Onder straatniveau! - Gemeente Dordrecht

4. Bewoning aan het Ciboriestraatje
De constructies die in de ondergrond van de Grote
Markt werden aangetroffen kunnen in drie groepen
worden verdeeld. In de diepste lagen zijn dat de
ophogingsconstructies die ervoor zorgden dat de
ondergrond kon worden opgehoogd om het terrein
bouwrijp te maken (paragraaf 4.1.) De tweede groep
bestaat uit bouwstructuren. Deze kunnen worden
onderverdeeld in vier bouwfasen, waarbij de eerste
fase de eerste bewoning in het midden van de 14e
eeuw betreft en de laatste fase de bewoning in de
achttiende eeuw (paragraaf 4.2). De derde en laatste
groep bevat vijf fasen van de vroegere ’s Heer Boeienstraat:
het Ciboriestraatje (paragraaf 4.3).
4.1. Ophogingsconstructies
Uit eerdere opgravingen aan de noordzijde van
de Groenmarkt/Wijnstraat is gebleken dat er drie
verschillende fasen aangewezen kunnen worden in
het ophoginsgproces. Het betreft zowel een opeenvolging
in tijd als een verschuiving van zuid naar
noord.
De eerste fase is de typische terpophoging op de
oeverwal, waarbij plaatselijk de ondergrond met
schone grond wordt opgehoogd.
In de tweede fase verloopt het werk gestructureerder.
Op grotere schaal wordt stelselmatig land
gewonnen om het leefareaal te vergoten. In eerste
instantie wordt dat nog gedaan met ophogingen
binnen een zogenaamde stabboom, een houten beschoeiing
die het water buiten en de grond binnen
moet houden. Later wordt een stenen bouwhoofd
verder noordwaarts gebouwd, die de invloed van
de rivier moet weerstaan. Twee bijzonderheden zijn
tekenend in deze tweede fase. Om de opgehoogde
ondergrond een stevige basis te geven zijn houtconstructies
gebruikt, waaronder de staander-liggerconstructies.
Daarbij zijn behalve lagen schone
grond ook lagen huisvuil en puin gebruikt.
De derde fase is de fase van het aanplempen buiten
het hoofd. Aan de oever van de rivier worden lagen
stadsvuil (minder huisvuil) gestort. Hierdoor ontstond
een glooiende helling, die langs de houtconstructies
langzaam dicht kon slibben. 19
Ophogingsfase Datering
1e fase: terpuitbreiding 12d-14a
2e fase: ophoging binnen stabboom 12c-14a
2e fase: ophoging binnen bouwhoofd 14a-14c
3e fase: ophoging buiten hoofd/steiger 14b-15c
Tabel 1. Datering ophogingsfasen van de Tolbrugstraat
Uit het noord-zuid profiel van het onderzoek Tolbrugstraat
kan worden opgemaakt in welk deel van
de landaanwinning de proefput van de Grote Markt
zich bevindt. Uit het profiel blijkt dat deze zich ter
hoogte van het bouwhoofd aan de Tolbrugstraat bevond
(afb. 18). Ten zuiden van dit bouwhoofd, richting
Groenmarkt, lagen staander-ligger constructies
die voor het eerst zichtbaar werden op ca. 1 meter
beneden NAP. Deze constructies zagen er als volgt
uit:
“De opbouw hiervan kende een soort van standaardmodel,
al kon dit in details nogal uiteenlopen. Het
model was steeds gebaseerd op een constructie
van een tweetal liggers waartussen staanders gedreven
werden (…). De liggers waren van zachte
houtsoorten (zachter dan eiken). Zij waren 4 á 5 m
lang en rond op de doorsnee (12 tot 20 cm ø). Sommige
vertoonden een taps einde waarin een (sleep)
gat was aangebracht. De beide parallelle liggers
werden op een vaste afstand van elkaar gehouden
door twee korte eikenhouten dwarslatten die aan de
uiteinden op de liggers gepend waren. De tussenafstand
kon per paar variëren van 20 tot 30 cm (…).
Tussen elk paar liggers stonden vier tot vijf staanders
op regelmatige afstand van elkaar. Zij waren
doorgaans van eikenhout, gekantrecht en van onderen
aangepunt. In iedere paal was in de lengterichting
een staand rechthoekig gat gemaakt dat
door en door ging en waardoorheen een even grote
eikenhouten pen of spie gestoken werd, die lang
genoeg moest zijn om dwars over de liggers aan
weerszijden van de staander te kunnen reiken. Wanneer
de staander tussen de liggers volledig ingeheid
was, rustte de pen stevig op beide, zodat een zeer
hechte en stijve constructie was ontstaan.” 20
Bovenstaande variant A is allerminst het enige model,
maar wel het meest voorkomende. Sarfatij is in
zijn verschillende opgravingen in de Dordtse binnenstad
nog twee andere typen tegengekomen. Bij variant
B ligt er een balk bovenop de staanders, bij variant
C zijn de staanders gestut door middel van een
blokconstructie in plaats van liggers. In de proefsleuf
van de Grote Markt zijn staanders teruggevonden
van variant C. Het probleem bij dit type staanders is
dat ze niet alleen bij ophogingsconstructies werden
gebruikt, maar ook als funderingspalen voor de bouw
van huizen en andere constructies (afb. 19 t/m 22).
Een aantal van de staanders van de Grote Markt
is dendrochronologisch gedateerd op 1325-1375.
Vergelijking met de stratigrafie van de Tolbrugstraat
geeft helaas geen uitkomst. Aan de Tolbrugstraat is
de eerste bebouwing (1300-1350) namelijk min of
meer gelijktijdig met de staander-ligger constructies
van de Tolbrugstraat (1350-1375), zoals bleek uit de
dendro-dateringen.
NAP hoogtes bieden in dit geval uitkomst. De toppen
van de staanders liggen tussen de -0,50 en 0 NAP.
19