Leerdoelen en voorbereidende opdrachten 2012-2013 ... - TNO

lntroductiecursus 0-1 I
LEERDOELEN en voorbereidende opdrachten
2012-2013
@ 2012 TNO
innovation
for life
Behavioural and Societal
Sciences
Wassenaarseweg 56
23334L Leiden
Postbus 22'15
2301 CE Leiden
www.tno.nl/onderwijs
T +31 88 866 6270
onderwijs@tno.nl

Dagdeel 1
De Jeugdgezondheidszorg
Leerdoelen
Na afloop van het onderwijs kan de cursist:
1. de landelijke context van de JGZ benoemen
2. het belang en de inhoud van de 'sociale kaart' benoemen
3. het belang aangeven van epidemiologische onderbouwingvan de JGZ
lnhoud
. de inhoud en achtergrond van het BTP
. de 'sociale kaart' van de JGZ
. epidemiologischebasisthema's
. de koepels ActiZ, GGD NL, AJN, V&VN fractie jeugdverpleegkundige, NVDA
. opleidingsinstituten: TNO en NSPOH
. kenniscentra: NCJ (Nederlands centrumjeugdgezondheid) en samenwerkingspartners
binnen het Kennisprogramma Jeugd (Zon MW, NJi en RIVIVI/ CGL)
. onderzoekscentra Jeugd en gezondheid: Zon MW, TNO, RIVM en academische
werkplaatsen
Voorbereidende opd racht
Lezen van de literatuur
l. Nederlands leerboek jeugdgezondheidszorg deel 86" druk, Van Gorcum, ISBN 90 232-4124-
X
. Visie JGZlBTPlcompetenties/PGO: Blz. 2-17
o Zorgsysteem: Blz. 271-278.
o JGZ voor een prikkie: http://ajn.artsennet.nl/Artikel/Jeuedgezondheidszors-eeneieantisch-effect-voor-een-prikkie-factsheet-versie-
I 5-december-20 I 1.htm
Van u wordt verwacht dat u de onderstaande vragen maakt en een print hiervan
meeneemt naar de onderwüsdag.
Informatie om de vragen te kunnen beantwoorden, vindt u op de webpagina's.
1. Waarin onderscheidt de IGZ zich momenteel van andere vormen van gezondheidszorg?
2. Wat is de kerndeskundigheid van jeugdartsen?
3. Wat is de kerndeskundigheid van jeugdverpleegkundigen?
4. Wat is de kerndeskundigheid van JGZ assistenten.
Aanbevolen webpagina's
http ://aj n. artsennet.nl/home.htm
www.nci.nl
http://www. acti z.n l/website/dossiers/teslj gz
www.gsd.net
www.ggdkennisnet.nl
http ://www. rij ksoverhei d. nl/#reÊmi nvws
TNO: I ntrod uctiecursus 20'121201 3

Dagdeel 1
Screeningen en genetics
Leerdoelen
Na afloop van het onderwijs kan de cursist:
1. de reden om te screenen, de screeningsmethoden en de screeningsmomenten, binnen de
j eugdgezondhei dszorg benoemen
2. definitie en doel van de community genetics benoemen
3. beschrijven uit welke onderdelen community genetics bestaat
4. de mogelijkheden benoemen die de klinische genetica biedt
5. vragen van ouders over erfelijkheid en erfelijke aandoeningen beantwoorden
6. belang van de pre- en postnatale screening aangeven
7. de procedure rondom de hielprik beschrijven.
lnhoud
. de belangrijkste criteria voor het rechtvaardigen van het opzetten van een screeningstraject
. community genetics: basiskennis van de genetica om ouders te kunnen voorlichten
. screeningscriteria van Wilson en Jungner
. procedure hielprik
. screenen, screeningsmethoden, kosten/ baten effectiviteit.
Voorbereidende opd racht
Van u wordt verwacht dat u de opdracht maakt en een print meeneemt naar de
ondenrijsdag.
De informatie om onderstaande vragen te kunnen beantwoorden, vindt u in de volgende literatuur
en op de genoemde webpagina's.
Literatuur
1. Nederlands leerboek jeugdgezondheidszorg deel B 6" druk, ISBN 90 232-4124-X
¡ Stofivisselingsziekten: BIz. 219.
Webpagina's
http://www. ncj. nl/onderwerpen/3 3/hielprik
www. rivm. nl/hielpri kprofess ional s
Aanbevolen
http://www.rivm.nl/ore_neonatalescreening/ informatie over screeningen voor de geboorte
1. Welke screeningsmethoden worden binnen uw organisatie uitgevoerd?
2. Benoem van bovengenoemde screeningsmethoden de reden en de screeningsmomenten
3. Benoem in het bijzonder het screeningsmoment en de reden van de hielprik.
TNO: lntroductiecursus 20'|2120'|3

Rij ksv ac c inati epro gramm a
Introductiecursus JGZ 0- I 9
2012-2013
Programma
o welkom en uitleg programma
o RVP: wat weet ik ervan?
. inleiding RVP deel I
o discussie over voorgaande stof
o pavze
o bespreken huiswerk
o inleiding RVP deel}
o vragenvuur
. evaluatie
TNO: IC 2012-2013.Yvonne Wijnands, medisch adviseur RIVM RCP-Zuid

Dagdeel 2
Rijks Vaccinatie Programma
Leerdoelen
Na afloop van het onderwijs kan de cursist:
. de achtergrond en de samenstelling van het RVP benoemen
. de feiten over de infectieziekten waartegen het RVP beschermt reproduceren
. de incidentie van die ziekten voor en na opname in het RVP
. het onderscheid tussen verschillende vaccins en het belang hiervan voor de praktijk.
o het begrip (groeps)immuniteit
o het begrip "overbelasting van het immuunsysteem"
Aangeven wat de juiste procedure is van vaccineren: informeren, uitvoeren en registreren met
het oog op:
. bhjvende, tijdelijke en oneigenlijke contra-indicaties voor uitvoering van het RVP
o het begrip 'cold chain'
. de 'cold chain' handhaven op de eigen werkplek
o de meest gemaakte fouten, vergissingen en afwijkingen binnen het RVP
o procedure bij het maken van fouten
¡ de procedures rond een melding van bijwerkingen van het RVP
o post-vaccinaleverschijnselen
o adequate pijnbestrijding na een vaccinatie
. dejuiste injectietechniek en -plaats bij de verschillende vaccinaties
. de relatie tussen ziektelast, complicaties en restverschijnselen.
Kritiek op het RVP beoordelen op terechte en onterechte medische inhoud en daarop adequaat
reageren.
Eenduidige voorlichting geven over het RVP met behulp van het beschikbare reguliere
voorl ichtin gsmateri aal.
Voorbereiding
Lezen van de literatuur, beantwoorden van de casui'stiek en uw men¡ng vormen
over de stellingen.
1. De Vacclnfomap van het RIVM, aanwezig bij uw organisatie
2. De folders van het RIVM over vaccineren en vaccinaties
3. De aanbevolen webpagina's
U dient minstens toegang te hebben tot informatie van het RIVM. Of:
Handboek vaccinaties, deel A, Theorie en uitvoeringspraktijk, ISBN 978 90 232 4748 7,
uitgeverij van Gorcum
Handboek vaccinaties, deel B, Infectieziekten en vaccinaties, ISBN 9789023243391
uitgeverij van Gorcum.
TNO: lntroductiecursus 20121 2013

Aanbevolen webpagina's
http://ww.nvkp.nl/
Voorbereidende Casui'stiek
Van u wordt ve¡wacht dat u de onderstaande opdrachten maakt en een print
meeneemt naar de onde
Casus I
Een kind heeft na de eerste DKTP-Hib-HepB en Pneu vaccinaties gespuugd. Dat begon 's avonds
na toediening van de vaccinatie en duurde drie dagen. Het spugen was zodanig ernstig dat
opname in verband met uitdroging temauwernood kon worden voorkomen. Na de tweede DKTP-
Hib-HepB en Pneu vaccinaties herhaalde het spugen zich, evenals na de derde DKTP-Hib-HepB
en Pneu vaccinaties. Het betreffende kind is normaliter geen 'spugerlje'.
. Is deze spuugteactie toe te schrijven aan één van de inentingen?
o Kunnen de vierde DKTP-Hib-HepB en Pneu vaccinaties zonder voorzorg worden gegeven?
o Als voorzorg wel nodig is, welke is dat dan
Casus 2
Nadat u bij een kind een vierde DKTP-Hib-HepB en Pneu vaccinaties heeft geïnjecteerd, vertelt
de moeder u dat het kind eergisteren bij de huisarts een gtiepvaccinatie heeft gehad in verband
met chronische luchtwegproblemen.
o Wat is uw actie?
Casus 3
Een zuigeling komt op de leeftijd van 7 maanden voor de derde DKTP-Hib-HepB en Pneu
vaccinaties. Op de leeftijd van 5 maanden is het kind niet verschenen in verband met een opname
in het ziekenhuis. Er was sprake van bewusteloosheid en trekkingen, gepaard gaande met hoge
koorts, ongeveer drie weken na de tweede DKTP-Hib-HepB en Pneu vaccinaties.
o Wat is uw beleid?
Casus 4
Een baby (meisje van 7 weken oud) komt op het consultatiebureau. Ze hoest nogal. Moeder
vertelt dat het buurmeisje, dat vaak even naar de baby komt kijken, kinkhoest heeft.
o Wat is uw beleid?
Casus 5
Iemand vraagt wat te doen met een kind dat gevaccineerd moet worden en last heeft van
stol I ingsstoorni ssen.
¡ Wat is uw advies?
Casus 6
Hoeveel BMR- vaccinaties krijgen asielzoekerskinderen die ouder z4n dan 13 jaar?
Casus 7
Wat is het schema voor Hib vaccinatie in de diverse leeftijdsgroepen?
TNO: lntroductiecursus 20121 2013

Casus 8
Een vierjarige nieuwkomer meldt zich voor vaccinaties. Heeft dit kind DTP's of DKTP's nodig?
En wat heeft het zusje van zes jaar nodig?
Casus 9
Er is BMR vaccinatie per ongeluk intramusculair gespoten.
o Wat moet er nu gebeuren en waarom?
Casus 10
U gaat een asielzoeker meisje van 74 jaar uit Afghanistan vaccineren. Zij wil maximaal I spuit
per keer.
o Hoe gaat u te werk.
. Welke prioriteit hebben de verschillende vaccinaties volgens u en waarom?
Ri' ksvaccinatie programma
Voorbereidende stellingen
Van u wordt verwacht dat u de onderstaande stelli en t.
Zijnde onderstaande stellingen juist of onjuist?
A. Bescherming tegen bepaalde ziekten ten gevolge van kudde-immuniteit is niet aanwezig
wanneer in een samenleving veel mensen wonen die niet zijn ingeënt tegen deze bepaalde
ziekte.
B. De immunisatie tegen hepatitis B, die meteen postpartum plaatsvindt bij kinderen van Hbs
Ag- positieve moeders, is een actieve immunisatie.
C. Het BMR vaccin is een 'dood' vaccin.
D. Het vaccineren van jongetjes tegen rodehond is overbodig en wordt alleen gedaan om
seksediscriminatie tegen te gaan.
E. Onder passieve immunisatie wordt verstaan: het tijdelijk bieden van bescherming door
toediening van antistoffen.
F. Tot de leeftijd van zes weken heeft een baby veelal voldoende antistoffen tegen Hib- ziekten
in het bloed.
TNO: lntroductiecursus 20121 2013

Dagdeel 3 en 4
Ontwikkeling van 0 - 19 jaar en het ontwikkelingsonderzoek
De voorbereidingstijd voor deze dag is mede afhankelijk van het bestudeerd hebben
van het Van Wiechenonderzoek. Bestudering van deze GD's kost ongeveer 3 uur
(extra). De bestudering van de inhoud van het Van Wiechenonderzoek is relevant als
men in het werkveld 0.4 werkt.
Leerdoelen
Na afloop van het onderwijs kan de cursist:
L de normale ontwikkeling van een kind/jongere en de vier stadia daarin benoemen
2. de ontwikkeling van de zuigeling, peuter, kleuter, schoolkind verwoorden en aangeven hoe ouders
te betrekken bij het volgen van het kind en aangeven hoe de ontwikkeling van het kind te
begeleiden
3. ontwikkelingsonderzoeken die in de JGZ gebruikt worden uitleggen
4. het belang aangeven van uniforme registratie van het verloop van de ontwikkeling bij
longitudinale begeleiding door de jeugdgezondheidszorg
5. aangeven hoe ouders gericht te verwijzen bij problemen in de ontwikkeling.
lnhoud
o doel van het Van Wiechen onderzoek
o ontwikkelingsvelden van Gesell en hoe deze ontwikkelingsvelden binnen het Van Wiechen
onderzoek geclusterd zijn
o belang van tempo en kwaliteit bij de neurologische en overige Van Wiechen kenmerken
o de P90 waarden en hoe de spreiding van de P90 waarden verandert met de leeftijd en de implicatie
daarvan
o de alarmsymptomen en de daarbij behorende acties
¡ het verschil tussen alarmsymptomen en retardatiesymptomen
¡ het belang van registratie van interactie en gedragstoestand
o bevindingen op een correcte wijze registreren en interpreteren (toetstaak voor PB)
o de BF motoriektest voor de schoolleeftijd
o verschillende fasen van de normale spraak/taalontwikkeling
. voor\¡/aarden vooreen normale spraak/taalontwikkeling
. minimum spreeknormen
. verschil tussen een primaire en secundaire taalstoornis en gevolgen van een taalstoornis
. de verschillende screeningsinstrumenten voor spraak/taal stoornissen die binnen de JGZ gebruikt
worden en wanneer
. wanneer een stotterend kind door te verwijzen
. mondgewoonten in relatie tot de spraak/taalontwikkeling
. ouders adviseren en zonodig gericht verwijzen.
Voorbereiding
Lezen onderstaande literatuu r
Maken van de onderstaande vragen
l. Nederlands leerboek jeugdgezondheidszorg deel B 6" druk Van Gorcum ISBN 90 232-4124-X
o Blz. 34-39: 1.8 algemene ontwikkelingsgebieden
o BIz.144-164: v.a. de ogen tot leefstijl
o Blz. l8l-187: 3.5.2 Ontwikkelingsstoornissen
o Blz. 23 5 -238: 4.2.2 Motorische ontwikkel ing/cognitieve ontwikkel ing
o Blz. 243-246: sociale ontwikkeling
o Blz. 288-305: basisschoolperiode 4-12 totleefstijl
o Blz.348-355: adolescentieoeriode: 12-19 Tot leefstiil
TNO: lntroductiecursus 201212013

2. Ontwikkelingsonderzoek in de Jeugdgezondheidszorg, Het Van Wiechenonderzoek en de Baecke
Fassaerl Motoriektest. Boek gelezen hebben aan het eind van de inwerkperiode.
Voor BFM test hoofdstuk 13,14 +321-333
3. www.kindentaal.nl
o website voor ouders: onder testen
4. screening taalachterstanden en spraakstoornissen bij kinderen (TNO)
&laag3 : 69 &item _i d:3 5 9 &T aal: I
5. http://www.kenniscentrumprematuren.nl/ Bekijk de uitgebreide site (motoriek, 5 en 14 jaar).
6. Breng indien mogelijk een casus mee met een ingevuld Van Wiechenschema of uitgeschreven op
papier, waarvan je denkt dat anderen iets kunnen leren. Bijvoorbeeld van een prematuur, van een
'slechte' reeistratie. van een opvallend uiwallend kenmerk.
Aanbevolen literatuur en webpag¡na's
l. Cd-rom van Wiechen onderzoek: Van V/iechenonderzoek nligeling, Van Wiechenonderzoek
peuter -kleuter (uitgeverij Van Gorcum). Deze zouden in de inwerkperiode op het CB bekeken
moeten zijn. Als dit nog niet het geval is dan kost het ongeveer 3 uur om deze CD 's te bekijken.
Jeugdartsen 4-19 jaar krijgen uitleg over het onderzoek en hoeven deze CD's niet te bekijken.
2. www.stotteren.nl: screeningslijst stotteren. Informatie over stotteren voor ouders en kinderen
3 . NCJ : http ://www. ncj . nl/onderwerpen/3 8/spraak-en-taalstoorn issen
Voorbereidende vragen
Van u wordt verwacht dat u de onderstaande vragen maakt en een pr¡nt van deze
opdracht meeneemt naar de ondenarijsdag.
Ontwikkeling4-19jaar
l. Waarom is er een afzonderlijke versie van de 'motoriektest voor kleuters' voor jongens en
meisjes? Er is een sekseverschil m.b.t. de ontwikkelingssnelheid.
2. Wat kan van een kind van l l jaar groep 7 al verwacht worden aan zelfstandigheid wat betreft
verzorging van eigen lijf, boodschappen doen, deelnemen aan in het verkeer, taakje uitvoeren thuis
en logeren.
TNO: lntroductiecursus 201212013

Spraaktaal ontwikkeling
De informatie om onderstaande vragen te kunnen beantwoorden, vindt u op de volgende webpagina's.
www.kindentaal.nl : geeft informatie voor ouders: o.a. SNEL interactief en een folder over
taalontwikkeling
www.oudersonline.nl: vraagbaak over taalontwikkeling en meertaligheid
Achtergrond informatie
www. logopedie.nl/site/brochures/ (nvlf; folders over div. stoornissen
www.ggdkennisnet.nl :> logopedie (evidence based informatie)
www.kindentaal.nl (informatie voor ouders, folders over meertaligheid, SNEl-screening
www.signaleraar.nl (demo over de cd-rom)
www.ouders.nl/o-taal.htm (vraagbaak taal, meertaligheid, stotteren, dyslexie)
www.taalexpert.nl
Voorbereidende vragen
Van u wordt veÌwacht dat u de onderstaande vragen maakt en een pr¡nt van deze
opdracht meeneemt naar de onderwiisdag.
L Benoem drie taalscreeningsinstrumenten en geef een korte beschrijving hiervan.
2. Welke vormen van stotteren kent u? Wanneer is het normaal en wanneer is doorverwijzen
noodzakelijk?
3. Wat is mond-ademhalen en watzijn de oorzaken en gevolgen? Welk advies geeft u aan ouders?
4. Benoem de minimum spreeknormen voor een 5 jarige.
TNO: lntroductiecursus 201212013

Casus 1 (met alarmsymptomen)
Nodig: een in te vullen Van Wiechenschema 0-15 maanden.
Bij je op het bureau komt Myrthe. Zij is vandaag precies 3 maanden oud.
Moeder vertelt dat het goed gaat. Zij húlt niet veel, zij drinkt goed aan de borst en ze groeit goed en
heeft echte borstvoedingspoep.
Bij het lichamelijk onderzoek valt je een voorkeurshouding naar rechts op en een licht afgeplatte
schedel. Moeder vertelt dat de voorkeurshouding al wel minder wordt.
Bij het ontwikkelingsonderzoek valt je op dat Myrthe haar handjes nog niet bestudeert. Moeder zegt
dat het haar ook nog niet is opgevallen, eigenlijk weetze het niet zo. Myrthe maakt wel wat geluidjes
Tertg. Ze volgt niet naar links. Haar armen en benen bewegen mooi symmetrisch.
l. Laat bovenstaande gegevens invullen.
2. Bespreek met de cursisten welke informatie je mist.
De informatie uil de voorgaande contacten over de ontwikkeling, informatie over de fundoscopie: het
ontwikkelingsonderzoek is geintegreerd in het hele onderzoek, informatie over de nt'angerschapsduur.
3. Welke alarmsymptomen zouden de bellen doen rinkelen?
c Armoede in bewegingen, niet aankijken
o Geen ofonvoldoende volgen von ogen (en hoofd)
o Constant strabisme (afwijkende oogstand
4. Wat kan je beleid zijn?
Afwachten en eerder tentg laten komen, doorverwijzen naar oogarts, doorverwijzen naar kinderarts;
crftankelijk van de eerdere bevindingen.
Het is leerzaam om met de cursisten le bespreken daÍje beleid ffiangt van een aantalfactoren en
bevindingen.
lnvul oefen¡ng
Nodig een in te vullen van Wiechenschema l5-48 maanden (zie Cd-rom)
Jan V/illem (JW) komt op het bureau. Hij is ljaar en 2 maanden. JW zwaait vriendelijk naar je als hij
binnenkomt. Hij zit veilig op schoot bij vader.
Hij vertelt dat JW al zelf gaat staan en langs de boxrand loopt. Hij doet dit nog wel op zijn tenen en
vader vraagt of dit erg is. JW kiepert intussen het doosje blokjes om en doet ze er met beide handen in
terug. Daarna is hij uitgespeeld. Hij wij st: 'da, da' en wil met de bal spelen. Die krijgt hij en hij kruipt
er vrolijk achteraan. Vader vertelt vol trots dat hij al papa en mama en 'dag' kan zeggen.
Als je vraagt ofjij de bal krijgt dan is JW zeer gewillig. Hij wil hem alleen wel graag terug en zethet
op een brullen als je dat niet doet omdatje wilt gaan vaccineren.
Bespreek met de cursisten wat ze hebben ingevuld en waarom.
Let op:
M is van mededeling; er kan dus geen P staan.
Jan Willem heeft geen blokjes uit de doos gepakt, ze alleen teruggedaan. Dit ítem kan dus niet
gescoord worden. (is flatm, maar wel duidelijk). Er kan ook geen min gescoord worden, hij is pas I1
maanden.
Bij de opmerkingen moet iets stasn van het tenenlopen.
Gedrag is coöperatief, pas na het onderzoek gaat hii huilen.
De nuangerschapsduur is in deze casus niet in îe vullen en wordt als het goed is 'gemist'.

Casus 2
Nodig: de casus van de invuloefening
JW komt op het bureau met l8 maanden. De verpleegkundige is Sonja. Sonja vervangt haar zwaîgere
collega.
Ze vult in dat JV/ nog steeds op de tenen loopt en vult een - in bij los lopen.
Ze vút verder in dat JW volgens moeder 3 woorden zegt en spelopdrachtjes begrijpt. Doordat JW een
fors slaapprobleem heeft is hier veel aandacht aan gegeven en is de rest van het van
Wiechenonderzoek n iet ingevuld.
Met2 jaar en I maand komt JW weer op het bureau. Moeder had een maand eerder afgebeld omdat hij
waterpokken had. De arts is ziek en uit nood komt hij bij de bevallen collega, Marieke.
Jan Willem loopt sinds 2 maanden los. Hij heeft een breed gangspoor, loopt de meeste tijd op de
tenen. Als hij een bal gooit valt hij om. Hij praat met 3 woordzinnen. Hij stapelt met rechts 6 blokjes
op elkaar en Marieke scoort een
Zes lichaamsdelen bij een pop kan hij goed aanwijzen en hij doet op zijn manier zijn oudere broer en
zus graag na.
Laat de cursist de tekst zo goed mogelijk invullen en bespreek samen wanneer er, als je terugkijkt,
misschien iets (anders) had moeten gebeuren.
Had dit kind bij een verpleegkundige mogen komen met2 jaar?
Wat had de invaller Sonja in elk geval moeten bespreken?
Wat had je zelf bij de nabespreking gedaan of geadviseerd?
Gasus 3
Om in te vullen en om te bespreken. Laat de cursisten steeds mee- invullen en bespreek dan de vragen.
Voel je vrij om de antwoorden aan te vullen en lever commentaar bij de evaluatie. (Het is verzonnen
casuïstiek)
Nodig: Van Wiechen schema 0-15 maanden (zie Cd-rom).
Lara komt voor het eerst op het consultatiebureau met 8 weken . Zij is meT32 weken en I dag geboren.
Als je aan het ontwikkelingsonderzoek wilt beginnen leg je de ouders eerst iets uit.
Wat legje uit?
Dat je de ontwikkeling op gecoruigeerd bekrjkf , in eerste instantie corrigeer je voor de a terme leefttid
en op latere leeftijd ktjk je naar de geboorteleeftijd en naar de gecoruigeerde leeftijd.
Lara kijkt je aan als je contact maakt, zij beweegt armen en benen symmetrisch. Als je haar tot zit
brengt heeft ze een forse headleg. Haar benen buigt ze wel mooi en ook in haar armen voelje tonus.
B ij buikligging tilt ze haar hoofd eventj es op, ongeveer 3 seconden. Moeder vindt dat ze echl al
reageert als zij de kamer oploopt en tegen Lara praat.
Wat vul je in?
Let op: Lara is, gecoruigeerd -2 weken!
Met 3 maanden (14 weken post partum), komt Lara weer op het bureau. Inmiddels volgt ze en lacht ze
terug. De arrnen en benen blijven symmetrisch bewegen, de okselhang is normaal, ze glijdt niet weg
en ze heeft geen verhoogde tonus. Bij optrekken tot ziT komt het hoofd nu mee. Ze voelt nog niet als
een kind van 3 maanden, maar je voelt wel verbetering. Als ze op haar buik gelegd wordt houdt ze
haar hoofd ruim 5 seconden omhoog. Haar armen gebruikt ze niet als steun.
Vragen
l. Wat is haar gecorrigeerde leeftijd? (6 weken)
2. Zou je je zorgen maken als Lara nog niet teruglacht?
Ja, ook voor een niet gecowigeerde leeftijd blijkt het zo te zijn dat communicatie zo belangriik is dat
zelfs heel premature kinderen kíjken, volgen (als httn motoriek dat toelaat en tentglachen, praktisch
vanaf 9 weken post partum). Het is dus echt een aandachtspunt als kinderen dit niet doen.

3. Wat zou je adviseren over de buikligging? Wat vindt je van het ingevulde van Wiechen?
Buikligging adviseren, eventueel een rolletje onder de schouders, (trmen naar voren halen, een liedie
zingen terwijl Lara op haar buik ligt om te oefenen. Het is nog wel goed, voor gecorrigeerde leeftrid
(6 weken post partum); omdat ze haar armen niet gebnikt bestaat de kans dat ze met 4 maanden echt
achter gaat lopen. Lara zou misschien opniewv beoordeeld moeten worden voor dit item op de
gecorrigeerde leeftijd van l4 weken, dus als ze 22 weken is.
Vervolg
Lara komt terug voor haar PGO als ze 6 maanden is (26 weken).
Ze bekijkt haar handen , ze heeft haar handen open en ze probeert al gericht te grijpen. Ze lacht vrolijk
met geluid, ze brabbelt volop in verschillende klanken en toonhoogtes. Het oefenen met de buikligging
heeft vruchten afgeworpen ze ligt met haar ellebogen onder haar schouders met een hoofd dat hoger is
dan 45 graden een flinke tijd rond te kijken als je haar onderzoekt. Als je haar optilt en boven de grond
laat zweven, trappelt ze kraaiend met haar beentjes.
Vragen
l. Wat vindt je van deze ontwikkeling?
Lara loopt goed in.
2. Moeder maakt zich toch nog wat zorgen. Is dit terecht? Wat zou je haar zeggen?
Voor nu gaat alles prima, je kunt echter nog geen uitspraken doen over de toekomst.
3. Op welke leeftijd moet Lara haar achterstand ingelopen hebben?
2 jaar

Casus Ibrahim
Ibrahim is een leerling van de school voor ZMLK te Hoogeveen.
Hij is een jongen van een Turkse familie, geboren 27-07-1991, en bekend met
de ziekte van Tay Sachs, een betahexosaminidase A deficiëntie door een
genetisch defect met een progressief cerebraal destructief proces.
Voorgeschiedenis
Op27-07-1991 wordt Ibrahim geboren, met 6wk wordt hij besneden.
De functiemotorische ontwikkeling verloopt gemiddeld, los lopen met l3
mnd, zindelijk met 2t/z - 3 jr, goede spraaktaalontwikkeling in eerste twee
levensjaren. Heeft regelmatig bronchitis en is daarvoor bekend bij de
kinderarts. De spraaktaalontwikkeling voor Nederlands blijft wat achter bij het
Turks, thuis wordt Turks gesproken.
Op 27-l l-1995 wordt op verzoek van de basisschool de motoriek van Ibrahim
beoordeeld door de jeugdarts. De leerkracht is opgevallen dat hij regelmatig
valt, hij klimt en klautert echter goed. De jeugdarts merkt op dat hij bij
motorische activiteiten als hinken, op hakken, op tenen lopen, veel
meebewegingen heeft.
09-10-1996 De schoollogopediste stelt vast dat hij is gaan stotteren, niet
spreekt in zinsvorm maar in telegramstijl. Er wordt contact opgenomen met de
behandelende kinderarts en gemeld dat hij veel valt, zijn spraaktaal en
motorische ontwikkeling blijft achter. De kinderarts verwijst naar de
revalidatiearts.
Op 2l-11-1996 onderzoek door de revalidatiearts. De achterstand van
motorische ontwikkeling wordt niet als ernstig beoordeeld, verdere observatie
door ergotherapeut en logopedist wordt ingezet. In de zomervakantie is in
Turkije een CT gemaakt waarop niets te zien valt.
Op27-11-1996 onderzoek groep2 basisschool te Hoogeveen.
De jeugdarts stelt vast dat de motorische ontwikkeling niet verbeterd is sinds
het vorig onderzoek van november 1995. Hij heeft een
ontwikkelingsachterstand, is druk, wordt snel bang, hij stottert, heeft een
beperkte woordenschat, is bekend bij schoollogopedie, heeft toenemende
moeite om met andere kinderen te spelen.
Op 23-06-1997 bespreking zorgplatform, de ergotherapie is na 3 mnd gestaakt
omdat er geen vooruitgang is, hij heeft wel logopedie. Ibrahim blijft onder
controle van de kinderarts en de revalidatiearts. Hij wordt aangemeld voor de
IOBK.
Op 06-1 I-1997 onderzoek op de school voor IOBK,. Ibrahim is onder
inmiddels onder controle van de kinderarts en revalidatiearts, heeft logopedie
en ergotherapie. Na 3mnd is de ergotherapie gestaakt omdat er geen
vooruitgang is. Thuis heeft hij vaker moeilijk gedrag, slecht luisteren, is druk.
Heeft logopedie voor stotteren en taalachterstand, heeft woordvindproblemen.
Op 16-03-1998 is een bespreking IOBK om de voortgang van lbrahim te
evalueren, plaatsing op een school voor MLK lijkt noodzakelijk.
Bert Luttmer, CGD Drenthe

Op 08-10-1998 wordt Ibrahim als leerling van de school voor MLK besprokerr
wegens twijfels aanzijn ontwikkelingsmogelijkheden. Bij een evaluatie van
novernber l99S blrjkt dat hij een zeer grote taalontwikkelingsachterstand
heeft, spreekf zeer traag, moeizaam en niet vloeiend. Hij heeft ernstige
woordvind- problenren, uit zich in 2-3 woordzitttten, kofie concentratie, sluit
zich af, is onvoldoende communicatief. Op 09-12-1998 is een eerste contact
met de school voor ZMLK.
Op l3-10-l998 heeft hij onderzoeken bij de polikliniek kinderneurologie van
het UMCG Groningen. Hij heeft een langzame spraak, beweegt traag en
atactisch, heeft coördinatiestoornissen. Op 16-06-1999 opnarne in de
kinderkliniek van het UMCG Groningen ondermeer wordt een fibroblastenkweek
afgenomen voor klinisclr genetisclr onderzoek, Op 09-08-1999 wordt
de ouders rneegedeeld dat Ibrahirn de ziekte van Tay Sachs heeft en worden
de consequenties hiervalt uitgelegd.
Op 04-03-1999, op 14-11-2000 en 04-10-2002 ziin onderzoeken door de
jeugdarts en worden zijn verlies van functiemotoriek en sociaal emotioneel
functioneren steeds indrukwekkend zichtbaar.
De gezichtscherpte kan in '99 gemeten worden met de Landoltkaart, in '00
kan dit niet meer worden afgenomen met de Landolt maar lnet de APK, de
eenvoudige plaatjeskaarl, en in '02 met de Hyvärinen een methodiek met
eenvoudige syrnboolnotaties die door Ibrahim niet benoemd maar aangewezell
kunnen worden.
Het gehoor gemetett met de audiometer is in '99 aanvankelijk goed,
vervolgens in '00 voor de hoge frequenties vermindeft en vervolgens in '02
niet meer te bepalen vanwege het moeilijk ktlnnen aattgevell en
aandachtsproblemen.
Grote motoriek in '99 hinken rechts goed (>Tstappen), links 3 stappen, in '00
achteruitgegaan met bdz 3 stappen, in '02 lukt het niet meer, ook niet met
vasthouden.
Fijne motoriek in '99 duimvingerbewegingen voldoende, in '00 langzaalll en
minder nauwkeurig, in'02lukt het niet nreer.
Ruinrtelijk inzicht R-Lherkennen in '99 2gd, 1ft,'00 2ft, 1gd, en in '02 niet
gelukt.
Vingers (5) op rug herkennen iu'99 3gd,2ft., in '00 3gd, 2ff,itt'02 niet
gelukt, dat duidt op een stagnerende ontwikkeling en vervolgens eelt terugval.
Dit geldt ook voor de onderdelen tactiele figuurtest, streep door balk trekken,
stipperr in cirkels zelfen en figuren natekenen. Figttren natekenen in'99 zijrt 4
goed herkenbaar, in '00 4 voldoencle herkenbaar, iu '02 1 het'kenbaar 3 lnet
grove krassen. Ook aan de poppetjes die h¡ tekent in'99,'00,'02 zijn steeds
minder details te zien en makeu zijn achteruitgang zichtbaar.
Bert Luttmer, GGD Drenthe

-
-

g-rr -o

,S¡¿r¿

i¡ERKVEL

Bert Lutlmer, GGD Drenlhe

1 3 U"n Wiechen Ontwikkelingsonderzoek 0 - 12 (15) mnd. /t4,
Cedrogstoestond:
0 = Kind is wakker en alerr
| = Kind ma¿kr een vermoeide lndruk
Z = Kind is huileríg
J = Kind huilr door
4 = Arrders: beschn¡f onder opmerkingcn
Algenreen
l-eeÍc4d
Gedrrgscoesr:nd
RIL
Fiine motoriek/Adapcatìe/Persoonlijkheid en Sociaal Gedrag
I Ogen lixeren
2, \blgt mer ogen èn hcofd
ì Handen af en Èoe open
4 Krlkr nrar eigen handen (l"l)
5 Speelr me¡ h¿nden rnrCdenvoor
6 Pakr in rugliggrng voomer p binnen be¡ erk
7, Prkt blok¡e over
8, Houdr blokje vasc, prkr er no6 een rn ¡ndere h¡nd
9. Speelt met beide voeren (Ìf)
10. Prkt propje met durrn en wrlsvinger
I I Doer blokje rn/uir doos
12. Speek"geven en nemen" (lf)
Communicatie
2B Reageerr op toespreken (l"l)
29 Lrchc terug (l'1)
30 l4aakc gelurden rerug (l'f)
3 I llaakt gevarieerde geluiden (M)
)2 Reageerr op roepen bij naam lM)
3J Zegr "drda-baba of gaga' (M)
l,{ Brabbelc b¡ ziin spei {l'l)
ì5 Rergeerr op mondeling verzoek (Ml
ló, Zwaart "dag, drg' (l'1)
J7 Zegt 2 "geluidswoorden' mer begrip (f1)
38 Begrijpr enkele dagelifks gebrurkte zinnen (M]
Grove Þlotoriek
5 I ' Beweegt armen evenveel
52" Beweegt benen evenveel
53 ', Bliift hangen bij oprillen onder de oksels
54 i.eacries bi¡ oprrekken ror zrr
55. Heir kin even van onderlarg
56 Hefr in burkhggrng hoofd cor 45'
57 Kijkt rond mec 90'geheven hoofd
58 Benen gebogen of trappelen bij vertrcral zwaaien
59 Roli ¿ich om yan ruE naa¡ buik en omgekeerC (lv1)
60, K¡n hoold goed ophouden in zit
6) . Ztt op billen met gesrrel,,re benen
ó2 Zir ¡r¡biel los
,5J. Krurpr vooruic, buik op de 3r ond (M)
ó1 fekt zich op io( sti¡n (11)
ó5, Kr uipt, buik tnj van de grond (l"l)
ó6 Loopt langs (M)
Notol,esysteem,'
' ln de berreffende l

-l ö Vun Wiechen Ontwikkelingsonderzoek 15 - 48 mnd.
Cedrogstoestond:
0 = Kind is rval

Dagdeel 5
Groei
Steun- en in raat
Groei
Leerdoelen
Na afloop van het onderwijs kan de cursist:
l. de belangrijkste criteria van groei, c.q. wetmatigheden van de groei met betrekking tot de lengte
gewicht en hoofdomtrek benoemen
2. kennis hebben van de nieuwe groeidiagrammen 2010 en het verschil met de vorige
3. de gegevens voortkomend uit leerdoel I interpreteren
4. de factoren die kunnen wijzen op een stoornis in de groei benoemen, zowel in lengte, gewicht als
hoofdomtrek
5. de belangrijkste verwijscriteria benoemen
6. kinderen (ouders van kinderen/jongeren) met afwijkende groeigegevens gericht voorlichten en zo
nodig verwijzen.
lnhoud
Leerdoel 1
. verloop van de gezonde en afwijkende groei en de groeicurve
r genetische factoren (ouderlengte)
. raciale factoren
o prenatale en postnatale factoren
o interne en externe factoren
Leerdoel 2
. begrip van en kunnen werken met standaarddeviatie(score); casuïstiek over Target Height:
normale curve maar toch afuijkend, te lang: 4-19, te klein 0-2 en afwijkende hoofdomvang curve
Leerdoel 3
o onverklaarbare afwijkingen van de groei
. anamnese en lichamelijk onderzoek
Leerdoel 4
o meest recente landelijk vastgestelde criteria kleine lichaamslengte
Leerdoel 5
. verwijzen naar de huisarts en overdrachtnaar 4'19
. follow-up en informatie bij de verwijzing
TNO: lntroductiecursus 201212013

Steun- en bewegingsapparaat
Leerdoelen
Na afloop van het onderwijs kan de cursist:
1. de anamnese en het lichamelijk onderzoek van dysplastische heupontwikkeling beschrijven
2. de verwijscriteria benoemen
3. aangeven hoe ouders gericht te adviseren en zo nodig te verwijzen
bij : - dysplastische heupafwijking
- schedelvormañvijkingen http://www.laposa.nl/
- wervelkolom en extremiteiten
lnhoud
Dysplasti sche heupontwikkelin g
o incidentie/prevalentie
o predisponerendefactoren
. onderzoeksmethode: combinatie van screening en monitoring
S c h ede I vormafwij kin gen
o definitie
. incidentie/prevalentie plagiocephalie
. voorkeurshouding
. anamnese en onderzoek
Wervelkolom en extremiteiten
o inspectie houding
o statische en dynamische functie houding
o kyfotische houding
o lordotische houding en overstrekbaarheid
o scoliose
¡ beenlengteverschil
o standafwijkingen knieën
o aantal afwijkingen wervelkolom en extremiteiten
Voorbereidende opdracht Groei
1. tJ gaat na welke specifieke groeidiagrammen in uw organisatie gebruikt worden (zijn beschikbaar)
en met welk doel?
Voorbereidende opdracht Steun en bewegingsapparaat
U mailt uiterlijk twee dagen van tevoren de antwoorden naar de docent.
1. Bestudeer de richtlijn_dysplastische heupontwikkeling in de eigen organisatie.
2. Wat zijn volgens deze richtlijn de verwijscriteria.
3. Ga na of uw organisatie een richtlijn en een folder heeft over voorkeurshouding en preventie
scheve hoofdjes. Bestudeer deze folder en beschrijf in een aantal regels uw mening over de
informatie waarde van de folder. Is de folder gericht op preventie en/of interventie?
4. Ga na of uw organisatie een richtlijn en een folder heeft over het houding- en bewegingsapparaat.
Bestudeer deze richtlljn. Is deze gericht op preventie en /ofinterventie?
TNO: lntroductiecursus 201212013

Literatuur
l. Nederlands leerboek jeugdgezondheidszorg deel B 6' druk, Van Gorcum ISBN 90 232-4124-X
o blz.17-29 Groei
o Blz. 187 -188: afwijkende groei van het hoofd
. Blz.233 -235:4.2.1 lichamelijke groei en ontwikkeling:
. Blz. 284- 287 :5.2. I lichamelijke groei:
o Blz.3 10- 3 12:5.5.2 groeiafivijkingen en gebitsstoornissen:
. Blz.34I - 348:6.2.I lichamelijke groei en ontwikkeling:
2. Handleiding bij het meten en wegen van kinderen en het invullen van groeidiagrammen
Auteur: H. Talma; ISBN:9789059863477
3. Boek Pluis ofNiet Pluis 10d'druk, Auteur: Prof, Dr. Visser, Jan Douwes; ISBN 907237t798
4. JGZ richtlijn voorkeurshouding en schedelvervorming (implementatie naiaar 2012):
http ://www.ncj.nl/onderwerpen/ 1 27loverzicht-richtl Ü nen
Aanbevolen webpag¡na's
Groeidiagrammen 2010:
O&item id:1141
http://www.borstvoedin g.com/groe icurve
www. groe istichtin g.n I
www.laposa.nl
TNO: lntroductiecursus 201212013

Casus Gewicht
Precious is 6 jaar. Haar moeder klaagt over het eetpatroon van haar dochter. Ze wil het liefst pap en
het eten moet heel frjn worden gemaakt. Soms eet ze wel een boterham ) maat dan alleen een witte
boterham, liefst met chocopasta. Groente heeft ze in het begin wel even gegeten, maar nu begint ze te
huilen als ze het moet eten.
Moeder heeft wel geprobeerd om het door te zetteî, maar het lukt niet. Als ze bij oma is en ze wil
geen groente, bakt oma patatjes voor haar. Water lust ze niet, haar moeder geeft haar limonade
(verdund met water).
Het gewicht van Precious is het afgelopen jaar teveel gestegen, zeheeft nu overgewicht.
Vragen
- Geefje analyse van dit eetprobleem.
- Welke informatie heb je verder nog nodig van moeder?
- Welke acties wilje ondernemen?
- Hoe ga je dit met moeder bespreken?
TNO: lntroductiecursus JGZ 2011-2012

Casus Ilans
Hans is 14 jaar. Hij is groot. (180 cm en 86 kilo). Eten en drinken boeit hem niet echt.
Hij ontbijt, neemt een blikje energy drink mee naar school en haalt daar een broodje in de kantine en
cet thuis lekker mee van wat in de kast ligt. Hü eet gewoon warm zoals zijn moeder kookt. Na de
avondmaaltijd eet hij geregeld een zak chips op de bank. Hij gaat immers rond 23.30 slapen dus dan
heeft hij echt niet genoeg aan de warTne hap van 6 uur.
Hij baalt van zijn acne en zov gïa gmeer gespierd willen zijn (vooral in de buikstreek waar nu een
zwembandje zit). Maar ja, de sportschool is duur en hij moet de contributie zelf betalen van het bedrag
dat hij maandelijks krijgt van zijn ouders voor kleding, beltegoed en uitgaan. Daarom komt het sporten
er niet van.
Vraag
Wat kun je Hans aanreiken m.b.t. zijn huidige situatie en hoe leg je hem dat voor?

Casus Willem
Moeder bezoekt het CB met zoontje Willem. Hij is net3 jaar geworden en moeder geeft aan
dat Willem slecht eet. Eerst vond ze dat niet zo eÍ9, zehad immers gehoord dat veel
hummeltjes minder goed willen eten, maar het duurt nu wel heel lang.
Er is inmiddels een zusje van 9 maanden en die eet meer warrn dan Willem. Moeder denkt dat
het niet meer ' vanzelf goed komt' en vraagt je advies.
Moeder heeft opgeschreven wat Willem eet en geeft dat aan jou:
Ontbijt: een half stukje brood zonder korsdes met 200 ml groeimelk
In de ochtend: 2 (soms 3) anti-lekbekers Roosvicee.
Op de peuterzaal eet Willem zijn appel nooit op. Er zitten gemiddeld altijd nog 2
partjes in zijn bakje.
Het pakje drinken is wel altijd op.
Middag: half sneetje brood en soms een hele. Willem eet de korstje nooit op.
Na het middagslaapje heeft Willem dorst en drinkt een fles groeimelk en meestal een
beker rozenbottelsiroop. Moeder is daar blij mee. Willem kan immers niet goed
poepen en dan is veel drinken belangrijk.
Warm eten is nooit een succes. Willem eet vrijwel niks.
Hij eet gelukkig wel een schaalde vla, of, als hij dat ook niet wil, de fles pap die
moeder dan voor het slapen gaan geeft.
VRAGEN
o Welke informatie verzamel je?
o Wat zijn mogelijke oorzaken van de matige eetbereidheid van Willem?
o Welke opties heeft moeder (en wat raad je expliciet af)?
TNO: lntroductiecursus JGZ 201 l-2012

Dagdeel 6
Voeding, voedselovergevoeligheid en overgewicht
Leerdoelen
Na afloop van het onderwijs kan de cursist:
l. de belangrijkste vuistregels van borstvoeding benoemen
2. de verschillende soorten kunstvoeding benoemen en toepassen
3. een hulpvraag bij leeftijdgerelateerde voedingsproblemen verhelderen en waar nodig aanvullende
informatie geven
4. standaard voedselovergevoeligheid toepassen
5. de definitie, risico's van overgewicht en obesitas benoemen
6. een haalbaar veranderplan opstellen met een gecombineerde leefstijlaanpak volgens het
Overbruggingsplan
lnhoud
o Borstvoeding: groei, contra-indicaties, problemen, werken en borstvoeding
o Kunstvoeding hoeveelheid, bereiding en problemen
. Büvoeding
¡ Voeding kinderen I tot 19 jaar
o Preventie en diagnostiek van voedselovergevoeligheid
o Overgewicht en obesitas: risico's, risicogroepen, meetinstrumenten, interpreteren gegevens,
primaire en secundaire preventie
Voorbereidende opdracht
Van u wordt verwacht dat u de opdrachten uiterlijk woensdag in de week van de
cursusdag naar de docent mailt
Literatuur doorlezen
1. Nederlands leerboek jeugdgezondheidszorg deel B 6' druk Van Gorcum ISBN 90 232-4124-X
o blz.165-174: voeding
2. Borstvoedingsrichtlijn van uw organisatie
3. JGZ-richtlijn Overgewicht- preventie, signalering, interventie en verwijzing www.ncj.nl
richtlijnen
Op
Kunt u de volgende documenten downloaden:
4. Voeding van zuigelingen en peuters Uitgangspunten voor de voedingsadvisering voor
kinderen van 0-4 jaar, uitgave van het Voedingscentrum, 2007
5. Uitgave van het Voedingscentrum, 2005, met bijlagen:
Landelij ke standaard voedselallergie bij zuigelingen
Aan te raden websites:
www.borstvoeding.nl
www.borstvoeding.com
www.nigz.nl
groeicalculator voor ouders http://groeiweb.pgdata.nl/groeiweb-oLrder/calculator.asp
Test je gewiclrt voor jongeren en ouders: http://www.dickhoffdesign.com/bmi/
TNO: lntroductiecursus 2012-2013

Opdrachten (Antwoorden maximaal één A-4, in eigen woorden!)
1. lVelke zijn de evidence based voordelen van borstvoeding voor moeder en kind?
2. Noem 3 problemen die U kunt teienkomen bij borstvoeding?
3. [s het actief voortzetten van geadapteerde melk zoals peuter groeimelk of opvolgmeÏk 3
noodzakelijk? zo nee, waarom niet. Zo ja, waarom wel,
4, Zijn er argumenten om bljvoeding zoals fi"uit- en groentehap uit te stellen bij voedselallergische
kinderen? Zo neeo waarom niet. To ia, waarom wel?
5. Je krijgt op je spreekuur een puber die vertelt dat hij het eten thuis niet lckkor vindt. Hij vertelt dat
hä in de p^vza op school naar het winkelcentrum gaat en daar zijn eten koopt. Hij komt bij je ivm
geconstateerd overgewicht.'Welke webs ites zou j e hem aanraden?
TNO: I ntroductiecursus 201 2:2013

Dagdeel 7
R¡chtl¡jn visus
JGZ-richtlijn Opsporing visuele stoornissen 0 - 19 jaar
Leerdoelen
Na afloop van het onderwijs kan de cursist:
l. werken volgens de JGZ richtlijn opsporing visuele stoornissen (toets moment voor de
praktijkbegeleider).
1. de onderdelen van het gestandaardiseerde oogonderzoek volgens de VOV methode benoemen en
de uitkomsten van het onderzoek interpretere
2. aangeven op welke leeftijden de gestandaardiseerde bepaling van VOV en gezichtsscherpte
(voorwaarden en uitvoer) worden uitgevoerd
3. de meest voorkomende visuele stoornissen herkennen
2. een kind bij verdenking op een visuele stoornis gericht vervolgen of verwijzen. (toetsmoment
praktijkbegeleider).
4.
lnhoud
o wat is'gestandaardiseerd' opsporen
. opsporingsmethoden bepalen gezichtsscherpte en VOV
o de onderdelen van de VOV methode
o de verschillende leeftijden
o de meest voorkomende oogafwijkingen
. vervolg- en verwijsmogelijkheden.
Voorbereidende opdracht
Lezen van de literatuur.
JGZ richtlijn Opsporing visuele stoornissen 0-19 http://www.ncj.nl/onderwerpen/2/richtlijnen
http: I I ajn.artsen net. n l/Beroepsinhoudelij ke- info/Ric htlijnen.htm
Aanbevolen webpag¡na
l. www.stichtingtov.nl
2.
Voorbereidende vragen
Van u wordt verwacht dat u de vragen maakt en een pr¡nt meeneemt naar de
onderwijsdag.
l Scheelzien is éen van de oorzaken van amblyopie bij kinderen: welke vorm van scheelzien
(minimaal 2) kent u en beschrijf het resultaat van het onderzoek naar de oogstand bij al deze
vormen.
2. Noem andere oorzaken van amblyopie bij kinderen en leg uit waarom het belangrijk is op jonge
leeftijd te onderzoeken of er sprake is van amblyopie.
3. Wat zijn de voordelen van de Landolt C-kaart ten opzichte van de APK-TOV bij het visusonderzoek
op de leeftij d van 4 jaar.
TNO: lntroductiecursus JGZ 2O'l2l2O'13

4. Wat is de reden voor het niet meer standaard screenen op de basisschoolleeftijd (groep 7), terwijl
op deze leeftijd juist veel kinderen een bril moeten gaan dragen?
Beschrijf uw visie op deze beslissing.
TNO: lntroductiecursus JGZ 2012J2013

Dagdeel 7
Richtlijn gehoor
Leerdoelen
Na afloop van het onderwijs kan de cursist:
L werken volgens de JGZ richtlijn opsporing gehoorstoornissen op de basisschool- leeftijd (toets
moment voor de praktijkbegeleider).
2. de verschillende methoden voor gehooronderzoek benoemen
3. de werkwijze voor neonatale gehoorsscreening benoemen
4. de belangrijkste oorzaken en gevolgen benoemen van gehoorstoornissen
5. de belangrijkste KNO problemen en bovenste luchtweg problemen bij kinderen benoemen
6. een kind bij gehoorstoornissen gericht vervolgen of verwijzen (toets moment praktijkbegeleider).
lnhoud
o methode voor gehooronderzoek: OAE, AABR, tympanometrie en audiometrie, achtergrond en
werkwijze
o werkwüze neonatale screening
o gehoorstoornissen en KNO problemen
. vervolg- en verwijsmogelijkheden.
Voorbereidende opdracht
Lezen van de literatuur.
l. Nederlands leerboekjeugdgezondheidszorg deel B 6" druk,Van Gorcum ISBN 90 232-4124-X
o blz. 145: het gehoor
o bIz.l89-190: 3.5.4 aandoeningen van de zintuigen
o bIz.290-291: Gehoor
2. JGZ Richtlijn "Vroegtijdige Opsporing van gehoorstoornissen 0-19 jaar"
o http://www.ncj. nl/onderwerpen/2/richtlijnen
o
Meer informatie vindt u op o.a. de volgende webpagina's
www.nsdsk.nl
www.fenac.nl
TNO: lntroductiecursus JGZ 20121 2013

Dagdeel I
Psychosociale ontwikkeling en faseproblematiek
Leerdoelen
Na afloop van het onderwijs kan de cursist:
l. de normale fasen benoemen in de psychosociale ontwikkeling van kinderen van 0-19 jaar
2. de persoonlijkheidsontwikkeling van een schoolkind en adolescent beschrijven
3. uitleggen hoe de sociale ontwikkeling van een schoolkind en adolescent verloopt
4. de vastgestelde vragenlijsten voor het opsporen van psychosociale problemen noemen
5. belangrijke taken binnen de opvoeding benoemen
6. aangeven hoe te adviseren over de meest voorkomende lasegebonden gedragsproblemen en
de daarbij horende opvoedingsvragen
7. differentiëren tussen normale en pathologische faseproblematiek
L adviseren over externe hulp in geval van pathologische faseproblematiek
lnhoud
. opvoeding: belang van de gezinssituatie voor een veilige, structuurbiedende en stimulerende
omgeving voor de ontwikkeling van het kind
. basiskennis normale ontwikkeling: psychosociaal, persoonlijkheid en sociaal
. basiskennisopvoedingsvragen:
0 - 4jarigen: eenkennigheid, scheidingsangst en koppigheid
schoolkinderen: zindelij kheid, angsten, omgaan met leeft ij dgenoten,
leerproblemen, druk gedrag
pubers: identiteitsproblematiek, verslaving, seksualiteit, experimenteren en
stemmingschommel ingen, zelfredzaamheid
evidence based opvoedingsprogramma's
. fase problematiek: excessief huilgedrag ( en het 'shaken baby syndrome' in relatie hiermee),
driftbuien, niet eten, conflicten en ruzies, slapen
Voorbereiden
Lezen van de literatuur, bekijken van de webpagina's en maken van de
opdrachten. Van u wordt vetwacht dat u de opdrachten uiterlijk woensdag in de
week van de cursusdag naar de docent mailt
l. Nederlands leerboek jeugdgezondheidszorg deel B 6" druk, Van Gorcum ISBN 90 232-4124o
Blz. 39-69: Ll0 opvoeden + 1.1 I opvoedondersteuning
o Blz. 150- 154: 3.2.3 psychosociale ontwikkeling
o Blz.150-152,204-206: hechting
o Blz.206-207: huilen
o BIz.238-240: 4.2.4 emoiionele ontwikkeling
o BIz.240 -242,267-268 + 331,397-398: Slapen
o Blz.300-301: sociale ontwikkeling
o Blz348-349 psychosociale ontwikkeling 12 -19
o Richtlijn vroegsignalering psychosociale problemen
http ://ww w. ncj. nl/onderwerpen/2/richtlij nen
Webpagina's
www.nii.nl : expeftisecentrum voor jeugd en opvoeding.
TNO: lntroductiecursus JGZ 201212013

Opdrachten
l. Ouders zoeken het antwoord op hun vragen over opvoeding vaak op internet.
Opdracht: zoek op internet naar sites waar ouders informatie over opvoeding kunnen
opzoeken. Noem 3 sites. Wat vind je van deze sites?
2. Welke interventies of programma's op het gebied van gezin en opvoeding worden er bij de
organisatie waar je werkt gebruikt? Ga na of het programma of de interventie bewezen
effectief is. (www. ni i.nl)
3- Casus: mevrouw X komt op je spreekvur. Zij heeft een zoon van 2 jaar en een zoon van 8
maanden. Zij vertelt je dat haar kinderen om 10 uur in de avond naar bed gaan. Haar
buurvrouw heeft haar gezegd dat het niet goed is voor de kinderen, Op je vraag of zii het zelf
een probleem vindt, krijg je het antwoord dat zij het gezellig vindt. Zij werkt de hele dag en
ziet dan in dç avond haar kinderen wat langer.
Yraag: Wat vind je er nu zelf van dat de kinderen om l0 uur naar bed gaan? Wat gaje met de
moeder bespreken?
TNO: lntroductiecursus JGZ 2U A2013

Balansmodel
o f.¡lP.1J
untrçi1ikr:litt¡;i-,
(ìFr(ldtn({- r.n
l('r'{rlrtdkfn
Ricicof¡cturcn (-)
h.rndicap
nr:girti r:r zul ttrtrkl
l¡irtì [r:hrr rrttï¡"rr i r:ht
¿isklc i't ¡trltrrlris
vt'r*l,rvrn¡i
rìrlJgírl ;r'l úì(1'h1
;.uu¡íl tf,t trrtt*':
.rr¡ !ün l.rr rr uF! unl i n¡¡:>ti il
rihtx h

Achtergrond van het balansmodel
Opvoeding kan worden gezienals een transactioneel proces, waarin ouders en kinderen elkaar
wederzijds beihvloeden in relatie met de specifieke omgeving van het gezin. Zowel
kindfactoren, ouderfactoren als omgevingsfactoren hebben invloed op dit proces. Niet zelden
zullen er factoren zijn die de opvoeding kunnen bedreigen, deze kunnen hun oorsprong
vinden in het kind zelf, de ouder(s) of de omgeving. Dergelijke factoren maken het leven
complex en vragen derhalve extra energie om de opvoeding toch op het goede spoor te
houden. Men spreekt in dit geval van risicofactoren. Risicofactorenzijn dus variabelen die de
kans op het ontstaan van problemen verhogen. Factoren die de opvoeding daarentegen goed
laten verlopen, kunnen hun oorsprong vinden in het kind zelt de ouder(s) of de omgeving. In
dit onderzoek noemen wij dit beschermende (protectieve) factoren.
Om zinvolle uitspraken te kunnen doen over de invloed van risicofactoren en beschermende
factoren, moet onderscheid worden gemaakt tussen factoren op micro-, meso- en
macroniveau. Op het microniveau gaat het om ouder-, kind- en gezinsfactoren.
Eigenschappen van de ouder(s), het kind en het gezinssysteem (opvoeding en
gezinsinteracties) staan hier centraal.
Op het mesoniveau worden sociale factoren, gezin- en buurtfactoren onderscheiden. Hierbij
kan worden gedacht aan het sociale netwerk, sociale bindingen (bijvoorbeeld de school) en de
kwaliteit van de buurt (sociale buurtcohesie). In het algemeen kunnen deze factoren als
steunend beschouwd worden.
Op het macroniveau tenslotte bevinden zich de maatschappelijke achtergrondfactoren. De
culturele achtergrond en sociaal-economische positie (opleiding, werk, inkomen enz.) spelen
hier een rol, het gaat hier dus om maatschappelijke en culturele condities die het gezinsleven
bepalen. Sociale steun is hierbij een belangrijke beschermende factor. Sociale en
maatschappelijke omgevingsfactoren hebben een sterke invloed op condities waarbinnen de
opvoeding plaatsvindt. Het balansmodel geeft dit samenspel op alle drie niveaus weer.
De aanwezigheid van een enkele risicofactor zal weinig invloed hebben op de kwaliteit van de
opvoeding en ontwikkeling van kinderen. Ieder individu krijgt immers te maken met bepaalde
risicofactoren en beschermende factoren, die onderling op elkaar inwerken. Er ontstaan
problemen als de risicofactoren zich opstapelen (cumuleren) en de beschermende factoren
niet. Hoewel het in alle milieus voorkomt dat problemenzich opstapelen, is er een samenhang
tussen (zwakke) maatschappelijke positie en risicocumulatie. Onderzoeken naar risicofactoren
laten zien dat, gemiddeld genomen, het aantal risicofactoren een grotere voorspellende waarde
heeft voor het slagen of mislukken van de opvoeding dan de zwaarte van specifieke
(risico)factoren. De veronderstelling is dat als men een goed zicht heeft op de risicofactoren in
een concrete situatie, problemen kunnen worden voorspeld. Dit geldt echter niet zondermeer:
risicofactorenzijnop zich geen goede voorspellers van problemen en risicofactoren hebben
vooral een negatief effect als ze cumuleren. Naarmate het aantal problemen en stressfactoren
toeneemt, neemt de draagkracht van ouders om deze problemen zelf aan te kunnen evenredig
af. (Hierop zljnuitzonderingen, bijvoorbeeld in geval van ernstig lichamelijk erVof psychisch
disfunctioneren).
Gezinnen met meervoudige risicofactorenz4nop de drie verschillende niveaus bijzonder
kwetsbaar en lopen extra kans op opvoeding- of ontwikkelingsproblemen. De verschillende
factoren kunnen elkaar in principe versterken of verzwakken. Zo is uit onderzoek gebleken
dat de invloed van risicofactoren gereduceerd kan worden indien er sprake is van
beschermende factoren in de omgeving van het kind. De meest beschermende factor is in dit

verband de sociale steun. Een risicofactor op het ene niveau hoeft niet noodzakelijk door een
beschermende factor op hetzelfde niveau te worden gecompenseerd: beschermende factoren
op het macroniveau kunnen bijvoorbeeld tegenwicht bieden tegen bedreigende factoren op
mesoniveau. Een cumulatie van risicofactoren moet worden gecompenseerd door een
cumulatie van beschermende factoren.
Om de wisselwerking tussen beschermende en risicofactoren, tussen individuele ontwikkeling
en sociale omgeving en tussen de verschillende socialisatiemilieus in kaart te brengen, kunnen
de begrippen draagkracht en draaglast worden gebruikt. Draagkracht is het geheel van
competenties en beschermende factoren waarrnee ouders en kinderen de draaglast het hoofd
bieden. Draaglast is het geheel van taken dat ouders en kinderen te vervullen hebben
(voorzien in de primaire levensbehoeften en materiële behoeften, huishoudelijke en
maatschappelijke taken, opvoeding enz.). De verhouding tussen draagkracht en draaglast
bepaalt of ouders de opvoeding daadwerkelijk'aankunnen'. De verhouding tussen
draagkracht en draaglast wordt in het balansmodel bepaald door twee assen:
1. Levenstaken en vaardigheden: het relatieve evenwicht tussen de ontwikkeling- en
levenstaken waarvoor kinderen en ouders zich gesteld zien en de vaardigheden en condities
die hen in staat stellen deze taken te vervullen. Op verschillende terreinen hebben ouders
levenstaken te verrichten. Opvoeding hangt dan ook samen met het gedrag van ouders in de
dagelijkse omgang met hun kind. Ondanks dat de gedragingen van ouder ten opzichte van de
kinderen zeer divers zijn,kan opvoedingsgedrag getypeerd worden met behulp van twee
centrale dimensies, namelijk ondersteuning en controle. Deze twee dimensies sluiten tevens
aan bij de levenstaken die ouders dienen te vervullen. Ten eerste het bieden van een
verzorgende en beschermende omgeving waarin het kind zich kan ontwikkelend en ten
tweede overdracht van kennis, waarden en norrnen en het bieden van structuur. De
afzonderlijke gedragingen van ouders in uiteenlopende opvoedingssituaties kunnen dan
worden opgevat als een specifieke invullen van deze twee dimensies. De eerste dimensie
ondersteuning, verwijstnaar gedrag dat liefde eîzorgvoor het kind uitdrukt en op fysiek en
emotioneel welzijn van het kind is gericht, waardoor het kind zich begrepen en geaccepteerd
voelt. De tweede dimensie, controle, verwijst naar gedrag van de ouder dat er op gericht is het
gedrag van het kind te reguleren.
2. Risico- en beschermende factoren: het evenwicht tussen 'normale' draaglast en draagkracht
kan extra onder druk komen te staan. Het betreft hier alle factoren die de draaglast vergroten
en factoren die de draagkracht versterken. De factoren 'wegen' niet alle even zwaar

Casus
Martijn,3 jaar 9 maanden
Martijn is de oudste uit een gezin van 2 kinderen. Het is een gezond, zeer levendig kind, hij zit nooit
stil, reageert op alles, klimt overal op en in. De 'mijlpalen' waren op tijd (van \ùy'iechen
ontwikkelingsonderzoek). Martijn is nog niet volledig zindelijk, enuresis nocturna en af een toe een
ongelukje....
De ouders maken zich zorgen over het slechte luisteren en gehoorzamen van Martijn, Jeroen van ljr
l1 maanden is veel rustiger.
Beide ouders werken. Moeder werkt 4 dagen. De kinderen gaan 4 dagen naar een Kinderdagverblijf in
de buurt. Martijn heeft weinig vriendjes lijkt het. Hij speelt (te) veel de baas? en verstoort het spel van
anderen. De ouders van moeder zijn beide jong overleden. De ouders van vader wonen in een ander
deel van het land. Vader (enig kind) is iets ouder en vindt dat kinderen vooral niet lastig moeten zijn.
Hij is beroepsmilitair en is in het verleden uitgezonden voor een missie.
De familie woont in een klein dorp op de Veluwe waar iedereen elkaar kent. Zij \ilonen hier sinds kort.

Dagdeel 9
Zorgsystemen en tweede milieu
Leerdoelen
Na afloop van het onderwijs kan de cursist
1. aangeven wat een zorgsysteem is en het doel en de functie van dejeugdgezondheidszorgin relatie
tot het 2" milieu
2. de juiste inschatting maken van draagkracht en draaglast
3. de belangrijkste aandachtspunten benoemen bij overdracht van een kind van JGZ 0-4 naar 4-19 :
integrale JGZ
4. de verschillende onderwijsvormen benoemen in het basis en voortgezet onderwijs
5. aangegeven welke zorgstructuren er op de basisschool, het voorgezet onderwijs en het speciaal
onderwijs bestaan.
lnhoud
o de redenen voor een vervroegd consult ofextra zorgvan dejeugdarts 4-l9jr.
. wanneer spreek je van een 'schoolrijp' kind
o basis- en speciaal onderwijs, clusterscholen
. de rol van dejeugdgezondheidszorg op de basisschool, het voorgezet onderwijs en het speciaal
onderwijs
o de systematiek en de methodische aanpak van leer- en gedragsproblemen
o het balansmodelvan Bakker
. de procedures binnen WSNS en REC (regionale expertise centra./clusters)
¡ de bijdrage van de schoolbegeleidingsdienst, het schoolmaatschappelijk werk, Bureau jeugdzorg
en Mee bij de begeleiding van het schoolkind met problematiek en de rol die de jeugdarts daarbij
heeft (ketenzorg).
Voorbereiding
Lezen van de literatuur en webpagina's.
1. Nederlands leerboek jeugdgezondheidszorg deel A en B 6" druk, Van Gorcum ISBN 90
o Deel B de bladzijden 333-336 en435- 465
2. Standpunt jeugdgezondheidszorg in het speciaal onderwijs te vinden op de NCJsite
www ncj.nl/downloads/.../41lstandpunt-jgz-in-het-speciaal-onderwijs: de pagina's 10-23
3. Webpagina's met informatie over ADHD, PDD-NOS, dyslexie, autisme, ODD, angststoornis,
NLD, enz.
a. www.balansdigitaal.nl
b. www.kenniscentrum-kjp.nl
c. www.nji.nl >thema: interventies
Leer en gedragsproblemen
Van u wordt verwacht dat u de onderstaande vragen maakt en een print hiervan
meeneemt naar de onderwijsdag.
Informatie om onderstaande vragen te kunnen beantwoorden vindt u op de volgende webpagina's. zie
boven
l. Wat zijn de belangrijkste kenmerken van dyslexie?
2. Wat zijn de regels voor vergoeding van ernstige dyslexie
TNO: Introductiecursus JGZ 20121 2013

Pesten en Gyberpesten
Van u wordt verwacht dat u de onderstaande vragen maakt en een print hiervan
meeneemt naar de onderwiisdag.
Informatie om onderstaande vragen te kunnen beantwoorden vindt u op de volgende drie
webpagina's.
www.sjn.nl/gesten
www.pestweb.nl
www.surfopsafe.nl
http : //www. cvberpesten.be/
L Pesten is een groot probleem op school.
o Waaruit bestaat de vijf sporen aanpak bij pesten?
o Wat is het verschil tussen pesten en plagen?
. Noem verschillende vorrnen van pesten?
2. Noem minimaal 7 signalen die kunnen voorkomen bij een basisschoolkind dat gepest wordt.
3. Geef de definitie van cyberpesten en noem 2 voorbeelden.
Lees de voorbeelden uit de media van cyberpesten op de Belgische site
TNO: Introductiecursus JGZ 20121 2013

Dagdeel 10
Kindermishandeling
Leerdoelen
Na afloop van het onderwijs kan de cursist:
l. de definitie van kindermishandeling benoemen
2. de verschillende vormen van kindermishandeling benoemen
3. de risicofactoren voor kindermishandeling benoemen op kind-, ouder-, en omgevingsniveau
4. de vijf stappen benoemen die bij het vermoeden van kindermishandeling doorlopen moeten
worden ( relatie VIR)
5. de functie en werkwijze van de meld code KNMG benoemen
6. kindermishandeling signaleren aan de hand van casuïstiek.
lnhoud
o wat verstaat de individuele deelnemer onder kindermishandeling en de invloed van cultuur
. vormen
o prevalentie
o kind, ouder en omgeving
. signalen
o 5 stappen
. vormen van huiselijk geweld
o KNMG meld code.
NB
Shaken baby syndroom: wordt besproken bij de lessen over huilgedrag op dagdeel 8.
Voorbereidende opdracht
Literatuur lezen:
1. Protocol kindermishandeling van de eigen organisatie.
2. JGZ richtlijn secundaire preventie kindermishandeling
kindermishandeling
3. De KNMG meldcode kindermishandeling en huiselijk geweld en het bijbehorende stappenplan
4. Bestuderen http://medischcontact.artsennet.nl/Kennis-
I /MedischContacttv/kindermishandeling.htm
5. Duurt ongeveer een uur.
Gasus uitwerken
De jeugdverpleegkundige (JV) vertelt u, de jeugdarts, dat ze is gebeld door het ziekenhuis waar
Mevrouw G. is bevallen. Mevrouw G. is een alleenstaande moeder van 47 jaar. Mevrouw G. heeft een
zoon van 19, als T geboren wordt.
De baby is geboren na een zwangerschap van 40 weken. Tijdens de zwangerschap had de moeder al
geen contact meer met de vader van T. Moeder heeft veel rugklachten. Het ziekenhuis heeft de
psycholoog in consult gevraagd, men maakt zich ernstig zorgen over de moeder - kind relatie.
Moeder lijkt apathisch. Zij gaat morgen naar huis en men wil dat de jeugdverpleegkundige eerst op
huisbezoek gaat voordat de baby naar huis komt. Beantwoord de volgende vragen.
1. V/aar denk je aan bij het lezen van deze casus? Wat is de meest waarschijnlijke differentiaal
diagnose?
2. V/at is je kennis bij dit onderwerp ten aanzien van: herkenning, interventie, advisering.
3. Heb ik voldoende kennis/ informatie om pluis en niet pluis te kunnen onderscheiden?
4. Ben ik op de hoogte van actuele ontwikkelingen en welke zijn dat dan?
5. Zijner instrumenten, methodieken, richtlijnen, die ik kan gebruiken?
6. Ziin er in miin omsevins instanties die zich bezig houden met dit probleem? (Sociale kaart
TNO: lntroductiecursus 20121 20'13

TNO: lntroductiecu¡sus 20121 2013

contâct met Dolit¡eriustitie (art- rr)
. ln contacten met politie/iustit¡e bewaart de arts in beginsel
zijn beroepsgeheim en beroept zich op zijn verschoningsrecht.
Waarheidsvinding alleen, is onvoldoende grond voor doorbreking
van het beroepsgeheim, niet ti.¡dens een opsporingsonderzoek, niet
tijdens een gerechtelijk vooronderzoek en niet ler terechlzltting.
. Het beroepsgeheim kan in de richting van politie of justitie
alleen worden doorbroken indien en voorzover dat noodzakelijk
is om gevaar voor de veiligheid van een kind af te wenden.
Alvorens de arts zonder toeslemm¡ng informatie verstrekt aan
politie of.iustilie en dus zijn beroepsgeheim doorbreekt,
raadpleegt hij zo mogelijk een collega. De arts stelt de ouders
op de hoogte van de informatieverslrekking lenz¡j dit niet
mogel¡jk is in verband met de veiligheid van het kind of
anderen, of als redelijkerwijs gevreesd moet worden dat de
ouders geen contact meer met de arts zullen houden.
. Dreigt er acuut gevaar voor de veiligheid of het leven van een
kind, dan neemt de arts, naast een melding richling AMK of
Raad voor de Kinderbescherming daarover onm¡ddelliik contact
op met de politie. De ouders worden hiervan op de hoogte
gesteld, lenzij d¡t niet mogelijk is in verband met de ve¡ligheid
van het kind of anderen, of als redelijkenrvijs gevreesd moet worden
dat de ouders geen contact meer met de ans zullen houden.
Stappenplan (vermoedens van) kindermishandeling
3
zo mogel¡jk
gesprek ouders
I
4
zonodig overleg
betrokken orofessionat(s)
R¡s¡co
af te wenden
Verzamel aanw¡jz¡ngen
en leg vast in doss¡er
Reële kans
op schade
Mishandelint
(mogelijk) niet gestopl
* Paarse stappen zíjn verplíchte stappen!
z¡e voor het volledige Stappenplan de Meldcode (art. q).
Dlt drieluikje kwam mede rot st¿nd dankzij sleun van hel progTammaminister¡e voor leugd en 6ezin
kindermish
Meldcode en Stap
Samenvatting
0
t'rl I ,
Utrecht, september zooS

Samenvatting Meldcode
Voor de volledige rekst zie: www.knmg.nUpublicaties
felefoonnumme¡ Advies - en Meldpunt Kindetmishandeling:
OIOO - 1231230 (5 eurocent per minuut, aulomal¡sche
doorschakeling naar eigen regto, z4 uur per dag bereikbaa|.
Definitie kindermishandelins (an. r)
. Kindermishandeling is elke vorm van voor een minderjarige
bedreigende of gewelddadige interactie van fysieke, psychische
of seksuele aard, die de ouders of andere personen ten opzichte
van wie de minderjarige in een relatie van afhankelijkheid of
van onvrijheid staat, act¡ef of passief opdringen, waardoor
ernstige schade wordt berokkend of dreigt te worden berokkend
aan de minderjarige in de vorm van fysiek of psychisch letsel.
Algemene verantwoordeliikheid arts (art. z)
. ledere arts is alert op risicofactoren voor en signalen van
kinderm ishandeling.
. Bij een vermoeden van kindermishandeling neemt de ans alle
stappen die nodig zijn om duideli.ik te krijgen of van kinder-
mishandeling sprake is, wat daarvan de oozaak is en hoe deze kan
worden gestopt. ls sprake van kindermishandeling dan onderneemt
de arts alle stappen die nodig zijn om ervoor te zorgen dat deze
daadwerkelijk wordt gestopt. De arts handelt daarbij volgens
het in artikel 4 van deze meldcode opgenomen Slappenplan.
. ledere arts hanteert de in zijn werksetting gebruikelijke
instrumenten voor het beoordelen van de vraag of een letsel of
situatie het gevolg kan zijn van kindermishandeling.
. ledere ans beschikt over actuele kennis over de risicofactoren
voor - en signalen van kindermishandeling en is in staal om
deze te herkennen.
. ledere arts beschikt over voldoende vaardigheden om adequaat
met (vermoedens van) kindermishandeling om te gaan.
Dossiervoering (art. a)
. De arts houdt in het dossier van z¡jn pal¡ënt zorgvuldig
en objectief aantekening van (aanwijzingen voor) kindermishandeling,
van de onderzoeken die mel het oog daarop zijn
gedaan, van de uitkomsten daarvan, van de inhoud van het
overleg met collega's, andere beroepskrachten en/of instanties
zoals het AMK, van het gegeven of voor het verstrekken van
gegevens aan derden toestemming werd gevraagd en/of
verkregen en van alle andere stappen die de arts in het
kader van (het vermoeden van) kindermishandeling heeft
ondernomen. Blijkt een vermoeden uiteindelijk onterecht, dan
vermeldt de arts ook dat u¡tdrukkel¡jk in het dossier.
Melden (art. ¿ en art. ¡ì
. ledere arts die kindermishandeling vaststelt of vermoedt,
handelt volgens het in artikel 4 van de meldcode opgenomen
stappenplan (zie voor het schema de achterkant van dit kaanje),
telefoonnummer AMK ogoo - 1231230.
. De ans doet een melding in beginsel op naam, maar kan
desgewenst anoniem blijven ten opzichte van het gezin waarover
hij (zonder toestemming) informatie aan het AMK verstrekt, als
dit noodzakelijk is in verband met de veiligheid van de cliënt of
anderen, met de vertrouwensrelatie met het gezin waartoe het
kind behoon of in verband met z¡in eigen veiligheid. De ans
gaat terughoudend om met de mogelijkheid van anonimiteit en
vermeldt uitdrukkelijk waarom hil daarvan gebruik wil maken.
lnformatie aan Bureau leugdzore (art. 8)
. Naast het AMK verstrekt de arts ook aan andere personen
werkzaam bij het Bureau Jeugdzorg gegevens over (een vermoeden
van) kindermishandeling als dat noodzakelijk is om de kindermishandeling
te stoppen of een vermoeden daarvan te laten
o n derzoeken.
lnformatie aan anderc betrckken professionals (art. o)
. Een arts kan aan een andere bij het gezin betrokken hulpverlener
of beroepskracht zonodig ook zonder toestemming ìnformatie
over (een vermoeden van) kindermishandeling verstrekken,
indien en voor zover dat noodzakelijk is om een vermoeden verder
te (laten) onderzoeken of om noodzakelijke hulp in verband
met de veiligheid van het kind, op elkaar af te stemmen.
Contact Raad voor de Kinderbescherming (art. ro)
. Het AMK is de eerstelijns voorziening voor het doen van
meldingen. Als echter sprake is van een s¡tuat¡e die zô acuut is
dat onmiddellijk ingrijpen met een kinderbeschermingsmaatregel
noodzakelijk is, dan doet de arts zijn melding direct bij de Raad
voor de Kinderbescherming.
. De arts informeert de ouders over zijn melding, tenzij dit niet
mogelilk is in verband met de veiligheid van het kind of
anderen, als redelilkerwijs gevreesd moet worden dat de arts
het kind uit het oog zal verlìezen of als de arts vreest voor zijn
eigen veiligheid. De ans zel zijn melding ook door als de ouders,
¡ndien daarover geinformeerd, daar bezwaar tegen maken.
. De arts die door de Raad wordt benaderd met een verzoek om
informatie, verstrekt - eventueel ook zonder toestemming van
betrokkenen - alle tot zijn beschikking staande ¡nformatie d¡e
noodzakelijk is om kindermishandeling te stoppen of een
redelijk vermoeden daarvan te laten onderzoeken.
. De Raad onderbouwt haar verzoek zodan¡g dat de arts kan
bepalen welke gegevens relevant kunnen zijn voor het in lid 3
genoemde doel en welke niet.
. De ans verstrekt zijn informatie zo feitelijk mogelijk, bij
voorkeur schriftelijk en onder de voorwaarde dat deze n¡et voor
een ander doel wordt gebruikt dan waarvoor deze werd verstrekt.

PPSI-lnformatieblad
Maart 2009
Seksueel gedrag op de basisschool
Normale ontvvikkeling of seksue/e pressle?
De vertrouwensinspecteurs ontvingen in het schooljaar 2006-2007 zevenennegentig klachten
over seksueel grensoverschrijdend gedrag tussen basisschoolleerlingen. Scholen worstelen met
de vraag: wat moeten we als school doen? Hoe nemen we de zaak serieus, zonder het gebeurde
onnodig op te blazen, waardoor er mogelijk meer schade ontstaat? Wat is normaal seksueel
gedrag en wanneer is er sprake van grensoverschrijdend gedrag.
1. Normale ontwikkeling
Doktertje spelen
Kleuters spelen 'doktertje' uit nieuwsgierigheid naar hun eigen lijf en dat van anderen. Voor hen is
het een fantasiespel als 'vadertje en moedertje'. Dit speelgedrag is een bruikbaar middel voor
kinderen om hun eigen lichaam te leren kennen en dat van een ander te onderzoeken. Het zijn
experimenten die horen bij het opgroeien. Seksuele spelletjes in de onderbouw zijn in de meeste
gevallen onschuldig en horen bij de normale ontwikkeling van jonge kinderen. Vanaf vier jaar
ontwikkelt zich het schaamtegevoel waardoor het spel geheimzinniger wordt en kinderen zich
terugtrekken in hoekjes, 'hutjes' of bosjes.
lmiteren
Kinderen leren de wereld kennen door te imiteren. lnternet en tientallen televisiekanalen hebben
deze wereld vele malen groter gemaakt. Kinderen imiteren ook wat ze zien op televisie
bijvoorbeeld in muziekclips en films ook seksuele beelden. Kleuters doen aan 'hoofdvrijen' omdat
ze beelden hebben gezien van orale seks of 'stapelen' omdat ze mensen op elkaar hebben zien
liggen. Het is van belang te beseffen dat er bij seksueel gedrag van kleuters sprake kan zijn van
imitatie.
Wat is normaal?
Veel leerkrachten en ouders maken zich meteen ongerust als er zich iets 'seksueels' tussen
kinderen heeft voorgedaan. Volgens GGD-medewerkers weten ouders en leerkrachten
tegenwoordig weinig over de normale seksuele ontwikkeling van kinderen. Niet weten welk
seksueel gedrag hoort bij een bepaalde leeftijd, heeft vaak een paniekreactie tot gevolg.
Onderstaand schema maakte PPSI op basis van de publicatie Kleine mensen grote gevoelens;
kinderen en hun seksualiteit, geschreven door Sanderijn van der Doef in samenwerking met de
Rutgersstichting. (De Brink 2003.)
Seksuele ontwikkeling van kinderen in de basisschoolleeftijd
Leeftiid Kenmerkende behoeften Kenmerkend qedraq
kleuters
4-6 jaar
Behoefte aan aanraken en bekijken van
eigen lichaam en dat van leeftijdsgenootjes.
Behoefte aan spannende spelletjes en
spelen In verborgen hoekjes.
lnformatie over voortplanting.
Project Preventie Seksuele lntimidatie (PPSI/APS). Postbus 85475, 3508 AL Ukecht.
Helpdesk: tel.:030-285 67 62 (maandag t/m vrijdag van 9 00 - 13.00 uur)
e-mail: ppsi@aos.nl, webs¡te: www.ppsi.nl
Voldoen aan deze behoefte in spel:
doktertje spelen, vadertje en moedertje.
Vaak buiten het zicht van volwassenen,
omdatze het signaal hebben gekregen
dat d¡t soort spelletjes niet passen in de
sociale code van de school

PPSI-lnformatieblad
Maart 2009
Kinderen
6-8 jaar
(seksueel
latente
periode)
Kinderen
8-1 0 jaar
Kinderen 10-
12 jaar
prepuberteit
Verliefdheid gaat een rol spelen, zonder dat
daar seksuele gevoelens aan gekoppeld
worden.
Spelletjes met kinderen van het eigen
geslacht hebben een ander karakter dan
met kinderen van het andere geslacht.
Verliefdheid gekoppeld aan lichamelijk
contact.
Verkenning seksuele voorkeur.
Bekijken en betasten van elkaars
geslachtsdelen.
Verliefdheid.
Verder ontwikkelen seksuele voorkeur.
Belangstelling voor volwassen seksualiteit.
Privacy.
Preventie en voorlicht¡ng
Het is van belang dat leerkrachten in de onderbouw op de hoogte zijn van de seksuele
ontwikkeling bij kleuters én een gezamenlijke lijn volgen bij seksueel verkennend gedrag van
kinderen. 'Wat doen wij als kinderen doktertje spelen in de poppenhoek?' en 'Hoe leren we
kinderen hun grenzen aangeven?'. Sommige kinderen zijn niet goed in staat aan te geven dat ze
iets niet willen; dit moeten ze leren. Andere kinderen moeten leren om niet te dwingen. Hier kan
in de klas aandacht aan geschonken worden in het kader van sociaal-emotionele ontwikkeling.
De leerkracht kan de kinderen voorlezen uit Hef is niet leuk over seksuele spelletjes en ui| Kaatje
cactusbloem beide van Martine Delfos. Ook rollenspellen om "Nee" te leren zeggen, of een 'steldat-spel'
zijn bruikbare werkvormen.
Seksuele opvoeding
Seksuele opvoeding is ook in het belang van preventie. Praten over vervelende (seksuele)
ervaringen doen kinderen alleen als er ook over leuke dingen gepraat wordt. PPSI heeft een
boekenlijst samengesteld met kinderboeken over seksualiteit, liefde, vriendschap en relaties
waarmee het ondenryerp besproken kan worden in de klas. De gedachte dat hiermee gewacht
kan worden tot groep 8 gaat allang niet meer op
Spelregels
Door kinderen spelregels te leren, keur je hun gevoelens niet af, maar leer je ze hoe ze daarmee
om kunnen gaan. Dat heet seksueel opvoeden. Leer kinderen de volgende spelregels:
1 . seksuele gevoelens oproepen mag (door aan iets te denken, of door je eigen lichaam of
dat van een ander aan te raken of ernaar te kijken), maar je kunt het niet zomaar doen in
het bijzijn van anderen;
2. dit soort gevoelens en aanrakingen zijn privé;
3. dwing een ander nooit om mee te doen als hij of zij dat niet wil, en probeer ook niet om
hem of haar over te halen;
4. zorg dat het leeftijdsverschil niet te groot is (2 à 3 jaar is te veel) omdat er anders al snel
een machtsverschil ontstaat, waardoor het jongere kind kan instemmen met iets wat het
toch liever niet wil;
5. doe elkaar geen pijn bij dit soort spelletjes;
Project Preventie Seksuele lntimidatie (PPSI/APS). Postbus 85475, 3508 AL Utrecht
Helpdesk: tel.:030-285 67 62 (maandag Um vrijdag van I00 - 13.00 uur)
e-mail: oosi@aps.nl, webs¡te: www.oosi.nl
Minder openlijke belangstelling voor
elkaars lichaam. Op deze leeftijd zijn ze
zich duidelijk bewust van de sociale
norm.
Tekeningen van geslachtsorganen.
Schuine moppen vertellen.
Rijmpjes met seksuele woorden
fluisteren.
Tegen elkaar aanzitten, hand in hand
lopen.
Groepsnorm gericht op
heteroseksualiteit:'grapjes' over homo's.
Typisch seksespeclfiek gedrag van
jongens en van meisjes.
Masturbatie bij vooral jongens neemt toe,
dit kan ook qroeosqewiis qebeuren.
Zoenen, tongzoenen, strelen
Erotische beelden bekijken op internet,
tv, film . .
Preutsheid.

PPSI-lnformatieblad
Maart 2009
6. doe nooit voorwerpen (zoals potloden, vingers, thermometers, etc.) in
lichaamsopeningen (zoals neusgaten, vagina, poepgaatje, oren, etc.) omdat je dan iets
kunt beschadigen.
Bron: Sanderijn van der Doef (vraagbaak seksuele opvoeding van Ouders Online)
Ouders informeren
lnformeer ouders over de manier waarop de school omgaat met de lijn die op school wordt
gevolgd. Door middel van een nieuwsbrief of een thema-avond kan gecommuniceerd worden
over hoe de school omgaat met seksueel gedrag van kinderen in het licht van schoolveiligheid en
over wat een normale seksuele ontwikkeling is van kinderen. Maak ook melding van de
procedure die de school volgt bij seksuele spelletjes en seksueel grensoverschrijdend gedrag in
de schoolgids. Bijvoorbeeld dat het AMK wordt ingeschakeld en er hulp wordt gezocht bij
professionele instanties. Hiermee laat je als school zien dat je dergelijke kwesties serieus neemt
en voorkom je dat er discussie over ontstaat.
Praktische maatregelen
De school is ook verantwoordelijk voor een fysiek veilige leeromgeving. De praktische inrichting
van de school en het klaslokaal moet daarom niet vergeten worden. Verborgen hoekjes in de
klas, op de gang en struikgewas op het schoolplein zijn spannend voor kinderen. Maar er kan
zich van alles voltrekken buiten het zicht van leerkrachten.
Preventief kunnen onderbouwleerkrachten ook praktische maatregelen nemen om zicht op
kleuters te houden:
. Geen volledig afgesloten toiletruimtes.
. Een wc-ketting, zodat kinderen niet samen op de wc zijn.
. Geen onovezichtelijke hoekjes in de klas.
. Omkleden voor de gymles in de klas.
. Toezicht op het schoolplein.
Afspraken en regels
Binnen het team kunnen duidelijke afspraken worden gemaakt om onveiligheid als gevolg van
seksuele spelletjes tussen kinderen onderling te voorkomen. Hoe gaan we met elkaar om? Welk
gedrag vinden we (niet) acceptabel? Wat gebeurt er als je gedrag vertoont dat niet acceptabel is?
Verstandig is om gemaakte afspraken op papier te stellen. Bespreek ook omgangsregels op dit
gebied in de klas. Bijvoorbeeld: De wc's zijn om te plassen niet om te spelen. Een kindje tegelijk
naar de wc. Niet aan andermans lijf zitten en andersom.
lngrijpen leerkracht
Het lijkt of veel leerkrachten het moeilijker vinden om kinderen met hun gedrag te confronteren,
zodra er een seksuele component speelt. Doordat de leerkracht zelf vaak geen raad weet met de
situatie wordt vaak boos gereageerd of helemaal niet gereageerd. Leerkrachten kunnen op een
normale manier ingrijpen zoals ze dat ook doen bij ander ongewenst gedrag zoals slaan, dingen
afpakken of neuspeuteren. Corrigerend optreden bij seksueel verkennend gedrag (zoals dokter
spelletjes) is beter dan boos, streng en bestraffend reageren. Als het seksueel getinte gedrag
negatief wordt uitvergroot denkt het kind dat het iets ernstig verkeerds heeft gedaan. Terwijl het
meestal gaat om gedrag dat past bij de leeftijd en de normale seksuele onlwikkeling van het kind.
Gaat het om ongewenst seksueel gedrag tussen kinderen onderling dan kan de leerkracht paal
en perk stellen net als bij andere kinderconfrontaties (ruzies, pesterijen enzovoorts). De
leerkracht kan een gesprek arrangeren waarin de betrokken kinderen hun gevoelens over het
gebeurde kunnen uitspreken. Het kind of de kinderen die de onveilige situatie hebben
veroozaakt, kunnen hun excuus aanbieden. De leerkracht maakt duidelijke afspraken met de
kinderen, zodatze zich weer veilig kunnen voelen. lndien de situatie daartoe aanleiding geeft
informeert de leerkracht de schoolleiding over het gebeurde en vervolgens informeert de
Project Preventie Seksuele lntimidatie (PPSI/APS). Postbus 85475, 3508 AL Utrecht
Helpdesk: tel :030-285 67 62 (maandag Um vrÜdag van 9.00 - 13.00 uur)
e-mail: posi@aos.nl, webs¡te: www.oosi.nl

PPSI-lnformatieblad
Maart 2009
leerkracht of schoolleider de betrokken ouders telefonisch over de situatie, het gesprek en de
afspraken. Belangrijke leidraad hierbij is, dat het verhaal van de school eerder thuis is, dan de
kinderen. Snel handelen en een goede communicatie tussen school en ouders is noodzakelijk
voor een adequate afhandeling en om escalatie te voorkomen.
Escalatie
'Gewoon' afhandelen zoals hierboven omschreven lukt lang niet altijd. De emoties lopen vaak
hoog op bij situaties van seksuele pressie tussen kinderen. Het vertrouwen van ouders in de
schõol is gekwetst, personeel is verbijsterd. Vaak ontstaan er kampen op het schoolplein en in de
woonomgèving die de situatie nog verergeren. Het afgelopen jaar bleek dat ook onschuldige
'normaleigebeurtenissen tussen kleuters kunnen uitmonden in rechtszaken waarbij
krantenkoþpen preekten over'kleuterseks' en 'ontuchtrel'. ln veel gevallen is de commotie
uiteindelijk schadelijker dan het incident. Niet alleen voor de direct betrokken partijen maar ook
voor de lèerkracht van de kinderen, die in veel gevallen ziek thuis zit. Om maar niet te spreken
van het imago dat de school heeft gekregen door alle negatieve aandacht in de pers.
Direct handelen
Te midden van die explosieve emoties is het belangrijk dat school niet bang is om de kwestie
direct bij de kop te pakken en maatregelen te nemen. Alleen dan kan escalatie worden
voorkomen. Ook bij onschuldige spelletjes is het van belang dat de school meteen 'iets' doet om
de veiligheid voor de kinderen te waarborgen en bezorgde ouders serieus neemt. Sommige
scholen raken van een melding over mogelijke seksuele pressie tussen kinderen zo in paniek dat
zij niets doen. Op een aantal basisscholen is de zaak hierdoor juist geëscaleerd. Bovendien kan
er altijd meer aan de hand zijn dan onschuldig kleutergedrag . Zoals seksueel misbruik in de
privééituatie of een ouder die zelf een misbruikverleden heeft en daardoor heftig reageert als
zijnlhaar kind betrokken is bij seksuele spelletjes
2. Seksuele press¡e
Machtsmisbruik
ln de meeste gevallen blijkt het bij seksuele spelletjes te gaan om normaal seksueel gedrag dat
past bij de leeftijd van het kind. Maar wat als er meer aan de hand is? ln 2007 werden er
meerdere zaken breed uitgemeten in de pers: 'Jongen (7) misbruikt klasgenotes', 'Leerling (8)
verdacht van misbruik op basisschool', 'Kleuter weer in de fout'.
Van seksuele intimidatie en seksueel misbruik is sprake als er macht in het spel is: dwang van
een kind of een groepje kinderen. Of oudere kinderen die kleuters betrekken in seksuele
handelingen. Er is een aantal zorgwekkende elementen waar personeel alert op moet zijn:
. Als het leeftijdsverschil tussen de kinderen groter is dan 3 jaar'
. Als er sprake is van dwang.
. Spelletjes waarbij kinderen likken aan elkaars geslachtdelen.
. Penetratie (of poging daartoe. Tussen billen duwen).
. Het stoppen van voorwerpen - zoals stokjes of kleurpotloden - in de anus of vagina.
Strafbaar
Als het voorval speelt tussen kinderen jonger dan twaalf jaar stelt de politie geen ondezoek in.
Kinderen zijn dan nog niet strafbaar. De politie meldt de zaakbii de Raad voor de
Kinderbescherming. Er is geen Meldplicht bij de vertrouwensinspectie omdat het speelt tussen
leerlingen onderling.
Verantwoordelijkheid school
Als er op school een vermoeden bestaat dat er meer aan de hand is dan onschuldig seksueel
gedrag van kinderen, is het aan de school om verder actie te ondernemen en de schoolveiligheid
te nerðtellen en te waarborgen. De praktijk maakt duidelijk dat een school de afhandeling van
seksuele pressie tussen kinderen onderling moeilijk alleen aan kan. Zelfs in gevallen van
Project Prevent¡e Seksuele lntimidatie (PPSI/APS). Postbus 85475' 3508 AL Utrecht.
Helpdesk: tel :030-285 67 62 (maandag Um vriidag van 9.00 -'13.00 uur)
e-mail: opsi@aps.nl, website: www.opsi nl

PPSI-lnformatieblad
Maart 2009
onschuldige incidenten. Het is aan te bevelen nauw samen te werken met expertorganisaties
zoals de Vertrouwensinspectie, GGD, Schoolbegeleidingsdienst en Jeugdzorg. Vaak wordt een
crisisteam geformeerd waar vertegenwoordigers van school en experts deel van uitmaken. De
PPSI-publicalie Moet iedereen het weten kan een handige leidraad vormen.
Stappen bij een incident
De volgende stappen kunnen worden genomen als er sprake is van seksuele pressie tussen
kinderen:
1. lnformeer de externe vertrouwenspersoon
- Deze kan een adviserende rol spelen en aanwezig zijn bij de te voeren gesprekken.
2. Voer gesprekken
- Maak afspraken over welke gesprekken gaan plaatsvinden en met wie.
- Het (vermoeden van) seksueel grensoverschrijdend gedrag wordt besproken met de
leerkracht van de betrokken kinderen, de contactpersoon en de directie.
- Nodig ouders van betrokken kinderen uit voor een gesprek waarin de zorg van de school
(vooibetrokken kind en de veiligheid voor andere kinderen) wordt gedeeld. Probeer je
samen verantwoordelijk te voelen. Ouders die de school als tegenstander zien kunnen
voor veel problemen zorgen (klacht indienen, hetze beginnen tegen 'dadertje', pers erbij
halen). Voorkom het formeren van partijen door de betrokken ouders samen te brengen
waardoor ze samen 'bezorgde ouders' worden. Neem ouders serieus maar maak het
voorval niet erger dan het is.
- Splits de ouders van de betrokken kinderen over verschillende contactpersonen of
schakel de externe vertrouwenspersoon in als er maar één contactpersoon op school is.
De belangen van de verschillende ouders lopen namelijk uiteen en één contactpersoon
kan er niet voor beide partijen zijn.
- Voer gesprekken met ouders bij voorkeur met z'n tweeën (bijvoorbeeld contactpersoon
en leerkracht van kind).
- Spreek in termen van 'betrokken kinderen' in plaats van 'dader/pleger' en 'slachtoffer'
omdat deze de schuldvraag benadrukken. Het kind dat het initiatief nam kan evengoed
het'slachtoffer' zijn van het misbruik.
- Bespreek met de ouders mogelijke oplossingen. Wellicht is een begeleid gesprek met
beide kinderen waarin excuses worden aangeboden en een actieplan waarin
maatregelen en afspraken worden vastgelegd voldoende om de veiligheid van de
kinderen te garanderen.
3. Hulpverlening
Biedt opvang en professionele hulp voor betrokken kinderen en betrokken ouders.
Emotionele begeleiding van de betrokken ouders blijkt in de praktijk geen overbodige
luxe. Deze ouders zitten vol emoties, hun kind is gekwetst, hun vertrouwen in de school
is beschaamd. Voor een ouder met een seksueel misbruikverleden is een pressieincident
een pijnlijke confrontatie met de eigen pijn. Het is belangrijk om onderscheid te
maken tussen de gekwetstheid van het kind nu en de gekwetstheid in het verleden van
de ouder en daar passende hulpverlening bij te zoeken, anders bestaat het risico dat de
ouder de kwetsing van het kind overneemt en uitvergroot
4. Neem maatregelen
De school vertegenwoordigt de belangen van de totale schoolgemeenschap. Dat kan
betekenen dat de school beslissingen neemt die één van beide partijen niet zint. Scholen
zitten bijvoorbeeld met het dilemma: gaat het kind dat het initiatief nam van school of
niet? Oók dat kind heeft recht op ondenivijs, maar als deze op school blijft, kan dan de
veiligheid van de kinderen gegarandeerd worden? Een ideale oplossing lijkt er niet te
bestãan. Belangrijk is de ouders altijd te informeren over de gemaakte keuzes en deze te
beargumenteren.
5. Neem praktische maatregelen
Om veiligheiO voor alle kinderen te garanderen is het nemen van praktische maatregelen
verstandig. Communiceer deze naar de ouders en personeel. Daarnaast kunnen extra
Project Preventie Seksuele lntimidatie (PPSI/APS). Postbus 85475, 3508 AL Utrecht
Helpdesk: tel.:030-285 67 62 (maandag Um vriidag van 9.00 - 13 00 uur)
e-mail: oosi@aos.nl, website: www.opsi nl

PPSI-lnformatieblad
Maart 2009
(veiligheids)maatregelen genomen worden ten aanzien van het kind dat het initiatief
zoals:
- Afspraken over halen en brengen op school
- Continu toezicht (in de klas, op het schoolplein).
- Begeleiden van het betrokken kind naar het toilet, de gang op, et cetera.
- Het betrokken kind mag niet overblijven.
- Het kind dat het initiatief nam en het kind dat het is overkomen zitten (voorlopig)
niet bij elkaar in de groeP.
6. Communicatie
Het allerbelangrijkste is open kaart spelen en blijven communiceren met alle
betrokkenen
- lnformeer het personeel mondeling over het incident en de acties die worden
ondernomen en afspraken die zijn gemaakt.
- lnformeer alle ouders zo spoedig mogelijk over'het misbruik' middels een zakelijke brief
en vraag daarin ouders om in het belang van een goede afhandeling, geen kampen te
creëren, te polariseren, de zaak op te blazen of uitspraken te doen naar de pers.
- lnformeer de pers middels een zakelijke brief (zonder details over het voorgevallen
incident) en wijs een woordvoeder aan die alle contacten met de media heeft.
- Geef personeel en ouders informatie over de concrete maatregelen die getroffen zijn ten
aanzien van de betrokken kinderen en de verdere gang van zaken.
- Maak kenbaar (aan ouders) hoe de kinderen op school verteld wordt wat er gaande is.
- Organiseer een bijeenkomst voor alle ouders met deskundigen van jeugdzorg op het
moment dat de school concrete informatie heeft over het gebeurde en praktische
maatregelen heeft genomen.
- Richt een helpdesk in op school bemenst door externe deskundigen, waar ouders terecht
kunnen voor hulp/vragen.
7. Voortgang
- Check of alles volgens gemaakte afspraken verloopt.
- Wees alert op signalen. Mogelijk zijn er meer slachtoffers.
Meer informatie
. Boekenlüst Seksualiteit, liefde, vriendschap en relaties (po). w¡nv.opsi.nl
. Kinderen willen alles weten.
Folder over seksuele ontwikkeling en opvoeding van jonge kinderen van GGD-Nijmegen.
. www.qgd.nl
Website van de Landelijke GGD'en met adresgegevens.
. http://www.rno.nl.
Rutgers Nisso Groep. Voor vragen en problemen rond seksualiteit.
De telefonische lnformatielijn Seksualiteit: 0900 - 93 98 (€ 0,50 p.m).
. www.movisie.nl
Kennis en advies voor maatschappelijke ontwikkeling.
Movisie geeft informatie over weerbaarheid en Marietje Kessels-trainingen.
. www.ondenviisieuqdzorq.nl
Landelijk centrum Onderwijs en Jeugdzorg.
. http://www.kindermishandelinq.info/onden¡viis/i
lnformatie over kindermishandeling voor personen in het ondenruijs.
. www.amk-nederland.nl
Bij een vermoeden van misbruik thuis kan men dit vanuit school anoniem melden bij het
AMK.
¡ wvw.kenauhasselaarnl
Kenau Hasselaar geeft trainingen en advies met betrekking tot agressie en seksuele
intimidatie.
Project Preventie Seksuele lntimidatie (PPSI/APS) Postbus 85475, 3508 AL Utrecht.
Helpdesk: tel.:030-285 67 62 (maandag Um vrijdag van 9.00 - 13.00 uur)
e-mail: oosi@aps.nl, website: www.opsi.nl

- / iltiti'iliiu,T:;iIur¡
.:\ /
trl
:Ð,,
Voornaam josette
E.mail bijlsma@ddg.nl
Datum: 914120055:58:31PM
Toets VGV
Achternaam bijlsma
Score: 7
IP: 85.147.244.78
Welke van de onderstaande beschrijvingen vallen onder een van de typen.
F Prik of sneetje in de(voorhuid) clitoris of labia
f Labia correcties en reconstructies
n/ lv V..*ijdering voorhuid van de clitoris en/of deel of gehele clitoris
{ ø liercing cosmetisch
p Verwijdering clitoris, kleine schaamlippen en delen van de grote
schaamlippen
F Vernauwing van de vagina door introductie kruiden of corrosiva
Prik of sneetje in de(voorhuid) clitoris of labia +Prik of sneetje in de(voorhuid)
clitoris of labia +Verwijdering clitoris, kleine schaamlippen en delen van de
grote schaamlippen *Vernauwing van de vaginadoor introductie kruiden of
corrosiva
Het gespreksprotocol meisjesbesnijdenis heeft tot doel?
f- Onsnoren vân "uitvoerenden" vân meisieshesniirlenis

1
l
J
J 17 gi.¿en van handvatten voor het voeren van het gesprek over
meisjesbesnijdenis
J u fti-aire preventie van meisjesbesnijdenis
r- Behandelen van besneden meisjes
,/ 17 S".,mdaire preventie
l- Instellen strafuervolging
Van primaire preventie in het kader van meisjesbesnijdenis spreken we:
r- Bij het voorkomen van meisjesbesnijdenis door gedragsverandering
t^ Bij het voorkomen van meisjesbesnijdenis als gevolg van het wettelijk
verbod
r als gevolg van het niet beschikbaar zljnvanvoorzieningen
T- Bij het voorkomen van meisjesbesnijdenis ongeacht de reden
Een van de uitgangspunten van het gespreksprotocol meisjesbesnijdenis is het
uitdragen van een eenduidige boodschap.Deze boodschap omvat de volgende
onderdelen.
Meerdere antwoorden ztin correct
17 Het is in Nederland bij de wet verboden
I- Het wordt niet gezien als een vorm van kindermishandeling
.f ø llllevorrnen van meisjesbesnijdenis zijn bij de wet verboden
l- Een kind heeft geen rechten
t- Ouders mogen de lichamelijke integriteit van een kind aantasten
F Meisjesbesnijdenis kent gezondheidsrisico's
Het is in Nederland bij de wet verboden
De wet geldt voor alle vormen
Meisj esbesnij denis kent gezondheidsrisico' s
I Meisjesbesnijdenis wordt voorgeschreven door de Koran
I
, t^ Juist
' ,t flnirrict

Een belangrijke reden voor ouders om een meisje te besnijden is het beschetmen
van de maagdelijkheid om haar huwelijkskansen te vergroten'
.T
Juist
c Onjuist
7 t, Vrouwen die besned en ziln,zijn over het algemeen op de hoogte dat klachten
. die zij hebben,veroorzaakt kunnen worden door de besnijdenis
r-
,l
Juist
Onjuist
De gezondheidsrisico's op langere termijn zijn:
Meerdere conecte antwoorde n zijn mo gelij k
-
,!l v
,fv
,,T F
r
,IF
Komen altijd bij besneden vrouwen/meisjes voor
Menstruatie klachten
Plassen gaat moeilijk
Chronische buikklachten
Niet aftrankelijk van de vorm van besnijdenis
Onvruchtbaarheid
In het dossier noteer je? Meerdere antwoorden mogelijk

Dagdeel 10
Genitale en seksuele ontwikkeling
Leerdoelen
Na afloop van het onderwijs kan de cursist:
l. de meest voorkomende aflvijkingen aan het uitwendig mannelijk en vrouwelijk genitaal
herkennen
2. normaal seksueel gedrag onderscheiden van zorgelijk seksueel gedrag
3. de meest voorkomende SOA's benoemen
4. het begrip loverboys uitleggen en de signalen bij meisjes die wijzen op loverboy beïnvloeding
herkennen.
lnhoud
Leerdoel 1
. de afivijkingen en wanneer verwijzen
Leerdoel 2
. normaal seksueel gedrag op de verschillende leeftijden en zorgelijk seksueel gedrag
Leerdoel 3
o meest voorkomende SOA
Leerdoel 4
o begrip loverboy: de signalen en de mogelijkheden voor hulp
Voorbereiding
Lezen van de literatuur en bekijken van de webpagina
Aanbevolen boeken:
Sanderijn van der Doef: bijv. Het puberboek of Kleine mensen, grote gevoelens
Martine Delfos: bijv. Dat nare gevoel (indien verkrijgbaar bij eigen werkgever)
www.sense.info
Informatie blad PPSI seksueel gedrag op de basisschool:
http ://www. ppsi. n 1/aps/PPSI/oubl icaties/PPSI+n ieuwsbrief/.
Voorbereidende opdracht
Meisjesbesnijdenis
Literatuur:
Blz.23-35
Webpagina
Op onderstaande webpagina vindt u een elearning met filmpjes. Van u wordt verwacht deze
opdracht te maken (duur 2 uur).
http://vev.ggd.n[/ In te loggen met registreren met eigen BlGnummer
TNO: I ntroductiecursus 20121201 3

PREVENTIE VGV jeugdgezondheìdszorg
TNO: lntroductiecursus 20'1212013
I i.r !,nrhr.rl .,ôn qnl ña f Itllrù!il
@ Lo¡ ln mtuw gl(Humat
rcg${åMvotûturllruh
ombßdfu
I
t
@
I,!IJN OUDERS ZEGGEN NEE
VERKLARING EGÉI{ VGV
wwqgúl c

Dagdeel 1 1
Huidproblemen
Leerdoelen
Na afloop van het onderwijs kan de cursist:
l. de belangrijkste huidafwijkingen bij kinderen, die gediagnosticeerd kunnen worden, herkennen
2. afwijkingen herkennen die direct verwezen dienen te worden
3. ouders/ verzorgers adviseren over huidafwijkingen, die eenvoudig verholpen kunnen worden
Inhoud
o huidafwijkingen bij zuigelingen en peuters
. huidafwijkingen bij schoolkinderen en adolescenten
o werkwljze bij advisering en verwijzing van ouders
Voorbereiding
Lezen van de literatuur.
l. Nederlands leerboek jeugdgezondheidszorg deel B 6" druk (LB-JGZ) Van Gorcum ISBN 90 232-
4124-X. 190-193: 3.5.5 huidaandoeningen tot kinderziekten.
Aan bevolen webpag¡na's
http://www.huidinfo.nl/ website met achtergrondinformatie over huidziekten voor patiënten
http://www.huidziekten.nl/ informatie over huidziekten, vooral op artsen gericht
http://www.huidarts.com/ website bedoeld voor zowel patiënten als artsen
www.dermis.net, een digitale Dermatologie Atlas'
TNO: lntroductiecursus 201212013

Dagdeel 1 1
Richtl ij n hartafwij ki n gen
Leerdoelen
Na afloop van het onderwijs kan de cursist:
1. de rol van de JGZ benoemen bij het opsporen van congenitale hartaandoeningen volgens de JGZrichtlijn
2. de meest voorkomende hartafwijkingen herkennen die op zuigelingenleeftijd gediagnosticeerd
kunnen worden
3. het onderscheid maken tussen onschuldige en pathologische bevindingen bij het onderzoek naar
het hart
4. interveniëren bij vermoeden van acuut bedreigende congenitale hartafwijkingen.
lnhoud
o JGZrichtlijn vroegtijdige opsporing aangeboren hartafuijkingen 0-19 jaar
geruisen van het hart
o Pathologische en fusiologische
. Werkwüze bij een vermoeden van acuut bedreigende congenitale hartafivijkingen.
Voorbereiding
Lezen van de literatuur en maken van de casui'st¡ek en vragen.
Zie: richtlijn
van-aa n geboren-hartafw ij k in gen -0- I 9-j aar
Aanbevolen act¡v¡te¡t
o Beluisteren van hartgeruisen op de Cd-rom Harttonen. Uw organisatie heeft hiervan een
exemplaar. De Cd-rom is ook te bestellen via het secretariaat van het UMC in
Grondingen:afdeling Kindercardiologie, telefoon 050-3612800. Kosten EUR 10, -.
. E-learning NSPOH hartgeruisen http://www.nspoh.nl/page.ocl?pageid:32&id:679
I nformatieve webpag¡na's
www.auscultation.com
www.wi lkes.med.uc la.edu
Van u wordt verwacht dat u de onderstaande opdrachten maakt en een pr¡nt h¡ervan
meeneemt naar de onderwijsdag.
Gasus Mark (1)
Mark is het derde kind uit het gezin. Hij is bij 41.6 weken geboren met een gewicht van 4000gram.
Als hij 4 weken oud is komt hij voor de eerste maalop het bureau. Hij weegt 4160 gram. Hij krijgt
borstvoeding en drinkt daarbij krachtig maar kortdurend.
Hij spuugt niet en hij transpireert niet. Hij is iets verkouden maar hoest niet en hij is volgens moeder
niet benauwd. Defeactie en mictie zijn normaal. Moeder vertelt dat Mark moeite heeft om op
temperatuur te blijven. De huisarts heeft hem om deze reden onderzocht (leeftijd 2 weken), maar vond
geen afwijkingen. Wel vond hij dat Mark bleek zag
Opdracht
Bevat deze anamnese gegevens die kunnen wijzen op een aangeboren hartafwijkin g? Zo ia, welke?
Casus Mark (2)
Bij onderzoek wordt een grauwe neonaat gezien met een gemarmerde huid. Hij reageert alert en goed
op prikkels. Hij heeft tachypnoe. Als hij begint te huilen loopt hij blauw aan met centrale cyanose.
TNO: lntroductiecursus 20'1212013

Thorax: pulmones bdz VAG; systolische souffle.
¡ Abdomen: normale peristaltiek, lever 3 cm palpabel, milt niet vergroot. Pulsaties: aa.femoralis bdz
nauwelijks palpabel
Opdracht 1
Bevatten inspectie en onderzoek bevindingen die kunnen wijzen op een aangeboren hartgebrek?
Zo ja,welke?
Benoem de alarmsymptomen die kunnen wijzen op inspanningsintolerantie op verschillende
leeftijden; l" jaar,2" -4u jaar,> 4 jaar.
Opdracht 2
Hoe kun je pathologische ruisen onderscheiden van onschuldige ruisen?
Opdracht 3
Welke alarmsymptomen kun je benoemen, die wijzen op een acuut bedreigende hartafwijking?
INO: lntroductiecu¡sus 2A1 21201 3

Dagdeel 12
Gespreksvaardigheden
Leerdoele
Na afloop van het onderwijs kan de cursist:
1. de opbouw van een consult benoemen
2. het belang van actief luisteren verwoorden
3. de knelpunten aange en van een gesprek waarbij de hulpvraag ontbreekt
lnhoud
o de onderdelen van basiscommuni atie en interactie
o de verkenning/ onderzoeksfase in het consult/ afbakening basisconsult
¡ hoe kunt u zodanigmet clienten praten dat u uw doelen bereikt en de klanttevreden naar huis gaat.
¡ hoe voelt de ouder ofjongere zich gehoord / bekrachtigd
. voeren van een gesprek als de cliënt een probleem heeft
. voeren van een gesprek als de arts ofverpleegkundige een probleem heeft
Voorbereidende opdracht
Literatuur lezen:
Voorbereidende opd racht
Literatuur lezen:
U ontvangt literatuur over Gesprekvoering per mail van de coördinator.
Deze literatuur bestaat uit:
. 3 hoofdstukken samengesteld door: Hoofdstuk l: Luud Muller, Hoofdstuk 2 en een deel van
hoofdstuk 3: Lineke Dogger, Hoofdstuk 3, Oplossingsgericht werken: Erna Stockman
o SchemaBasiscommunicatie
TNO: lntroductiecursus 201212013