STELLENBOSCH MOEDERGEMEENTE - Moederkerk

STELLENBOSCH MOEDERGEMEENTE
MUSEUM-onder-die-ORREL
en
ARGIEF-op-die-GALERY
INWYDINGSFUNKSIE
14 Maart 2012

Uitnodigings is gestuur aan : Persone betrokke by Historiese Bediening en Toeriste Bediening
Medewerkers by die vervaardiging van die nuwe video oor Moederkerk se Geskiedenis.
Persone betrokke by die inrigting van beide die Museum en die Argief.
Persone wat ‘n belangstelling in algemene erfenis-sake het.
Hierdie berig in die Gemeentebulletin was gerig aan alle lidmate in die gemeente om almal bewus te maak van die Museum.

INLEIDENDE PRAATJIE
Johan Krige – Historiese Bediening
Gedurende 1999 was ons in hierdie gemeente besig
met die laaste fase van die groot restourasie van die
kerkgebou. Een van die laaste plekke om op te knap
was die pakkamer onder die orrel. Dit was propvol
papiere en houers – sommige nogal van historiese
belang. Die betrokke persone het begin wonder :
Wat word van al hierdie goed ?
Dié vraag is beantwoord deur die stigting van die
Historiese Bediening van Moedergemeente.
Parallel hiermee het ‘n ander groep lidmate die
behoefte raakgesien om volgens vaste ure die
kerkgebou oop te sluit en om besoekers aan die
gebou te verwelkom en te begelei. So het die
Toeriste Bediening tot stand gekom.
Beide hierdie aksies het rigting en motivering gegee vir
die opbou van die Museum en later van die Argief.
Die volgende vraag was natuurlik : waar en hoe ?
Die waar het gou duidelik geword : onder die orrel
was ‘n pakkamer en hierdie ruimte was pas leeg
gemaak. Verder, die destydse koster Charl Möller was ‘n
aktiewe lid van ons Historiese Bediening en nadat
ons toestemming gekry het, het hy as bouer ingeklim
en kort voor lank is ‘n bruikbare ruimte geskep.
Johan Krige
Christo Viljoen praat oor die nuwe video

INRIGTING van die MUSEUM
Die eerste stap was die inhoud van die pakkamer.
Ons het ‘n groot staal houer op die parkeerplek
agter Kerkhuis getrek en talle kruiwavragte vol
goed daarheen karwei. Vanuit hierdie houer het
ons stelselmatig alles sorteer :
rommel tot waardevolle dokumente : kaf tot korrels.
Dit was geen maklike taak nie. Tog was dit die
nederige begin van ‘n veel groter projek !
Aanvanklik is die korrels weer in temas verdeel
en in ‘n spesiale kantoor bo in Kerkhuis geberg.
Hier onder die rietdak van die gebou het die
gemeente se dokumentêre erfenis onrustig gewag.
Intussen het die beplanning in die vertrek onder die
orrel begin koers kry. ‘n Museum was in wording !
Dit was makliker gesê as gedoen. Ons het bitter min
plek en wat weet ons nou eintlik van museum-inrigting.
Tog het idees opgeduik en is idees uitgevoer. Tekste
word geskryf, grafiese ontwerpers help, skrynwerkers
bou kaste en die raammakers voltooi die proses.
Die een muurpaneel na die ander kry sy beslag en
voorwerpe word deur persone en instansies geskenk.
Medewerkers: Philip (Toeriste) Anne en Natalie (Vertaling)
Christo (Video) Johan en Ode ( Histories)
Gaste

Maar Rome was nie in een dag gebou nie.
So ook beslis nie die Museum nie !
Tyd en fondse was dikwels remskoene. En ‘n
museum is eintlik ook nie regtig staties nie.
Daar kom steeds nuwe idees en voorwerpe en dan
word daar weer iets bygevoeg. Enkele dae voor
die inwyding is nog twee nuwe panele bygevoeg !
TWEE NUWE PANELE
[a] Ons Gemeente / Our Congregation ….
Dit is ‘n uiteensetting in vier tale van wat ons
gemeente eintlik is : Nederduits Gereformeerd.
Uit gesprekke wat die toeriste voer, het ons besef
dat hierdie basiese inligting ontbreek. Die tipiese
toeris is eintlik nie regtig voorbereid vir ‘n besoek
aan ons kerkgebou nie.
[b] MB x MB : Meent Borcherds x Mewes Bakker
Twee jaar gelede het twee Nederlandse geesgenote
aan ons twee publikasies besorg. Die een was ‘n
doktorale tesis oor Meent Borcherds en die ander
‘n publikasie oor Mewis Bakker se Dagboek.
Tydens ‘n vakansie in die Drakensberge het ons
hierdie twee boeke gelees en begin analiseer.
‘n Merkwaardige verhaal het hom ontvou oor
twee tydgenote : een uit Oos-Friesland en die
Gaste
Die tafels is gedek

ander uit die westelike dele van Friesland.
Met twee totaal verskillende agtergronde het
beide ‘n geestelike roeping wat hulle op twee
radikaal verskillende wyses tot uitvoer bring.
Meent Borcherds uit Jemgem met ‘n Pruisiese
benadering tot geestelike bediening en dan
Mewis Bakker uit Makkum met ‘n benadering van
medemenslike versorging en geestelike bediening.
Twee kante van dieselfde munt.
In Stellenbosch werk hulle langs mekaar : een onder
die blanke inwoners en die ander onder die slawe.
En vandag kyk ons rondom ons en ons sien beide se
nalatenskap in ons dorp. Miskien is dit juis nou
gepas dat hierdie twee merkwaardige persone saam
in Moederkerk se Museum erkenning ontvang.
VERSAMELSTUKKE
In die Museum is ook ‘n regte Staatebybel [1729]
Graag wil ons dit gebruik as illustrasie van die
proses betrokke by vele van die museumstukke !
Die Van Dyk-familie uit Vlaandere was die
eerste eienaars van hierdie spesifieke Bybel.
Hulle het op die perseel langs ABSA in
Pleinstraat gewoon en dis hier waar die Bybel
twee keer deur ‘n brand bedreig en uiteindelik
erg deur die brandweer beskadig is.
Diverse Gesprekke
Gesellige Gedagtes

Die Bybel is telkens aan die oudste dogter in die
gesin oorgedra en het na sewe geslagte in die besit
van Tant Gerda van Niekerk van Azaleahof gekom.
– sy sou graag hier as 100-jarige wou gewees het !
Haar dogter Marianne Kritzinger het dit aan
die Museum geskenk. Nou wat gebeur vervolgens ?
Die Bybel is deur ‘n afgetrede chirurg in
Kaapstad gerestoureer – dr Ortwin Bock.
Die uitstalkas, perspex staander en die beligting is
deur ‘n skrynwerker gemaak - Danny Daniels.
Die muurpaneel agter en langs die Bybel word
deur ‘n grafiese ontwerper behartig.
Die panele word dan geraam en gehang - Angus.
Al hierdie persone hierbo genoem is vandag gaste
by hierdie inwydingsfunksie.
So is daar ‘n verhaal oor elke voorwerp ….
* Gert-Jan Buitink van Nederland en sy geskenk
van ‘n Datheen-boekie amper uit die Middeleeue
* Die dakteëls uit Wallis van 1863
* Die familie-ruite van 1723 uit Amstedam
* Oor Pierre Simond se Psalmberyming van 1704
* Oor André Hugo se navorsing in 1963 !
Krige & Koornhof & Krige
Gesellige Gedagtes

DIE ARGIEF-op-die-GALERY
Die Argief het eers baie onlangs tot stand gekom.
Ook hiervoor het ons plek gesoek en nie gevind
nie totdat Hannes die Kerkraad se BK oorreed
het om ons die noordelike galery aan te bied.
‘n Beter plek kon ons nie voor gewens het nie,
want dit skakel nou pragtig aan by die aksies van
die Toeriste Bediening se gidse onder in die portaal.
Die Argief bevat meestal dokumente wat ons
uit die staalhouer gered en ge-orden het. Daar is
boekkaste met lêers, daar is foto’s en stokou
briewe aan die mure en daar is houers met notas
en bylaes van André Hugo wat hy vir sy reuse
boek oor Die Kerk van Stellenbosch (1686—1963)
saamgestel het en wat in 1963 gepubliseer is.
Daar is ook ‘n planne-kabinet met planne van
kerkgeboue en kaarte en pragtige ou tekeninge
deur argitekte van verskillende kerkbou projekte.
In die Argief is eintlik geleentheid vir iemand om
navorsing vir ‘n MA-tesis te kom doen.
BEDANKINGS
Maar ek het nog een saak op die hart : Bedankings !
Ode – my metgesel oor baie jare van betrokkenheid
by hierdie gemeente [34 jaar]. Ons familie is bykans

en daarom sal u begryp dat dit eintlik maar ook ons
eie geskiedenis is.
Robbie – sy denke en idees, sy toewyding met die
elektroniese hulpmiddele en houtwerk op vele plekke.
En ook vir sy vrou Anne wat hom aan ons geleen het.
Lede van Historiese Bediening – ons dinkskrum –
Marina, Ockert, Nico, Hannes, Lukas.
Lede van Toeriste Bediening onder leiding van
Hannes Theron en meer onlangs nou Philip de Bruin
wat beide met groot toewyding hierdie saak gelei het.
Ook dankie vir fondse wat hulle oor die jare aan ons
voorsien het. Ons het nog nooit nodig gehad om van
gemeentefondse gebruik gemaak nie.
Christo Viljoen [swaer] - wat onlangs ook lidmaat
van hierdie gemeente geword het en somaar dadelik
sy merk gemaak het met hierdie video-produksie.
Saam met hom was daar ‘n span vertalers betrokke.
Dis somaar ‘n groot aanwins vir ons Bedieninge.
Dan is daar ons tegniese medewerkers : Carina grafies,
Danny en sy broer Ernest Daniels, Angus Adonis…,
‘n Laaste woordjie gaan aan oorlede Charl Möller.
Hy sou ook graag vanaand hier wou gewees het !
In ons Notuleboek is daar ‘n mooi foto van hom !
Daarmee is genoeg gesê. Nou vir gaan kyk !
Baie dankie !

Kommentare:
“Beste Johan
Uit die aard van die saak is die argief deel van ons gemeente en vir my van sentrale belang en
het ek hoë waardering vir die professionele wyse waarop dit gedoen word. ‘n Gemeente met
so ‘n geskiedenis en so ‘n atmosfeer moet sy verlede deeglik en aanskoulik bewaar wat die
gemeente ook doen en waarop almal trots is. Kyk maar net hoe besoekers reageer as hulle die
historiese atmosfeer beleef wat nie deur skerms en lugreëlaars in die kerk bederf word nie!
Baie dankie vir die komitee se uitstekende werk.
Vriendelike groete
Pieter Kapp”
“Hallo Johan en Ode Krige
Ek het die geleentheid baie geniet , maar omdat ek land en sand met Joan en Neil Krige gesels
het , was daar tyd vir slegs ʼn vlugtige besoek aan die museum ; ek sal weer ʼn draai daar moet
maak ,MAAR , van wat ek gesien het , moet ek julle gelukwens – dit is die gevolg van
ure se dink en harde werk !
Met groete en beste wense
Ortwin Bock”
“Beste Johan en Ode
Eerstens wil ek julle bedank vir ’n uiters aangename aand en julle ook gelukwens met die
puik organisasie van die geleentheid. Ek glo dat elkeen wat teenwoordig was dit net soveel
soos ek geniet en waardeer het. Dankie dat ek dit saam met al die vriende kon bywoon.
In reaksie op die vrae in julle brief kan ek met oortuiging sê dat die tema van bewaring beslis
’n plek binne ’n kerklike gemeente het, en in die besonder in die geval van ’n gemeente soos
Moedergemeente met so ’n ryk historiese agtergrond. Sowel die argief as die museum vertel
iets van die verhaal van die gemeente oor die afgelope meer as 300 jaar. Veral waar die
Moederkerk soveel besoekers van oor die wêreld heen ontvang, sal sowel die argief as die
museum help om hulle ’n kykie te gee op wat die gemeente en die N.G. Kerk die afgelope
eeue hier bereik en tot stand gebring het. Ek ondersteun ook julle idee om te konsentreer op
argivalia en voorwerpe wat met die gemeente verband hou en wat nie noodwendig in die
Kerkargief tereg sal kom nie.
Baie sterkte met die verdere uitbouing van die projek. Ek sal dit beslis met belangstelling
dophou.
Vriendelike groete
Con de Wet.”

B Y L A E
Die inwyding van die Museum en die Argief op 14 Maart 2012
was die formele afsluiting van al die voorbereidings van ‘n idee.
In die volgende bladsye word die breë verhaal agter die totstandkoming van die Museum en Argief vertel.
Daar is ook ‘n uiteensetting van die ontstaan van die onderskeie muurpanele en uitstalkaste in die Museum.
Hierdie dokumentasie is bedoel vir die toekomstige geslagte in die gemeente. Wanneer hulle eendag die
Museum en Argief sou besoek en hierdie bundel daar aantref, dan sal hulle hopelik ‘n denkbeeld kan vorm
van hoe gewone lidmate in die verlede oor die geskiedenis van hierdie gemeente gevoel het en opgetree het.
Beweeg rustig deur hierdie bladsye en reis deur die verlede saam met mense
wat hierdie versameling van die voortyd ‘n gestalte probeer gee het.
Johan Krige
Historiese Bediening
April 2012

OORSPRONG
Sedert die aanbou van die Hager-Kerk in 1863 was daar ‘n pakkamer
onder die orrel. Met die groot restourasie van die kerkgebou in 1999
was dit nodig om ook hierdie ruimte op te ruim. Vragte en nogmaals
vragte goed is uitgery en elders sorgvuldig deurgewerk en georden.
Korrels is van kaf geskei.
Die vraag wat ontstaan het : wat word van al die nuttige dokumente ?
Op hierdie stadium het die idee van ‘n eie museum sy ontstaan gehad.
Die volgende vraag was noodwendig : waarheen met die Museum ?
Al hierdie gebeure het dan ook gelei tot die vorming van beide die
Historiese Bediening en die Toeriste Bediening in 1999.
Voorleggings oor die herinrigting van die stoorkamer is aan die
Kerkraad voorgedra en die groen lig is verkry. Nadat die ruimte onder
die orrel leeg gemaak is, was dit ‘n chaotiese kombinasie van mure
en deure, hoeke en rakke, alles bra onbruikbaar. Sketse is gemaak
om te besluit watter mure om te behou en wat om uit te breek. Maar
eers moes ‘n struktuur-ingenieur betrek word om die belasting te
kontroleer. Gelukkig is daar oorspronklik ‘n oorvloed van houtbalke
onder die galery ingebou en dié lang drabalke het nie ondersteuning
nodig nie. Dit was ‘n genade omdat die vertikale ruimte in die vertrek
reeds tot slegs 2m beperk was.
Die destydse koster Charl Möller was ook bouer en sy bouspan het die
breekwerk en heropbou kom voltooi. Die houtbalke is geskuur en
behandel, alle mure is nuut gepleister en ‘n volvloer mat is gelê. Ook
die groot venster-openinge na die straat en die twee toegangsdeure na
die sy-portale is netjies afgewerk. Dit het ‘n relatief beperkte en hoekige
ruimte onder die orrel gelaat – ‘n reuse-uitdaging vir die volgende stap !
Historiese Bediening Stigting: 21 Julie 1999

BEPLANNING
In die vroeë beplanning is met verskeie instansies oorleg gepleeg
oor die vraag : Wie gaan die Museum besoek ?
Toeriste Bediening kon aandui dat hulle jaarliks reeds 25 000
besoekers ontvang. Dit sou in sigself ‘n sterk motivering word vir
die inrigting van die Museum. Die vloeipatroon deur die beskikbare
ruimte is dan ook ontwikkel om hierdie besoekers te lei. Die
kronologie van die uitstalling moes hierdie volgorde dus volg.
Die beplanning van detail vir die Museum het lank geduur. Dit is
hier waar Johan Krige die leiding begin neem het. Eers is alle
afmetings gemeet en op skaal uitgeteken. Dit het geleidelik
duidelik geword waar uitstalkaste sou kon inpas en waar bloot
muurpanele aangewend kon word.
Die kaste was dan ook die eerste projek. Die logiese keuse van ‘n
skrynwerker was Danny Daniels van Klapmuts. Sketse is gemaak
van dié ruimtes wat agter glas moes kom en Oregon Pine is as
materiaal gekies bloot omdat dit goed by die balke sou inpas. Die
kleiner vierkantige kassies links en regs van die groot venster-
opening het egter ‘n groter uitdaging geskep. Die groot toring-
horlosie het twee massiewe gewigte wat die vere van die uurwerk
aandryf. Elke week moet die koster die horlosie opwen, anders
sak die twee gewigte mettertyd deur die plafon van die orrelgalery
tot binne-in die ruimte van die Museum. Die voorstelling was dat
die meter-lange gewigte deur die kaswande sou kantel wanneer
hulle die vloer bereik en dan sou daar chaos in die kas ontstaan !
Die masjienkamer van die orrel is ook omgebou.‘n Muurtjie is voor
die deur opgemessel sodat die muurpaneel die opening kon bedek.

ONTWERP van PANELE
Die skep van die muurpanele was ‘n enorme uitdaging. Die temas moes eers gekies word en daarna was dit nodig
om sigbare materiaal te vind en sinvol uit te stal. Sedert Paneel 1 sy plek in 2004 gevind het, sou agt jaar
verloop totdat Paneel 4 in 2012 voltooi is. Met die skepping van elke paneel is gedink, opgelees, gesprekke
gevoer en sketse gemaak totdat ‘n konsep aan die grafiese kunstenaar gegee is. En selfs daarna is opvolggesprekke
gevoer, teks is geproeflees en inligting is weer gekontroleer.
PANEEL 1 : STELLENBOSCH in 1710.
‘n Voorstelling van Stellenbosch in 1710 net voor die groot brand. Hierdie skets deur Chris Stander - hy het dit
as jong argitek in 1962 gemaak vir die publikasie oor Moedergemeente deur A M Hugo – is op die tekening
van Vanstade van 1710 gebaseer. Op die isometriese tekening word die posisie van die huidige kerk-perseel
ook aangedui.
PANEEL 2 : TEOLOGIESE BASIS van die GEMEENTE
Hierdie vertikale paneel is die heel jongste in die Museum en is eers in 2012 gemaak. Die inligting in vier tale
is bedoel om die teologiese agtergrond van die gemeente aan buitelandse toeriste te verduidelik.
Die teks in Afrikaans deur JDK is deur medewerkers vertaal :
Duits deur Ulrich Plüddemann,
Frans deur Gawie Groenewald en
Engels deur Anne Reinecke.
Die grafiese werk is deur Carina Myburg
Raamwerk deur Angus gedoen.

PANEEL 3 : ONTWAKING
Voorstelling van die groei in die gemeente vanaf die begin tot 1980. Die basis van hierdie voorstelling in ‘n tipiese ingenieursgrafiek :
Vertikale as is die lidmaatgetal en die horisontale as is tydsverloop. Daar is gevind dat die lae groei oor die eerste 150 jaar periode teen 1850 ‘n
wending maak as daar skielik ‘n eksponensiële groeiperiode intree. Die vraag is gestel : waarom so ‘n dramatiese verandering ? Verskeie faktore
het hierin ‘n rol gespeel. Die aantal inwoners van Stellenbosch en omgewing het sterk toegeneem. Die vernaamste rede hiervoor kon egter
gevind word in sterk leiding in die gemeente. Uiteraard het alles nie oornag verander nie, maar predikante soos Borcherds en Neethling het meegehelp
om hierdie geestelike ontwaking aan te vuur. En die bou van die nuwe kerkgebou deur die argitek Hager het hierdie momentum nog
verder aangevuur.
By die latere deel van die grafiek is daar twee verdere faktore wat die statistiek sterk beinvloed het. Sedert 1900 het die aantal studente lidmate
aansienlik toegeneem en die grafiek sou heeltemal uit die raamwerk gestyg het as die aanwas nie grootliks gebalanseer was deur die afstigting
van nie minder as 11 nuwe gemeentes uit Moedergemeente nie !
In die agtergrond word drie kerkgeboue getoon : die fraaije kerkie van 1686 in die middel van die dorp, die Kruiskerk van 1723 en dan die
huidige Moederkerk van 1863. Ontwerp deur JDK, grafika deur De Beer en deur Angus geraam.
Hierdie paneel hang aan ‘n skarnier en kan weggeswaai word om toegang tot die masjienkamer te gee.

PANEEL 4 : MEENT BORCHERDS en MEWIS BAKKER
Reeds in 2007 het twee publikasies in die hande van JDK gekom :
[a] Biografiese boek oor Mewes Bakker deur Sief Veltkamp en [b] Doktorale proefskrif oor Meent Borcherds van Sief Veltkamp.
Die werklike uitvoering van hierdie projek geskied egter eers in 2012 kort voor die inwyding van die Museum. Hierdie twee lywige verhandelinge
vorm die basis van hierdie heel merkwaardige verhaal. Weens die omvang van die inligting en beeldmateriaal word die uitstalwyse
‘n groot uitdaging. Een van talle oorwegings is ‘n eiland uitstalling in die middel van die hoofvertrek met blaaie wat kan terugvou indien
daar ‘n groep besoekers sou opdaag. Die finale keuse is egter om die bestaande Borcherds-uitstalkas deels te ontruim en om die paneel in
twee gedeeltes aan te bied. Teks en beeld-materiaal deur JDK. Grafika deur Carina en raamwerk deur Angus.

PANEEL 5 : MUSIEK
Na oorweging van vele temas word besluit dat Kerkmusiek in
die NG Kerk sy wortels na Moedergemeente kon terug herlei –
of dan ten minste ‘n redelike deel daarvan. Hierdie gedagte is
mettertyd gevoed deur gesprekke met Gertjan Buitink uit
Nederland en met die plaaslike Musiek Departement van die
Universiteit asook besoeke aan die NG Kerk-Argief by die
Kweekskool. In laasgenoemde se kelderverdieping is ‘n reuse-
versameling van onbenutte kerkmusiekboeke aangetref en per
ooreenkoms is ‘n aantal eksemplare op bruikleen na die
Museum gebring vir uitstalling. ‘n Ongepubliseerde tesis oor
Kerkmusiek [Theresa van Niekerk] en besoeke aan sendingstasies
– tot sover as Mafikeng waar die LMS se historiese setel is –
het al meer substansie tot die tema gevoeg. Met dit alles op die
tafel het ‘n raamwerk geleidelik gestalte begin aanneem :
Formele Psalms + Informele Gesange + Geestelike Liedere.
Hierdie indeling vorm die basis van die uitstalling.
Tipiese voorbeelde van liedere bundels is in drie vertikale bane
parallel aan mekaar opgestapel en bo-aan die uitstalling pryk die
huidige Liedboek waarin elemente van al drie bane opgeneem is.
Die ware juweel in die versameling is ‘n Nederlandse Datheen
Psalm-boekie uit 1723 wat deur Gertjan Buitink geskenk is.
Hy was ‘n versamelaar van kerkbundels en het 200 verskillende
uitgawes van Suid-Afrikaanse oorsprong bymekaar gebring.
Veral verstommend is die aantal wat deur die verskillende
Sendinggenootskappe in Nederlands /Afrikaans gepubliseer is !

Die samestelling van die paneel is vergemaklik deur die feit dat
eers Borcherds as predikant ‘n positiewe bydrae tot kerkmusiek
gelewer het en dat orreliste soos Jannasch en Cillié op ‘n veel
breër basis ook bydraes tot die plaaslike kerkmusiek gemaak het.
Oorspronklike koorboeke uit die beginjare van Kerkmusiek in
Suid-Afrika kon opgespoor en in die uitstalling gebruik word.
Aan die sykante van hierdie uitstalkas is twee kleiner panele
ook met Musiek in Moedergemeente as tema :
Regs : Pierre Simond, die Hugenote predikant aan die Kaap
tussen 1692 en 1704 en ook aflos-leraar van Moedergemeente
het tydens sy verblyf ‘n boekie saamgestel met nuwe Franse
berymings van ‘n vyftigtal psalms. Op een van sy talle besoeke
aan Stellenbosch kom soek Gertjan Buitink ‘n kopie van hierdie
boekie in die Kaap – maar sonder sukses. Vele jare later spoor
hy wel een op – die enigste oorblywende kopie—in St Petersburg.
Links : ‘n huldeblyk aan die Serfontein-egpaar, ‘n predikant
van Moedergemeente met ‘n groot betrokkenheid by Musiek.
Sy eggenote Otti was ‘n aktiewe koorleidster in Stellenbosch.
Teks en uitleg van JDK, grafika De Beer en raamwerk Angus.
Nota : Onder die skuins rakkie op die vloer is ‘n kassie waarin
sekere duplikaat bundels gestoor word.

PANEEL 6 : SILWERWARE UITSTALKAS
Hierdie klein hoekkassie bevat slegs twee items :
BO :
Die oorspronklike kaart en transport van die groot
perseel in die middel van die historiese dorp nadat
die kerkperseel onderverdeel is. Hierdie dokument
is aan die Museum deur Willem Lubbe geskenk.
ONDER :
Enkele items van silwer wat in die kerkkantoor
gebruik was. Heel links staan die stempel wat ‘n
palmboom afgedruk het met ‘n voorbeeld in waks.
Daar is nog ander silwerware in die gemeente se
besit en foto’s daarvan word in uitstalkas 2 getoon.
By doopplegtighede word die groot doopvont
steeds gebruik. Dit kom ook nog uit die ou 1723
Kruiskerk en is in Amsterdam gemaak.

PANEEL 7 : STAATEN-GENERAAL BYBEL
By die Kweekskool was ‘n wye verskeidenheid van ou
Bybels waaruit ons een kon kies, maar daar was geen
verband met Moedergemeente nie. In ‘n gesprek hieroor
met ‘n lidmaat van die gemeente Gerda van Niekerk het
sy laat blyk dat hulle ‘n ou Bybel van 1723 in die familie
het en dat hulle dit in bruikleen aan die Museum sal oordra.
Die volgende stap was om die Bybel te laat restoureer.
‘n Afgetrede chirurg in Kaapstad dr Bock was bereid om
dit te doen. Die massiewe buiteblad is van ou skeepshout
gemaak en alles word oordeelkundig herstel. ‘n Staander
uit Perspex word gemaak sodat die Bybel in ‘n oop-
posisie kan lê. Teks oor die geskiedenis van die Bybel en
oor die generasies wat dit geerf het, word teen die wande
van die uitstalkas aangebring terwyl die familiewapens
van al die eienaars op die basis ten toon gestel word.
Marianne Kritzinger
Gerda van Niekerk en
Ode Krige

PANEEL 8 : BOUPROJEKTE
Hierdie kommissie van die kerkraad is in 1994 in die lewe
geroep. As eerste projek is die herstel van die Hofmeyrsaal aan
hulle opgedra. Maar vele ander projekte sou daarop volg :
[a] Restourasie van die kerkgebou en infrastruktuur in drie fases
[b] Herinrigting van Kerkhuis en die skep van die onthaalarea
[c] Herinrigting van die Hofmeyrsaal en aanbou van Foyer
[d] Herbeplanning van die areas rondom die kerkgebou.
[e] Oprigting van nissies-strukture agter op die kerkperseel.
[f] Ontwerp en installering van vyf Leo Theron kerkvensters.
Hierdie kommissie is in 2008 ontbind.
Die spiraal op die paneel toon aan hoe die Bouprojekte span
van een projek na die volgende beweeg het. Om bouwerk op ‘n
historiese terrein en aan historiese geboue te doen, was geen
maklike taak nie en dikwels was die wysheid van Salomo nodig.
Die leiding is deurgaans deur Johan Krige as ingenieur geneem
en hy is bygestaan deur Charl Möller as koster maar ook as
bouer.
In die uitstalling is enkele items wat nog uit die Hager-tyd kom.
Veral mooi is die drie teengewigte vir die hanglampe wat onder
die orrel uitgehaal was tydens die opruiming. Ook van belang
is die voorbeelde van dakmateriaal wat deur al die fases van
die kerkgebou gebruik is.

PANEEL 9 : ARGITEK HAGER
Regs en aangrensend van Bouprojekte is ‘n hoekkassie wat
die argitek Carl Otto Hager uit Duitsland se betrokkenheid
by die Moederkerk uitbeeld. Hierdie Neo-Gotiese gebou was
sy eerste groot kerkopdrag en sou hom help vestig as een
van die belangrikste argitekte in kerkbou in Suid-Afrika.
Hager se heel eerste bouwerk was egter die Krige Grafkelder
wat direk agter die Moederkerk staan. Hierdie voorloper
van sy Neo-Gotiese boustyl is in 1845 in opdrag van die
familie voltooi.
Hager sit voor in die middel omring deur Skotse boului

PANEEL 10 : BEDIENINGE
Hierdie finale paneel wil die fokus vanaf die verlede
omkeer tot in die hede – die eerste dekade van 2000.
As ‘n buitelandse toeris by die Museum uitstap, moet
sy laaste indruk wees : hierdie gemeente gaan voort!
Met die oplewing in hierdie gemeente vanaf die middel
1990’s toe besluit is om ‘n sendeling uit te stuur, is nuwe
energie in die gemeente self losgelaat en verskeie
bedienings het spontaan ontstaan. Hierdie paneel is ‘n
voorstelling van die diversiteit van sulke aksies.
Die gemeente se leuse is ‘n Rivier van Lewende Water.
Dit is dan ook die sentrale tema van die paneel. Hierdie
aksies word moontlik gemaak deur die twee hoekstene :
Versorging en Toerusting.
Maar die detail van panele bied hulself nie sommer aan nie.
As voorbeeld : die simbool bo-aan die driehoek het baie
nadenke en raadpleging geverg. Hierna word een brief aan
‘n vorige leraar van die gemeente ingesluit waarin advies
oor dié simbool ingewin word. Daar is na talle Christelike
simbole gekyk en uiteindelik is op die Lam besluit.

Notas oor Paneel 10
Elke paneel in die Museum en Argief is rondom ‘n tema opgebou.
Hiernaas is ‘n vroeë skets van Bedieninge met die kassies as basis.
‘n Foto van die Eersterivier het die spitsvormige middelste gedeelte van die paneel gekry. Aan die bopunt hiervan moes dan ‘n Christelike simbool
kom wat vir alle denominasies herkenbaar sou wees. In ‘n brief verduidelik JDK sy simboliek aan ‘n vorige predikant van Moedergemeente
- Dr Clifford Heys. As antwoord stuur Clifford vir hom ‘n skema van die kerlike jaar met Paasfees as die toppunt en daarmee kom die
Paaslam as simbool na vore. Die keuse word duidelik ! Nog vele gesprekke en briewe sou volg oor die teks vir Versorging en vir Toerusting.
Om uiteindelik die verskeidenheid Bedieninge te kies, was eweneens is marathon-wedloop.

GEDEELTE voor VENSTERS
TAFEL
Die halfronde tafel kom uit die konsistorie van ouds. Dit dien as staanplek vir die
rekenaar met die nuwe video-apparaat. Tans is die video oor Moedergemeente se
geskiedenis daarop gelaai en kan deur toeriste en gidse gebruik word. Toevoegings
hiertoe kan moontlik in die toekoms gemaak word.
GRAFSTENE
Na die demping van honderde grafte rondom die kerkgebou is enkele grafstene
mettertyd weer gevind en in ‘n ry agter in die tuin opgerig. Twee hiervan is in 2011
in die Museum geïnstalleer en verskyn weerskante van die halfronde tafel.
FAMILIEWAPENS
In 1723 is altesame sewentien loodglas-panele met familiewapens in die Kruiskerk
se vensters ingebou. Hierdie kleurvolle ruitjies is in Amsterdam gemaak. Twee het
behoue gebly en deur Stellenbosch Museum in bruikleen aan Moederkerk gegee.
KOLLEKTESAK
Een van die oorspronklike sakkies aan ‘n lang stok uit die Kruiskerk van 1721 het
behoue gebly en word hier uitgestal.

ARGIEF-op-die-GALERY
Twee gebeurtenisse het momentum aan die ontstaan van die Argief gegee : die oorblyfsels van die bewaarbare items nadat die Museum voltooi
is en dan ook die BK se skielike besluit om al die portrette uit die konsistorie te verwyder. JDK het maandelank planne beraam en reeds
ver gevorder met sketstekeninge vir ‘n stoorkluis in die Hofmeyrsaal. Hierdie roete is geveto. Daarop stel Hannes Koornhof voor dat die
galery daarvoor benut word – ‘n veel beter lokaal omdat dit dan nader aan die Museum sou wees !
Die boekkaste wat in Kerkhuis se solder ‘n plekkie gevind het, word omgebou en op die galery ingebou. Weer sit JDK maandelank en beplan
rondom die bewaarbare materiaal en toepaslike onderwerpe. Uiteindelik skep hy lêers vir maklike identifikasie, maar om alle inhoud te orden
is vir hom net nie uitvoerbaar nie. Die lêers kry elkeen ‘n staanplekkie op die rakke, die tekeninge en planne word opgerol en kry vakkies in
die plannekabinet tussen die groot boekkaste, twee kleiner hoekkaste word aan die rugkant van die laaste kerkbank vasgemaak en ‘n laaikas
vir dokumente word aan die noordermuur geplaas. Die skrynwerk word weer deur Danny voltooi.
Laastens word Angus se hulp ingeroep om die drie versamelings aan die mure te bevestig : Predikante, Tekeninge en Dokumente.
As afwerking skenk JDK ‘n tapyt en een van ds Neethling se stoepbankies kry ook ‘n tuiste in die Argief. Twee eikehout stoeltjies rond die
meubelment af. Daar is ‘n hele paar van hierdie stoeltjies in die kerkraad se besit – ‘n skenking destyds in die laat 1880’s van Jacob Krige
van Bottelary.
Daar is nog ‘n onvoltooide taak in die Argief : die ordening en indeksering van die dokumente self.
Daar lê waarskynlik genoeg sinvolle werk en wag op ‘n student wat ‘n onderwerp vir ‘n tesis soek …………

Bouplanne
Predikante en Prente
Dokumente

Dokumente kas
Ds Neethling se bankie
WAT VAN DIE TOEKOMS
Vandag kyk ons na gister as geskiedenis.
Vandag is egter ook more se geskiedenis.
Kom ons be-oordeel die dokumentêre erfenis van die Moederkerk in hierdie lig.
Skakel met die Kerkkantoor of met johan.krige@caledonvilla.co.za as u advies verlang.
Ons het nog ruimte beskikbaar om items van betekenis ordelik te herberg.
Planne kabinet