over gewichten en tegengewichten in een constitutioneel netwerk

More documents

Recommendations

Info

een substituut is geworden voor constitutionele toetsing. 8 Ten vierde kan eenzelfde mechanisme als controle-instrument tegen de wetgever dienen en tegelijk zijn positie versterken. Ik kom hierop terug bij de rechterlijke toetsing. Ten slotte kunnen die controlemechanismen zeer verschillende vormen aannemen. Zij zijn niet noodzakelijk bestraffend van aard, maar kunnen ook gericht zijn op beïnvloeding en dialoog. Mechanismen van constitutioneel evenwicht hebben dus betrekking op beide aspecten van checks and balances: zij zorgen voor controle, maar ook voor evenwicht en afweging. Bovendien kunnen zij de vorm aannemen van sturende theoretische principes (bv. het poneren van het monisme als sturend concept in de relatie ten aanzien van internationaal recht), instellingen (bv. adviesorganen, rechterlijke toetsing, een grondwettelijk hof) of procedures (bv. verplichte consultatie of de subsidiariteitsprocedure). 3. Implicaties van de europeanisering voor constitutionele balans en de positie van de wetgever Met ‘europeanisering’ doel ik voor deze bijdrage op de impact van het EVRM en het EU recht op het nationale constitutionele systeem. Deze europeanisering heeft grote invloed uitgeoefend op de positie van de wetgever. Daar werd hierboven reeds op gewezen: de wetgever verliest aan centrale macht, verliest soms de regie over regulering, en zijn gezag wordt niet onomstotelijk aanvaard. Dat betekent dat de europeanisering alvast een tegengewicht vormt voor de wetgever. Deze tegenmacht dient echter op haar beurt in evenwicht gebracht wordt. De onderzoeksvragen kunnen dan verder gespecificeerd worden. In de eerste plaats rijst de vraag via welke mechanismen Europees recht als tegengewicht voor de wetgever kan dienen. In de tweede plaats rijst de vraag via welke mechanismen de positie van de wetgever in de Europese rechtssfeer juist versterkt kan worden. Instrumenten die relevant zijn voor deze onderzoeksvragen, zijn van velerlei aard: beginselen zoals de voorrang van internationaal recht en subsidiariteit spelen een rol, net als grondwettelijke ‘Europa’ clausules, de inbreng van nationale parlementen via de subsidiariteitsprocedure, het beleid inzake omzetting van Europese richtlijnen en de institutionele omkadering daarvan, enz. Hier is geen ruimte om al deze instrumenten te overlopen. Ik beperk me tot twee opvallende vaststellingen. Eerste vaststelling. Het nationale grondwettelijke systeem faciliteert de doorwerking van Europees recht, maar beperkt de controle op die doorwerking Wat opvalt is dat instrumenten er vooral op gericht zijn om de doorwerking en impact van Europees recht in de nationale rechtsorde te faciliteren, maar veel minder om een omgekeerde beweging mogelijk te maken. Zowel Nederland als België hebben de reputatie dat zij zeer Europa-vriendelijk zijn. Er zijn tekenen dat het enthousiasme bij de bevolking en in sommige politieke kringen intussen wat bekoeld is, maar de juridische instrumenten zijn nog zeer sterk gericht op de kritiekloze doorwerking van Europees recht, terwijl het nationale parlement, aldus Witteveen, in het proces van toenemende europeanisering verschijnt als een machteloos orgaan en het parlementair debat als een “achterhoedegevecht”. 9 De open houding ten aanzien van de doorwerking van Europees (en ander internationaal) recht begint reeds met de onderliggende concepten over de verhouding tussen de nationale en de internationale of Europese rechtsorde. Zowel België als Nederland hebben gekozen voor een monistisch standpunt, dat zeer open staat voor de dominante invloed van het internationale recht. Twee aspecten zijn daarbij van belang. Ten eerste: op welke grondslag of onder welke voorwaarden kan internationaal recht 8 M. Claes and G.-J. Leenknegt, “The Netherlands. A case of constitutional leapfrog. Fundamental rights protection under the Constitution, the ECHR and the EU Charter in the Netherlands”, in P. Popelier, C. Van De Heyning and P. Van Nuffel (eds), Human rights protection in the European legal order: the interaction between the European and the national courts, Cambridge, Intersentia, 2011, 301. 9 Zie W. Witteveen, “De paradox van een Europees wetgevingsbeleid”, in R.A.J. Van Gestel en J. van Schooten (eds.), Europa & de toekomst van de nationale wetgever, Nijmegen, Wolf Legal Publishers, 2008, 9. 3
doorwerken in het nationale rechtssysteem? Ten tweede: hoe verhoudt dat internationaal recht zich vervolgens ten aanzien van de wetgever? In zowel België als Nederland zorgen grondwettelijke bepalingen en rechtspraak voor een zeer gemakkelijke doorwerking en voorrang van internationaal en vooral Europees recht. In België laat de Grondwet toe dat verdragen, mits instemming van het parlement, gevolgen hebben in de interne rechtsorde. 10 De rechtspraak voegt daaraan een monistische interpretatie toe, wegens de eigenheid van de internationale rechtsorde. Op grond daarvan werkt internationaal recht met directe werking rechtstreeks door in de nationale rechtsorde, met behoud van het internationale karakter en met voorrang op de nationale wetgeving. 11 Art. 34 GW laat bovendien toe dat de uitoefening van machten wordt overgedragen aan volkenrechtelijke instellingen. Deze bepaling werd in 1970 in de Grondwet opgenomen om, weliswaar jaren na ratificatie van de verdragen, een grondslag te geven aan de aansluiting bij de toenmalige Europese Gemeenschappen. 12 In de rechtspraak werd bevestigd dat ze niet enkel een grondslag biedt voor de aansluiting bij supranationale organisaties en de rechtstreekse doorwerking van hun beslissingen, maar ook voor het gezag van de interpretaties die supranationale rechtscolleges aan dat Europees recht geven. 13 Wanneer het Hof van Justitie aldus de voorrang van EU recht op de Grondwet proclameert, wordt dat Europese perspectief geïncorporeerd in het nationale. 14 De Nederlandse Grondwet bevat gelijkaardige bepalingen, maar laat bovendien uitdrukkelijk toe dat regering en parlement meewerken aan de totstandkoming van een verdrag dat op dat moment reeds afwijkt van de grondwet, evenwel met een versterkte meerderheid. 15 Krachtens artikel 92 geldt dit ook voor verdragen die aan een internationale organisatie de bevoegdheid verlenen om voorschriften vast te stellen die afwijken van de grondwet of tot zodanig afwijken nopen. 16 Bovendien bepaalt artikel 94 GW uitdrukkelijk dat, in geval van strijdigheid tussen een wettelijke of grondwettelijke bepaling en een bepaling van internationaal recht met eenieder verbindende werking, de bepaling van internationaal recht voorrang heeft. 17 De grondslag voor de suprematie van het EU recht wordt volgens een meerderheid in de Nederlandse rechtsleer niet gevonden in de Nederlandse grondwet, maar in de 10 Art. 167 GW. Deze bepaling spreekt enkel over “gevolgen”; het lijdt echter geen twijfel dat het gaat om gevolgen in de interne rechtsorde, F. DUMON, “Les rapports entre le droit constitutionnel et le droit international”, in Le nouveau droit constitutionnel, Brussel, Bruylant, 1987, 214. 11 In het befaamde Smeerkaasarrest, Cass. 27 mei 1971, Arr.Cass., 1971, 959, Pas., 1971, I, 886, met concl. W.J. Ganshof van der Meersch. 12 Zie over de chronologie J.-V. Louis, “L’article 25bis de la Constitution belge”, Rev. du Marché Commun 1970, 410-411 en N. Valticos, « Expansion du droit international et constitutions nationales, un cas significatif : le transfert de pouvoirs à des orgaisations internationales et la constitution belge », in Evolution constitutionnelle en Belgique et relations internationales. Hommage à P. De Visscher, Parijs, Pédone, 1984, 13-15. De Raad van State, afdeling wetgeving, achtte dergelijke grondwettelijke grondslag noodzakelijk, zie Raad van State, afdeling wetgeving, advies van 12 januari 1953, Parl.St. Kamer, 1952-1953, 163, p. 7-8. J. Velaers, o.c. 236 citeert ook nog latere adviezen in die zin. Zie ook het advies van G. Dor, W.J. Ganshof van der Meersch, P. De Visscher en A. Mast, Parl.St. Kamer 1952-1953, 696. 13 R.v.St. Orfinger, nr. 62.922, 5 november 1996. Het verslag van auditeur O. Daurmont werd gepubliceerd in C.D.P.K. 1997, 139-144. Gelijkluidende arresten van dezelfde datum waren de arresten Goosse, Gerfa en De Baenst. 14 Aldus P. Vandernoot, « Le concours de questions préjudicielles et l’article 34 de la Constitution : vers un dépassement de la controverse entre les « monistes » et les « dualistes » ? », in De verhouding tussen het Arbitragehof, de Rechterlijke Macht en de Raad van State, Brugge, die Keure, 2006, 354-355. Zie eveneens het advies van de Raad van State, afdeling wetgeving van 15 februari 2005, Parl.St. Senaat 2004-2005, nr. 1091/1, 530. 15 Artikel 91 GW. Deze procedure kan ook gezien worden als een alternatief voor de rigide procedure tot herziening van de grondwet. Zie hierover in het bijzonder J.J.J. Sillen, “Verdragen die afwijken van de Grondwet en beperking van soevereiniteit: een nieuwe benadering”, RegelMaat 2005, 129-139. 16 Zie J.W.A. Fleuren, “Verdragen die afwijken van de Nederlandse Grondwet”, in Van de Constitutie afwijkende verdragen, Publicaties van de Staatsrechtkring, Deventer, Kluwer, 2002, 52. 17 Onder “wettelijke voorschriften” wordt ook de Grondwet begrepen, ibid, evenals F.M. Besselink, De staatsrechtelijke regeling van aanvaarding en invoering van verdragen in Nederland, Deventer, W.E.J. Tjeenk Willink, 1996, 28, met verwijzing naar de parlementaire voorbereidingen bij het grondwetsartikel. 4
Page 1 and 2: DE WETGEVER IN BALANS: OVER GEWICHT
Page 3: werd hem de rol van ‘regisseur’
Page 7 and 8: ovendien een van de eerste en een v
Page 9 and 10: kwalitatieve en, zo mogelijk, kwant
Page 11 and 12: erop gewezen dat het een anomalie i
Page 13 and 14: de mens heeft immers in meerdere ar
Page 15 and 16: grondrechtenkader te verzekeren. In
Page 17: versterkte legitimiteit van overhei

over gewichten en tegengewichten in een constitutioneel netwerk

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?