeut.
Het centrum stelt vast dat de scholen doorgaans zeer gemotiveerd, flexibel zijn om mee te werken aan de graduele schoolhervatting van de patiënt. De scholen zijn
soms zelfs te flexibel in de zin dat ze soms te weinig perken stellen aan de willekeur van de patiënt. Soms bestaat er ook wel scepsis tegenover het CVSziektebeeld.
28

Ambulante versus residentiële revalidatie.
De referentiecentra voor volwassen CVS-patiënten behandelen hun patiënten in principe allemaal op
ambulante wijze. Heel uitzonderlijk wordt een patiënt tijdens het revalidatieprogramma tijdelijk
opgenomen op een residentiële afdeling van de ziekenhuizen van de referentiecentra (bvb. omwille
van een psychische decompensatie).
Het referentiecentrum van het UZ Antwerpen merkt op dat crisisopvang aan de hand van een opname
niet mogelijk is binnen de huidige conventie, hoewel hier nood aan is. Patiënten kunnen in het
ziekenhuis enkel op de afdeling psychiatrie terecht. Een residentiële dienst waar CVS-patiënten
terecht kunnen bestaat volgens het centrum enkel in Brugge (St.-Franciscus).
Ook in het CVS-referentiecentrum voor kinderen en adolescenten van het AZ VUB (pediatrie) vinden
de sessies van het specifiek interdisciplinair revalidatieprogramma ambulant plaats. Een beperkt
aantal kinderen met een gecompliceerde CVS-problematiek werd ooit wel gelijktijdig, op advies van
het CVS-referentiecentrum, behandeld in het Medisch Pediatrisch Centrum van De Haan. Omdat het
referentiecentrum vindt dat het eigen revalidatieprogramma en het programma van het MPC elkaar
teveel overlappen is het hiermee gestopt. Voor het bilanrevalidatieprogramma worden de patiënten
van het referentiecentrum van het AZ VUB gedurende 10 dagen opgenomen.
Aandeel / gewicht van de psychische revalidatie en de fysieke revalidatie in het volledige
revalidatieprogramma
Alhoewel er mathematisch (in aantal uren) verschillen zijn tussen de referentiecentra qua aandeel van
elke behandeling wijzen de centra er doorgaans op dat elk onderdeel feitelijk even belangrijk is.
Problemen die de centra gerapporteerd hebben 8
1) Groepsbehandelingen
□ Wat de cognitieve gedragstherapie betreft stelt het centrum van de UZ Leuven vast dat in
grotere groepen groepspsychologische fenomenen een grotere rol spelen. Patiënten voelen zich soms
geremd om bepaalde problemen in groep ter sprake te brengen waardoor de therapeut de patiënten
onvoldoende echt leert kennen. In sommige groepen bestaat er ook een zekere antisfeer bijvoorbeeld
doordat bepaalde patiënten hardnekkig blijven zoeken naar lichamelijke oorzaken. Dit heeft nefaste
effecten voor de ganse groep. Het centrum wijst er ook op dat de positieve studies met betrekking tot
het effect van cognitieve gedragstherapie op CVS gebaseerd zijn op individuele CGT-sessies. Een
groepsprogramma laat volgens het centrum vaak niet toe om veel verder te gaan dan (weliswaar
noodzakelijke) informering en psycho-educatie wat volgens het centrum echter niet volstaat om tot
een actief aanpassings- en veranderingsproces te komen met effecten op lange termijn. Bovendien
bestaan er o.a. qua precipiterende factoren soms grote interindividuele verschillen waarmee in het
kader van een groepsbehandeling te weinig rekening gehouden kan worden. In de loop van de
overeenkomst heeft het centrum de groepsgrootte voor de CGT-sessies verminderd van 10 tot 3 à 4
patiënten
Het centrum van het ziekenhuis St.-Luc heeft eveneens vastgesteld dat patiënten soms geremd zijn
om bepaalde relationele of persoonlijke problemen ter sprake te brengen in de psycho-educatie groep.
Het centrum heeft daarom in de loop van de overeenkomst individuele sessies psycho-educatie
toegevoegd aan het deze behandelingsmodule.
8 De gegevens die voor het centrum van de UZ Leuven in de tabel zijn vermeld, zijn onder meer ook gebaseerd op een
ontwerppublicatie vanwege de geneesheren van dat centrum; B. Van Houdenhove, P. Van Wambeke, D. Blockmans.
“Referentiecentrum voor het chronische vermoeidheidssyndroom (CVS): een terugblik op drie jaar ervaring en gedachten
over de toekomst”.
29

□ Het centrum van de UZ Leuven stelt vast dat de groepsheterogeniteit een minder belangrijke
rol speelt bij de kinesitherapie (10 patiënten per groep) omdat de begeleiding daar beter individueel
afgestemd kan worden.
Het centrum van het UZ Antwerpen heeft daarentegen vastgesteld dat de groepen kinesitherapie (7 à
10 patiënten) te heterogeen zijn om de begeleiding voldoende individueel te kunnen aanpassen. Het
centrum heeft daarom in de loop van de overeenkomst drie individuele sessies kinesitherapie
toegevoegd aan het programma.
Het centrum van het ziekenhuis St.-Luc heeft in de loop van de overeenkomst de standaardisatie van
zijn kinesitherapie-programma verminderd om meer rekening te kunnen houden met de heterogeniteit
binnen de patiëntengroep qua fysieke toestand, schommelingen, etc.
□ Het centrum van het ziekenhuis Mont Godinne vindt dat het groepsgegeven therapeutisch
belangrijk is bij de verwerking van (interpersoonlijke) problemen. De groep kan ook steun bieden.
Het centrum van de UZ Leuven vindt eveneens dat het groepsgegeven ook belangrijke positieve
effecten kan hebben qua emotionele en sociale ondersteuning.
2) Afronden van het revalidatieprogramma en continuïteit van de behandeling
□ De centra van de UZ Leuven, UZ Antwerpen en het UZ Gent zeggen dat patiënten vaak
paniekerig reageren bij de afloop van het revalidatieprogramma. Deze paniek heeft volgens het
centrum van de UZ Leuven te maken met de gedachte dat de beschermende factor die het centrum is
wegvalt en de gedachte dat de bescherming van het revalidatieprogramma naar de controlerende
medische instanties toe verdwijnt (cf. wettelijk vermoeden van arbeidsongeschiktheid tijdens de
tenlasteneming van een revalidatieprogramma).
□ De centra van de UZ Leuven, het UZ Antwerpen en het AZ VUB (pediatrie) zeggen dat er
onvoldoende cognitief gedragstherapeuten/psychotherapeuten zijn waarnaar de patiënten
doorverwezen kunnen worden. De centra voor geestelijke gezondheidzorg zijn vaak overbelast
(wachttijden van twee tot zes maanden volgens het centrum van het AZ VUB). Een behandeling bij
een privé therapeut (psycholoog) is vaak niet betaalbaar voor de patiënten.
3) (Socio)professionele reïntegratie
□ De meeste centra klagen over de negatieve houding van de controlerende medische instanties
die volgens hen contraproductief is voor de outcome van de revalidatie en aanleiding geeft tot stress
en destabilisatie bij de patiënt.
Het centrum van het UZ Gent zegt dat wat fietsen of een trap kunnen op- en aflopen nog niet betekent
dat iemand in staat is om zijn of haar werk te hervatten.
De centra van de UZ Leuven en het UZ Antwerpen stelt vast dat sommige adviserend geneesheren
wel positiever geworden zijn.
□ De meeste centra zeggen dat de controlerende medische instanties en / of de C.A.O.’s en de
werkgevers geen deeltijds werk toelaten.
□ Het centrum van het UZ Antwerpen zegt dat bestaande heroriëntering- en/of
herscholingsprogramma’s vaak niet gevolgd kunnen worden door de patiënten omdat:
- deze meestal voltijds aangeboden worden;
30

- en de bevoegde instanties van de ziekteverzekering hun toestemming hiervoor moeten
verlenen;
- patiënten die een mutualiteitsuitkering krijgen, enkel beroep kunnen doen op individuele
loopbaanbegeleiding indien ze over een arbeidscontract beschikken;
- patiënten van het centrum vaak geen Vlaams Fondsnummer krijgen.
Het centrum van het UZ Antwerpen stelt ook vast dat patiënten nog over een arbeidscontract moeten
beschikken om een uitkering van de mutualiteit te kunnen krijgen, en dat patiënten van het centrum
vaak geen Vlaams Fondsnummer krijgen.
□ De meeste centra zeggen dat ze binnen de duur van het revalidatieprogramma wel meer
zouden willen doen op het vlak van professionele reïntegratie maar dat ze over onvoldoende middelen
beschikken voor sociale en professionele counseling. Het centrum van het ziekenhuis Mont Godinne
heeft zijn sociaal assistent (zowel via individuele begeleiding als via groepsbegeleiding) meer
ingeschakeld bij de revalidatie (op kosten van het ziekenhuis).
Het centrum van het ziekenhuis St.-Luc meent dat het in het kader van de sociale reïntegratie
interessant zou zijn om ook een ergotherapeut te voorzien in de therapeutische equipe.
4) Omkadering
□ Het centrum van de UZ Leuven zegt dat de middelen die de overeenkomst voorziet te beperkt
zijn om meer systeemgericht (familiaal, relationeel) te kunnen werken.
□ Het centrum van het ziekenhuis St.-Luc vindt dat de overeenkomst te weinig middelen
voorziet voor de inschakeling van de geneesheren in het revalidatieprogramma. Het centrum meent
dat het belangrijk is dat de informatie en de adviezen ook eens gegeven worden door een
geneesheer.
□ Het centrum van het ziekenhuis St.-Luc zegt dat er zich problemen stellen wanneer
therapeuten vervangen moeten worden tengevolge van afwezigheid.
5) Belasting programma
□ Het centrum van het UZ Antwerpen stelt vast dat het revalidatieprogramma een grote
inspanning vraagt van de patiënten en daardoor niet voor iedereen haalbaar is.
□ Het centrum van het UZ Gent zegt dat de frequentie van de behandelingssessies een
probleem vormt voor patiënten die van ver komen.
6) Informering perifere zorgverleners en participatie van de huisartsen
□ Het centrum van het UZ Antwerpen wijst erop dat de participatie een grote extra belasting
betekent voor de huisartsen (te weinig tijd, fileprobleem).
□ De centra van het UZ Gent en het ziekenhuis St.-Luc stellen vast dat (huis)artsen vaak weinig
geïnteresseerd zijn en weinig weten over de CVS-aandoening en de behandeling ervan.
Het centrum van het AZ VUB (pediatrie) stelt vast dat de huisartsen slechts uitzonderlijk ingaan op de
uitnodigingen van het centrum om te participeren aan het revalidatieprogramma. Het centrum zegt dat
de huisartsen vaak moegestreden zijn en ten einde raad zijn. Ze zijn dan ook vaak blij dat ze de
behandeling van de patiënt uit handen kunnen geven.
31

□ Het centrum van het ziekenhuis St.-Luc zegt te weinig middelen te hebben voor informering,
onderzoek en het opstellen van documentatie.
7) Inspanningsproef
□ De centra van het UZ Gent en het UZ Antwerpen zegt dat de verplichte fietsproef aanleiding
geeft tot ernstige malaisegevoelens bij de patiënt.
□ De centra van het ziekenhuis St.-Luc en het UZ Antwerpen zegt dat de maximale
inspanningsproef niet strookt met het therapeutische doel van de revalidatie om zich niet maximaal in
te spannen. De maximale fietsproef is volgens het centrum demotiverend voor de patiënt. Het centrum
van het ziekenhuis St.-Luc zegt dat de maximale inspanningstest bovendien geen valide meting is
voor patiënten met een Chronische vermoeidheidssyndroom of met een Chronisch pijnsyndroom. Het
centrum stelt de uitvoering voor van een submaximale inspanningsproef (cf thesis vanwege Professor
Henri Nielens: Physical capacity evaluation and reconditioning of patients with chronic pain, Université
Catholique de Louvain, Faculté de médecine, Institut d’éducation physique et de réadaptation, Unité
d’éducation physique, 2003)
8) Administratieve load
□ De centra van de UZ Leuven, het UZ Antwerpen en het ziekenhuis St.-Luc zeggen dat de
administratieve belasting door de overeenkomst te groot is.
9) Drop-outs
□ Het centrum van het AZ VUB (pediatrie) zegt dat een vrij groot aantal patiënten afvalt in de
loop van de revalidatie (4 op een steekproef van 14).
□ Het centrum van het AZ VUB (pediatrie) zegt ook voor patiënten waarbij de CVS-diagnose niet
bevestigd wordt na het bilanrevalidatieprogramma inspanningen te doen voor schoolbegeleiding
zonder dat dit via de overeenkomst gefinancierd wordt. Het centrum zou dan ook liever zijn
referentiecentrum verruimen tot patiënten met psychosomatische aandoeningen in het algemeen en
dus niet alleen CVS-patiënten.
32