Voolopig ontwerp ABEN april 2011 - Gemeente Dordrecht

een project van:
Voorlopig Ontwerp ABEN
Toelichting op het Voorlopig Ontwerp voor de herinrichting van
de Alloijzen- of Bovenpolder, Elzen-Noord en de Noorderdiepzone

Status uitgave: definitief
Rapport nr. en versie: BWZ 09-084.04
Datum uitgave: 11 februari 2011
Titel: Voorlopig Ontwerp ABEN
Subtitel: Toelichting op het Voorlopig Ontwerp voor de herinrichting
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011
van de Alloijzen- of Bovenpolder, Elzen-Noord en de
Noorderdiepzone
Samenstellers: Drs. R. van de Haterd (Bureau Waardenburg)
Aantal pagina’s exclusief bijlagen:
Drs. T. Boudewijn (Bureau Waardenburg)
Drs. M. van Dorst (BWZ ingenieurs)
Ir. J.W. van Zanten (BWZ Ingenieurs)
Ir. S. Muilwijk (BWZ Ingenieurs)
Ing. J. van den Hurk (BWZ Ingenieurs)
Ing. E. van Mameren (BWZ Ingenieurs)
Ing. P. de Vries (Grondslag)
Drs. L. Smid (CIT Group)
Project nr.: BWZ 09-084
Projectleider: Ing. H. Zwart MSc (BWZ Ingenieurs)
Naam en adres opdrachtgever: Dienst Landelijk Gebied, Regio West
Postbus 19275
2500 CG Den Haag
Referentie aanvrager: NDBAP/2009/69255
Akkoord voor uitgave: Directeur BWZ Ingenieurs
Paraaf:
© BWZ Ingenieurs bv
ir. J.W. (Hans) van Zanten
Niets uit deze offerte mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden d.m.v.
druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke
toestemming van BWZ Ingenieurs bv, noch mag het zonder een dergelijke toestemming worden
gebruikt voor enige andere werk dan waarvoor het is vervaardigd.
Postbus 183
4100 AD Culemborg
Telefoon: 0345 523 130
info@bwz-ingenieurs.nl

Inhoudsopgave
1 INLEIDING ................................................................ 4
1.1 Het proces tot nu toe
1.2 Status van het plan
1.3 Relatie met omringende gebieden en projecten
1.4 Leeswijzer
2 UITGANGSPUNTEN EN RANDVOORWAARDEN ...................... 12
3 VISIE OP DE INRICHTING ............................................. 18
4 THEMATISCHE UITWERKING ......................................... 28
4.1 Natuur
4.2 Water
4.3 Landschap en cultuurhistorie
4.4 Recreatie
4.5 Infrastructuur
5 KOSTEN, FINANCIERING EN RISICO’S .............................. 68
5.1 Opzet kostenraming
5.2 Resultaten kostenraming
6 UITVOERINGSASPECTEN ............................................... 70
6.1 Grondstromenplan
6.2 Vergunningen
7 HOE NU VERDER? ........................................................ 74
7.1 Realisatiestrategie
7.2 Onderzoek en nader uit te werken
7.3 Beheer en onderhoud
8 OVERZICHT GEBRUIKTE BRONNEN EN LITERATUUR ............ 80
BIJLAGE A Gebiedskarakteristiek
BIJLAGE B Watersysteem
BIJLAGE C Kaartmateriaal
Voorlopig Ontwerp ABEN

1 Inleiding
4
Noorderdiep
Op het Eiland van Dordrecht wordt onder het programma Nieuwe Dordtse Biesbosch
gewerkt aan de realisatie van 800 hectare nieuw natuur- en recreatiegebied. Een deel
van het programma is onder de noemer ABEN (samenvoeging van de drie deelgebieden
Alloijzen- of Bovenpolder, bestaand bosgebied de Elzen-Noord en de Noorderdiepzone)
in planvorming genomen. Het plangebied beslaat gezamenlijk ongeveer 530 hectare
die verdeeld zijn over ongeveer 200 hectare Ecologische Hoofdstructuur (EHS), 300 hectare
Recreatie om de Stad (RodS) en 30 hectare bestaand bosgebied. Binnen het planvormingsproces
is ook ruimte gelaten voor de waterkwaliteits- en kwantiteitsopgave die
Waterschap Hollandse Delta in het gebied heeft.
Provincie Zuid-Holland heeft haar doelstelling ten aanzien van de EHS en RodS gedelegeerd
naar de gemeente Dordrecht. Zij heeft Dienst Landelijk Gebied (DLG) ingeschakeld
voor de realisatie. DLG fungeert als opdrachtgever voor BWZ Ingenieurs dat technisch
inhoudelijk verantwoordelijk is voor het opstellen van het inrichtingsplan. Samen met
de gemeente Dordrecht, Waterschap Hollandse Delta, Staatsbosbeheer en het Natuur-
en Recreatieschap de Hollandse Biesbosch is de planvorming ter hand genomen.
De maatregelen die noodzakelijk zijn voor de transformatie van een landbouwgebied
naar een openbaar toegankelijk natuur- en recreatiegebied zijn in dit inrichtingsplan in
beeld gebracht.
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

Hania’s Polder
Ligging van het projectgebied
Het projectgebied ligt op het Eiland van Dordrecht tussen de zuidrand van Dordrecht en de
rivier de Merwede. De grenzen worden grofweg gevormd door de Zeedijk en Zuidendijk in
het noorden, de Nieuwe Merwedeweg in het oosten en het Noorderdiep in het zuiden. Achter
tabblad 1d is een kaart met toponiemen en de plangrens opgenomen. Ook in figuur 1.1 op de
volgende pagina zijn toponiemen opgenomen.
1.1 Het proces tot nu toe
In het Structuurschema Groene Ruimte heeft het Rijk in 1993 Strategische Groenprojecten aangewezen.
Deze dienden om de in de 20ste eeuw verloren gegane natuur deels terug te brengen.
De gebieden dienen ook een recreatief doel door op korte afstand van steden aantrekkelijke
recreatiegebieden aan te leggen.
Op het Eiland van Dordrecht is het Strategisch Groenproject Nieuwe Dordtse Biesbosch voorzien.
Voor 2013 dient hier, verdeeld over diverse deelplannen, 800 hectare nieuw natuur- en
recreatiegebied te worden gerealiseerd. Hiertoe is in 2006 een raamplan opgesteld. Het inrichtingsplan
voor de Tongplaat is, evenals het plan voor de Louisa- en Cannemanspolder, inmiddels
uitgevoerd. ABEN en de Noordbovenpolder zijn in voorbereiding. Daarnaast vormen een
nieuwe landbouwweg (voorbereiding) en een kwaliteitsimpuls van De Elzen-Zuid (in uitvoering)
ook onderdelen uit het Raamplan.
Voorlopig Ontwerp ABEN
5

6
In april 2009 is door Dienst Landelijk Gebied een zogenaamde schetsschuit georganiseerd.
Een schetsschuit brengt deskundigen samen met mensen uit de streek om de
gebiedsopgave aan te scherpen en wensen vanuit verschillende disciplines te integreren
en in beeld te brengen. Het resultaat van deze bijeenkomst was een voorlopige
inrichtingsschets. De inrichtingsschets is als één van de vertrekpunten meegenomen in
het planvormingsproces.
In 2009 is het ontwerpbestemmingsplan voor de Nieuwe Dordtse Biesbosch ter inzage
gelegd. Hierop zijn meer dan 80 zienswijzen gekomen. Deze worden op dit moment
verwerkt. Een volgende versie zal in 2010 opnieuw ter inzage worden gelegd.
1.2 Status van het plan
Het voorliggende inrichtingsplan heeft de status van een voorlopig ontwerp (VO). Het
inrichtingsplan vormt tevens de basis voor op te stellen detailontwerpen voor ABEN. Dit
betekent dat in dit stadium nog niet alle noodzakelijke en gewenste onderzoeken zijn
uitgevoerd en dat er nog sprake kan zijn van leemten in kennis en bespreek- en beslispunten.
In dit inrichtingsplan zijn deze zoveel mogelijk benoemd.
Het inrichtingsplan is tot stand gekomen in een intensief planproces waarbij op regelmatige
tijden terugkoppeling heeft plaatsgevonden met diverse bestuurslagen, ambtelijke
vertegenwoordigers, belanghebbenden en belangstellenden uit de streek. Het
inrichtingsplan is geen beleidsnota, maar een voorlopig inrichtingsplan dat ter besluitvorming
wordt voorgelegd aan de Stuurgroep Nieuwe Dordtse Biesbosch.
Over de financiering van de inrichtingsmaatregelen en eigendom, beheer en onderhoud
zijn voor dit plan principeafspraken gemaakt.
1.3 Relatie met omringende gebieden en projecten
1.3.1 Overige deelplannen Strategisch Groenproject Eiland van
Dordrecht
ABEN is één van de deelplannen uit het Strategisch Groenproject. Andere deelplannen
zijn Tongplaat (reeds uitgevoerd), Louisa- en Cannemanspolder (reeds uitgevoerd),
Noordbovenpolder, kwaliteitsimpuls De Elzen-Zuid en de aanleg van een nieuwe landbouwweg.
Raamplan Eiland van Dordrecht
In 1996 is een raamplan opgesteld. Een raamplan is een globale en integrale beleidsvisie
voor een landinrichtingsgebied, waarvan Gedeputeerde Staten de intentie hebben het
in zijn geheel te realiseren. De visie geeft sturing aan de ruimtelijke verbeteringen die
in het verdere proces tot stand zullen komen. Om de milieueffecten van de plannen in
beeld te brengen is in het raamplan tevens een beschrijving opgenomen van de effecten
bij de autonome situatie (als het Strategisch Groenproject niet zou worden uitgevoerd)
en bij uitvoering van het Strategisch Groenproject.
Louisa- en Cannemanspolder
In 2009 is de inrichting van de Louisa- en Cannemanspolder, onderdeel van de Nieuwe
Dordtse Biesbosch, gestart. Dordrecht is hiermee 70 hectare recreatiegebied rijker. Er
is 10 hectare bos aangelegd en er is een publiek toegankelijke boomgaard met oude
fruitboomsoorten ingericht. Verschillende poelen moeten dieren en planten de ruimte
geven. Er zijn ecologische oevers aangelegd, de wandel- en ruiterpaden zijn opgeknapt
en er zijn besdragende struiken geplaatst.
De relatie tussen dit inrichtingsplan en dat van ABEN is dat in beide plannen is voorzien
in de realisatie van een deel van het recreatief knooppunt Sterren/Schenkel. In het deel-
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

plan ABEN moet worden voorzien in een parkeergelegenheid die ook voorziet in de behoefte
van bezoekers aan de Louisa- en Cannemanspolder. Tevens moet in beide plannen goed gekeken
worden naar de onderlinge aansluiting van recreatieve routestructuren.
Polder De Biesbosch en nieuwe landbouwweg
Polder De Biesbosch ligt ten zuiden van het plangebied. Deze polder is nog geen 100 jaar geleden
aan de natuur onttrokken ten behoeve van de landbouw. De polder blijft ook nu haar landbouwfunctie
behouden. Een nieuwe kade en watergang (laagwatersloot) aan de zuidzijde van
het Noorderdiep vormen de scheiding tussen het landbouwgebied van Polder De Biesbosch
en het natuur- en recreatiegebied ten noorden ervan. De laagwatersloot zorgt ervoor dat het
landbouwgebied niet vernat. Het aanleggen van een nieuwe landbouwweg in de Louisapolder
zorgt voor een verbeterde ontsluiting.
Noordbovenpolder
De Noordbovenpolder grenst in het noorden aan het projectgebied van ABEN. Vanuit Deltanatuur
(ontwikkeling robuuste natte natuur met recreatief medegebruik in het mondingsgebied
van Rijn en Maas) komt het gebied in aanmerking voor de realisatie van zoetwatergetijdennatuur.
1.3.2 Groenblauw netwerk Drechtsteden
De Drechtsteden worden omringd door een viertal natuurlandschappen: de Dordtse en Sliedrechtse
Biesbosch, de Alblasserwaard, de Hoeksche Waard en IJsselmonde. Een bijzondere
situatie die de woonomgeving uniek maakt. Door de vele barrières door snelwegen, vaarwegen
en railverbindingen is er echter amper verbinding tussen deze gebieden, waardoor de ecologische
diversiteit en recreatieve mogelijkheden beperkt zijn. Om daar verandering in aan te
brengen is in 2008 het “Uitvoeringsprogramma Groenblauw Netwerk Drechtsteden 2008-2013”
op- en vastgesteld.
Meer samenhang, meer groen en meer kwaliteit. Dat zijn op termijn de belangrijkste gevolgen
van de realisatie van het Uitvoeringsprogramma Groenblauw Netwerk Drechtsteden. De ont-
Voorlopig Ontwerp ABEN
7

8
wikkeling van het groenblauwe netwerk biedt daarnaast kansen voor meer recreatie.
Betere toegankelijkheid en meer ecologische diversiteit maken de bestaande en de te
ontwikkelen natuurgebieden tot een aantrekkelijk verblijf voor inwoners en bezoekers
van de regio. Met een uitgekiend systeem van fietspaden, wandelroutes en recreatieve
knooppunten wordt hiervoor gezorgd. Het uitbreiden van het aantal waterbushaltes
biedt meer mogelijkheden om de gebieden fietsend of lopend te bereiken.
Een rondje Drechtsteden gaat tot de mogelijkheden behoren. Bijzondere parels als de
Molens van Kinderdijk, de binnenstad van Dordrecht en de Biesbosch zijn onderdelen
van het recreatieve netwerk.
Het project ABEN bevindt zich in het hart van het groenblauwe netwerk. ABEN zorgt
voor een kwaliteitsimpuls voor het groenblauwe netwerk doordat binnen dit project
zowel voor dieren als mensen de verplaatsingsmogelijkheden worden uitgebreid.
Visiekaart stad-landverbindingen Dordrecht
1.3.3 Stedelijke Ecologische Structuur Dordrecht
Op grond van een evaluatie van het beleidsplan Stedelijke Ecologische Structuur uit
1997 is een nieuw beleidsplan opgesteld. In dit herijkte plan is op basis van nieuwe
inzichten en nieuwe en geplande ruimtelijke ontwikkelingen de ecologische structuur
geactualiseerd.
Doelstelling van de Stedelijke Ecologische Structuur (SES) is behoud en ontwikkeling
van natuur met een optimale diversiteit, waarbij zoveel mogelijk wordt uitgegaan van
gebiedseigen soorten en habitats. De SES bestrijkt het gehele stedelijke gebied binnen
de gemeente Dordrecht ten noorden van de Wieldrechtse Zeedijk en ten noorden van
het plangebied van de Nieuwe Dordtse Biesbosch. Door middel van de ontwikkeling van
een optimaal netwerk van leefgebieden, stapstenen en verbindingszones voor flora en
fauna, dat aansluit op natuur in het buitengebied (het rivierecosysteem, met het Biesboschecosysteem
en de toekomstige Nieuwe Dordtse Biesbosch) moet de doelstelling
worden gerealiseerd.
De SES draagt bij aan de leefbaarheid van Dordrecht, omvat tevens recreatieve verbindingen
en speelt een belangrijke rol in het waterbeheer. De link met ABEN betreft het
aantakken van het plangebied van ABEN op de bestaande en nieuwe ecozones, zoals
vastgelegd in de SES.
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

1.3.4 Dordwijkzone
In 1999 heeft de gemeenteraad een visie voor de gehele Dordwijkzone vastgesteld, “De Dordwijkzone
op de kaart”. In deze groene zone binnen het stedelijke gebied van Dordrecht wordt
via een reeks van maatregelen op verschillende locaties versterking van de natuur en ecologische
verbindingen beoogd. Daarnaast worden in de Dordwijkzone ook fiets- en wandelvoorzieningen
gerealiseerd. Verder is het een belangrijke opgave om in de Dordwijkzone de waterbergingscapaciteit
te vergroten. Het Strategisch Groenproject bevat ook de aanleg van bos in de
Dordwijkzone. In het kader van de Dordwijkzone zijn inmiddels diverse projecten uitgevoerd.
Voor het inrichtingsplan van ABEN is het belangrijk dat het type natuur aansluit op de natuur
in de Dordwijkzone, zodat een functionerende verbinding tussen de twee gebieden ontstaat.
1.3.5 Nationaal Park de Biesbosch
De Biesbosch is de benaming voor een aantal riviereilanden en zand- en slikplaten in de provincies
Noord-Brabant en Zuid-Holland. Het is gelegen tussen de rivieren Beneden Merwede,
Nieuwe Merwede, Bergsche Maas, Amer en Hollandsch Diep. Aan de oostzijde wordt het begrensd
door het Land van Heusden en Altena. Het is een zoetwatergetijdegebied met kreken
en wilgenvloedbossen. In 1994 werd de status van Nationaal Park toegekend aan het gebied
en het is sindsdien beschermd natuurgebied. Het gebied kent vele recreatieve mogelijkheden,
maar wordt ook gebruikt voor opslag van water voor de drinkwaterbereiding. Er zijn twee bezoekerscentra
in de Biesbosch (in Drimmelen en in de Sliedrechtse Biesbosch) en een museum
bij Lijnoorden midden in de Brabantse Biesbosch.
Positie ABEN t.o.v. Nationaal Park De Biesbosch
In de toekomstige inrichting van het ABEN-gebied wordt een ecologische verbinding gevormd
tussen de Dordtse Biesbosch en de Sliedrechtse Biesbosch, die beide op het Eiland van Dordrecht
liggen. Via de uiterwaarden aan de westzijde van de Nieuwe Merwede zijn deze twee
gebieden al enigszins met elkaar verbonden. Voor vissen kan de Merwede ook prima als verbinding
functioneren, maar voor de terrestrische fauna niet. Dit komt omdat:
- de oevers erg smal zijn en aan beide zijden verstoring kennen (drukker weg
en intensief scheepvaartverkeer);
- de oevers op verschillende plaatsen onderbroken worden door havens en wegen,
die bovendien ook weer voor verstoring zorgen;
- de begroeiing op de oever vooral bestaat uit droge rietruigte en wilgenbos. Goed
ontwikkelde moerasvegetaties zijn hooguit plaatselijk aanwezig.
Voorlopig Ontwerp ABEN
9

10
Op het gebied van recreatie moet het inrichtingsplan voor het ABEN-gebied er voor
zorgen dat een deel van de recreatieve druk op het huidige Nationaal Park wordt afgeleid.
Voor Dordtenaren is er dan minder noodzaak om de rivier over te steken naar
Brabant, omdat er op hun eigen eiland voldoende recreatiemogelijkheden zijn en van
(Biesbosch)natuur kan worden genoten.
Te versterken dijken (bron Waterschap Hollandse Delta)
1.3.6 Dijkversterking Eiland van Dordrecht Oost
Waterschap Hollandse Delta heeft op het Eiland van Dordrecht een dijkversterkingsproject
in voorbereiding. Het betreft de versterking van de Wantijdijk, de Zeedijk en de
Buitendijk van de Zuidpunt. Op termijn voldoet 8 kilometer van deze dijken niet aan de
wettelijke veiligheidseisen. Dit komt onder andere door een stijgende zeespiegel en een
veranderend klimaat.
Eind 2010 is het versterkingsplan klaar en in 2011 starten de werkzaamheden aan de
dijken. Bij het maken van het versterkingsplan houdt het waterschap rekening met de
omgeving. De verschillende belangen van bewoners, bedrijven, natuur(ontwikkeling)
en landschap worden zo goed mogelijk in het plan ingepast.
Een deel van de te versterken dijken ligt langs de Alloijzen- of Bovenpolder. De versterking
van de dijk loopt vooruit op de uitvoering van het inrichtingsplan ABEN. In de
voorbereiding is het van belang dat afstemming met het waterschap plaatsvindt om te
voorkomen dat de plannen straks botsen met de uitgevoerde dijkversterking. Tijdens de
uitvoering bestaat de mogelijkheid dat werkzaamheden voor de dijkversterking en de
uitvoering van het inrichtingsplan ABEN gelijktijdig plaatsvinden. Dit hoeft echter niet.
Beide projecten hebben hun eigen planning en procedures. Gezien het belang van een
veilige waterkering zal het waterschap niet wachten op de uitvoering van deelplannen
uit het project Nieuwe Dordtse Biesbosch.
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

1.4 Leeswijzer
Na dit algemene inleidende hoofdstuk worden in hoofdstuk 2 de uitgangspunten en randvoorwaarden
geformuleerd die gebruikt zijn bij het opstellen van het inrichtingsplan. In hoofdstuk
3 wordt het planconcept gepresenteerd en toegelicht. In hoofdstuk 4 vindt een verdere uitwerking
plaats van de thema’s natuur, water, landschap en cultuurhistorie, recreatie, verkeer en
beheer. Ook vindt u in dit hoofdstuk per thema de inrichtingsmaatregelen terug. In hoofdstuk
5 worden de kosten voor de inrichting, de financiering en de risico’s toegelicht. Een aantal aspecten
dat van belang is voor de uitvoering komt in hoofdstuk 6 aan de orde. Tot slot worden in
hoofdstuk 7 vervolgacties beschreven en aanbevelingen gedaan voor uitvoering en contractvormen.
Ook het aspect beheer en onderhoud komt in dit hoofdstuk terug.
Voorlopig Ontwerp ABEN
11

2 Uitgangspunten
12
Wilgenbos
en
randvoorwaarden
In hoofdstuk 1 zijn de (ruimtelijke) kaders beschreven, waarbinnen de uitgangspunten
voor het opstellen van het VO zijn geformuleerd. Deze zijn opgenomen in een Programma
van Eisen (PvE). De primaire doelstelling voor het gebied ABEN kan worden geformuleerd
als:
“De aanleg van een robuust gecombineerd natuur- en recreatiegebied dat fungeert
als ecologische verbinding (zoet klei-oermoeras) tussen de Dordtse en Sliedrechtse
Biesbosch en aansluit op de ecologische structuren in de stad. Het plangebied
fungeert daarnaast als primair recreatiegebied met een regionaal karakter. Een
logische zonering van de recreatieve voorzieningen (knooppunten, uitloopgebied,
routing etc.) draagt bij aan het optimaal functioneren van het recreatiegebied.
Een bij de beoogde functies passend robuust watersysteem zal zodanig worden
ingericht dat dit de moerasontwikkeling en de diversiteit aan ecosystemen daarbinnen
ondersteunt. Het behouden en zo mogelijk verbeteren van de waterkwaliteit- en
waterkwantiteit is daarbij een pre. Negatieve hydrologische effecten voor de
omgeving moeten worden voorkomen.”
Het PvE is tijdens het planproces voortdurend in ontwikkeling geweest en onder invloed
van voortschrijdend inzicht op onderdelen bijgesteld. Het bijgestelde PvE is uitgangspunt
geweest bij het formuleren van de belangrijkste ontwerpopgaven die hieronder
thematisch zijn weergegeven.
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

Belangrijkste ontwerpopgaven
Algemeen
Kreek (Marc van de Valk)
Vanuit ecologisch, landschappelijk en recreatief oogpunt is een goede aansluiting op de omgeving
van groot belang.
Natuur
• De hoofdopgave is het realiseren van een ecologische verbinding tussen de Sliedrechtse Biesbosch
en de Dordtse Biesbosch.
• Uit de analyse van de eisen van de doelsoorten blijkt dat de meeste ontwerpopgaven uit het
PvE zijn te realiseren met een brede, natte verbindingszone in de Noorderdiepzone. Zowel doorgaande
verbinding als de benodigde kleine stapstenen worden daarmee gerealiseerd.
• Daarnaast dient één, minimaal 50 hectare grote stapsteen gerealiseerd te worden, bestaande
uit rietland, drassig hooi- en weiland en vochtige oevervegetaties (geschikt voor Noordse woelmuis).
• Ingewikkelde ontwerpopgaven bij het realiseren van de ecologische verbinding zijn de kruisingen
met de leidingenstraten en met bestaande dijken, vooral de kruising met de Zeedijk en de
Provincialeweg in het oosten van het gebied.
• Voor het behalen van de natuurdoelen is een goed afgestemde zonering van natuur en recreatie
van groot belang.
• De e ecten van in te stellen peilen (natuurlijk peilbeheer) op de beoogde natuurdoelen en de
wijze waarop dit kan leiden tot het minimaliseren van de hoeveelheid grondverzet is een ontwerpopgave
Voorlopig Ontwerp ABEN 13

14
• Voor het ontwikkelen van waardevol rietland voor moerasvogels is een natuurlijke waterstands
uctuatie (hoog in de winter en laag in de zomer) nodig, die minimaal 40 cm
bedraagt.
• De geschiktheid van het plangebied voor ganzen dient geminimaliseerd te worden om
overlast voor het blijvend landbouwgebied in Polder de Biesbosch te voorkomen.
Water
• De locatie en uitwerking van het inlaatpunt nabij Oosthaven verdient bijzondere aandacht.
Ook de omvang en locatie van het achter het inlaatpunt voorziene bezinkbassin
is punt van nadere uitwerking.
• Alle peilgebieden moeten gaan voldoen aan het Nationaal Bestuursakkoord Water.
Daarbij is ondermeer van belang dat er reeds een bestaande wateropgave voor Alloijzen-
of Bovenpolder is van 4,7 hectare. De berging dient zodanig ingepast te worden dat
ook voor de waterkwaliteit nog winst te behalen valt. Bijvoorbeeld door het verbreden
van de watergangen langs de Provincialeweg waardoor bladval in het water en beschaduwing
minder aan de orde is.
• Het ingelaten water wordt na voorzuivering verdeeld over vier takken. Het is de bedoeling
dat dit water door middel van vrij verval door het gehele plangebied heen trekt.
• De grote peilverschillen tussen de verschillende deelgebieden zijn een punt van aandacht.
• Hoe wordt omgegaan met randvoorwaarden vanuit kabels en leidingen in relatie tot
beoogde peilopzet en terreinophogingen?
• Hoe wordt omgegaan met de verwachte nalevering van nutriënten (algenbloei).
Landschap en cultuurhistorie
• De Noorderdiepzone dient ruimtelijk gescheiden te zijn van het blijvend landbouwgebied
in Polder De Biesbosch. Deze bu erzone dient ingericht te worden als waterscheiding
tussen natuur en landbouw en kent tevens een recreatieve functie (o.a. een
wandel- en/of ruiterroute). Ten noorden van de kade wordt pleksgewijs struweel aangebracht,
waarbij rekening gehouden dient te worden met karakteristieke zichtlijnen/
uitzichten. De wijze waarop deze bu erzone wordt ingepast en vormgegeven verdient
bijzondere aandacht.
• De (aardhaal)zones langs de Zeedijk en de Alloijzen- of Bovenpolder vragen speciale
aandacht.
• Een aantal oude kreeklopen en wielen dient te worden behouden en waar mogelijk te
worden ingepast.
• Bekende en mogelijke archeologische, aardkundige en cultuurhistorische waarden dienen
te worden behouden en waar mogelijk te worden ingepast in het ontwerp.
Aardhaalzone
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

Zwemplas, referentie
Recreatie
• In het recreatief knooppunt Knoop in ’t Land (RK1) dient, om overlast voor de omringende gebieden
te voorkomen, voldoende parkeergelegenheid gerealiseerd te worden.
• In en in aansluiting op recreatief knooppunt Knoop in ‘t Land dient een recreatieplas van minimaal
20 hectaren aangelegd te worden. De plas heeft een goede zwemwaterkwaliteit (inrichting
conform ‘kreekmodel’ (zelfreinigend vermogen door rietoevers) kan hier bijdrage aan leveren),
moet recreatief ervaren worden als een plas en beschikken over een hoofdstrand, enkele kleinere
strandjes en ligweiden. De plas biedt ruimte voor roeiboten en kano’s.
• Het realiseren van een omvangrijk bosgebied met 1/3 deel nat bos en 2/3 deel droog bos en
open plekken in de Alloijzen- of Bovenpolder. Het bosgebied heeft, als onderdeel van het recreatief
knooppunt Knoop in het Land, een belangrijke recreatieve functie.
• De relatie tussen de parkeervoorziening(en) en (de locatie van) het bezoekercentrum is tevens
een belangrijk aandachtspunt.
• Ten noorden van de Provincialeweg dient in Knoop in ‘t Land een waterpartij voor de waterhuishouding,
mede te gebruiken als hondenzwemplas, te worden ingepast.
• In het recreatief knooppunt Sterren-Schenkel (RK2) dient, om overlast voor de omringende gebieden
te voorkomen, voldoende parkeergelegenheid gerealiseerd te worden. De omvang van
de parkeervoorziening is, aangezien nog niet geheel duidelijk is hoe het recreatief knooppunt
moet gaan functioneren (ambitieniveau is nog niet helder), niet inzichtelijk. De ontwerpopgave
beperkt zich voorlopig tot het uitwerken van het aantakken van de padenstructuur op het
knooppunt en het realiseren van een verkeersveilige oversteek.
Hondenuitlaatzone
Voorlopig Ontwerp ABEN
15

16
Infrastructuur
• Het plangebied wordt op diverse plaatsen “doorsneden” door ondergrondse en bovengrondse
infrastructuur (kabels en leidingen). Dit brengt beperkingen met zich mee ten
aanzien van de voorgenomen inrichting van het gebied. Bestaande infrastructuur dient,
op basis van de voorwaarden en condities die door de beheerders worden gesteld, zo
goed mogelijk te worden ingepast in het inrichtingsontwerp. Het voorkomen van schade
is hierbij het belangrijkste uitgangspunt.
• De verkeersveiligheid binnen het plangebied dient gewaarborgd te blijven. Met name
het kruisen van bestaande wegen door etsers en voetgangers is hierbij een aandachtspunt.
Speci eke locaties die aandacht vergen zijn de oversteken van de Provincialeweg
in de Alloijzen- of Bovenpolder, de oversteken van de Oude Veerweg tussen de Noorderdiepzone
en de Louisapolder en Elzen-Noord en de oversteek van de Nieuwe Merwedeweg
in het kader van het aansluiten van het Lange Afstands Wandelpad (LAW)
buitendijks.
Bodem en milieu
• De bodemkwaliteitskaart (BKK) van de gemeente Dordrecht is uitgangspunt. Op de BKK
zijn twee zones onderscheiden: zone 2 ten noorden van de Zuidbuitenpolderse Kade/
Zeedijk en zone 21 ten zuiden daarvan.
• Op basis van de BKK is het niet mogelijk dat grond tussen de verschillende zones wordt
verplaatst zonder aanvullende bewijsmiddelen (locatiespeci ek bodembeheerplan, BRL
9335 certi cering of AP04 keuringen).
• Het verplaatsen van grond binnen zone 21 wordt maatwerk. De Milieudienst Zuid-Holland
Zuid geeft vooralsnog geen toestemming om binnen dit terreindeel (willekeurig)
grond te verplaatsen. Mogelijk gaat dit ook voor zone 2 gelden. Vooralsnog wordt er
vanuit gegaan dat de bodemkwaliteit binnen deze zone dermate heterogeen is, dat er
nog veel aanvullende gegevens over de bodemkwaliteit zullen moeten worden verzameld
om een goed grondstromenplan te kunnen maken.
• Het werken met bestaande grond in zone 21 zal worden aangemerkt als een bodemsanering,
in verband met de aanwezigheid van sterk verontreinigde grond (mogelijk gaat
dit ook voor zone 2 gelden).
Beheer en onderhoud
Algemene doelstelling is dat het gebied na inrichting onderhoudsarm dient te zijn. Meer
specifiek kan hierover worden gezegd dat gestreefd dient te worden naar een minimaal
beheer op een zodanige wijze dat successie leidt tot de gewenste natuurdoeltypen en
dat deze door de natuurlijke processen in stand worden gehouden.
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

Kreek Klein Profijt
Voorlopig Ontwerp ABEN
17

3
18
Zeedijk
Visie op de inrichting
De visie op de inrichting beschrijft de ruimtelijke uitwerking
van de opgaven en doelen (de belangrijkste ontwerpopga-
ven) zoals deze verwoord zijn in hoofdstuk 2. Het beschrijft
in algemene termen hoe het gebied er in de toekomst uit zal
zien.
De Alloijzen- of Bovenpolder, Elzen-Noord en de Noorderdiepzone (kortweg ABEN) maken
een belangrijk onderdeel uit van de robuuste ecologische verbinding die is voorzien
tussen de Dordtse en de Sliedrechtse Biesbosch. Doel is het gebied te ontwikkelen
tot zoet klei-oermoeras (200 hectare EHS). Naast de natuurdoelstelling is in het gebied
ook veel aandacht voor recreatieve functies (300 hectare RodS). Er zijn twee recreatieve
knooppunten aangewezen waar veel ruimte is voor deze functies, namelijk Knoop in
‘t Land en Schenkel-Sterren. Ook in de resterende gebiedsdelen is invulling gegeven
aan de recreatieopgaven in het kader van de RodS. De monumentale Zeedijk is een belangrijke
verbinding tussen beide recreatieve knooppunten. De landschappelijke functie
van de Zeedijk zal worden versterkt. Het bestaande landschap speelt sowieso een
prominente rol in de voorgenomen inrichting. Bestaande waardevolle en karakteristieke
landschapskenmerken worden zoveel mogelijk behouden en daar waar mogelijk versterkt.
De kenmerkende en gewaardeerde openheid van het landschap speelt hierin een
voorname rol. De ontwikkeling van het gebied ABEN tot een natuur- en recreatiegebied
biedt kansen om de bijzondere geschiedenis weer beleefbaar te maken.
Een geïntegreerde benadering van de natuur- en recreatieontwikkeling biedt in het gebied
ABEN goede mogelijkheden voor natuur en recreatie. Zo is er binnen de primair
voor natuur bestemde gebieden ruimte voor recreatief medegebruik en binnen de primair
voor recreatie in te richten gebieden ruimte voor natuurontwikkeling. Uitgangspunt
is en blijft echter een gecombineerde en verweven inrichting van het natuur- en
recreatiegebied. Een goede zonering zal hierbij helpen en de invloed van recreatief gebruik
op de aanwezige natuurwaarden beperken. Zowel de recreatie- als natuurfunctie
komen hierdoor beter tot hun recht. De verbinding tussen stad en land wordt verbeterd
door het aanleggen van een uitgekiend netwerk aan fiets- en wandelpaden.
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

Watersysteem
Fietsroutenetwerk
Het watersysteem zal primair worden ingericht op het bereiken en handhaven van de beoogde
natuurdoelen. Robuustheid van het systeem is uitgangspunt. Het systeem wordt op zodanige
wijze ingericht dat met een beperkte hoeveelheid aan waterhuishoudkundige maatregelen
(kunstwerken) aan de doelstellingen kan worden voldaan. Gebruik maken van natuurlijk verval,
voldoende waterbergend vermogen, een beperkt aantal peilvakken en het borgen van een
goede waterkwaliteit zijn hierbij belangrijke uitgangspunten. Daarnaast dienen maatregelen
getroffen te worden om negatieve gevolgen van veranderingen in de waterhuishouding op de
omgeving te voorkomen.
Het watersysteem zal zo natuurlijk/autonoom mogelijk gaan functioneren. Daarbij is het vasthouden
van water één van de belangrijkste aspecten, ook voor de natuurontwikkeling. Het watersysteem
wordt robuust en kan grote waterstandsverschillen hebben (zomer - winter; droog -
nat). Ondanks het grote aantal functies is getracht om het aantal peilgebieden zo klein mogelijk
te houden, wat de robuustheid van het systeem ten goede komt.
Door vernatting (peilopzet) voor natuurontwikkeling zal de kwel in het plangebied afnemen en
wegzijging op een aantal plaatsen toenemen. Voor de nalevering van nutriënten uit de voedselrijke
bodem is dit een positief neveneffect. Als water ingelaten moet worden, dient dit voor de
natuurdoeleinden te worden voorgezuiverd. Hiervoor wordt een bezinkplas aangelegd die een
groot deel van de nutriënten wegvangt. Het watersysteem is daarbij zo ontworpen dat schoon
water naar vuil water stroomt.
Het wegvallen van kwel heeft als nadeel dat er geen ijzer en calcium meer worden aangevoerd,
die een sterk fosfaatbindend vermogen hebben. De nalevering van fosfaat uit een voedselrijke
bouwvoor is meestal dermate groot dat dit niet gecompenseerd wordt door het bindend ver-
Voorlopig Ontwerp ABEN 19

20
mogen van ijzer en calcium in de kwelstroom. Daarom is een geringe mate van wegzijging
in dit geval beter dan een beperkte kwelstroom. De wegzijging moet echter beperkt
blijven, zodat geen gebiedsvreemd water hoeft te worden ingelaten om dit te
compenseren.
Om nadelige effecten bij bestaande bebouwing en infrastructuur te voorkomen, is het
uitgangspunt dat rondom de bebouwing de huidige waterhuishouding gehandhaafd
blijft. Tussen de gebieden met een flexibel waterstand ten behoeve van natuur en de
blijvende bebouwingsblokken komt een kade en een compenserende randsloot te liggen
die wordt aangesloten op de rest van het poldersysteem.
Zoet klei-oermoeras
Er wordt een zoet klei-oermoeras gerealiseerd dat als verbinding functioneert tussen
de Dordtse en de Sliedrechtse Biesbosch. Hierbij wordt vooral ingezet op de ontwikkeling
van rietland, omdat rietland in de omgeving relatief schaars is. De belangrijkste
drager van de ecologische verbinding is de herstelde kreek waarnaar het gebied genoemd
is: het Noorderdiep. Deze kreek wordt verbreed tot 30 tot 50 meter en wordt
geflankeerd door een achterland met 150 tot 200 meter brede moerassen. Daarmee is
deze verbinding voldoende robuust om aan de eisen van de verschillende doelsoorten
te voldoen. Zo is de zone meer dan voldoende breed voor bevers, voldoende nat voor
noordse woelmuis, bevat voldoende rustgebieden voor moerasvogels en barrières voor
vissen en zoogdieren worden opgeheven door ecoduikers en vispassages. In het oosten
van het Noorderdiep wordt een stapsteen ingericht van ruim 50 ha. Een recreatieve zonering
zorgt voor voldoende rust en voldoende recreatieve beleving. Hierdoor ontstaat
een functionerend zoet klei-oermoeras, dat zowel een aanvulling op als een verbinding
tussen de Sliedrechtse en de Dordtse Biesbosch vormt.
figuur 3.1: Principeprofiel Zeedijk - bebouwingsstrook - nieuwe kade - Zuidbuitenpolder
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

Zoet klei-oermoeras is een begeleid-natuurlijk type, dat in stand gehouden wordt door grootschalige
landschapsvormende processen (met name waterdynamiek) en niet door beheer. Voor
deze processen en dus voor het functioneren van een zoet-klei-oermoeras is minimaal een oppervlakte
van 500 ha nodig. Binnen het ABEN-plangebied is slechts 200 ha beschikbaar als primair
natuurgebied (EHS), naast 300 ha recreatiegebied, dat voor natuur niet geheel optimaal
ingericht kan worden. Een autonoom functionerend zoet-klei-oermoeras is in ABEN dan ook
niet mogelijk. Daarom is ingezet op een zoet-klei-oermoeras in samenhang met de Dordtse en
Sliedrechtse Biesbosch. In het VO is gewaarborgd dat:
• ABEN voldoet aan de verdeling van natuurtypen conform zoet-klei-oermoeras, waarbij vooral
ingezet is op rietlanden (met name waterriet), die in de andere gebieden ontbreken.
• het gebied functioneert als robuuste ecologische verbinding, conform het handboek robuuste
ecologische verbindingszones.
Optimale inrichting voor natuur en water
Een optimale inrichting van de beschikbare ruimte binnen het gebied ABEN is essentieel voor
de gewenste moerasontwikkeling. Het zorgen voor voldoende natte omstandigheden is een
vereiste. In met name de Noorderdiepzone en langs de buitenzijde van de Alloijzen- of Bovenpolder
moet de waterstand, ten minste gedurende een deel van het jaar, op of boven het maaiveld
staan. Deze vernatting wordt vooral bereikt door het opzetten van de waterstand en het
plaatselijk afplaggen van de (fosfaatverzadigde) bovengrond. In perioden van droogte, waardoor
ongewenste situaties voor planten en dieren kunnen ontstaan, wordt water ingelaten.
Overigens zijn in het gebied al enkele diepere plekken gecreëerd die in perioden van droogte
als schuilplaats kunnen fungeren. In de winterperiode kunnen deze plekken dienst doen als
overwinteringplaats voor fauna.
Door de voorgenomen moerasontwikkeling ontstaat uiteindelijk een gevarieerd gebied. Deze
variatie wordt verder vergroot door verschillen in hoogteligging en bodemtypen (bijvoorbeeld
als gevolg van plaggen en de aanwezigheid van kreekruggen). Variatie en gradiënten komen de
ecologische ontwikkeling en de biodiversiteit van de toekomstige moerasnatuur ten goede. Het
in het ontwerp geschetste vegetatiebeeld is gebaseerd op de aanwezige ondergrond en de toekomstige
drooglegging, waarbij op een aantal strategische plaatsen gegraven is om extra open
water of rietland te creëren. Het uiteindelijke vegetatiebeeld is natuurlijk ook afhankelijk van
het natuurbeheer. Conform het programma van eisen is uitgegaan van een minimaal beheer in
het eindbeeld. Wel is een overgangsbeheer noodzakelijk om na de inrichting de ontwikkelingen
in de goede richting te sturen. Dit betreft dan met name het voorkomen van wilgenopslag op
plaatsen waar dit niet gewenst is.
Voorlopig Ontwerp ABEN
21

22
Landschappelijk en cultuurhistorisch raamwerk
Het polderlandschap ten zuiden van Dordrecht is aardkundig, cultuurhistorisch en
door zijn belevingswaarde ook educatief en toeristisch-recreatief van grote waarde.
Met name ten zuiden van Dubbeldam komt in het buitengebied een uniek en kenmerkend
bedijkingenlandschap voor met een hoge dichtheid aan beplante (voormalige)
hoofdwaterkeringen/dijken. Deze dijken plaatsen het gebied als een puzzelstukje in het
grotere geheel. Aan deze structuur zal hoegenaamd niets veranderen. Een bredere bestemming,
scherpe contrasten en een betere recreatieve beleving kunnen deze structuur
zelfs versterken. Het zicht vanaf de dijken op het open landschap is een kwaliteit
die zoveel mogelijk behouden dient te blijven. Voorkomen moet worden dat de randen
verdicht worden. Het zicht wordt het beste geborgd bij openheid.
Het buitengebied van Dordrecht werd lange tijd door een fijnmazig, vlechtend krekenstelsel
gecompartimenteerd. Een van de voornaamste kreeksystemen was dat van het
Noorderdiep. Vanwege hun grote historische en esthetische waarde is het behoud en
herstel van in het gebied aanwezige brede en smalle kreekrestanten gewenst. Vooral
in Hania’s Polder en de Zuidbuitenpolder zijn enkele restanten van voormalige smalle
kreken duidelijk herkenbaar in het landschap aanwezig. Ze geven nog een duidelijk
beeld van de geomorfologische gesteldheid die het gebied, voordat het werd bedijkt,
kenmerkte. Door het behoud en herstel van de kreekrestanten ontstaat als het ware een
groenblauwe dooradering die zowel vanuit ecologisch als recreatief oogpunt aantrekkelijk
is.
Naast genoemde kreekrestanten komen ook andere karakteristieke landschapselementen
voor behoud en herstel in aanmerking, waaronder de aardhaalzone ten noorden
van de Zeedijk, een schenkelkade in Hania’s Polder (figuur 3.2), de twee wielen met hun
bosschages en enkele complexen met kadetakkers ten zuiden van de Zeedijk.
figuur 3.2: Schenkelkade Hania’s Polder
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

Zonering recreatie - natuur
De zonering en verdeling van recreatieve drukte en specifieke voorzieningen verhoogt de recreatiekwaliteit
van het gebied, het beperkt het voorkomen van onderlinge hinder tussen de
verschillende recreatieve doelgroepen en beschermt natuurwaarden. De zonering tussen natuur
en recreatie uit zich voornamelijk in het inrichtingsniveau en veel minder in het landschappelijke
beeld.
Belangrijk uitgangspunt bij de inrichting van het gebied ABEN is dat er sprake is van een geïntegreerde
doelstelling voor natuur en recreatie. In essentie betekent dit dat er in de primair voor
natuur ingerichte gebiedsdelen (EHS) ruimte is voor recreatief medegebruik en in de recreatiegebieden
(RodS) voor de ontwikkeling van natuurwaarden.
Om een grote diversiteit aan natuur te realiseren en om verschillende recreatiedoelgroepen
te kunnen bedienen is zonering noodzakelijk. Bepaalde typen natuur en bepaalde typen recreanten
hebben immers rust en ruimte nodig, andere juist weer niet. De gebieden met een
hoog voorzieningenniveau (recreatieve knooppunten) bieden ruimte aan bijvoorbeeld actieve
recreanten (zwemmers, trimmers) en gezinnen met kinderen die een klein blokje om willen. In
deze gebieden komen natuurwaarden van drogere en besloten (bos)gebieden voor, die over
het algemeen weinig gevoelig zijn voor verstoring. Aan de andere kant van de spectrum staan
een aantal gebieden waarvan de kernwaarde ‘rust en ruimte’ is. In deze gebieden is er ruimte
voor verstoringgevoelige natuur, zoals broedende moerasvogels. Tegelijkertijd spreken deze
gebieden ook andere recreanten aan, zoals natuurliefhebbers en rust- en ruimtezoekers te voet,
op de fiets of te paard. Door de natuurlijke gradiënt van toegankelijkheid (natte omstandigheden)
zijn paden veelal beperkt tot de randen en zijn de kernen van deze gebieden nauwelijks
toegankelijk. Deze gebieden zijn echter uitstekend beleefbaar vanaf de omringende dijken en
te realiseren uitzichtpunten. Het grootste deel van het projectgebied ABEN bevindt zich tussen
deze twee uitersten en vormt in feite een geleidelijke overgang daartussen. Een breed scala
aan typen paden biedt ruimte aan wandelen, fietsen, skeeleren en paardrijden. Daarnaast is
er ruimte voor struinen. Naarmate de afstand tot de woonkernen en recreatieve knooppunten
toeneemt, is het voorzieningenniveau lager en het recreatieve gebruik extensiever.
Recreatieve belevingswaarde
Het ruimtelijke kader van het inrichtingsplan bestaat uit dijken en kaden met daarbinnen verschillende
soorten natuur uit het doeltype zoet klei-oermoeras. Recreanten kunnen van deze
natuur genieten vanaf (deels nieuwe) wandel-, fiets- en ruiterpaden die grotendeels over de
dijken en kaden lopen. Het zicht vanaf de dijken is voor de recreant wezenlijk anders (hoog en
droog) dan vanuit het gebied (nat en besloten/intiem). Om het zicht zo goed mogelijk te handhaven,
vindt zo min mogelijk verdichting langs de dijken en kaden plaats. Een uitzondering
hierop vormt het bos bij Knoop in ’t Land. Dit gebied heeft een geheel andere belevingswaarde.
Door de dichtheid van het bos is de opvangcapaciteit voor recreanten groter en kunnen meer
voorzieningen worden ingepast.
Vanaf de Zeedijk heeft de recreant aan de ene zijde uitzicht op het landelijke gebied en aan de
andere zijde op de stadsrand van Dordrecht. Onderaan de dijk ligt een aardhaalzone die zich
onderscheidt door een ander kavelpatroon. Ook liggen er twee wielen. Voor wandelaars is het
mogelijk vanaf de Zeedijk op de halfverharde en graspaden te komen die langs de kreken en
door het zeggenmoeras lopen. Ook loopt er een halfverhard pad onderlangs de Zeedijk. Ruiters
hebben hun eigen route parallel aan dit wandelpad. Op diverse plaatsen wordt voorzien in rustplekken
waar recreanten kunnen uitrusten en genieten van het uitzicht en de rust.
Vanaf de Zuidbuitenpoldersekade, waar zowel een fietspad als een halfverhard wandelpad
over- en langslopen, hebben recreanten aan de noordzijde uitzicht over natuurlijke graslanden,
zeggenmoerassen en kreken. Aan de zuidzijde bevindt zich een brede zone rietland langs het
Noorderdiep. Op drie plaatsen zijn rustplekken aanwezig. Eén van deze rustplekken bevindt
Voorlopig Ontwerp ABEN
23

24
zich op een historische verhoging in het landschap. Een andere rustplek bevindt zich op
de kruising van de Van Elzelingenweg en de Zuidbuitenpolderkade. Hier komen fiets-,
wandel- en ruiterpaden bij elkaar.
Vanaf de Zuidbuitenpoldersekade lopen twee vlonderpaden door het rietland richting
de nieuwe kade aan de zuidzijde van het Noorderdiep. Hier kan de route vervolgd worden
over een graspad. Ook ruiters hebben hier hun eigen route, gescheiden van het
wandelpad. Aan de noordzijde biedt het landschap zicht op uitgestrekte rietlanden.
Deze contrasteren sterk met de aan de zuidzijde gelegen landbouwgronden in Polder
De Biesbosch.
In het recreatief knooppunt Knoop in ’t Land is het netwerk aan paden aanzienlijk dichter
dan in de rest van het plangebied. Door het bos lopen verharde en halfverharde
paden. Het dichte bos wordt afgewisseld met open ligweiden. Het bos wordt omsloten
met een kade waarover gewandeld kan worden. Hier beleeft de wandelaar het contrast
van de geslotenheid van het bos met de openheid van rietlanden. De padenstructuur
van het bos en de kade sluiten aan op een rondje rond de recreatieplas. Deels loopt
de route rond de plas over een vlonderpad met (drijvende) bruggen over en tussen de
eilanden dat meteen voor de verbinding tussen de west- en de oostoever zorgt. De eilanden
zijn uitermate bruikbaar om eventueel in te zetten voor bijvoorbeeld specifieke
leeftijdsgroepen/thema’s als een avonturenspeelplek. De route kan tevens de grens vormen
tussen het meest intensief gebruikte noordelijke deel van de plas en de natuurzone
in het zuiden. Langeafstandswandelaars kunnen hier van de route over de dijk afwijken
en kiezen voor de meer aantrekkelijke paden door het plangebied.
figuur 3.3: Zuidbuitenpoldersekade
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

Recreatieve knooppunten: Knoop in ‘t Land en Sterren/Schenkel
Het gros van de recreanten zal worden opgevangen in twee recreatieve knooppunten; Knoop
in ‘t Land in het oosten van het plangebied en Sterren/Schenkel in het westen van het plangebied.
Gezamenlijk voorzien beide knooppunten in een extra opvangcapaciteit van ruim 350.000
bezoekers per jaar. Het voorzieningenniveau in beide knooppunten is hierop afgestemd. De
meeste bezoekers (ruim 300.000) kunnen worden opgevangen in knooppunt Knoop in het
Land. Door de aanwezigheid van de Provincialeweg leent deze locatie zich daar ook goed voor.
Binnen het knooppunt is in ieder geval voorzien in de aanleg van een recreatieplas van circa 20
hectaren (ligweiden, strandjes, waterspeelplaats etc.), kleinschalige verblijfsrecreatie en een bezoekerscentrum
inclusief horecavoorziening. Aan goede parkeerfaciliteiten (zowel voor auto’s
als voor fietsers) en verkeersveilige oversteken is veel aandacht besteed. In totaal is voorzien
in 750 parkeerplekken, waarvan er 400 permanent zijn. Voor fietsers zijn fietsparkeerplekken
opgenomen. Een goede landschappelijke inpassing is daarbij van groot belang. Ook aan de
verkeersaantrekkende werking richting de veerverbinding Kop van ‘t Land is zorg besteed. Nabij
de Kop van ‘t Land is, ten behoeve van de bestaande horeca en het haventje, voorzien in extra
parkeercapaciteit.
Na Knoop in ‘t Land is Sterren/Schenkel het tweede recreatieve knooppunt binnen het gebied
ABEN. Het voorzieningenniveau is met name gericht op gebruik door lokale bezoekers (Sterrenburg).
Het knooppunt fungeert primair als uitloopgebied voor de nabijgelegen stad. Aangezien
de bereikbaarheid per auto niet optimaal is, zal het gros van de bezoekers op de fiets of te voet
komen. Goede parkeerfaciliteiten zijn echter wel van belang, waarbij ook fietsparkeren en een
goede landschappelijke inpassing essentieel zijn. Er is voorzien in maximaal 25 parkeerplekken.
Het zwaartepunt van het recreatief knooppunt bevindt zich in de Louisa- en Cannemanspolder.
In Hania’s Polder (ABEN-gebied) is aanvullend voorzien in een extensieve inrichting voor met
name fietser en wandelaars. De bestaande maneges passen in dit concept en worden aangesloten
op het ruiterroutenetwerk.
Voorlopig Ontwerp ABEN
25

26
Elzen-Noord en Viersprong
De wens voor Elzen-Noord is dat het bestaande bos wordt omgevormd tot een meer
duurzaam bos. Uit overleg met Staatsbosbeheer is gebleken dat dit proces al in gang is
gezet.
Twee jaar geleden is begonnen met het omvormen van De Elzen. Strakke verbanden van
populieren zijn doorbroken door om en om een rij te vellen. Er komt zo meer licht op
de bodem waardoor spontane verjonging kan optreden. Langs de Oude Veerweg zijn
stroken populieren gerooid. De opengevallen plekken zijn beplant met allerlei bes- en
bloesemdragende struiken, zoals Gelderse roos, sleedoorn, meedoorn, wilde appel en
egelantier. Langs het wandelpad ontstaat zo een natuurlijke en geleidelijke overgang
van struiken naar boomvormers. Verder zijn al werkzaamheden verricht om de wandelpaden
een slingerend karakter te geven. De watergangen worden op een aantal locaties
vergraven, zodat moeras- en verlandingsvegetaties weer een goede kans krijgen om
zich te vestigen. Een groot aantal greppels is gedicht, waardoor het bos op bepaalde
plekken vernat.
In aanvulling op de ontwikkelingen rond de nieuwe recreatieplas in Knoop in ‘t Land
bestaat de wens om rond de Viersprong om het bestaande strandje met haar voorzieningen
uit te breiden. Op deze wijze kunnen bezoekersstromen beter worden gespreid en
zal in een behoefte worden voorzien. De bestaande, kleinschalige (horeca-)voorzieningen
nabij de Viersprong lenen zich hier uitstekend voor. Door een beperkte uitbreiding
van het zwemstrand met de daarbij behorende (speel)voorzieningen krijgt het gebied
een behoorlijke kwaliteitsimpuls. In samenspraak met de horecaondernemer kan hier in
de toekomst invulling aan worden gegeven.
Routestructuren
De twee recreatieve knooppunten staan niet op zichzelf. Een goede bereikbaarheid en
toegankelijkheid is voor een goed functioneren van essentieel belang. Niet alleen tussen
de knooppunten maar ook vanuit de stad zijn daarom meerdere fiets-, wandel- en
ruiterverbindingen in het plan opgenomen. Het zoveel mogelijk scheiden van de verschillende
recreatieve routes en verbindingen is hierbij uitgangspunt geweest.
figuur 3.4:Noorderdiepzone - nieuwe kade - Polder de Biesbosch
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

Kabels en leidingen
De ligging van kabels en leidingen en het hoogspanningstracé zijn als uitgangspunt gebruikt in
het ontwerp. Wijzigingen aan de ligging van zware kabels en leidingen brengen vaak hoge kosten
met zich mee. Dit betekent dat ter plaatse van kabels en leidingen geen noemenswaardige
peilverhogingen plaatsvinden en geen opgaande beplanting wordt aangebracht of ontwikkeld.
Voor het watersysteem worden de huidige watergangen gebruikt. Deze worden ter plaatse van
kabels en leidingen niet verbreed.
Duurzaamheidsprincipes
Binnen het projectgebied ABEN is een aantal duurzaamheidsprincipes toegepast in de
planvorming waaronder:
1. Sluit aan bij (natuurlijke) processen en kansen: maak gebruik van de locale waterkwaliteit,
bodemgesteldheid, topografie, (geo)hydrologie en ecologie.
2. Houd schoon wat schoon is: bij de inrichting van het watersysteem en de waterketen
worden de principes “schone en vuile waterstromen gescheiden houden” en “water stroomt
van schoon naar vuil” gehanteerd.
3. Houd de waterbalans gesloten: ga zuinig om met water. Waterconservering gaat boven
wateraanvoer. De afvoer vanuit een (deel)gebied mag niet leiden tot wateroverlast in een
benedenstrooms gebied.
4. Behoud en versterk aanwezige waarden: behoud en versterk de belevingswaarde,
natuurwaarde en de gebruikswaarde door waterhuishoudkundige, ecologische en
recreatieve functies en verbindingen te behouden en te versterken. Maak water meer
zichtbaar en de functies van het water (natuur, recreatie) herkenbaar.
5. Zorg voor een inrichting en beheer die horen bij de functie: houdt bij de inrichting en het
beheer rekening met de functies die het systeem vervult en de eisen die de functies.
6. Maak bewuste keuzes bij de toepassing van materialen in de bouw en in de openbare ruimte
(geen gebruik van uitlogende materialen).
Voorlopig Ontwerp ABEN
27

4
28
Spindotters
Thematische uitwerking
“De visie op de inrichting is in hoofdstuk 3 op hoofdlijnen ge-
schetst. Een verdieping is echter gewenst. Per thema wordt
in dit hoofdstuk nader ingegaan op de inrichting van het ge-
bied ABEN. Vanuit de belangrijkste ontwerpopgaven wordt
verwoord hoe deze worden bereikt. Het hoe en waarom van
gemaakte keuzes wordt duidelijk. Samengevat komt het er
op neer dat dit hoofdstuk antwoord geeft p de vraag: ”Waar
willen we naar toe en hoe gaan we dat bereiken?”.
4.1 Natuur
Voor de aanleg van een ecologische verbinding is met name uitgegaan van het handboek
Robuuste Ecologische Verbindingszones (REVZ) (Anonymus 2001). Hierin is voor
een groot aantal soorten een richtlijn opgenomen waaraan de verbindingszone moet
voldoen. Het gaat dan om de breedte en aard van de corridor, de maximale lengte waarover
deze onderbroken mag zijn, en de hoeveelheid en omvang van de tussenliggende
gebieden (stapstenen of sleutelgebieden genoemd). In het Handboek Natuurdoeltypen
zijn bij het natuurdoeltype 2.8 zoet klei-oermoeras in totaal 123 doelsoorten opge-nomen
(Bal et al. 2001). Hieruit zijn soorten geselecteerd die in het plangebied voorkomen
of mogelijk in de toekomst te verwachten zijn. Voor deze soorten moet de verbinding
worden ingericht. Van de soorten die in het handboek REVZ zijn opgenomen, is de informatie
verzameld en gebundeld in tabel 4.1. Een groot deel van de soorten, die genoemd
worden in de ecohydrologische studies, komen in deze tabel weer terug. Algemene
soorten, zoals ree en oranjetipje, stellen geen aanvullende eisen en liften mee op
de eisen van de doelsoorten. Hiermee is het functioneren van de verbinding voldoende
gewaarborgd.
Om een verbinding te kunnen ontwerpen die voor al deze soorten functioneert, moet
aan alle eisen worden voldaan. De totale moeraszone moet dan minimaal 50 m breed
zijn (voor bever) en de watergang mag niet onderbroken zijn (voor vissen), de vochtige
zone eventueel wel (maar maximaal over 50 m). Langs de watergang moeten om de 0,5
km een stapsteen van 1 ha en om de 1,25 km een stapsteen van 5,5 ha aanwezig zijn.
Daarnaast moet in het gebied één sleutelleefgebied van 50 ha worden gerealiseerd (op
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

Doorlopende corridor van watergang met rietmoeras en rietruigte, minimaal 50 meter breed < onderbreking max. 50 m
Dordtse 1ha 5,5ha 1ha 50ha 1ha 5,5ha 1ha 5,5ha 1ha Sliedrechtse
Biesbos max. 0,5 km Biesbos
max. 1,25 km
figuur 4.1: stapstenen en leefgebieden
maximale afstand 5 km
maximaal 5 km van zowel de Sliedrechtse als de Dordtse Biesbosch). Op basis van deze eisen is
de bovenstaande, schematische figuur 4.1 gemaakt, die als sjabloon is gebruikt in het ontwerpproces.
Het ontwerp wordt hieraan getoetst.
corridor stapsteen sleutelgebied
min. breedte onderbreking opp (ha) afstand (km) opp (ha) afstand (km)
Bever 50 50 30 5 300 20
Dwergmuis 25 50 1 0,5 5 2
Noordse woelmuis 25 50 5,5 1,25 50 5
Waterspitsmuis 25 50 1 0,5 5 2
Blauwborst - - 30 2,75 300 11
Grote karekiet - - 30 5 300 20
Koninginnepage - - 30 2,75 300 11
Rietzanger - - 5,5 2,75 55 11
Roerdomp - - 75 7,5 750 30
Bittervoorn 10 0
Kleine modderkruiper 25 0
Meerval 50 0
Vetje 25 0
Winde 10 0
tabel 4.1: Overzicht van eisen van soorten van het zoet klei-oermoeras (Bal et al. 2001), die ook
opgenomen zijn in het Handboek Robuuste Ecologische Verbindinsgzones (Anonymus 2001).
Eisen aan de ecologische verbindingszone: kwaliteit
Naast voldoende omvang moet het gebied ook voldoende kwaliteit hebben. Het gaat dan om
de juiste omstandigheden voor het ontwikkeling van bepaalde natuurtypen (o.a. bodem, waterstanden
en waterkwaliteit). Voor de fauna is daarnaast voldoende rust en voedsel van belang.
Een groot aantal doelsoorten is gevoelig voor verstoring. De meeste zoogdieren zijn in hoofdzaak
‘s nachts en in de schemering actief. Voor zoogdieren is het daarom van belang dat de rust
Voorlopig Ontwerp ABEN 29

hoogspanningsmast
kleine zilverreiger (fotograaf RVE)
grauwe kiekendief
referentie Noorderdiepzone (BuWa)
30
in het gebied met name ‘s nachts wordt gewaarborgd. Deels zal dit vanzelf gaan, doordat
recreatie in hoofdzaak overdag plaatsvindt en het verkeer ‘s nachts een stuk minder
intensief is. Recreatie- en natuurgebieden zijn ‘s nachts afgesloten, zoals gebruikelijk in
Nederland, maar duidelijke borden en handhaving zijn zo dicht bij de stad nodig. Uit de
meest kwetsbare gedeelten van het gebied (de natuurkernen) moet recreatie geheel
worden geweerd. Recreatie, vooral met honden en kano’s, werkt namelijk zeer verstorend
voor vogels en zoogdieren.
Voor veel soorten moerasvogels geldt dat moerasgebieden een minimale omvang dienen
te hebben om één of meerdere broedparen te kunnen herbergen. Per soort kunnen
de eisen verschillen. De grote karekiet heeft waterriet nodig, terwijl voor de roerdomp
vooral randlengte in de vorm van sloten belangrijk is. Moeras is echter een dynamisch
landschapstype dat gekenmerkt wordt door onder andere verschillen in waterstandsverloop
tussen jaren. Dit betekent dat bij de inrichting van moerasgebieden grotere
eenheden moeten worden nagestreefd om ruimte te bieden voor veranderlijke processen.
Daarnaast is het voor broedvogels van groot belang dat de gebieden waarin
ze voorkomen geïsoleerd liggen ten opzichte van het “vaste land”. De meeste soorten
moerasvogels broeden op de grond of laag in de vegetatie en zijn daardoor kwetsbaar
voor grondpredatoren. Moerasvogels komen dan ook vooral voor in gebieden die ontoegankelijk
zijn voor grondpredatoren, zoals natte rietlanden, eilanden in open water
of ondoordringbaar moerasbos. Bij de inrichting is dit meegenomen; door peilopzet en/
of strategische afgraving worden gebieden moeilijker bereikbaar gemaakt.
Moerasvogels en recreatie
Tussen de verschillende soorten moerasvogels zijn ook duidelijke verschillen in de gevoeligheid
voor recreatieve verstoring. Hierbij geldt dat hoe voorspelbaarder de verstoringsbron
is des te geringer is kans op verstoring. Een fietser op een fietspad levert
veel minder verstoring op dan een kano op het water. Daarnaast is het habitat waar
de soort voorkomt ook belangrijk. Verborgen levende soorten hebben een beduidend
kleinere verstoringsafstand dan soorten die in een meer open habitat leven. Soorten als
grote zilverreiger, purperreiger, roerdomp en lepelaar hebben in open gebieden een
verstoringsafstand van 100-300 m, terwijl kleinere rietvogels een verstoringsafstand van
enkele tientallen meters hebben (Krijgsveld et al. 2008). In gebieden met een gesloten
rietvegetatie is de verstoringsafstand kleiner. Voor de vestiging van verstoringsgevoelige
moerasvogels geldt dan ook dat deelgebieden van voldoende omvang afgesloten
moeten zijn voor recreatie om voldoende rust te kunnen bieden. Hierbij moet niet ingezet
worden op de minimaal benodigde oppervlakte maar juist enige speelruimte
nagestreefd worden, zodat het voor de vogels mogelijk is de meest gunstige plek te
kiezen. Voor de wat gevoeliger soorten geldt ook in een besloten landschap (gesloten
rietvegetatie) een minimale verstoringsafstand voor de grotere soorten van minimaal 50
m, zodat een gebied minstens 200 meter breed moet zijn om van betekenis te zijn voor
deze soorten. Voor een soort als de roerdomp geldt dat een oppervlakte van minstens
25 ha nodig is, terwijl een grote karekiet een oppervlakte van 1 ha geschikt habitat nodig
heeft en een kolonie baardmannetjes een oppervlakte van ongeveer 25 ha (Verbeek
& Van der Winden 2009). Aangezien de verschillende soorten verschillende habitateisen
stellen moet voor rustgebieden, waar verschillende moerasvogels met hoge eisen kunnen
voorkomen, gedacht worden aan afgesloten gebieden met een oppervlakte van
minstens 25-50 ha.
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

Recreatieve zonering en natuur
Op de zoneringskaart recreatie en rustgebieden (bijlage C) wordt onderscheid gemaakt tussen
drie soorten gebieden. De intensieve recreatiegebieden hebben als hoofdfunctie recreatie en
als nevenfunctie natuur. Hierin is plaats voor niet of weinig verstoringgevoelige natuurwaarden,
zoals planten, paddestoelen en algemene vogels. In de gebieden met extensieve recreatie
(wandelen, paardrijden, etc.) treedt verstoring op vanaf de paden en vaarroutes, maar daartussen
heerst meer rust. Natuur en recreatie zijn hier nevengeschikt, waarbij in Hania’s polder en
de Zuidbuitenpolder het accent wat meer op recreatie ligt (meer paden) en in het Noorderdiep
wat meer op natuur. Zoals gebruikelijk zijn wandelpaden alleen tussen zonsopkomst en zonsondergang
toegankelijk en blijven doorgaande fietspaden ook ‘s nachts open. Door de nachtrust
treden er geen knelpunten op met de verbindende functie voor zoogdieren, die in de nachtelijke
uren actief zijn en dan de paden oversteken. Ten slotte zijn er enkele grotere rustgebieden.
Langs de randen van deze gebieden is ruimte voor de recreant die op zoek is naar rust en ruimte.
De rustgebieden zijn noodzakelijk voor broedende vogels. Op de kaart is rekening gehouden
met een verstoringsafstand van 50 meter, weergegeven als een verlopende kleur. Er zijn twee
grote rustgebieden gepland van 27 en 31 ha, vooral gericht op verstoringsgevoelige soorten
zoals grote zilverreiger, purperreiger, roerdomp en lepelaar. Aan de westkant van het Noorderdiep
liggen aanvullend nog twee rustgebieden van ±15 ha, die een belangrijke rustige schakel
vormen in de verbinding.
Hoogspanningsdraden
Een groter, aaneengesloten moerasgebied kan alleen aan de oostkant van de Noorderdiepzone
gerealiseerd worden, maar hier lopen wel hoogspanningsdraden. Voor de kleinere broedvogels
zijn naar verwachting de risico’s op botsingen met de draden minimaal, omdat ze zich verplaatsen
in de moerasvegetatie of net daar boven. Voor grotere soorten als roerdomp en lepelaar,
die zich zowel overdag als ‘s nachts verplaatsen, bestaat wel het risico dat ze ‘s nachts tegen de
draden kunnen vliegen. Bij de ontwikkeling van een kerngebied in de ecologische verbindingszone
in het oostelijke deel van het plangebied dient in ieder geval het risico op aanvaringen met
de draden beperkt te worden. Dit kan gerealiseerd worden door draadmarkeringen (vogelflappen,
varkensstaarten) op de bliksemdraad aan te brengen, waardoor de draden beter zichtbaar
worden voor vogels.
Noorderdiepzone
De Noorderdiepzone bestaat uit de strook tussen de kreek Noorderdiep en de Zuidbuitenpoldersekade
en het oostelijke deel van de Zuidbuitenpolder (peilgebied 5, zie watersysteemkaart
bijlage C). In deze zone wordt robuuste moerasnatuur ontwikkeld, die vrij goed bestand is tegen
voedselrijke omstandigheden. Het afgraven van de voedselrijke bovenlaag van het gebied
lijkt niet noodzakelijk voor de ontwikkeling van deze natuur. Het is voldoende de voedselrijke
bovenlaag onder te werken door middel van diepploegen (1). Omdat het gebied na opzetten
van de waterstand een infiltratiegebied wordt en geen kwelgebied, zijn er volgens onderzoek
van Witteveen en Bos en Onderzoekscentrum B-Ware betrekkelijk geringe risico’s op fosfaatnalevering.
In de Noorderdiepzone ligt een oude kreek die bij uitstek geschikt is voor de ontwikkeling
van een doorlopende verbindingszone. Deze kreek wordt verbreed tot ongeveer 50 meter
aan de westzijde van het gebied en ongeveer 10 meter aan de oostzijde. Langs de kreek wordt
moeras ontwikkeld door de waterstand op te zetten. Het waterpeil mag op natuurlijke wijze
fluctueren tussen +25 en -35 cm NAP, waarbij zo min mogelijk water wordt in- en uitgelaten (zie
§4.2). Op enkele plaatsen worden diepere plekken gegraven, ten behoeve van overleving van
fauna (o.a. vis) tijdens vorst en lage waterstanden. Mochten de waterstanden langdurig te laag
(of te hoog) zijn voor een goede ecologische ontwikkeling, dan is het waterschap bereid om in
te grijpen. Vooralsnog wordt ervan uitgegaan dat dit uitzonderingen zullen zijn. Met de ontwikkeling
van de natte zone wordt aan de oppervlakte-eisen van de corridor en de stapstenen
voldaan. In de driehoek tussen de Zeedijk en de Overtoom wordt een groter leefgebied gereali-
(1) aangezien het Noorderdiep zich in zone 21 (heterogeen verontreinigd (licht, matig en sterk)) van de Bodemkwaliteitskaart bevindt is bij diepploegen afstemming
met het bevoegd gezag noodzakelijk
Voorlopig Ontwerp ABEN
31

lauwborst (fotograaf MaB)
32
seerd, dat niet of nauwelijks wordt doorsneden door dijken of wegen. Hier wordt een nat
moeras ontwikkeld met overgangen naar rietruigte en op beperkte schaal grasland en
bossen), met geschikte omstandigheden voor soorten zoals bever, noordse woelmuis,
waterspitsmuis, grote karekiet en blauwborst. Dit moeras moet zichzelf grotendeels in
stand houden. Maaien of begrazen moet zoveel mogelijk achterwege blijven, omdat
dit met name voor de noordse woelmuis meestal negatief werkt. Het merendeel van
het gebied moet bestaan uit rietland en open water. Om dit te bereiken in dit van nature
vrij hooggelegen gebied wordt het maaiveld plaatselijk verlaagd, waarbij tevens de
voedselrijke en deels vervuilde bovengrond wordt afgevoerd (2). Het klinkt tegenstrijdig
om het grote moeras juist op deze wat hogere gronden te realiseren, maar er zijn geen
alternatieve rustgebieden met voldoende omvang. In de uiterste zuid-oosthoek wordt
van twee percelen de bouwvoor afgegraven en deze percelen worden ontwikkeld tot
grasland. Omdat deze percelen dicht langs de Merwede liggen kan hier rivierkwel optreden.
Het meest zuidelijke perceel krijgt het peil van de Polder de Biesbosch, hier zal
zich droog glanshaver-hooiland ontwikkelen. Het andere perceel heeft dezelfde waterstand
als de Noorderdiepzone en is daarom veel natter. Hier ontwikkelen zich natte tot
vochtige graslanden.
De gebruikte wegzijging komt uit een rapport van Tauw “Wegzijging Noorderdiepzone
Eiland van Dordrecht”, 2009 en is gebaseerd op een verandering van oppervlaktewaterpeil,
de invloed op de stijghoogte en de infiltratie en ligt tussen de 0,25-0,55 mm/dag.
Westelijke deel Zuidbuitenpolder en Hania’s polder
In het nu voorliggende ontwerp hebben de westzijde van de Zuidbuitenpolder en Hania’s
polder een lager maximumpeil gekregen dan in het schetsontwerp. De waterstand
kan fluctueren tussen -40 en -100 cm NAP. Door dit lagere peil ontstaat geen groot open
water meer, de laagste delen groeien nu op termijn dicht met riet. Om te voorkomen
dat in droge zomers de waterfauna in problemen komt, zijn enkele diepe plekken aangelegd.
Op twee percelen zijn ontwikkelingsmogelijkheden gemaakt voor nat grasland,
door de bouwvoor te verwijderen. Op de hogere delen ontstaat vochtige ruigte of wilgenbos
en op de hoogte delen van de kreekruggen ook essen-iepenbos.
Binnen deze polders is veel ruimte voor recreatie, in de vorm van wandel-, fiets- en ruiterpaden
en kanoroutes. De intensievere recreatie heeft een negatieve invloed op de
potenties voor fauna, maar het gebied kan nog steeds een belangrijke rol vervullen.
De gebruikte wegzijging komt uit een rapport van Tauw “Wegzijging Noorderdiepzone
Eiland van Dordrecht”, 2009 en is gebaseerd op een verandering van oppervlaktewaterpeil,
de invloed op de stijghoogte en de infiltratie en ligt rond de 0,1 mm/dag.
Alloijzen- of Bovenpolder
In de Alloijzen- of Bovenpolder zijn aanzienlijke oppervlaktes gereserveerd voor de ontwikkeling
van een recreatieplas en een recreatie-/wandelbos. Omwille van de waterkwaliteit
krijgt het zuidelijke deel van de recreatieplas een natuurlijke inrichting. Vanwege
de intensieve recreatie liggen hier relatief weinig natuurpotenties voor de fauna. In het
recreatiebos liggen echter wel potenties voor planten, paddestoelen, algemene bosvogels
en dagvlinders als het oranjetipje. Voor de ontwikkeling van het recreatiebos moet
grond worden opgebracht uit de recreatieplas (3) . Daarbij is het noodzakelijk om de
voedselrijke toplaag onderop te leggen en af te dekken met minstens enkele decimeters
voedselarmere grond (onderuit de recreatieplas). Hiermee wordt voorkomen dat er een
ruig bos vol brandnetels ontstaat (negatief voor de recreant) en ontstaan kansen voor
waardevolle bosplanten en bospaddestoelen van kalkrijke zavelbodems.
(2) over afvoer danwel hergebruik van verontreinigde grond is afstemming met het bevoegd gezag noodzakelijk
(3) bij het opbrengen van grond op verontreinigde grond is afstemming met het bevoegd gezag noodzakelijk
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

Rondom het recreatiebos is ruimte voor moerasnatuur. De waterstand kan hier natuurlijk fluctueren
tussen een maximum van -40 cm NAP en -100 cm NAP. In de praktijk zal de waterstand
meestal tussen de -40 en -60 cm NAP liggen, maar in droge jaren kan deze dus verder uitzakken.
Het natuurbeeld zal hier bestaan uit nat rietland, met droog riet, vochtige ruigte en wilgenbos
op de smalle kreekruggen. De hoeveelheid open water is vergroot door wat extra afgraving in
het noordelijke deel. Daarnaast wordt een doorlopende watergang aangebracht door de diepste
delen, om doorspoeling mogelijk te maken.
In de huidige situatie is dit peilgebied een kwelgebied, maar in het rapport van Witteveen en
Bos (4) wordt aangegeven dat er infiltratie zal optreden van ongeveer 0,1 mm/dag in de nieuwe
situatie.
Elzen-Noord
In Elzen-Noord worden de bestaande kreken ontwikkeld, zodat ze aansluiten op de ecologische
verbindingszone door het Noorderdiep. Hiervoor wordt de kreek verbreed met een natuurvriendelijke
oever (5). Voor zoogdieren is hiermee de verbinding naar de Dordtse Biesbosch een feit.
Voor aquatische organismen vormt de zuidwestdijk een grote barrière, omdat het gemaal niet
passeerbaar voor vissen is. Het waterschap heeft ook nog geen plannen hier iets aan te doen.
Voor vissen zal de Nieuwe Merwede dus als verbinding moeten dienen. Wel is het van belang
Elzen-Noord te verbinden met het Noorderdiep (vispasseerbare stuw), omdat Elzen-Noord anders
te geïsoleerd is.
Het bestaande bosgebied Elzen-Noord wordt omgevormd naar een meer natuurlijk bos. Het
bestaat nu uit in rijen beplante, uniforme vakken met deels soorten die niet in de regio thuishoren.
De laatste twee jaar is Staatsbosbeheer al begonnen met het omvormen van De Elzen
(schrift. meded. Jacques van der Neut). De strakke verbanden van de populieren worden doorbroken
door de ene rij om de andere te vellen. Er komt zodoende meer licht op de bodem en
er kan (hopelijk) meer spontane verjonging optreden. Verder zijn er langs de Oude Veerweg
stroken populieren gerooid. De opengevallen plekken zijn beplant met allerlei (bes- en bloesemdragende)
struiken zoals Gelderse roos, sleedoorn, meidoorn, wilde appel en egelantier.
Langs het wandelpad ontstaat zo een natuurlijke en geleidelijke overgang van struiken naar
boomvormers. De watergangen zijn op een aantal locaties worden afgeschraapt, zodat moeras-
en verlandingsvegetaties weer een goede kans krijgen om zich te vestigen. Een aantal greppels
gedicht, waardoor het bos op bepaalde plekken zal gaan vernatten. Er is momenteel gekozen
voor een toekomstig winterpeil van -50 cm NAP en een toekomstig zomerpeil van -70 cm NAP.
Functioneren van de moerasverbinding
Het functioneren van de ecologische verbinding is in beeld gebracht op kaart ‘REVZ functioneren’
(bijlage C). Hierbij is de minimale omvang van de verbinding volgens het handboek Robuuste
Ecologische Verbindingszones geprojecteerd op de plankaart. De heldere delen geven
aan wat de minimale omvang van de REVZ is, op basis van de eisen van de doelsoorten. Hieruit
blijkt dat de ontworpen verbindingszons redelijk voldoet aan deze minimale oppervlakteeisen.
Wel blijkt dat in het smalle middendeel van de Noorderdiepzone de stapstenen van 5,5 ha alleen
in langgerekte vorm passen. De verbindingszone zit hier duidelijk aan zijn minimale breedte. De
hectares natuur in de Zuidbuitenpolder ondersteunen deze smalle strook van de Noorderdiepzone.
Het leefgebied van 50 hectare aan de oostzijde van de Noorderdiepzone past eigenlijk
niet binnen de beschikbare ruimte. Binnen dit gebied zijn nu ook delen met bos, leidingstroken
en de bezinkplas opgenomen, die voor de doelsoorten geen goed habitat vormen. Daarnaast
liggen er in het gebied een paar recreatieve routes, waardoor niet overal de optimale rust en
ruimte aanwezig is. Doordat op andere plaatsen de verbinding wat ruimer is dan het minimum,
kan het geheel nog wel als verbindingszone functioneren. Verdere verkleining of doorsnijding
van de rustgebieden is echter strijdig met het functioneren van de verbindingszone.
(4) effecten peilopzet op vrijkomen van nutriënten en waterkwaliteit in de Nieuwe Dordtse Biesbosch, 2009
(5) er bestaat een reële kans op het aantreffen van verontreinigde grond (zink en arseen) langs de te verbreden kreken. Dit is een aandachtspunt bij het uitvoeren
van nader onderzoek en het opstellen van de grondbalans
Voorlopig Ontwerp ABEN
33

34
Opheffen barrières en knelpunten
De verbindingszone kruist een aantal wegen en dijken die in potentie een barrière kunnen
vormen voor migrerende soorten. Het gaat om een aantal wegen die de Noorderdiepzone
kruisen, de Zeedijk en de aardhaalzone op de grens van het Noorderdiep en de
Alloijzen- of Bovenpolder en ten slotte de Provincialeweg. Door het gebruik van vispasseerbare
duikers worden al deze barrières voor de watersoorten opgeheven. Conform
het PvE (E.0.2.7.2) worden alle duikers passeerbaar voor vis aangelegd. Duikers die onder
drukke wegen doorgaan worden uitgevoerd met loopplank (ecoduiker), zodat ze
ook voor kleine zoogdieren passeerbaar zijn.
figuur 4.2: voorbeeld van ecoduiker
Op de kaart ‘REVZ functioneren in bijlage C) is aangegeven welke duikers cruciaal zijn
voor het functioneren van de verbinding. Voor de grotere zoogdieren is barrièrewerking
minder groot omdat deze enkele tientallen meters over land kunnen overbruggen,
zeker op rustige momenten (migratie vindt vooral ‘s nachts plaats, als de veerpont niet
vaart en er nauwelijks verkeer en recreatie is). De kruising met de Zeedijk wordt uitgevoerd
ter hoogte van een bestaande, natte laagte (voormalig wiel) in de aardhaalzone,
zodat de te overbruggen zone zo kort mogelijk is. De natte verbinding bestaat uit een
waterloop met flauwe oever ten westen van het wiel. Deze waterloop wordt aan de oostzijde
geflankeerd door een nat bos (het wiel) en aan de westzijde door een bestaande
natte ruigte in de aardhaalzone.
Ook stuwen kunnen een barrière vormen voor aquatische fauna. Conform het PvE
(E.0.2.7.1) moeten alle nieuwe stuwen vispasseerbaar worden gemaakt, evenals de verbindingen
tussen de polders, inclusief Polder de Biesbosch. Vispassages vereisen echter
een debiet van 30 tot 50 l/s, dat alleen tijdens perioden met hoge waterstanden beschikbaar
is.
figuur 4.3: Zij-aanzicht hevelvispassage (bron: Ecohydrologisch onderzoek Nieuwe
Dordtse Biesbosch, 2009)
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

Op andere momenten zou dit debiet moeten worden gecompenseerd met waterinlaat (ongewenst
vanwege waterkwaliteit) of door terugpompen (bijvoorbeeld met een windmolen).
Daarom zijn in afwijking van het PvE niet alle nieuwe stuwen voorzien van een vistrap. Wel is
vismigratie mogelijk tussen de verschillende polders binnen het plangebied en naar de Polder
de Biesbosch. Tevens is rekening gehouden met het vispasseerbaar maken van gemaal Staring
(E.0.2.7.3), en de optrek van vis vanaf het gemaal Staring het gebied in. Een gedetailleerdere
analyse is nodig om nadelige peiluitzakkingen en suppletie door de vispassages zoveel mogelijk
te voorkomen.
figuur 4.4: Aardhaalzone met ruigte
Volgens het rapport Ecohydrologisch Onderzoek Nieuwe Dordtse Biesbosch zou een hevelvispassage
van Manshanden een oplossing kunnen zijn om een gemaal vispasseerbaar te maken.
Deze passage bestaat uit een traditionele vistrap met schotten die de stroomsnelheid remmen.
Door deze af te sluiten en vacuüm te trekken kan een groter hoogteverschil over een dijk heen
worden overbrugd, met een minimaal debiet. Andere mogelijkheden zullen waarschijnlijk kostbaarder
zijn. De kosten voor het vispasseerbaar maken van gemaal Johannes Vis zou met een
hevelvispassage liggen tussen de € 400.000,= en € 500.000,=.
Verbinding drogere habitats
Naast de moerasverbinding vormt het gebied ook een verbinding voor soorten van drogere
habitats, met name bossen. Het gaat dan bijvoorbeeld om vleermuizen, ree, een aantal kleine
zoogdieren en dagvlinders zoals het oranjetipje. In het gebied zijn een tweetal kleine boskernen
voorzien die een verbinding vormen tussen het bestaande bosgebied de Elzen en het nieuw
te ontwikkelen recreatiebos in de Alloijzen- of Bovenpolder. Het gaat om de boskern op de
kreekruggen in het oosten van de Noorderdiepzone en langs de herstelde kreken in het westen
van de Zuidbuitenpolder. De Zeedijk en Zuidbuitenpoldersekade vormen de droge verbindende
structuren tussen deze bossen en sluiten tevens aan op de stedelijke ecologische zone.
Juist voor soorten van drogere omstandigheden is de verbinding naar stadsparken van belang.
Voorlopig Ontwerp ABEN
35

36
Muggenproblematiek
De mug die in Nederland die meeste overlast veroorzaakt is de huissteekmug, met
de wetenschappelijk naam Culex pipiens. De larve van deze mug leeft over het
algemeen niet in natuurgebieden, maar juist in kleine wateren in de stad. Bekende
plekken zijn regentonnen, dakgoten die nodig moeten worden schoongemaakt,
natte plantenbakken, emmers met regenwater en kleine tuinvijvers (bakken) zonder
verdere levensgemeenschap. In natte natuurgebieden komen andere soorten
muggen wel veel voor. De belangrijkste groep wordt gevormd door de dansmuggen,
die in hoge aantallen kunnen voorkomen. Ze worden vaak geassocieerd met
steekmuggen, maar kunnen niet steken en hierdoor geen overlast veroorzaken.
Naast dansmuggen komen in natte natuurgebieden moerassteekmuggen voor,
met de wetenschappelijke naam Aedes. Deze leven vooral in beschut liggende,
opdrogende wateren, zoals broekbossen. Rietmoerassen zijn bij deze soorten veel
minder in trek, hoewel ze hier wel in voor kunnen komen. In het water komen
veel diersoorten voor die graag muggenlarven eten, zoals vissen, amfibieën en
waterinsecten (bijv. waterkevers). Door te zorgen dat deze groepen gezonde
populaties op kunnen bouwen, kan het aantal muggenlarven worden beperkt. Voor
vissen worden daarom voldoende diepe plekken aangelegd zodat deze de winter
kunnen overleven en in het voorjaar de rietvelden intrekken. De jonge vis groeit dan
op in de rietvelden en eet de muggenlarven grotendeels op.
Steekmuggen zijn vooral in de schemering actief, en overdag op beschaduwde en
beschutte plaatsen. Open stukken grasland of water van meer dan 60-100 meter
worden echter vrijwel nooit overgestoken; muggen volgen zones met ruigte of bos,
zoals houtkades. Door dit soort verbindende elementen tussen bebouwing en het
moeras te voorkomen kan worden tegen gegaan dat muggen vanuit natuurgebieden
de bebouwing bereiken.
Samengevat worden de volgende maatregelen voorgesteld om muggenoverlast te
voorkomen:
- een goede waterkwaliteit met gezonde levensgemeenschappen met veel muggen
eters;
- een goede inrichting voor vis, met name diepe plekken in de winter;
- een goede landschappelijke inrichting om verspreiding van muggen te voorkomen;
- mogelijkheden voor het doorspoelen van locaties met veel mensen, zoals de recre
atieplas;
- een goede voorlichting;
- eventueel opzet van monitoring om de voorlichting te ondersteunen.
Grootste knelpunt wat betreft de muggenproblematiek is de inrichting van natte
recreatiebossen in de Alloijzen- of Bovenpolder. In deze bossen bestaat een
reëel risico op muggenoverlast, en door het aangesloten bosgebied kunnen de
muggen zich eenvoudig verplaatsen naar het drogere bosgebied en de bebouwing.
Aanbevolen wordt de bodem van de recreatiebossen zodanig op te hogen dat er in
het muggenseizoen geen water op het maaiveld staat. De natte bossen zullen dan
waarschijnlijk veranderen in vochtige bossen.
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

Ganzenproblematiek
De aantallen ganzen die in Nederland broeden zijn het laatste decennium sterk
toegenomen. Een soort als de grauwe gans broedt in moerasgebieden en trekt met zijn
jongen naar opgroeigebieden: dit zijn grasstroken direct grenzend aan open water. In
recreatiegebieden kan de volksgezondheid in het geding komen doordat de uitwerpselen
van ganzen een negatief effect hebben op de kwaliteit van het zwemwater, zowel door de
verrijking met nutriënten, waardoor blauwalgen kunnen ontstaan, als door een bacteriële
last. Daarnaast kunnen strandjes gebruikt worden door rustende ganzen en ligweiden
kunnen in de vroege ochtend als foerageergebied gebruikt worden. De vele ganzenkeutels
op de ligweiden en strandjes kunnen door de recreanten als hinderlijk worden ervaren,
waardoor het gebruik van de recreatieplas door recreanten afneemt (Lensink et al. 2010).
De functie als opgroeigebied wordt beperkt door nergens de ligweiden direct aan het
water te laten grenzen. Er is altijd een rietoever of een strandje aanwezig. Indien de
ligweiden toch gebruikt worden als foerageergebied kan langs de rietkraag in de periode
april-juni een laag raster geplaatst worden om de begrazing door ganzen te beperken. Dit
beperkt echter niet het gebruik als foerageergebied door vliegvlugge ganzen.
Het is belangrijk om het broeden van ganzen in en bij de recreatieplas zoveel mogelijk
te beperken. In dit verband dient voorkomen te worden dat er eilandjes ontstaan waar
ganzen veilig voor grondpredatoren kunnen broeden. Dit is echter, gezien de recreatieve-
en waterdoelstellingen, een probleem wat lastig op te lossen is. Een oplossing kan zijn om
schiereilandjes aan te leggen waardoor grondpredatoren de eilandjes kunnen bereiken.
Ook het plaatsen van een laag raster kan het probleem periodiek verminderen. Nadeel is
echter dat ook andere faunasoorten niet op de eilandjes kunnen komen. Indien er toch
ganzen gaan broeden kunnen de eieren ook geschud of geolied worden om te voorkomen
dat er jongen uit het ei komen.
Beheer
Conform het programma van eisen wordt ingezet op sturen met waterstand en inrichting, waarbij
het natuurbeheer in de eindsituatie beperkt zal blijven. Uiteraard moeten wel paden en bermen
worden onderhouden en enkele graslanden moeten worden gemaaid. Het beheer volgens
de SNL-systematiek is opgenomen in de beheerkaart.
Voor grote delen van het gebied zal jarenlang omvormingsbeheer nodig zijn. Het gaat dan met
name over het voorkomen van wilgenopslag en het bevorderen van rietontwikkeling. Binnen
SNL is een speciale plek ingeruimd voor de categorie ’nog om te vormen’. Via die constructie
zal misschien ook een deel van het omvormingsbeheer gefinancierd moeten worden tot de
gewenste natuurwaarden bereikt worden. Het is echter ook dan van belang om met het oog op
de benodigde budgetten aan te geven naar welke beheertypen wordt toegewerkt. Daarnaast
lijkt het mogelijk om voor beheerproblemen die samenhangen met omvorming (bijvoorbeeld
terugdringen van opslag) een vergoeding voor omvormingsbeheer te krijgen naast de beheervergoeding
voor het SNL-pakket. Hier moet meer duidelijkheid over komen.
Voorlopig Ontwerp ABEN
37

38
4.2 Water
Peilgebieden huidige situatie
In de huidige situatie bevinden er zich binnen het plangebied zes peilgebieden (zie figuur
4.5 en tabel 4.2). Het projectgebied maakt deel uit de bemalingsgebieden Johan
Vis en Staring. Tot het bemalingsgebied Johan Vis behoren de polders De Biesbosch,
Hania’s polder en de Zuidbuitenpolder. Het totale bemalingsgebied is 1100 ha groot.
Water kan worden ingelaten via het bemalingsgebied Johan Vis door een persleiding bij
het gelijknamige gemaal.
Het water wordt uitgeslagen vanuit peilvak 21-5 via gemaal Johan Vis via het Zuid-Maartensgat
op het Hollandsch Diep. De overige peilvakken lozen via stuw of gemaal op peilvak
21-5. Het peilgebied Elzen Noord (21-4) pompt via gemaal De Biesbosch water op
peilvak 21-5. Water kan worden ingelaten middels een duiker bij het gemaal Johan Vis.
Naast de gemalen Johan Vis en Staring bevinden er zich ook twee gemalen (pompen)
in het plangebied: hulpbemaling bij Hania’s polder (nabij Hoveniersbedrijf ) en gemaal
de Biesbosch (Elzen Noord). Binnen het plangebied zijn er in totaal vijf stuwen en elf (afsluitbare)
duikers. Tot het bemalingsgebied Staring behoren de polders de Alloijzen- of
Bovenpolder en een gedeelte van de Zuidpolder, waarbij alleen het oostelijke deel van
de Alloijzen- of Bovenpolder in het projectgebied valt. De totale polder is 477 ha groot.
Aanvullend op het PvE is er volgens het waterschap in de Alloijzen- of Bovenpolder 4,7
ha extra waterberging nodig in de huidige situatie. Deze waterberging kan worden gerealiseerd
door de watergangen ten noorden en zuiden van de Provincialeweg en ten
westen van de Zuidendijk in de Alloijzen- of Bovenpolder (m.u.v. stroken met kabels en
leidingen en bebouwing) met 10 meter te verbreden en natuurvriendelijk aan te leggen.
Hiermee wordt al 2,1 ha waterberging verkregen (2100 x 10m). Daarnaast wordt met
de hondenzwemplas ten noorden van de Provincialeweg en het verbreden van overige
watergangen in het bosgebied nog eens 2,6 ha verkregen. Voor de nieuwe situatie is
herberekening gewenst.
Peilgebieden nieuwe situatie
Het voorstel voor de nieuwe peilgebiedsindeling is opgenomen op de themakaart watersysteem
(bijlage C). Naar aanleiding van het ontwerp zijn binnen het plangebied acht
peilgebieden ontstaan (zie figuur 4.6 ). Dit wordt vooral veroorzaakt door de differentiatie
in functies (landgebruik). De extra peilgebieden bevinden zich in de Alloijzen of
Bovenpolder, waar het aantal van één naar drie peilgebieden gaat.
Polder de Biesbosch blijft binnen het plangebied uit vijf peilgebieden bestaan. Peilgebied
4 zal als een apart peilgebied functioneren (apart van peilgebied 5) vanwege de
mogelijkheid om de peilgebieden in de Alloijzen of Bovenpolder van water te kunnen
voorzien, zonder het peil in peilgebied 5 te beïnvloeden. Hierdoor kan het peil in peilgebied
5 een meer natuurlijk peilverloop in het seizoen hebben, en als een ecologisch
gebied met peilgebied 6 functioneren (ecologische verbinding). Het nieuwe peilgebied
2 staat in open verbinding met het oude peilgebied 22-1.
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

figuur 4.5: huidige peilgebiedsindeling en plangrens
Tabel xx. Huidige peilen en peilvakindeling
peilvak Opp huidige peil huidig landgebruik
(ha) zp (m NAP) wp (m NAP)
Alloijzen- of Bovenpolder* (22-1) deel 428 -1,70 -1,90 Grasland/akkerbouw
(22-2) 2 -1,50 -1,50 Water
(22-3) 2 -1,50 -1,50 Water
(22-4)

40
Voorstel watersysteem
In de Oosthaven aan de Nieuwe Merwede wordt via een nieuwe hevel water ingelaten in
peilgebied 4 waar tevens een bezinkplas ligt. Vanuit de bezinkplas kan het water rechtstreeks
afstromen naar zes peilgebieden. Het betreft:
• peilgebied 1 (langs de westkant van het wiel);
• de recreatieplas in peilgebied 3;
• peilgebied 8 voor aanvoer naar de wijk Sterrenburg;
• peilgebied 7 (via peilgebied 5);
• peilgebied 5 (Noorderdiep);
• Polder de Biesbosch (21-5).
Peilgebied 4 en 5 hebben hetzelfde peil en zijn met een stuw afsluitbaar om, zonder
eventueel het peil in peilgebied 5 te beïnvloeden, water te kunnen leiden naar de andere
peilgebieden.
Vanuit peilgebied 5 stroomt het water over stuwen naar peilgebied 6 (Elzen Noord) en
8 (nabij hoveniersbedrijf ). Vanuit peilgebied 7 stroomt het water naar peilgebied 8 en
van daaruit via peilgebied 22-2 naar de Alloijzen of Bovenpolder en ook richting de wijk
Sterrenburg (zie kaart watersysteemkaart in bijlage C).
Vanuit peilgebied 4 worden de peilgebieden 1, 2 en 3 van water voorzien. Van hieruit
stroomt het water naar peilgebied 2 dat direct is aangesloten op het gemaal. Aan
weerszijden van de Provincialeweg wordt door ophoging van peilgebied 1 “nat” bos gecreëerd.
Ook het middelste deel van peilgebied 2 wordt opgehoogd voor realisatie van
“droog” bos. Hierdoor is het niet noodzakelijk extra peilgebieden te maken.
De recreatieplas wordt vanuit peilgebied 4 van water voorzien en watert weer af op
peilgebied 2. Vanuit peilgebied 4 kan het water ook direct via een stuw naar polder de
Biesbosch stromen.
Met deze stromingsrichtingen zal het water altijd van schoon naar vuil stromen en blijft
doorspoeling en peilbeheersing gegarandeerd.
Capaciteit watergangen
Op basis van de inlaatbehoefte (zie tabel 4.3), en de aanvoer- afvoer capaciteit van respectievelijk
0,5 en 2 l/s/ha per deelgebied, is de capaciteit van de watergangen (zie bijlage
B) bepaald. Voor de bepaling van het doorstroomprofiel is gebruik gemaakt van
een toegestane stroomsnelheid van 0,1 m/s bij aanvoer van water en 0,2 m/s bij afvoer
van water.
De meeste watergangen zijn aanvoer watergangen, omdat voor natuur in tijden van
overlast water kan worden vastgehouden (extra peilopzet van 10 cm in tijden van hevige
neerslag). Zo is de watergang naar Sterrenburg (door peilgebied 8), Dordtwijkzone
en Landbouwpolders Alloij-zen of Bovenpolder een aanvoerwatergang met een capaciteit
van 3,8 m2 (1,6 + 1,4 + 0,8 m2). Voor de afvoer naar het gemaal in de Alloijzen of
Bovenpolder zal juist minimaal een doorstroomprofiel van 7,5 m2 nodig zijn.
Peilverloop in peilgebieden
De bandbreedte van de peilen geven de range aan waarbinnen de waterstand mag fluctueren.
In het voorjaar en zomer zal het waterpeil afnemen en in het najaar en winter
zal de waterstand juist stijgen. Het verwachte peilverloop op basis van neerslag, inlaat,
wegzijging/kwel en verdamping ligt tussen deze minimale en maximale waarden in. Er
hoeft pas water in- of uitgelaten te worden als per maand de waterstand respectievelijk
onder het minimale of boven het maximale peil uitkomt. Door deze ruime marge in het
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

peilverloop kan het watersysteem zo natuurlijk mogelijk functioneren en wordt het systeem hiermee,
ook in de toekomst, robuust en duurzaam.
De peilen worden onderstaand per peilgebied nader toegelicht. Voor de winter- en zomersituatie
is een droogleggingskaart vervaardigd en opgenomen in bijlage C. Hier bevindt zich ook een kaart
van het watersysteem.
Deelgebied
Oppervlakte
(ha)
aanvoer
*(m3/s)
afvoer
(m3/s)
minimaal
doorstroomprofiel
aanvoer
Voorlopig Ontwerp ABEN
minimaal
doorstroomprofiel
afvoer
Bovenpolder 210 0,1 0,4 1,1 2,1
Noorderdiepzone 309 0,2 0,6 1,5 3,1
Elzen-noord 34 0,0 0,1 0,2 0,3
Subtotaal natuur NDB 553 0,3 1,1 2,8 5,5
Polder Biesbosch 757 0,4 1,5 3,8 7,6
Subtotaal Plangebied NDB 1310 0,7 2,6 6,6 13,1
Sterrenburg 321 0,2 0,6 1,6 3,2
Totaal Raamplan 1631 0,8 3,3 8,2 16,3
Dordtwijkzone 275 0,1 0,6 1,4 2,8
Landbouwpolders Alloijzen
polder 154 0,1 0,3 0,8 1,5
Totaal maximum oppervlak 2060
*Inlaatbehoefte per deelgebied (nieuwe primaire watergangen worden aangelegd met een aanvoercapaciteit van 0,5 l/s/ha,
Waterbeheersplan 2009 -2015
tabel 4.3: inlaatbehoefte per deelgebied
figuur 4.6: nieuwe peilgebieden ABEN
41

42
Beschrijving peilgebieden
Peilgebied 1 is gelegen in de Alloijzen- of Bovenpolder. Voor de optimalisatie van de
peilen voor de ecologische doelstelling, wordt een minimumpeil NAP -1,00 m en maximum
peil NAP -0,40 m (vaste stuwhoogte) voorgesteld. Op basis van een meerjarige
reeks neerslag en verdamping (2003-2009, KNMI) is een waterbalans en een daaraan
gekoppeld peilverloop bepaald. In de huidige situatie is dit peilgebied een kwelgebied,
maar in het rapport van Witteveen en Bos 6 wordt aangegeven dat er infiltratie zal optreden
van ongeveer 0,1 mm/dag in een nieuwe situatie. Deze is gebruikt voor het opstellen
van de waterbalans en is voor alle maanden gelijk gesteld.
In het droge jaar van 2003 zakt het peil bijna 50 cm. In de jaren erop treedt ongeveer een
fluctuatie op van 20 cm en stijgt het peil tot aan het maximum peil. Vanaf 2005 verloopt
het peil aan het maximale peil om in 2009 weer uit te zakken. De fluctuatie die hierbij
optreden zijn voldoende voor de ecologische ontwikkeling
De infiltratie is nu gebaseerd op basis van een inschatting uit het rapport van Witteveen
en Bos. De ingeschatte infiltratie speelt in deze balans slechts een beperkte rol bij het
opstellen van de waterbalans. Hoewel in de studie “Effecten peilopzet op vrijkomen van
nutriënten en waterkwaliteit in de Nieuwe Dordtse Biesbosch” en de ecohydrologische
studie wordt vermeld dat het sterke aanbeveling verdient de hoeveelheid infiltratie te
onderzoeken met behulp van een grondwatermodel, is de verwachting dat deze niet zoveel
zal afwijken van de ingeschatte infiltratie (mogelijk een afwijking in enkele tienden
van millimeters per dag). Deze verwachting is gebaseerd op het grondwatermodel van
Tauw voor de Noorderdiepzone, die vergelijkbare waarden geeft.
Om de peilgebieden ten noorden en zuiden van de Provincialeweg met elkaar te verbinden,
wordt voorgesteld om ter hoogte van de Heerenweg een ecoduiker of sifon aan te
leggen. Deze zal onder de Provincialeweg door moeten lopen en over de duiker die de
watergang naar het gemaal voert. Of een ecoduiker, gezien de hoogte van de weg ten
opzichte van het omliggende terrein en de drooglegging van de weg, mogelijk is, dient
nog te worden bepaald (o.a. situatietekening, meting en grondbalans). Hierbij wordt
uitgegaan van de ophoging van de Heerenweg en niet het creëren van een apart peilvak
voor de drooglegging van de bestaande weg. Wel zal onder de Heerenweg een duiker
moeten worden aangelegd. Andere opties zijn wellicht een extra inlaat bij gemaal Staring
of een doorsteek onder de Provincialeweg aan de westzijde van dit peilgebied. Om
de afwatering en toevoer goed te laten verlopen, zal een aantal watergangen worden
gegraven en verbreed en een aantal verbindingen met de omliggende peilvakken worden
gedempt. Het gedeelte waar nat bos is voorgesteld, zal zodanig worden opgehoogd
dat hiervoor gunstige groeiomstandigheden ontstaan.
Het wiel wordt in het voorliggend voorstel gespaard en er wordt een watergang aan
de westzijde aangelegd, samen met bijbehorende kades om peilgebied 1 van water te
kunnen voorzien. Op deze locatie wordt het water door de aardhaalzone zowel naar de
recreatieplas (peilgebied 3) en naar de Alloijzen of Bovenpolder (peilgebieden 1 en 2)
geleid. Omdat de duiker door een secundaire kering voert is deze duiker afsluitbaar.
Peilgebied 2 is gelegen in de Alloijzen of Bovenpolder. Dit peilgebied behoudt in het
voorstel het oude peil (ZP: NAP -1,70 m; WP: NAP -1,90 m). Het peilgebied beslaat de
aardhaalzone. Het peilgebied krijgt water aangevoerd van alle omliggende peilgebieden
en eventueel via de inlaat bij het gemaal Staring. Daarnaast kan water worden uitgemalen
bij het gemaal en het middengedeelte van de in het plangebied gelegen polder.
Vooralsnog is er vanuit gegaan dat de drooglegging noodzakelijk is voor de daarin
gelegen infrastructuur en bebouwing. Daarnaast is het niet wenselijk het peil op te zetten,
omdat afwatering naar het gemaal onder vrij verval vanuit de rest van de polder
6
Effecten peilopzet op vrijkomen van nutriënten en waterkwaliteit in de Nieuwe Dordtse Biesbosch, 2009
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

uiten het plangebied dan niet meer mogelijk is. De meeste watergangen in het gebied blijven
behouden. Het gedeelte waar droog bos komt zal worden opgehoogd en wordt heringericht.
Daarnaast is door een groot aantal watergangen te verbreden (10 m) en natuurvriendelijk in te
te richten en een hondenplas extra waterberging gecreëerd van 4,7 ha.
Peilgebied 3 is gelegen in de Alloijzen- of Bovenpolder. Hierbij is een peilopzet gehanteerd van
0,70 m ten opzichte van de huidige situatie. Met deze peilopzet treedt in dit peilvak geen kwel
meer op 7 . Het waterpeil is maximaal NAP -1,00 m (WP) en mag wegzakken tot NAP -1,25 m (ZP).
Het peilgebied bestaat voor het grootste gedeelte uit de recreatieplas (model Kreekplas en is
20 ha groot met verspreid eilanden en kreken). Het peilgebied ontvangt water aan de zuidkant
uit peilgebied 1 en laat water af aan de noordkant in peilgebied 2.Door een directe verbinding
met de bezinkplas in peilgebied 4 is, in het geval van waterkwaliteitsproblemen, de plas altijd
doorspoelbaar.
Peilgebied 4 is gelegen in Polder de Biesbosch. Dit peilgebied wordt voorgesteld om de bezinkplas
te herbergen, water in te laten vanuit de Nieuwe Merwede en water te verdelen over
het plangebied. Zoals hiervoor beschreven staat dit peilgebied in de meeste gevallen in open
verbinding met peilgebied 5. In geval van calamiteiten kan de stuw tussen 4 en 5 opgezet worden.
Tevens zorgt deze stuw er voor dat het peilgebied niet wordt beïnvloed door eventuele
kunstmatige peilschommelingen voor inlaatbehoefte van andere peilgebieden. Ook hier wordt
zoveel mogelijk natuurlijk peilbeheer toegepast en zal het peil bewegen tussen maximaal NAP
0,25 m (vast stuwpeil) tot minimaal NAP -0,35 m (zie kaart watersysteem). In het peilgebied ligt
de bezinkplas van 2,5 ha groot met gemiddelde diepte van 1,5 m 8 .
Peilgebied 5 is gelegen in Polder de Biesbosch (Noorderdiepzone) en gedeeltelijk in de Zuid
Buiten-polder. Het peilgebied zal voornamelijk bestaan uit rietvegetatie. Evenals peilgebied 4
wordt voor de optimalisatie van de ecologische doelstelling een maximumpeil van NAP 0,25 m)
en minimum peil van NAP -0,35 m (vaste stuwhoogte) voorgesteld
Voor dit peilgebied is een waterbalans opgesteld en is op basis van een meerjarige reeks gemiddelde
neerslag en verdamping (2003 - 2009, KNMI) en een daaraan gekoppeld peilverloop
bepaald. De gebruikte wegzijging komt uit een rapport van Tauw “Wegzijging Noorderdiepzone
Eiland van Dordrecht”, 2009 en is gebaseerd op een verandering van oppervlaktewaterpeil, de
invloed op de stijghoogte en de infiltratie (zie tabel 4.4).
De grafiek waterbalans Noorderdiep is opgenomen in bijlage B. Ook hier zorgt het droge jaar
van 2003 voor een daling van het waterpeil van 50 cm, maar komt pas in 2008 aan maximale
peil. In 2009 zakt het peil weer bijna 50 cm. De fluctuatie die in deze 7 jaar optreedt is voldoende
voor de ecologische doelen. Wat opvalt is dat ondanks de relatief grote infiltratie (wegzijging;
0,25-0,55 mm/dag) er in dit voorbeeld geen water hoeft te worden ingelaten.
De lineaire relatie tussen het oppervlaktepeil en infiltratie is gebruikt in de waterbalans.
Peilgebied 6 is gelegen in de Elzen-Noord. In dit peilgebied wordt voorgesteld het peil op te
zetten naar WP NAP -0,50 m en dit kan in de zomer uitzakken naar ZP NAP -0,70 m (ecohydrologische
studie). Het peil in de zomer is dan gelijk aan het peil in polder de Biesbosch (peilgebied
21-5).
Door de stuw in de zomer te laten zakken kan het peilvak mee in de peilbeheersing van Polder
de Biesbosch (21-5). Het peilgebied ontvangt water van peilgebied 5 en laat water af naar Polder
de Biesbosch dat via gemaal Johan Vis het water loost op Zuid-Maartensgat.
7
Analyse toekomstige waterkwaliteit recreatieplas Nieuwe Dordtse Biesbosch, Waterschap Hollandse Delta, Witteveen + Bos en B-Ware, 2009
8
Dimensionering en Inrichting van Inlaat en Zuiveringssysteem, waterschap Hollandse Delta, DLG, 2009
Voorlopig Ontwerp ABEN
43

44
Peilgebied 7 beslaat de Hania’s polder en een westelijk deel van de Zuidbuitenpolder.
Ook voor dit peilgebied zijn drie waterbalansvarianten opgesteld. Het stuwpeil (maxpeil
NAP -0,40 m; minpeil NAP -1,00 m) is op basis van een meerjarige reeks neerslag
en verdamping (2003-2009, KNMI), een waterbalans en een daaraan gekoppeld peilverloop
bepaald. De gebruikte wegzijging komt uit een rapport van Tauw “Wegzijging
Noorderdiepzone Eiland van Dordrecht”, 2009 en is gebaseerd op een verandering van
oppervlaktewaterpeil, de invloed op de stijghoogte en de infiltratie (zie tabel 4.4). De
waterbalans van Hania’s polder is opgenomen in blijage B.
Ook in dit peilgebied zakt het peil in 2003 ongeveer 50 cm, maar haalt in 2006 alweer
het maximale peil, veroorzaakt door de lagere peilen en dus geringere infiltratie. De
natuurlijke peilfluctuatie in deze reeks is voldoende voor de ecologische doelstelling.
Een groot deel van de het gebied komt echter droog te vallen en zal in zomer de grondwaterspiegel
dieper uitzakken. Door monitoring moet worden nagegaan of er dan water
moet worden ingelaten.
Peilgebied 8 ligt aan de noordkant van de Hania’s Polder en Zuidbuitenpolder langs de
zuidkant van de Zeedijk. Dit peilgebied is voorgesteld om de drooglegging van infrastructuur
en bebouwing te garanderen. Het peilvoorstel is hetzelfde als het huidige peil
(vast NAP -1,35 m) om wateroverlast te voorkomen. Het peilgebied ontvangt water uit
peilgebied 4, 5 (via hoveniersbedrijf ) en 7 (Hania’s polder) en laat water af naar peilgebied
22-2 in de Alloijzen- of Bovenpolder. Dit peilgebied kan water aflaten naar gemaal
Staring nabij Kop van ’t land of naar de wijk Sterrenburg.
Peilgebieden 7 en 8 gaan in de nieuwe situatie (via 22-2) lozen op de Alloijzen- of Bovenpolder
(peilgebied 2). Bij het instellen van het peil in peilgebied 7 kan er meer water
worden geloosd op peilgebied 2 en kan het zijn dat dit extra wordt belast, als de lozing
plaatsvindt tijdens hevige neerslag in die periode. Om dit te voorkomen is het mogelijk
de peilen in de peilgebieden 1, 4, 5 en 7 door de stuwen nog eens 10 cm extra op te zetten
om wateroverlast in het overige deel te voorkomen.
Oppervlaktepeil (m
tov NAP)
Bezinkplas
Om het plangebied van water te voorzien moet water worden ingelaten uit de Nieuwe
Merwede. Omdat het water van de Nieuwe Merwede hoge nutriëntgehalten heeft, is
zuivering noodzakelijk. In een eerder gedane studie 9 is gebleken dat een bezinkplas
zeer effectief is in het verwijderen van de gebonden fractie nutriënten (80% van totaal)
en de meeste voordelen heeft (kosten en inpassing) ten opzichte van andere zuiveringsmogelijkheden.
De bezinkplas is gelegen in peilgebied 4. Met een plas van 2,5 ha en
1,5 m diep wordt de maximale bezinking voor een inlaatdebiet van 44 m3/s bereikt.
Voor Ptot (totaal fosfaat) is de uitstroomconcentratie dan beneden de KRW-norm. De
stikstofwaarde blijft nog wel boven de MTR-norm, maar is niet bepalend voor algenbloei
als Ptot voldoet aan de KRW-norm. Uit dezelfde studie blijkt dat bij een verschil van een
binnen- en buitenwaterstand van 10 cm een heveldiameter van 1250 mm nodig is. Verwacht
wordt dat het ten alle tijden mogelijk is om water in te laten, omdat het water in
de zomer (wanneer de inlaatbehoefte het meest kritisch is) kan wegzakken (in Noorderdiepzone
tot NAP -0,35 m). Bij deze waterstanden bestaat de kans dat minder dan 3 keer
per jaar tijdelijk niet kan worden ingelaten vanaf de rivier4. Daarnaast kan peilgebied 4
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011
Toename in stijghoogte tov huidige situatie
(m)
0,60 1,11 0,74
0,20 0,80 0,53
-0,20 0,48 0,32
Gemiddelde infiltratie
(mm/dag)
tabel 4.4: Berekende toename van de stijghoogte en gemiddelde infiltratie (Tauw, 2009)

afgezonderd worden van peilgebied 5 door middel van een stuw en kan tijdelijk het peil lager
gezet worden om ten alle tijden water in te kunnen laten. In de winter kan de inlaat over een
grote tijd worden verspreid (winterperiode) zodat bij hoge rivierstanden eventueel ook een hoger
peil in het Noorderdiep bereikt kan worden. In het document Dimensionering en Inrichting
van Inlaat en Zuiveringssysteem, Waterschap Hollandse Delta, 2009 is voor de dimensionering
van de bezinkplas en de hevel een inlaatnorm van 0,4 l/s/ha voor natuur aangehouden (Integraal
waterbeheersplan 2009-2015). De norm is opgesteld voor peilhandhaving en het voorkomen
van ernstige kwaliteitsproblemen. Gezien er in het voorlopig ontwerp uit is gegaan van
natuurlijk peilbeheer hoeft er nauwelijks water te worden ingelaten. Er is daarom ons inziens
geen reden om aan te nemen dat de inlaatnorm omhoog zou moeten en de bezinkplas en de
hevel niet voldoen.
Recreatieplas
De recreatieplas ligt in peilgebied 3 en beslaat ongeveer 20 ha. Er is uitgaan van het model
kreekplas afkomstig uit de studie Analyse toekomstige waterkwaliteit Nieuwe Dordtse Biesbosch.
Hierin wordt vermeld dat bij een peilopzet van 70 cm er geen kwel meer optreedt. Om
ook zoveel mogelijk infiltratie (wegzijging) te voorkomen is gekozen voor een peil van NAP -1,00
m dat kan wegzakken tot NAP 1,25 m. Het water is voorgezuiverd in de bezinkplas en door de
aanwezige oevervegetatie op de route naar de recreatieplas. Daarnaast stroomt het water eerst
door een krekenpatroon om alvorens in het water van de plas uit te komen. Kleine eilanden in
de plas moeten de strijklengte beperken. De plas heeft diepe delen (3 m) en ondiepe delen met
begroeide en zandoevers.
Deze diepte is groter dan in de studie aangegeven diepte van Witteveen + Bos (Toekomstige
waterkwaliteit recreatieplas Nieuwe Dordtse Biesbosch, 2009), omdat wij verwachten dat bij
een diepte van 2 m teveel waterplanten gaan groeien en het recreëren wordt bemoeilijkt. De
diepe delen hebben naar ons inziens geen nadelige gevolgen op de waterkwaliteit.
Meer dan 25% van het gebied bestaat uit rietmoeras met enkele hoge delen begroeid met wilgenbos.
Hiermee wordt voldaan aan de eis van minimale begroeiing van 20%.
De strijklengte (en breedte) wordt enigszins overschreden; de strijklengte is vanuit het zuidwesten
nu ongeveer 200 m. Door vergroting van het oppervlak treedt meer beleving op van een
plas. Doordat de eilanden op hoogste plekken en de omgeving van de plas zijn begroeid treedt
mogelijk windbreking op en zal windwerking die golfslag en opstuwing veroorzaakt erg worden
beperkt. Het effect van windbreking dient nader te worden onderzocht.
Het water wordt aangevoerd via een krekenstelsel waarbij de dimensies van de watergangen er
voor zorgen dat een gelijkmatige verdeling plaatsvindt over de kreekarmen. Om bij calamiteiten
toch gericht te kunnen doorspoelen in bepaalde hoeken zijn op de vier armen schotbalkstuwen
aangebracht die in normale omstandigheden open staan.
tabel 4.5: Indeling zandwinplas
9
Dimensionering en Inrichting van Inlaat en Zuiveringssysteem, Waterschap Hollandse Delta, 2009
Categorie opp m2 percentage
bovenwater 26338 16%
strand 7489 5%
water 88918 54%
waterriet 40493 25%
Eindtotaal 163239 100%
Voorlopig Ontwerp ABEN
45

46
Het totale volume van de recreatieplas is ongeveer 200.000 m 3 . Volgens het rapport Analyse
toekomstige waterkwaliteit recreatieplas Nieuwe Dordtse Biesbosch, 2009 moet het
water in 2-3 weken kunnen worden doorgespoeld. Dit betekent een debiet van 0,11
m3/s, dat overeenkomt met de inlaatbehoefte voor de Bovenpolder. Daarnaast is, op
aanraden van hiervoor genoemde rapport, de recreatieplas zo ingericht (met krekenstelsel
en schotbalkstuwen) dat gedeelten zijn af te sluiten en de plas nog sneller en
gerichter is door te spoelen. Daarnaast wordt aangeraden de plas alleen door te spoelen
op momenten dat dit nodig is vanuit fecale/ bacteriële verontreinigingen of blauwalgen,
om de externe belasting zoveel mogelijk te beperken.
Wiel
De ligging van het grote wiel is een uitstekende locatie om het water van Polder de Biesbosch
in de Alloijzen- of Bovenpolder te krijgen. De aardhaalzone wordt met een relatief
kleine ingreep door de aanleg van kades gepasseerd en is visueel goed in te passen in de
bestaande situatie. In de voorgestelde situatie zal een watergang langs de westzijde van
het wiel lopen om peilgebied 1 en 2 van water te voorzien. De huidige situatie van het
wiel zal hierdoor gehandhaafd blijven. Om de doorspoelbaarheid van de aardhaalzone
(peilgebied 2) te garanderen stellen wij voor een stuw te plaatsen voor de stuw richting
de recreatieplas en een duiker onder de ecoduiker die door de Zeedijk gaat.
Kades en steunbermen
Voor de peilopzet zijn in een aantal peilgebieden kades nodig. Aan de randen van deze
peileenheden wordt het maaiveld op voldoende hoogte gebracht in de vorm van een
lage kade om leeglopen van het natuurgebied door oppervlakkige afvoer over de percelen
te voorkomen. Uitgangspunt is dat de kruin van de kade minimaal 0,50 meter boven
het maximale waterpeil komt te liggen.
Aan de grenzen van het plangebied liggen twee gedeelten primaire waterkering. Aan de
oostzijde liggen de Zeedijk en de Oostdijk. Daarvan is de Zeedijk een onderdeel van het
dijkversterkingprogramma van het waterschap Hollandse Delta. Langs de westzijde van
het plangebied ligt de Westdijk. Het dijktalud wordt, in verband met de voorgenomen
peilopzet, aan de binnenzijde voorzien van een steunberm om te voorkomen dat het
polderwater direct tegen de dijk aan komt te staan. Deze steunberm kan ook bijdragen
aan de benodigde dijkversterking. De vormgeving van de steunberm is afgestemd op
het programma ven eisen en is tenminste 5 meter breed en 0,30 meter boven het hoogste
waterpeil.
figuur 4.7: Zicht vanaf Zeedijk op westzijde wiel
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

figuur 4.8: Voorbeeld van primaire kering: Zeedijk
Voorlopig Ontwerp ABEN
47

48
4.3 Landschap en cultuurhistorie
Als basis voor het landschappelijke ontwerp heeft het bestaande landschap en de wijze
waarop het gebied in de loop der eeuwen is gebruikt (cultuurhistorie) gediend. Concreet
komt dit er op neer dat waardevolle elementen in het gebied behouden en/of
versterkt worden. Een belangrijk aspect daarbij is dat de kenmerkende openheid zoveel
mogelijk behouden blijft. Op de kaart ‘cultuurhistorie en archeologie’ (zie tabblad 1d
van de productenmap) is te zien waar alle genoemde elementen zich bevinden.
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

figuur 4.9: Historische kaart 1850: overgang polder - ‘Biesbosch’
Voorlopig Ontwerp ABEN
49

50
Landschappelijk en cultuurhistorisch raamwerk
Op De Elzen en enkele verspreide bosjes na bestaat het plangebied uit open gebieden,
omkaderd door dijken met bomen. Deze dijken horen onlosmakelijk bij het landschap
van het ABEN-gebied en vormen een belangrijk onderdeel van het landschappelijk
raamwerk.
In het ontwerp wordt een verdichting voorgesteld om de recreatieve opvangcapaciteit
te vergroten en stapstenen te bieden voor fauna. In de Noorderdiepzone worden daarom
enkele kleine bosjes ontwikkeld. Rond de Overtoom komen enkele grotere bosvlakken.
De grond is op deze locatie erg geschikt voor bosontwikkeling. Tot slot komt er een
grootschalig bosgebied in de Bovenpolder (Knoop in het Land).
De Zuidbuitenpoldersekade is tot ongeveer 100 jaar geleden de grens geweest tussen
het ingepolderde land en de getijdennatuur langs de Merwede. In het nieuwe ontwerp
vormt deze kade ook de grens tussen (natte) natuur met recreatief medegebruik en een
moeraszone met riet en bosschages waar de natuur het voor het zeggen heeft. Het dijklichaam
van de Zuidbuitenpoldersekade wordt, om de doorgaande historische structuur
te accentueren, op enkele plaatsen worden hersteld. Bijvoorbeeld ter plaatse van
de kruising met de Van Elzelingenweg. Het provinciaal fietspad 220 dat op de Zuidbuitenpolderskade
is getraceerd, wordt hier van de kade afgeleid om een verkeersveilige
oversteek te creëren.
Op een aantal plekken wordt de Zuidbuitenpoldersekade gekruist door bestaande, te
verbreden en nieuw aan te leggen/herstellen kreken. Het aanbrengen van nieuwe coupures
in het dijklichaam zal vanuit historisch perspectief niet aan de orde zijn. Kruisingen
tussen de Zuidbuitenpoldersekade en de genoemde kreken worden gerealiseerd
door middel van duikers.
In het Beeldkwaliteitsplan is een aantal zichtlijnen aangegeven. Deze blijven intact. Dat
wil zeggen dat er geen elementen boven ooghoogte in de zichtlijn worden aangebracht.
In het gebied worden conform het Beeldkwaliteitsplan nieuwe bomenrijen aangebracht
en bestaande bomenrijen aangevuld om de structuur te accentueren en te verstevigen.
Dezelfde plantafstand wordt toegepast als bij de bestaande bomen. Doordat deze
plantafstand klein is, ontstaat een kathedraaleffect van hoge stammen op korte afstand
van elkaar. Als boomsoort stellen wij de es voor. Deze boom komt al voor in het plangebied
en is meer duurzaam dan de eveneens veel toegepaste populier.
figuur 4.10: Aansluiting Zuidbuitenpolderse Kade bij Zeedijk
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

Omgang met cultuurhistorische waarden
In de ontstaansgeschiedenis van het gebied is het landschap regelmatig aan verandering onderhevig
geweest door overstromingen. De mens heeft het land stukje bij beetje teruggewonnen
op het water. Dit aspect is nog duidelijk zichtbaar in het landschap. Het uitgangspunt is
dat cultuurhistorische relicten, zoals vastgelegd in de Atlas Cultuurhistorische Objecten IJsselmonde
en Eiland van Dordrecht, intact blijven. Dit zijn bijvoorbeeld de wielen, de aardhaalzone,
kooibosjes en waterhuishoudkundige relicten als stuwen en sluisjes. Deze laatstgenoemde
objecten zullen niet altijd meer hun functie vervullen, maar blijven wel zichtbaar aanwezig in
het landschap. Ook worden andere aanwezige waarden gerespecteerd die niet als zodanig zijn
vastgelegd in de Atlas. De kenmerkende kadetakkers langs de Zeedijk zijn hier een voorbeeld
van. Op deze percelen vindt geen grondwerk plaats. Ook wanneer peilopzet plaatsvindt, zal de
structuur nog steeds zichtbaar zijn door het vegetatiepatroon dat zich langjarig zal onderscheiden
van de omgeving.
figuur 4.11: Kreekrestant Noorderdiep
Krekenstelsel
Onder invloed van menselijk handelen (inpoldering) zijn op diverse plaatsen oude kreeklopen
verdwenen. Enkele van deze kreken worden op een historisch verantwoorde wijze gereconstrueerd.
Op basis van historisch kaartmateriaal zijn de locaties in kaart gebracht en opgenomen in
het ontwerp. De gereconstrueerde kreken krijgen een kreekprofiel met en een zandige oeverwal
die iets hoger ligt dan het omringende land. Het materiaal dat gebruikt wordt voor het aanvullen
van de zandige oeverwal zal gebiedseigen zijn en bijvoorbeeld vrijkomen onder uit de te graven
recreatieplas. Op enkele plaatsen wordt een doorbraak geforceerd waardoor een natte vlakte met
rietmoeras tussen de kreken ontstaat. De oeverwal kan gebruikt worden als onverharde wandelroute.
Voorlopig Ontwerp ABEN
51

52
Bekadingen
In de Bovenpolder hebben in het verleden diverse bekadingen gelegen doordat de polder
stukje bij beetje is teruggewonnen op het water. De structuur van de bekading rond
de Provincialeweg is bijvoorbeeld nog zichtbaar in het slotenpatroon. Deze kade wordt
gereconstrueerd en vormt de begrenzing van het nieuwe bosgebied. Binnen de kade
komt bos, buiten de kade is het landschap moerassig. De kade zelf biedt een uitstekend
tracé voor een halfverhard wandelpad waar vanaf de recreant de tegenstelling tussen
het open moeraslandschap en het dichte bosgebied kan beleven.
Schenkelkade
Op de overgang van de Hania’s Polder en de Zuidbuitenpolder bevinden zich restanten
van een voormalige schenkelkade. Deze kade zal worden hersteld en weer op hoogte
worden gebracht. Op de kade wordt tevens een halfverhard wandelpad aangelegd,
waardoor het mogelijk is een kort ommetje vanuit de aangrenzende woonwijk te maken.
Aardhaalzone
Ten noorden van de Zeedijk ligt een smalle zone die iets lager ligt dan de aangrenzende
gronden. Dit zijn zogenaamde aardhaalgronden. Zoals de naam al zegt, waren
deze gronden bestemd om aarde vandaan te halen voor de versterking van de Zeedijk.
Deze aardhaalzone zal grotendeels worden behouden. Ter plaatse van de Zeedijk (tussen
Nieuwe Merwedeweg en Kop van ‘t Land) is echter wel sprake van een knelpunt in
relatie tot de voorgenomen dijkversterking aldaar. Plaatselijk kan dit ten koste gaan van
een deel van de aardhaalzone. In combinatie met de voorgenomen moerasontwikkeling
aldaar zal dit in de toekomst nader worden uitgewerkt.
figuur 4.12: Principe profiel overgang recreatief bos - Bovenpolder
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

Wielen
Ten noorden van de Zeedijk bevinden zich in de aardhaalzone enkele wielen. Deze wielen zijn
verworden tot elzenbroekbos en min of meer volledig dicht gegroeid. De wielen beschikken
over hoge natuurwaarden. Behoud van deze wielen is gewenst.
Omgang met archeologische waarden
In zones met een grote archeologische trefkans worden grootschalige graafwerkzaamheden
zoveel mogelijk voorkomen.
Voor de recreatieplas wordt maximaal drie tot vijf meter diep gegraven ter plaatse van een
gordel met een redelijk tot grote archeologische trefkans (tegen de oeverzone van de Dubbel,
maar wel in het komkleigebied). Hier geldt dat bodemingrepen dieper dan 1,00 meter beneden
maaiveld vooraf moeten worden gegaan door een archeologisch vooronderzoek. Ook voor de
bezinkplas wordt dieper gegraven, namelijk 2,00 meter. De bezinkplas ligt voor een groot deel
in een gebied met hoge archeologische verwachting (oeverzone van de Dubbel). Hier geldt
dat bij bodemingrepen dieper dan 0,70 meter beneden maaiveld archeologisch (voor)onderzoek
(d.m.v. boren) moet worden gedaan. Wanneer kreken op precies dezelfde plek worden
aangelegd als ze vroeger stroomden, hoeft geen archeologisch (voor)onderzoek te worden
uitgevoerd, mits de originele omvang (breedte en diepte) van de vroegere kreek wordt aangehouden.
Gaat het graafwerk dieper of breder, dan is onderzoek wellicht wel noodzakelijk. Rond
de Overtoom ligt in een gebied waarvoor bodemroering dieper dan 0,70m beneden maaiveld
moet worden voorkomen, omdat anders archeologisch (voor)onderzoek uitgevoerd zal moeten
worden. Ten noorden van de Provincialeweg is voorzien in het graven van een hondenzwemplas
ter plaatse van de huidige boomgaard. Ook hier geldt dat bij bodemingrepen dieper dan 0,70
meter beneden maaiveld archeologisch (voor)onderzoek (d.m.v. boren) moet worden gedaan.
Voorlopig Ontwerp ABEN
53

54
4.4 Recreatie
Het VO speelt in op de geformuleerde ambities en doelen door een plek te geven aan
diverse recreatieve voorzieningen voor verschillende recreatieve doelgroepen, het creeren
van een afwisselend landschapsbeeld en een goede bereikbaarheid en parkeercapaciteit.
De recreatieve inrichting betreft niet alleen plaatsgebonden recreatie (knooppunten),
maar ook een breed aanbod aan routegebonden recreatie (fiets-, wandel- en
ruiterpaden etc.).
Recreatieve zonering, diversiteit en samenhang
De zonering en verdeling van recreatieve drukte en specifieke recreatieve voorzieningen
verhoogt de recreatiekwaliteit van het gebied, beperkt het voorkomen van onderlinge
hinder en overlast tussen verschillende doelgroepen en beschermt natuurwaarden. De
zonering tussen natuur en recreatie uit zich voornamelijk in het inrichtingsniveau en
veel minder in het landschapsbeeld.
Om te voorkomen dat recreanten met de auto door het hele buitengebied rijden zijn
bij de wegen die vanuit het stedelijk gebied naar buiten leiden (op de overgang van
stedelijk naar landelijk gebied) recreatieve knooppunten voorzien: Knoop in ‘t Land en
Sterren/Schenkel. In beide knooppunten zijn parkeervoorzieningen opgenomen voor
bezoekers die met de auto komen. Op deze plekken zijn ook informatiepanelen met
informatie over het gebied en de recreatieve voorzieningen aanwezig.
Om het gebied als een geheel te laten functioneren is er in het VO rekening mee gehouden
dat de gebiedsdelen die bereikbaar en toegankelijk moeten zijn dat in werkelijkheid
ook zijn. Tussen de recreatieve knooppunten komen voldoende fiets- en wandelverbindingen.
Hiermee wordt, zoals al eerder opgemerkt, voorkomen dat recreanten met de
auto gaan rondrijden. Een goede toegankelijkheid en bereikbaarheid zorgt er ook voor
dat recreanten niet alleen korte ommetjes, maar ook wat langere afstanden kunnen afleggen.
Tijdens een bezoek kan de recreant op deze manier de verschillende sferen in
het gebied ervaren.
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

Recreatieve opvangcapaciteit en doelgroepen
Om de beoogde bezoeken te kunnen accommoderen, is een uitgebreid padennetwerk noodzakelijk.
Hoe dichter bij de stad hoe intensiever de padenstructuur en type verharding, hoe verder
weg van de stad hoe extensiever de padenstructuur wordt en hoe extensiever de toplaag is of
zelfs helemaal ontbreekt. Het merendeel van de paden zal jaarrond begaanbaar (moeten) zijn,
ook buiten de recreatieve knooppunten. Een groot deel van het gebied wordt in meer of mindere
mate nat. Om de functie van recreatiegebied jaarrond te kunnen vervullen, moet hier bij
de aanleg van de paden rekening mee worden gehouden. De paden komen veelal op dijken of
kades te liggen. Indien dit niet het geval is worden de paden circa 0,50m hoger aangelegd dan
de directe omgeving zodat de paden niet drassig worden of onder water komen te staan.
Bos, opgaande beplanting, bomenrijen/singels en rietruigte zijn een goed middel om de zogenaamde
‘opvangcapaciteit’ van een gebied te vergroten. In het VO is gezocht naar een optimale
verhouding tussen de gewenste openheid en het bieden van beslotenheid voor recreanten.
Tevens zijn ze vanwege de afwisseling die geboden wordt van belang voor de belevingswaarde
van het gebied. In het programma van eisen is als uitgangspunt gehanteerd dat het recreatiegebied
(300 hectare RodS) een gewenste opvangcapaciteit moet krijgen van 20 personen/ha/dag.
Binnen het gebied ABEN is ruimte voor verschillende recreatieactiviteiten: landrecreatie, oever-
en waterrecreatie (zwemmen, vissen, varen e.d.) en routegebonden recreatie (wandelen, fietsen,
skaten, paardrijden). Het gebied biedt op deze manier ruimte aan verschillende recreatieve
doelgroepen of motiefgroepen. Natuurliefhebbers zullen vooral op de natuurinrichting in de
Noorderdiepzone afkomen. Een netwerk aan onverharde paden (graspaden) zal het gebied voor
deze doelgroep ontsluiten. Voor de gezelligheidszoeker biedt met name het recreatief knooppunt
Knoop in ‘t Land mogelijkheden. De groep ‘er even tussenuit’ kan in het gehele gebied
goed terecht. De groep ‘interessezoeker’ in het bezoekerscentrum.
Voorlopig Ontwerp ABEN
55

56
Recreatief knooppunt: Knoop in ‘t Land
Dit recreatief knooppunt ligt in het westen van de Alloijzen- of Bovenpolder en krijgt
een dermate hoog voorzieningenniveau dat hier de meeste recreanten opgevangen
kunnen worden. Het aantal bezoekers is voorlopig geraamd op 300.000 per jaar met
een mogelijke uitloop naar 360.000. Het voorzieningenniveau, waaronder de parkeercapaciteit,
wordt daar op afgestemd. De belangrijkste elementen zijn een afwisselend en
gevarieerd bosgebied, een recreatieplas en een bezoekerscentrum. Tevens is een parkeervoorziening
in het plan opgenomen (zie hiervoor paragraaf 4.5.).
Bosgebied
Het bosgebied binnen knooppunt Knoop in ‘t Land bestaat voor 2/3 deel uit droog bos
en voor 1/3 deel uit nat bos. Het droge bos is voorzien in het westelijke deel en het
natte bos in het oostelijke deel. Het bosgebied kent zowel open als meer besloten delen,
waardoor vanaf de Provincialeweg een afwisselend coulisselandschap is te ervaren.
Het droge bos wordt, in verband met het zoveel mogelijk sluitend krijgen van de grondbalans,
opgehoogd met enkele decimeters arm zand dat vrijkomt bij het graven van de
recreatieplas (onderuit de plas). Bijkomend voordeel is dat op deze wijze omstandigheden
worden gecreëerd die verruiging van het bosgebied met bijvoorbeeld brandnetel
moeten voorkomen. Zowel de recreant als de ecologie is hier bij gebaat.
In het bosgebied worden tevens enkele dagrecreatieterreinen ingepast. Dit zijn open
plekken in het bosgebied met kort gras die voorzien zijn van zitgelegenheid (meubilair)
en afvalbakken. Op deze terreinen kan gesport, gespeeld, gebarbecued en gepicknickt
worden. Tevens is op deze plekken plaats voor het aanleggen van enkele speelplekken
voor kinderen.
Recreatieplas
De plas is vormgegeven als een open plas met strandjes en een krekengebied aan de
zuidzijde. De kreken zijn zodanig vormgegeven dat het water langs alle kreken een even
lange weg aflegt de plas in. In het krekengebied ligt verder een aantal kreken (vooralsnog
wordt ervan uitgegaan dat dit geen probleem voor de waterkwaliteit hoeft te leve-
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

en). Op deze wijze vormt het krekengebied een groot deel van de oeverlengte van de recreatieplas.
Doordat het ingelaten water eerst door het krekengebied wordt geleid, heeft dit een extra
voorzuiverend effect op het ingelaten water. Het krekengebied kan daarnaast dienen als een
spannend ‘kanodoolhof’. Tevens kan, ten behoeve van de recreant, een knuppelpad/roosterpad
worden aangelegd, waardoor een wandeling rond de plas mogelijk wordt.
Voorgesteld wordt om enkele eilanden in het krekenstelsel in te richten als avontureneiland,
speeleiland of natuurspeelplek. Door middel van het aanbrengen van substantiële hoogteverschillen
in combinatie met vlonderbruggen, boomstammen, duikers en andere speelelementen
kan hier invulling aan worden gegeven. Door de eilanden op deze wijze in te richten ontstaat
een grote aantrekkingskracht en een bijzondere speellocatie.
De recreatieplas heeft een totale bruto oppervlakte van circa 20 hectare. Rondom liggen ligweiden
met strandjes en rietoevers. De ligweiden en strandjes lopen met een helling van 1:17
tot 1:40 af naar het water. De eerste zone vanaf de waterkant is 0,50 meter diep. Vervolgens verloopt
de waterbodem redelijk snel naar een diepte van 1,50 meter. Op de overgang wordt, op de
plaatsen waar ook kinderen worden verwacht, gedeeltelijk een drijflijn aangebracht. De diepste
punten van de plas bedragen conform het programma van eisen maximaal 3 tot 5 meter.
De recreatieplas dient op piekdagen over een opvangcapaciteit van circa 3.000 bezoekers te
beschikken. Indien wordt uitgegaan van een gemiddelde oppervlakte van 6 m2 strand/ligweide
per bezoeker op piekdagen dan dient ruim 500 meter strand/ligweide (strand 10 meter breed,
ligweide 25 meter breed) te worden aangelegd. In het plan is voorzien in een hoofdstrand van
300 meter en twee kleinere stranden van 100 meter elders langs de plas. Het hoofdstrand is qua
doelgroep primair gericht op gezinnen met kinderen en bevindt zich nabij het bezoekerscentrum.
Hier zijn ook de meeste voorzieningen geconcentreerd, zoals (kleinschalige) horeca, een
toilet- en douchegebouw en (water-)speelplekken. Aan de noord- en westzijde van de open
plas bevinden zich de andere twee strandjes. Het strand aan de westzijde van de plas is geschikt
voor mensen die minder behoefte hebben aan voorzieningen en zal daardoor rustiger zijn. Het
strandje in de noordoosthoek kan specifiek ingericht worden voor de jeugd, waarbij aanvullende
voorzieningen als een (beach)volleybalveld, tafeltennis of een kampvuurplek in de nabijheid
liggen. De stranden zijn verboden voor honden. Dit wordt middels bebording aangegeven.
Handhaving hiervan ligt bij de beheerder.
De ligweiden bestaan uit kortgemaaid gras met solitaire bomen en boomgroepen. Op de ligweiden
worden speelvoorzieningen, picknickbanken en afvalbakken geplaatst. Op een aantal
plaatsen in de recreatieplas worden steigers geplaatst waar kano’s en roeiboten kunnen aanleggen.
Om conflicten met zwemmers te voorkomen, komen deze steigers niet in de directe nabijheid
van de strandjes te liggen.
Bezoekerscentrum
Het bezoekerscentrum ligt in de noordoosthoek aan de recreatieplas. Het is bereikbaar via
een fietspad en wandelpad/brug en ligt dichtbij ligt de hoofdparkeerplaats van het recreatief
knooppunt. Het voorzieningenniveau en de omvang van het bezoekerscentrum is nog onderwerp
van gesprek.
Hondenlosloopgebied
Ten noorden van de Provincialeweg zal een aparte hondenzwemplas worden ingericht in combinatie
met een kleine parkeervoorziening. Dit geeft tevens voor een deel invulling aan de wens
van het waterschap voor aanvullende waterberging in de Knoop in ‘t Land. Rond de plas worden
veldjes ingericht waar honden los kunnen lopen. Deze veldjes worden omzoomd met een lage
haag met meerdere ingangen die afgesloten worden met een klaphek. Binnen de haag worden
enkele banken geplaatst. Door het plaatsen van een zakjesdispenser en afvalbak kunnen de
hondenbezitters de uitwerpselen opruimen.
Voorlopig Ontwerp ABEN
57

58
Recreatief knooppunt: Sterren/Schenkel
Dit recreatief knooppunt ligt in de Louisapolder, Cannemanspolder, Hania’s Polder en
de Nieuwe Hania Polder. Na Knoop in ‘t Land is dit het tweede belangrijke recreatieve
knooppunt in het gebied ABEN. De ligging is vlak nabij de woonwijk Sterrenburg, de nabij
gelegen sportvelden en het bos De Elzen. De voorzieningen in Hania’s Polder (ABENgebied)
hebben voornamelijk een extensief karakter en zijn primair gericht op wandelen
en ruitersport. Tevens is een kleine parkeervoorziening in het plan opgenomen (zie
hiervoor paragraaf 4.5).
Wandelen
In Hania’s Polder en de Zuidbuitenpolder is voorzien in een onverharde (graspad) en
halfverharde padenstructuur die bedoeld is voor wandelen door de polder. Vanuit de
aangrenzende woonwijk bestaat de mogelijkheid om een korte of desgewenst langere
rondwandeling te maken. De routes lopen overwegend over de oeverwallen van het
krekenstelsel dat weer in ere wordt hersteld (zie paragraaf 4.3.) en takken aan op de
Zuidbuitenpoldersekade en de Zeedijk.
Ruitersport
Het huidige beleid van de gemeente Dordrecht is erop gericht om de paardensport in
het buitengebied te concentreren rond het Knooppunt Sterren/Schenkel (kruispunt
Oude Veerweg/Wieldrechtse Zeedijk). Rond het knooppunt is ruimte gemaakt voor vier
maneges (drie ten zuiden en een ten noorden van de Zeedijk) en is een netwerk van
ruiterpaden voorzien. Zo is in de Noorderdiepzone ten zuiden van de Zeedijk een ruiterroute
opgenomen, waar de maneges gebruik van kunnen maken. Een ruiterroute ten
noorden van de Zeedijk (Knoop in ‘t Land) is niet voorzien in het inrichtingsplan.
Routegebonden recreatie
Mogelijkheden voor routegebonden recreatie vormen de basis van een goed functionerend
recreatiegebied. Wandelen is erg populair en wandelpaden vormen dan ook een
stevig onderdeel in het inrichtingsplan. Maar daarnaast komen er ook fietspaden en
ruiterpaden. De recreatiepaden worden niet verlicht. De verbindingen voeren zoveel
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

mogelijk langs cultuurhistorisch en landschappelijke waardevolle elementen (aardhaalzone,
eendenkooi, Zeedijk, Noorderdiep etc.). Nieuwe routes zijn in verband met de privacy van bewoners
niet direct langs of naast een bouwblok geprojecteerd. Als vuistregel is gehanteerd dat
paden minimaal 25 meter van de erfgrens en 50 meter van de woning verwijderd blijven. Daar
waar deze afstanden om ecologische of landschappelijke redenen niet mogelijk mochten blijken
te zijn dan wordt in het kader van het definitief ontwerp in overleg getreden met de betrokken
eigenaren.
Om de recreanten op te vangen is een inrichting met 150 - 300 meter aan paden per hectare
gemiddeld voor het recreatiegebied gewenst. In het natuurgebied is 50 - 150 meter pad per
hectare gewenst. Beide normen zijn gebaseerd op de systematiek van SBB – LNV, ofwel Index
Natuur & Landschap; recreatiedoeltypen. Voor het recreatiegebied (300 hectare RodS) is uitgegaan
van het type Opengesteld RodS en voor het natuurgebied (200 hectare EHS) van het type
DOELREALISATIE RECREATIE
Opengesteld Plus.
Het padennetwerk zorgt ervoor dat niet alleen van punt naar punt gewandeld kan worden, maar
dat er ook rondwandelingen gemaakt kunnen worden. Het netwerk takt aan op de verschillende
entrees (vanuit de wijk, parkeerplaatsen en recreatieve knooppunten) naar het gebied.
Er is voorzien in aansluitingen op:
- de Oude Veerweg / Schenkeldijk;
- de Zeedijk;
- de Zuidendijk;
- de Provincialeweg;
- de ets- en wandelroutes door De Elzen;
- het Lange Afstands Wandelpad.
Norm Plan
meter per hectare lengte Totaal lengte meter per hectare
R3 Opengesteld, plus (200 ha)
Gemarkeerd wandelpad 10 - 25 3.500
Fietspad 5 - 20 1.500
Ruiterpad 5 - 20 1.500
Gemarkeerd wandelpad 12.500
Fietspad 9.000
Ruiterpad 7.000
R4 Opengesteld, RodS (300 ha)
Gemarkeerd wandelpad 25 - 65 9.000
Fietspad 30 - 45 7.500
Ruiterpad 15 - 40 5.500
22.720
9.790
12.890
Vanuit de hoofdentrees is er altijd keuzemogelijkheid voor wandelen. Het wandelnetwerk is
uitgebreid en divers van karakter. Er zijn kleinere en grotere wandelingen te maken en er is van
diverse typen paden gebruik te maken. Ze takken aan op de wijken en de parkeervoorzieningen
en slingeren langs en door de verschillende landschapstypen.
Fietspaden
De Wieldrechtse Zeedijk en de Zuidbuitenpoldersekade worden met elkaar verbonden door
een fietsverbinding over de Van Elzelingenweg. Het nieuw aan te leggen provinciaal fietspad
220 sluit aan de westzijde van het gebied aan op de fietsroute door Elzen-Noord en loopt ten
zuiden van knooppunt Sterren/Schenkel over de Zuidbuitenpoldersekade in de richting van de
Zeedijk. Via het nieuwe fietspad langs de recreatieplas en de Zuidendijk wordt aangesloten op
het bestaande fietspad langs de Provincialeweg. Tussen de stad en de Zeedijk zijn drie fietsverbindingen
gewenst. Eén fietspad loopt reeds over de Schenkeldijk. Eén fietspad kan worden
gerealiseerd tussen de Dordwijkzone en Belthurepark (valt buiten plangebied). De derde (en
Voorlopig Ontwerp ABEN
45
20
26
59

60
vierde) verbinding zijn de nieuwe fietspaden aan weerszijden van de recreatieplas.
De fietspaden zijn 3 meter breed en geasfalteerd. Het asfalt wordt niet afgestrooid, zodat
het ook door skaters en skeelers prettig kan worden gebruikt. Kruisingen met watergangen
worden in principe vormgegeven met dammen en duikers. In de Noorderdiepzone
worden kruisingen daar waar nodig opgelost met bruggen.
Wandelpaden
Voor wandelaars is veel afwisseling in beleving een belangrijke wens. Dit wordt bereikt
door een zorgvuldige routing waarbij openheid en beslotenheid elkaar afwisselen en
genoten kan worden van mooie uitzichten over diverse soorten natuur. Er zijn korte (tot
circa 5 kilometer) en lange routes (tot circa 20 kilometer) mogelijk over verschillende
soorten paden (geasfalteerd, halfverhard, avontuurlijke vlonderpaden en graspaden)
zodat het gebied voor ieder type wandelaar aantrekkelijk is. Tevens is voorzien in een
aantakking op het Lange-Afstand-Wandelpad (LAW) dat vanaf de brug naar de Sionpol-
der over de Zeedijk (bij de Noordbovenpolder) naar Oosthaven loopt.
De bredere, geasfalteerde paden liggen voornamelijk in het bosgebied in recreatief
knooppunt Knoop in ‘t Land (de Bovenpolder). Hier is de recreatie intensiever en dienen
de paden goed begaanbaar te zijn zodat ook mindervaliden en mensen met kinderwagens
er comfortabel gebruik van kunnen maken. De paden zijn zo gesitueerd dat naar
eigen keuze kortere of langere rondjes gewandeld kunnen worden. De wandelpaden
langs de Zuidbuitenpoldersekade en over de nieuwe kade rond het bos in de Bovenpolder
zijn halfverhard. De paden langs de kreken in Hania’s Polder en de Zuidbuitenpolder
bestaan uit opgehoogde graspaden en stukjes knuppelpad. Kruisingen met watergangen
worden opgelost met een dam met duiker.
Ruiterpaden
Ruiters kunnen gebruik maken van het nieuwe ruiterpad dat onderlangs de Zeedijk
(door Hania’s Polder en de Zuidbuitenpolder) en dwars door de Noorderdiepzone loopt.
De route kan worden ingekort via het ruiterpad in de berm van de Van Elzenlingenweg.
De totale lengte van het ruiterpad bedraagt ongeveer 13 kilometer waardoor, afhankelijk
van de gekozen route, mogelijkheden worden gecreëerd voor 1 tot 2 uur rijden.
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

Voor de ruiterpaden is het erg belangrijk dat de drooglegging voldoende is. Kruisingen met
watergangen worden opgelost met een dam met duiker.
Ruiters wordt de mogelijkheid geboden om een lange route te kiezen. Voor zowel paard als
ruiter is het prettig als er onderweg rustmogelijkheden zijn. Voorgesteld wordt om daarvoor
enkele paarden-picknickplekken in te richten. Deze bestaat uit een grote drinktrog met daarbij
een emmer aan een ketting waarmee water uit een naastliggende sloot kan worden gehaald.
Ook wordt voorzien in meerdere aanbindvoorzieningen. De paardenpicknickplek kunnen worden
gecombineerd met een recreatief rustpunt voor recreanten (zitbank en afvalbak).
Kanoën
De recreatieplas is als zelfstandig functionerende eenheid ook geschikt voor kanovaren. Bij het
bezoekerscentrum kunnen hiervoor kano’s worden gehuurd.
Bruggen
Het type brug dat wordt toegepast, hangt af van de recreatieve route en het type gebruikers. In
halfverharde en onverharde wandelroutes worden watergangen gepasseerd met eenvoudige
houten bruggen van ongeveer 1 meter breed met eenzijdig een leuning. In geasfalteerde fietsroutes
worden, daar waar nodig, bruggen aangebracht die belastbaar zijn tot 12 ton waardoor
ze ook geschikt zijn voor onderhoudsverkeer. Voor alle bruggen geldt dat ze een eenvoudige,
functionele uitstraling hebben en robuust zijn uitgevoerd, passend in een grootschalig natuur-
en recreatiegebied.
Om een gevoel van samenhang te creëren, is het van belang dat de bruggen ondanks het verschil
in functie gelijkenis met elkaar tonen. Dit kan tot uiting worden gebracht in materiaalgebruik,
hoofdvormgeving, kleurgebruik en /of detaillering. Wij adviseren om de bruggen in de
Voorlopig Ontwerp ABEN
61

62
vervolgfase nader te laten uitwerken.
Overige recreatieve voorzieningen
Recreatieve rustpunten
Verspreid over het gebied worden in aansluiting op de recreatieve routestructuren zitbanken,
picknickbanken, afvalbakken en bebording aangebracht. Deze inrichtingselementen
hebben een eenvoudige, robuuste uitstraling en zijn zo veel mogelijk bestand
tegen vandalisme.
Routing en bewegwijzering
Omdat het een recreatiegebied met veel recreatieve routes betreft, is ook een goede
bewegwijzering en informatievoorziening van belang.
Hengelsport
In het plan zijn voorzieningen voor de sportvisserij opgenomen. Verspreid over het gebied
worden hiervoor enkele vissteigers aangelegd. Enkele daarvan zijn ook voor mindervaliden
geschikt en bereikbaar.
Observatie- en uitkijkvoorzieningen
In zowel het oostelijk deel van de Noorderdiepzone als in de Bovenpolder is voorzien in
het aanleggen van een vogelobservatiehut. Het natuurgebied is hier vandaan goed te
overzien. In de nabijheid van deze voorzieningen zullen kleine parkeervoorzieningen
worden aangelegd om parkeren in de bermen te voorkomen. Specifieke aandacht zal bij
de uitwerking besteed worden aan de bruikbaarheid en toegankelijkheid voor mindervaliden.
Het pad tussen de parkeervoorziening en de observatie- en uitkijkvoorziening
dient in ieder geval verhard en drempelvrij te zijn. Daarnaast is de uitkijkvoorziening
voorzien van een hellingbaan, zodat deze toegankelijk is voor rolstoelen.
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

Barbecueplekken
Aangezien er op dit moment geen gereguleerde plekken in het gebied aanwezig zijn om te
barbecuen gebeurt dit ‘her en der’. Het is daarom gewenst om hier specifieke, al dan niet gedeeltelijk
overdekte, plekken voor te maken. De meest logische plekken hiervoor liggen in de
recreatieve knooppunten Sterren-Schenkel en Knoop in ‘t Land. Ook moeten er spelregels worden
opgesteld voor de gebruikers van de barbecueplekken, waaronder een eindtijd van de activiteiten.
Voorlopig Ontwerp ABEN
63

64
4.5 Infrastructuur
In deze paragraaf worden zowel de boven- als ondergrondse infrastructuur behandeld.
4.5.1 Parkeren
Op basis van divers afstemmingsoverleg en de hieruit voortvloeiende advisering is in
het plan rekening gehouden met de aanleg van maximaal 400 vaste parkeerplaatsen
en 350 overloopparkeerplaatsen (grasveldjes) in de Knoop in ‘t Land. Een en ander is
gebaseerd op een bijgesteld bezoekersaantal van 300.000 (met uitloop naar 360.000
afhankelijk van het voorzieningenniveau van het bezoekerscentrum en Knoop in ‘t Land)
en een percentage bezoekers dat per fiets komt van 60%.
Voor het parkeren wordt onderscheid gemaakt tussen permanente parkeerplaatsen en
overloopparkeerplaatsen. De parkeervakken hebben een afmeting van 5,2 bij 2,5m. De
rijbaanbreedte is 5,6m. Dit leidt tot een ruimtebeslag van 20m2 per parkeervak.
Het grootste deel van de parkeerplaatsen ligt bij de recreatieplas en het bezoekerscentrum.
De overloop is alleen nodig op topdagen. 350 permanente en 350 overloopplaatsen
worden daarom ten zuiden van de Provincialeweg aangelegd. 50 parkeerplekken
ten noorden van de Provincialeweg is voldoende voor de te realiseren voorzieningen
aldaar. Deze plekken worden gesitueerd tegenover de toegangsweg naar het grote parkeerterrein
om zodoende zoekverkeer te vermijden op het vervolg van de Provincialeweg.
Bij knooppunt Sterren-Schenkel wordt een kleine parkeervoorziening aangelegd die
centraal gelegen is tussen ABEN en de Louisa- en Cannemanspolder. Hier zijn maximaal
25 parkeervakken voorzien. De parkeervoorziening fungeert tevens als startlocatie voor
de ruiterroute door de Noorderdiepzone. Er is daarom ruimte gereserveerd voor enkele
paardentrailers.
De parkeerplaatsen hebben een natuurlijke uitstraling. Bij de permanente parkeerplaatsen
bestaat de rijweg uit een betonklinkerverharding en bestaan de vakken uit grasbetontegels.
Afhankelijk van de intensiteit van het gebruik groeit in de open vakken in
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

deze tegels gras waardoor de parkeerplaats een groen uiterlijk krijgt. Tussen de rijen worden
bomen geplant. Deze versterken de natuurlijke uitstraling en bieden beschutting en verkoeling
op warme, zomerse dagen. Op de parkeerplaatsen worden lichtmasten geplaatst, omdat
ze ook in de donkere wintermaanden bruikbaar moeten zijn. Bij voorkeur wordt gekozen voor
een systeem dat reageert op aanwezigheid. Onnodig branden van verlichting en de daarbij behorende
verstoring worden zo voorkomen. De toegang tot de parkeerplaatsen wordt geregeld
met een slagboom. Dit biedt de mogelijkheid het parkeerterrein op bepaalde tijden geheel af
te sluiten.
De overloopparkeerplaatsen bestaan uit versterkt gras met een toplaag van lava. Op het oog is
het een grasveld of berm, maar het terrein beschikt wel over de draagkracht die nodig is voor
een parkeerplaats. Op de overloopparkeerplaatsen worden geen bomen aangeplant, om de terreinen
niet het traditionele beeld van een parkeerplaats te geven. Ook lichtmasten worden niet
aangebracht, omdat deze parkeerplaatsen alleen gebruikt worden op de zomerse topdagen en
dan is het lang licht. Er worden wel afvalbakken geplaatst, bij voorkeur in combinatie met een
recreatieve route, zodat ze wel bruikbaar zijn voor mensen die van het overloopparkeerterrein
gebruik maken, maar de rest van het jaar ook door andere recreanten kunnen worden gebruikt.
De toegang tot het overloopparkeerterrein wordt geregeld met een slagboom. De beheerder
bepaalt wanneer deze slagboom wordt opengezet.
Op de Provincialeweg wordt een verkeersremmende voorziening gerealiseerd ter hoogte van
de uitritten van de parkeerplaatsen en op de plek waar een doorgaand wandelpad de Provincialeweg
kruist. Het betreft twee plateaus waarbij met borden een lagere snelheid wordt aangekondigd.
Mindervaliden
Voor mindervaliden wordt een aantal plaatsen gereserveerd dicht bij de voorzieningen. Het
gaat om 5 parkeervakken op de parkeerplaats bij het bezoekerscentrum en 2 parkeervakken op
de parkeerplaats aan de noordzijde van de Provincialeweg. Vanaf hier kunnen mindervaliden
via een verhard pad het bezoekerscentrum bereiken of een rondje maken over de aanwezige
verharde padenstructuur door het recreatiebos.
Fietsparkeren
De aantrekkelijkheid van het ABEN-gebied moet tot uiting komen in goede en goed gepositioneerde
fietsparkeervoorzieningen. Fietsers laten zich lastig sturen, waardoor het zaak is de
stallingen zo dicht mogelijk bij de attractiepunten te leggen. In het geval van ABEN dus dicht
bij de strandjes en het bezoekerscentrum. Het parkeren voor auto’s is altijd verderop voorzien.
Op diverse plaatsen worden in aansluiting op wandelpaden fietsparkeerplaatsen gerealiseerd.
Deze bestaan uit een ondergrond van puin. De gradatie dient fijn te zijn en zonder glas om
lekrijden van fietsbanden te voorkomen. De fietsen kunnen gestald worden tegen robuuste,
houten leunhekken.
4.5.2 Kabels en leidingen
Over het Eiland van Dordrecht lopen grote transportleidingen als ruw- en drinkwaterleidingen
en een stikstofleiding. Daarnaast lopen in de wegbermen distributieleidingen van gas, water,
elektra en dergelijke. Ook loopt er een hoogspanningsleiding door het gebied.
De netbeheerders van de kabels en leidingen stellen eisen aan de nieuwe inrichting. Hierbij kan
worden gedacht aan het bereikbaar blijven van leidingen, drukstations en afsluiters, het respecteren
van de beschermingszone, de wijze van graven nabij een leiding, etc. De werkzaamheden
die nodig zijn om het inrichtingsplan ten uitvoer te brengen, zorgen voor risico’s ten aanzien
van de kabels en leidingen die aanwezig zijn in het gebied.
Voorlopig Ontwerp ABEN
65

66
Risico’s zijn:
• opdrijven en stabiliteit leidingen bij opzet waterpeil;
• opdrijven en stabiliteit leidingen bij verlaging van het maaiveld;
• opdrijven en stabiliteit leidingen bij verlaging van het maaiveld en peilopzet;
• stabiliteit en bereikbaarheid leidingen bij verhoging maaiveld ter plaatse van bijvoorbeeld
nieuwe kades;
• stabiliteit van hoogspanningsmasten als gevolg van verlaging/verhoging maaiveld of
graven watergangen;
• bereikbaarheid leidingen en masten als gevolg van aanleg watergangen en vernatting
van de terreinen
• beplanting onder en boven de tracés.
Onderstaand wordt aangegeven op welke wijze er bij de planvorming rekening is gehouden
met de aanwezigheid van kabels en leidingen.
Wijzigingen waterpeil
De Gasunie houdt bij aanleg van de gasleiding rekening met een waterpeil gelijk aan
maaiveld (worst case). De peilopzet heeft dan ook geen invloed op de stabiliteit van de
gasleiding. De leidingen van Evides zijn alleen gevoelig voor opdrijving bij leegstand
als er onderhoud wordt gepleegd. Air Liquide accepteert geen peilopzet. Echter het risico
op opdrijven is voor de stikstofleiding, op basis van het onderzoek door Tauw, niet
aanwezig.
Ontgrondingen
Alle partijen geven aan dat ontgrondingen boven leidingen invloed hebben op de stabiliteit
van die leidingen. De Gasunie heeft op sommige plaatsen rekening gehouden met
nieuwe watergangen en waterpartijen bij de aanleg van haar nieuwe leiding.
Ophogingen
• De mofspieleidingen van Evides zijn zeer gevoelig voor plaatselijke drukverhoging.
• De Gasunie heeft bij de aanleg van haar nieuwe leiding op sommige plaatsen rekening
gehouden met eventuele maaiveldverhogingen. Air Liquide en Evides willen middels
berekeningen aangetoond hebben dat maaiveldverhogingen geen e ect hebben.
• De kabels en leidingen van KPN en Stedin mogen maximaal 1 meter onder maaiveld liggen,
omdat ze anders onbereikbaar zijn bij calamiteiten.
• Voor de nieuwe kade langs het Noorderdiep betekent dit dat bekeken moet worden of
de leidingen van Evides (onderheid) en Air Liquide de grotere bovenbelasting aan kunnen.
Kruising Zeedijk ten behoeve van waterverbinding
Het waterschap wil dat de kruising plaatsvindt d.m.v. een afsluitbare (eco)duiker met
aan beide zijden een afsluiter. De aanleg dient plaats te vinden d.m.v. een open ontgraving.
De combinatie van bepaalde werkzaamheden en leidingtype kan leiden tot de noodzaak
van aanvullende berekeningen om aan te tonen welke invloed de werkzaamheden
hebben.
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

Voorlopig Ontwerp ABEN
67

5
68
Kostenraming
5.1 Opzet kostenraming
De kosten voor de uitvoering van het inrichtingsplan zijn in beeld gebracht met behulp
van een SSK-raming. Deze systematiek heeft een aantal voordelen. Niet alleen de kostenbepalende
elementen, maar ook onzekerheden en risico’s worden zichtbaar. Daardoor
is het in een vroeg stadium mogelijk om keuzes te maken ten aanzien van de budgetreservering
of te sturen op de inrichting. De systematiek maakt het tevens mogelijk
om de kostenraming op ieder gewenst moment, als gevolg van gewijzigde inzichten of
loon- en prijsstijgingen, aan te passen.
Om een beter inzicht te krijgen in de betrouwbaarheid van de raming is een probabilistische
analyse uitgevoerd. Hierbij worden bandbreedtes aangegeven rondom hoeveelheden
en prijzen. Op basis van de uitkomsten van een computersimulatie kunnen
gefundeerde uitspraken worden gedaan over de betrouwbaarheid en de bandbreedte
van de raming. Ook kan worden vastgesteld welke posten de grootste bijdrage leveren
aan de onzekerheid van de totale raming.
Deze wijze van kostenramen resulteert niet in slechts een eindbedrag, maar geeft twee
bedragen waarbinnen de hoogte van de investeringskosten met een bepaalde trefzekerheid
uitkomen. Als bandbreedte op de raming is een trefzekerheid aangehouden
van 50%. Dit houdt in dat er een kans van 70% is dat de raming daadwerkelijk binnen de
bandbreedte uitkomt. Er is dus een kans van 35% dat de raming hoger uitvalt dan het
hoogste bedrag van de bandbreedte, maar er is tevens een kans van 35% dat de raming
lager uitvalt dan het laagste bedrag van de bandbreedte.
5.2 Resultaten kostenraming
De investeringskosten (inclusief BTW en prijspeil januari 2011) van het VO ABEN komen
met een trefzekerheid van 50% uit tussen 15,1 miljoen en 18,3 miljoen euro. In tabel
5.1 is de samenvatting van de raming opgenomen, met hierbij een specificering in de
bouwkosten.
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

In genoemde bedragen is geen rekening gehouden met indexering van gestegen prijzen. In
het jaar van uitvoering zal het budget in de tijd geïndexeerd worden naar het op dat moment
geldende prijspeil.
Omschrijving post Totaal Risico- Totaal Totaal Totaal BTW
Voorziene reservering BTW Inclusief %
kosten Voorzien BTW
Indeling naar categorieën:
INVESTERINGSKOSTEN
Bouwkosten voorbereidende werkzaamheden € 413.159 € - € 413.159 € 78.500 € 491.659 19,00%
Bouwkosten grondwerk € 4.156.756 € - € 4.156.756 € 693.448 € 4.850.204 16,68%
Bouwkosten kunst- en bouwwerken € 2.888.831 € - € 2.888.831 € 457.398 € 3.346.229 15,83%
Bouwkosten recreatieve infrastructuur € 2.093.680 € - € 2.093.680 € 397.799 € 2.491.479 19,00%
Bouwkosten infrastructuur en parkeervoorzieningen € 1.186.473 € - € 1.186.473 € 225.430 € 1.411.903 19,00%
Bouwkosten beplantingen € 402.432 € - € 402.432 € 76.462 € 478.894 19,00%
Bouwkosten terreininrichting € 333.766 € - € 333.766 € 63.416 € 397.182 19,00%
TOTAAL BOUWKOSTEN € 11.475.098 € - € 11.475.098 € 1.992.453 € 13.467.551 17,36%
TOTAAL ENGINEERINGSKOSTEN € 1.308.640 € - € 1.308.640 € 248.642 € 1.557.281 19,00%
SUBTOTAAL INVESTERINGSKOSTEN € 12.783.737 € - € 12.783.737 € 2.241.095 € 15.024.832 17,53%
Objectoverstijgende risicoreservering investeringskosten € 1.477.599 € 1.477.599
€ 1.758.408 19,00%
INVESTERINGSKOSTEN DETERMINISTISCH € 12.783.737 € 1.477.599 € 14.261.337 € 2.241.095 € 16.783.239 17,68%
Scheefte investeringskosten € 40.732
INVESTERINGSKOSTEN PROBABILISTISCH ( Mu waarde) € 14.294.534
€ 16.823.971
tabel 5.1: samenvatting raming
Voorlopig Ontwerp ABEN 69

6
70
Uitvoeringsaspecten
6.1 Grondstromenplan
Om de natuurdoelen te realiseren en recreatief medegebruik mogelijk te maken, zijn
ophogingen en ontgravingen nodig. Sommige terreinen worden opgehoogd, andere
terreinen worden afgegraven, watergangen worden verbreed, kreken worden gereconstrueerd
en kaden worden opgeworpen. Voor de ontwikkeling van de natuurdoelen is
zoveel mogelijk gekeken naar de huidige hoogteligging van de percelen. Indien mogelijk
wordt peilbeheer toegepast om de juiste vochthuishouding te verkrijgen. Af-graven
en ophogen vindt alleen plaats als de natuurdoelen anders niet gerealiseerd kunnen
worden.
Op basis van het voorlopig ontwerp (VO) is een globaal grondstromenplan opgesteld op
basis van theoretische profielen. Hierin is aangegeven hoeveel m3 op welke plek wordt
ontgraven of opgehoogd. Bij voorkeur wordt vrijkomende grond zo dicht mogelijk bij
de ontgravingslocatie verwerkt. In het grondstromenplan is rekening gehouden met
een (tussen)depot waarin de resterende vrijgekomen grond, al dan niet gescheiden, kan
worden gestort alvorens het naar andere verwerkingslocatie wordt getransporteerd.
Mogelijke verwerkingslocaties zijn, afhankelijk van de kwaliteit van de vrijgekomen
grond, maaiveldverhogingen in Polder De Biesbosch, de voorgenomen dijkversterking
en aanvullende maaiveldverhogingen in het recreatiebos (Knoop in ‘t Land). Dit dient
nader onderzocht te worden.
Voor het berekenen van de hoeveelheden is gebruik gemaakt van het programma Auto-
CAD Civil 3D. In tabel 6.1 is de globale grondbalans opgenomen.
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

Grond ontgraven:
afgraven diverse terreinen 92.358
graven en vergraven watergangen 334.278
graven bezinkbassin, zwemplas en plas in droog bos 413.300
graven poelen 12.730
graven noorderdiep en natuurvriendelijke oevers 32.950
afgraven grond tbv aanleg zandstranden 24.080
totaal: 909.695
Verwerken gebiedseigen grond:
verwerken in kades 111.400
verwerken op kabels en leidingstroken 47.550
verwerken in droog bos 263.475
verwerken in nat bos 16.100
verwerken in Zuidbuitenpoldersekade 1.000
verwerken in Schenkelkade 1.000
verwerken in eendenkooi 5.000
totaal: 445.525
Afvoeren grond:
vervoeren grond naar depot binnen 5 km 464.170
Verwerken aan te kopen grond:
verwerken in steunbermen 23.850
verwerken in ophoging Heerenweg en Elzingenweg 268
verwerken in ophoging voetpad, fietspad en ruiterpad 5.000
verwerken in zandstrand 24.080
tabel 6.1: grondbalans
Voorlopig Ontwerp ABEN 71

72
Bodem (kwaliteit)
Uitgangspunt bij het opstellen van het grondstromenplan is de bodemkwaliteitskaart
van de gemeente Dordrecht geweest. Voor de haalbaarheid van het plan is het nog wel
nodig om vast te stellen of de huidige milieuhygiënische kwaliteit van de bodem geschikt
is voor de toekomstige natuur- en recreatiebestemming (toets bodemkwaliteit bij
bestemmingsplannen).
Binnen een deel van het plangebied komen incidenteel sterke verhogingen voor aan
metalen in grond. De oorzaak van de sterke verhogingen vindt zijn oorsprong in de aanwezigheid
van voormalige kreken, die door het plangebied lopen, waarin de oorspronkelijke
waterbodem verontreinigd was. De verwachting is, dat sprake is van een zeer
wisselend verontreinigingspatroon, zowel in horizontale als in verticale richting. Een
belangrijke oorzaak hiervan is de voormalige loop van het krekenstelsel en de daarop
volgende dempingen en vergravingen.
Het is van belang om in het kader van de verdere uitwerking van het VO de exacte verontreinigingsituatie
in beeld te brengen. De aanpak is onderstaand in grote lijnen geformuleerd:
• In de zuidelijke helft van het plangebied is de grond heterogeen verontreinigd met metalen,
waarbij plaatselijk de achtergrondwaarde, de tussenwaarde en ook de interventiewaarde
wordt overschreden.
• De bodemverontreiniging kan invloed hebben op het toekomstige terreingebruik. Mogelijk
is de bodem plaatselijk, voor bepaalde bestemmingen niet geschikt.
• Er dient duidelijkheid te komen over de verontreinigingssituatie in de zuidelijke helft
van het plangebied. Dit kan op verschillende manieren, variërend van stapsgewijs tot
intensief, waarbij de gewenste informatiedichtheid op een bepaald moment belangrijk
is.
• Nadat er duidelijkheid is over de verontreinigingssituatie kan deze worden getoetst aan
het beleid. Het beleid kan ook al van invloed zijn op de onderzoeksopzet.
• Geadviseerd wordt om in samenspraak met de Milieudienst Zuid-Holland Zuid een stappenplan
voor de verontreinigingssituatie op te stellen.
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

6.2 Vergunningen
Alvorens het inrichtingsplan kan worden uitgevoerd, dienen diverse vergunningen en ontheffingen
te worden aangevraagd. Vanaf 1 oktober 2010 is de Wet Algemene Bepalingen Omgevingsrecht
(Wabo) landelijk ingevoerd en kan een omgevingsvergunning worden aangevraagd
bij de gemeente via www.omgevingsloket.nl . De omgevingsvergunning vervangt een groot
aantal oude vergunningen.
De nieuwe omgevingsvergunning maakt het aanvragen van vergunningen overzichtelijker en
bespaart tijd en geld. De watervergunning gaat niet mee in de omgevingsvergunning, maar
de ministeries gaan ervoor zorgen dat beide vergunningen in één keer kunnen worden aangevraagd
bij het digitale omgevingsloket. Een watervergunning dient aangevraagd te worden bij
het waterschap.
Voorlopig Ontwerp ABEN
73

7
74
Hoe nu verder?
Binnen het VO zijn verschillende onderwerpen aan de orde
gekomen die nog niet zijn uitgekristalliseerd in relatie tot de
uitvoering. In dit hoofdstuk wordt beschreven welke onder-
werpen dit zijn en welke vervolgacties nodig zijn. Er worden
aanbevelingen gedaan voor gefaseerde uitvoering en con-
tractvormen. Tevens worden leemten in kennis inzichtelijk
gemaakt. Ook het aspect beheer en onderhoud zal in dit
hoofdstuk terugkomen.
7.1 Realisatiestrategie
Behalve het traject dat thans wordt doorlopen om te komen tot een nieuw bestemmingsplan,
zal een traject worden vormgegeven dat moet leiden tot een definitief ontwerp,
een bestek cq vraagspecificatie en uitvoering. De uitvoering zal gefaseerd plaatsvinden
in clusters cq. deelgebieden van voldoende omvang (hectares). De snelheid
waarmee het gebied haar uiteindelijke gedaanteverandering ondergaat, is hierdoor in
belangrijke mate afhankelijk van het tempo van grondverwerving.
In grote lijnen zal deze route bestaan uit:
• het, al dan niet in deelgebieden, opstellen van een de nitief ontwerp (DO) voor de inrichting
van ABEN;
• keuze contractvorm/aanbestedingsvorm (bestek cq. vraagspeci catie);
• opstellen bestek/cq. vraagspeci catie;
• aanbesteding en gunning;
• uitvoering.
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

7.2 Onderzoek en nader uit te werken
Het VO is gebaseerd op de nu bekende onderzoeksgegevens. Voordat de uitvoering kan aanvangen
moet het VO concreter worden gemaakt en is aanvullend onderzoek nodig. Hieronder
volgt een opsomming van enkele nog uit te voeren onderzoeken.
Natuur
• De fosfaatbelasting van de bovengrond is slechts op een beperkt aantal locaties inzichtelijk. Om
een goede uitspraak te kunnen doen over het al dan niet afgraven van percelen en het risico
op algenbloei is nader onderzoek noodzakelijk. Speciale aandacht verdienen hierbij botanisch
waardevolle graslanden.
• Het is niet geheel duidelijk of het onderwerken van de voedselrijke bovenlaag in de Alloijzen- of
Bovenpolder voldoende is om nalevering van fosfaat te voorkomen. Cruciaal hierin is hoe het
grondwater stroomt na peilopzet en of er kwel optreedt vanuit de rivier of vanuit het Noorderdiep
en in hoeverre hiermee fosfaten worden aangevoerd.
Water
• De nalevering van nutriënten uit de bodem en de nutriënten uit het inlaat en kwelwater geven
reden tot zorg over de waterkwaliteit. Witteveen & Bos en Onderzoekscentrum B-Ware hebben
een voorstudie gedaan naar de waterkwaliteitsproblemen. Zij constateerden dat de problemen
beheersbaar zijn bij een goede inrichting (diepte, strijklengte, aandeel moeras etc.). Ten
opzichte van dit onderzoek wordt er in het voorliggende VO minder water ingelaten; de overige
nutriëntenstromen zijn vergelijkbaar. De waterkwaliteit van het VO zal dan ook nog beter be-
Voorlopig Ontwerp ABEN 75

76
heersbaar zijn. Toch zijn in beide de onzekerheden groot, met name door onzekerheden
in de bodemopbouw, die via kwel uxen doorwerken in de waterbalans. Daarnaast
is onduidelijk wat de nalevering van fosfaat zal zijn in de verschillende deelgebieden.
Aanbevolen wordt eerst deze onzekerheden te verkleinen (door aanvullend bodem- en
grondwateronderzoek) en vervolgens een nieuwe water- en sto enbalans op te stellen.
Zowel op het niveau van de zwemplas als op het niveau van het hele gebied kan een waterkwaliteitsstudie
(biologische kwaliteit en zwemwaterkwaliteit) worden uitgevoerd.
• De strijklengte (en breedte) wordt enigszins overschreden; de strijklengte is vanuit het
zuidwesten nu ongeveer 200 meter. Door vergroting van het oppervlak treedt meer beleving
op van een plas. Doordat de eilanden op hoogste plekken en de omgeving van
de plas zijn begroeid treedt mogelijk windbreking op en zal windwerking die golfslag en
opstuwing veroorzaakt erg worden beperkt. Het e ect van windbreking dient nader te
worden onderzocht, bijvoorbeeld in een ruimtelijk model.
• De waterpeilen gaan in de Alloijzen- of Bovenpolder en de Noorderdiepzone hoger worden
dan in de huidige situatie. Nog onduidelijk is wat het regionale e ect is van deze
peilopzet, zoals op het agrarische deel van de Biesbosch, de bebouwingsstrook langs de
Zeedijk en de Provincialeweg.
• De dimensionering van de kwelsloot in Polder de Biesbosch vereist nader onderzoek.
Hierbij dient te worden onderzocht hoeveel kwel moet worden weggevangen en welke
dimensies de sloot krijgt.
• Nader uitwerken/onderzoeken mogelijkheden van sifon of duiker onder de Provincialeweg
om peilgebied 1 met elkaar te verbinden.
• Herberekening van de benodigde waterberging op basis van nieuwe functies is gewenst.
• Het aanbrengen van vispassages bij stuwen vereist een waterafvoer (30-50 l/s). Of dit
‘lekkageverlies’ is te compenseren met bijvoorbeeld een windmolen (bv. Bosman of vergelijkbaar)
in tijden van de vistrek dient nader te worden onderzocht.
Landschap en cultuurhistorie
• De archeologische waarden zijn gebaseerd op bureauonderzoek. Een verkennend veldonderzoek
biedt een beter beeld van de archeologische waarden op de plekken waar
gegraven wordt. Op basis van dit onderzoek kan een uitvoeringsstrategie worden opgesteld.
Alvorens een veldonderzoek kan worden uitgevoerd, dient eerst het de nitieve
inrichtingsplan gereed te zijn.
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

Recreatie
• Om een gevoel van samenhang te creëren, is het van belang dat de bruggen ondanks het verschil
in functie gelijkenis met elkaar tonen. Dit kan tot uiting worden gebracht in materiaalgebruik,
hoofdvormgeving, kleurgebruik en /of detaillering. Wij adviseren om de bruggen in de
vervolgfase nader te laten uitwerken.
• De in dit VO voorgestelde landschappelijke en ruimtelijke inrichting van de recreatieplas en het
recreatief knooppunt Knoop in ‘t Land (recreatiebos) verdient nog nadere uitwerking. Met behulp
van burgerparticipatie zal daar invulling aan worden gegeven. Speci ek aandachtspunt bij
de uitwerking van de recreatieplas is het aspect (zwem)waterkwaliteit. Aandachtspunt bij de uitwerking
van het recreatiebos is de mogelijkheden voor inpassing van intensieve en spannende
recreatievormen (buitensporten) waardoor de motiefgroep ‘uitdagingszoeker’ nadrukkelijker
worden bediend.
• Nadere uitwerking van de recreatieve inrichting, waarbij onderscheid wordt gemaakt in een
basisinrichting (binnen 1-3 jaar) en een aanvullende inrichting die op termijn (3-10 jaar) plaatsvindt.
De aanvullende inrichting zal in belangrijke mate worden afgestemd op de ontwikkelingen
(gebruik, behoefte e.d.) die het gebied doormaakt.
Infrastructuur
• Aanvullend onderzoek naar mogelijkheden en onmogelijkheden op kabel- en leidingstroken.
Nadere afstemming met leidingbeheerders is van groot belang.
• De Provincialeweg is door de gemeente aangewezen als gebiedsontsluitingsweg waar 80 kilometer
per uur mag worden gereden. De in het VO opgenomen verkeersremmende maatregelen
in de vorm van plateaus passen bij een erftoegangsweg waar 60 km/u gereden mag worden. Het
principe van de plateaus is akkoord, maar er moet wel altijd een goede balans blijven die vier seizoenen
lang acceptabel is. Dat betekent dat er niet alleen gekeken moet worden naar verkeerstechnische
oplossingen, maar ook naar de poortfunctie. Als weggebruiker moet je beleven dat
je een bijzonder gebied doorsnijdt. Nadere uitwerking van de inrichting van de Provincialeweg
ter hoogte van recreatief knooppunt Knoop in ‘t Land is derhalve gewenst.
• Nadere uitwerking (recreatieve) verkeersstromen (regionaal en lokaal) in een verkeersplan. Speci
eke aandacht voor routing en knelpunten.
Diversen
• Het is van belang om, in relatie tot de gestelde doelen, de mogelijkheden voor het oplossen van
het grondoverschot (gesloten grondbalans) aan te geven. In dit kader is het wenselijk om de
kansen voor het afzetten van grond buiten het plangebied (bijvoorbeeld in het blijvend agrarisch
gebied in Polder De Biesbosch of in projecten in de omgeving) te inventariseren en te benoemen.
• Onderzoek naar de risico’s van de huidige milieukwaliteit van de bodem voor de toekomstige
inrichting en het grondstromenplan.
• Als aandachtspunt voor de nadere uitwerking kan ook de inventarisatie van verdachte locaties
(wegen, kavelpaden, dammen, erven etc) worden genoemd.
• In dit VO wordt stilgestaan bij verschillende aspecten, waarbij met name natuur, water en recreatie
een belangrijke rol spelen. Met name de natuurwaarden en het daarop afgestemde natuurlijk
peilbeheer zal intensief worden gemonitord. Op basis van de (tussen)resultaten van het
monitoringsprogramma is bijvoorbeeld bijstelling van de peilen mogelijk.
Voorlopig Ontwerp ABEN
77

78
7.3 Beheer en onderhoud
Uitgangspunten
De algemene doelstelling is dat het gebied na inrichting onderhoudsarm dient te zijn.
Dit betekent dat gestreefd dient te worden naar een minimaal beheer op een zodanige
wijze dat successie leidt tot de gewenste natuurdoeltypen. Dit is alleen te bereiken
door te zorgen voor een goede uitgangssituatie in combinatie met een overgangsbeheer
in de eerste jaren. Het overgangsbeheer richt zich vooral op het voorkomen van
wilgenopslag en het stimuleren van rietontwikkeling. Dit kan door gebruik te maken
van bestaande groeiplaatsen van riet, in combinatie met inzaai of aanplant. Hiervoor
wordt zoveel mogelijk lokaal riet gebruikt, bijvoorbeeld dat bij verbreding van kreken
vrij komt. Bij een abrupte opzet van het waterpeil zou een groot deel van bestaande
riet afsterven. Daarom is gekozen voor een gefaseerd en geleidelijk opzetten van de
waterstand, waarmee kan de ontwikkeling van riet gestuurd worden. Hiermee zijn in
andere gebieden, zoals bijvoorbeeld de Groene Jonker (Nieuwkoop) goede resultaten
bereikt. Mogelijk moeten droge delen eerst ingezaaid worden met gras om opslag van
wilgen in het stadium direct na aanleg te voorkomen. De grasvegetaties worden bij het
geleidelijk opzetten van het waterpeil over meerdere jaren op termijn vervangen door
riet. Doordat de geleidelijke opzet van de waterstand de ontwikkeling van het riet volgt,
wordt tevens voorkomen dat er in de beginjaren grote waterplassen ontstaan, die vervolgens
moeilijk dichtgroeien. Omdat de ontwikkelingen in hoge mate afhankelijk zijn
van onvoorspelbare factoren als klimaat en vestiging van riet, moet dit proces in nauw
overleg tussen de waterbeheerder (WSHD) en de natuurbeheerder (SBB) plaatsvinden.
Het zal naar verwachting ongeveer tien jaar duren voordat het eindbeeld (en de eindwaterstand)
is bereikt. Gedurende deze periode moeten ongewenste ontwikkelingen worden
tegengegaan door waterbeheer of natuurbeheer. Het eindbeeld is een duurzaam
en zelfregulerend ecosysteem, waarbij de beheersintensiteit fors omlaag kan.
figuur 7.1: principe ontwikkeling: oplevering - na 2-5jaar - eindbeeld (van boven naar beneden)
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

CONCEPT BEHEERRAMING ABEN
Bepaling jaarlijkse beheerkosten
Totaaloppervlakte 462,00
normkosten totaal
Natuur NBL (Staatsbosbeheer) eenheid prijs bedrag
04.02 zoete plas (ondiep water) 12,00 ha 100,39 1.204,68
05.01 moeras 234,00 ha 840,94 196.779,96
10.02 vochtig hooiland 8,00 ha 1.440,31 11.522,48
12.03 glanshaverhooiland (incl. leidingstroken) 22,00 ha 757,84 16.672,48
14.01 rivier- en beekbegeleidende bossen 69,00 ha 74,35 5.130,15
14.03 haagbeuk- en essenbos 50,00 ha 97,53 4.876,50
R3 recreatie Opengesteld Plus 395,00 ha 177,82 70.238,90
Recreatie (Parkschap NP De Biesbosch)
R4 recreatie RodS - Knoop in het Land (bosgebied + recreatieplas) 67
Infrastructuur (gemeente Dordrecht)
fietspaden verhard, asfalt 3,0 m1 breed (excl. bermen) 9.790
Beheerders
subtotaal 306.425,15
ha 4.907,00 328.769,00
subtotaal 328.769,00
m1 2,55 24.964,50
subtotaal 24.964,50
Watersysteem (waterschap Hollandse Delta) PM
subtotaal
-
Jaarbedrag exclusief BTW 635.194,15
+ BTW 19% 19% 120.686,89
Jaarbedrag inclusief BTW 755.881,04
gemiddeld totaal per ha areaal per jaar 1.636,11
tabel 7.1: concept beheerraming
In het raamplangebied worden de volgende beheerders actief: Staatsbosbeheer, Natuur- en Recreatieschap
De Hollandse Biesbosch, waterschap Hollandse Delta en de gemeente Dordrecht.
De hoofdlijnen voor een verdeling van eigendom beheer en onderhoud zien er als volgt uit:
• Staatsbosbeheer gaat de gebieden beheren die het karakter hebben van min of meer aaneengesloten
bos- en natuurgebied. De recreatievoorzieningen in deze gebieden, die passen binnen
de tussen het ministerie van LNV en Staatsbosbeheer overeengekomen recreatiedoel-typen,
maken onderdeel uit van dit beheer;
• Het Natuur- en Recreatieschap neemt het beheer c.q. de beheerskosten voor zijn rekening van
voorzieningen in de bossen en natuurgebieden die qua voorzieningenniveau uitstijgen boven
de tussen LNV en Staatsbosbeheer overeengekomen recreatiedoeltypen;
• Het Natuur- en Recreatieschap gaat de gebieden beheren met intensieve recreatiefuncties en
de gebieden waar ontwikkelingen voorzien worden met een belangrijke inbreng voor private
partijen (bijv. horeca, recreatievoorzieningen e.d.);
• Het waterschap heeft het (juridische) beheer van alle wateren. Het onderhoud van de verschillende
watergangen ligt bij de onderhoudsplichtige: (hoofdwatergangen het waterschap, dijksloten
het waterschap, wegsloten de wegbeheerder en overige watergangen de aanliggende
eigenaren).
• Gemeente Dordrecht beheert enkele etspaden in het buitengebied.
• De algemene doelstelling is dat het gebied na inrichting onderhoudsarm dient te zijn. Dit betekent
dat gestreefd dient te worden naar een minimaal beheer op een zodanige wijze dat successie
leidt tot de gewenste natuurdoeltypen.
Voorlopig Ontwerp ABEN
79

Nieuwe Dordtse Biesbosch
8
Beeldkwaliteitplan
Ten behoeve van ter visie legging Ontwerp-Bestemmingsplan De Nieuwe Dordtse Biesbosch, juni 2009
80
Beeldkwaliteitsplan
1
Overzicht gebruikte
literatuur en bronnen
Anonymus, 2001. Handboek robuuste verbindingen. Ecologische randvoorwaarden.
Alterra / LNV, Wageningen.
Bal, D., H.M. Beije, M. Fellinger, R. Haveman, A.J.F.M. van Opstal & F.J. van Zadelhoff,
2001. Handboek Natuurdoeltypen. Tweede, geheel herziene editie. Rapportnummer
2001/020. Ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij, Expertisecentrum LNV,
Wageningen.
Berendsen, H.J.A, ‘Landschappelijk Nederland’, 2005
Boudewijn, T.J., E.J.F. de Boer, R.J.W. van de Haterd & S.M. Veen, 2002. Hoogwaardige natuur
bij IJsselmonde. Analyse van inrichtingsconcepten. Bureau Waardenburgrapportnr
01-117, i.o.v. Provincie Zuid-Holland Culemborg.
Boudewijn, T.J., F.J. van der Linden, E.J.F. de Boer & E.O.A.M. de Swart, ‘Hydro-ecologische
systeemanalyse Eiland van Dordrecht’ , Bureau Waardenburg / IWACO, 1999.
Brongers, M., R. Jalving & I. Bax, 1997, ‘De vegetatie van een deel van het Stragisch
Groenproject ‘Eiland van Dordrecht” in 1997’, A&W-rapport 160. Altenburg & Wymenga,
Veenwouden.
Dienst Landelijk Gebied, ‘Raamplan Eiland van Dordrecht, Strategisch Groenproject
Eiland van Dordrecht’, december 2006
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

Dienst Landelijk Gebied, ‘Raamplan Eiland van Dordrecht, Strategisch Groenproject Eiland van
Dordrecht’, december 2006
Gemeente Dordrecht, Sector Stadsontwikkeling, ‘Uitvoeringsprogramma Stedelijke Ecologische
Structuur Dordrecht 2009-2013’, 2008.
Gemeente Dordrecht, dienst Stadsontwikkeling, ‘Ontwerp-bestemmingsplan “Nieuwe Dordtse
Biesbosch’, juni 2009
Haan, A., R. Haan, N. Smits & L. Veen, ‘Het Strategisch Groenproject Eiland van Dordrecht en de
Natuurwetgeving (Flora- en faunawet, Natuurbeschermingswet 1998, Ecologische Hoofdstructuur)’,
Rapport W271. Natuur-Wetenschappelijk Centrum, Dordrecht, 2008.
Kemmers, R.H., P.C. Jansen & S.P.J. van Delft, 2001. Waterbeheer en indirecte eutrofiëring. Effecten
op het Weidekervelgrasland (Sanguisorbo-Silaetum) in de Hengstpolder nabij Sliedrecht.
Alterrra-rapportnr 413, Wageningen.
Krijgsveld, K.L., R.R. Smits & J. van der Winden, 2008. Verstoringsgevoeligheid van vogels.
Update literatuurstudie naar de reacties van vogels op recreatie. Rapport08-173. Bureau Waardenburg,
Culemborg.
Landschapsbeheer Nederland, ‘Atlas cultuurhistorische objecten IJsselmonde en Eiland van
Dordrecht’, 2009
Voorlopig Ontwerp ABEN 81

82
Lensink, R., P.W. van Horssen & J. de Fouw, 2010. Faunabeheerplan zomerganzen Zuid-
Holland. Hoofddocument bij zeven regoplannen. Rapport 09-115. Bureau Waardenburg,
Culemborg.
Lola en Gemeente Dordrecht, ‘Beeldkwaliteitsplan Nieuwe Dordtse Biesbosch’, juni
2009
OD205, ‘Eiland van Dordrecht en Merwelanden’
Tauw, ‘Onderzoek kabels en leidingen Nieuwe Dordtse Biesbosch’, 8 december 2009
Verbeek, R.G. & J. van der Winden, 2010. Randvoorwaarden voor optimaal moeras in
Polder Groot Mijdrecht Noord-Oost. Rapport 09-173. Bureau Waardenburg, Culemborg.
Verdonschot, P.F.M., 2009. Verkenning van de steekmuggen- en knuttenproblematiek
bij klimaatverandering en vernatting. Alterrarapportnr 1856, Wageningen.
Visscher, H.A., ‘Het landschapspark Buitendordt’,
Waterschap de Groote Waard, ‘Toelichting op het peilbesluit voor het gemaal van het
bemalingsgebied Johan Vis’, december 1999
Waterschap Hollandse Delta en Dienst Landelijk Gebied, ‘Ecohydrologisch onderzoek
Nieuwe Dordtse Biesbosch’, 2009
Waterschap Hollandse Delta, ‘Definitieve Waterbeheersplan’, vastgesteld op 26 november
2009
Weeda, E.J., 1991. Het Sanguisorbo-Silaetum ex Hundt 1964 en verwante graslandvegetaties
in het midden-Nederlandse rivierengebied. Stratiotes 3:3-32.
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

Websites
www.geo.zuid-holland.nl
www.AHN.nl
Alterra, Bodemkundig informatiesysteem http://www.bodemdata.nl
www.waarneming.nl
Geoportaal waterschap Hollandse Delta: http://www.wshd.nl/partners/geoportaal
Alterra, 2010. Landelijke vegetatie databank. www.synbiosys.alterra.nl/lvd (met uit dit gebied
vooral gegevens uit 1970-1980 van de Provincie Zuid-Holland).
Overige bronnen
Gemeentelijke archeologische verwachtingskaart (2009)
Ongepubliceerde waarnemingen R. Verbeek
Voorlopig Ontwerp ABEN
83

84
Kop van ´t Land 1625
Bijlage A
Gebiedskarakteristiek
Wordingsgeschiedenis en bodem
Dordrecht heeft een ingewikkelde geologische ontstaansgeschiedenis. Rond het begin
van de jaartelling bestond het gebied uit veenlandschap waar rivieren als de Maas naar
de zee doorheen stroomden. Door overstromingen uit zee werd afwisselend klei en
veen (o.a. Hollandveen) afgezet. Het totale gebied behoort volgens Berendsen (2005)
tot de fysisch geografische regio van het Zuidwestelijk Zeekleigebied.
De rond 1300 aanwezige veenbodem, doorsneden door rivieren en veenstromen, werd
tijdens de Sint Elisabethsvloed in 1421 op sommige plaatsen weggespoeld. Op de veenrestanten
ontstonden door aanslibbingen klei- en zandruggen waardoor een klei-opveenlandschap
met stroomgordelafzettingen in de ondergrond is ontstaan. Op veel
plekken ligt de komklei die in de Middeleeuwen is afgezet op het veen nog onaangeroerd
aan de oppervlakte.
Het gebied viel op twee manieren droog, door opwassen en door aanwassen. Aanwassen
ontstonden daar, waar sedimentatie plaats vond aan bestaand land, namelijk de
oude stadskern van Dordrecht, de Noorddijk van de vroegere waard en de Alloijzen-
of Bovenpolder. Opwassen ontstonden doordat door sedimentatie platen worden gevormd,
die later langdurig droogvielen, zoals de driehoek Willemsdorp-Cannemanspolder-Krabbepolder,
de polder de Biesbosch en aangrenzende buitendijkse gronden en de
Merwelanden. Verschillen tussen opwassen en aanwassen zijn dat opwassen onderling
gescheiden worden door water en kleiner en minder strak van inrichting zijn dan aanwassen.
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

Eerste Biesbosch Mijlpaal
Vóór de Elizabethvloed maakte het gebied deel uit van De Groote Waard. De (her)inpoldering
van het eiland van Dordrecht is begonnen rond 1600. De eerste polder was in 1603 gereed, ’t
Oude Land van Dubbeldam. Tot de jaren ’20 van de vorige eeuw werd het land stukje bij beetje
teruggewonnen op het water. De huidige dijkenstructuur met veel dijken op korte afstand van
elkaar en de schenkelkaden zijn stille getuigen van dit proces. Polder De Biesbosch was tot
voor kort nog een zoetwatergetijdegebied, resten van getijdenkreken zijn nog zichtbaar in de
polder. Deze polder is pas in 1926 ingepolderd. Het totale gebied is daarna nogmaals getroffen
door de overstroming van 1953 . Alle deelgebieden bevinden zich op jonge rivierkleiontginningen.
De bodem in het projectgebied bestaat uit kalkrijke poldervaaggronden. Vaaggronden worden
gekenmerkt door het ontbreken van de B-horizont. Hier hebben na de sedimentatie geen bodemvormende
processen meer plaatsgevonden. De textuur verschilt van zware zavel rondom
de oude kreken tot zware klei op enige afstand van de kreken. De gronden zijn vruchtbaar en
hebben een goed vochtleverend vermogen.
Voorlopig Ontwerp ABEN 85

86
Ruimtelijke opbouw
De Noorderdiepzone is zeer open met weidse uitzichten en wordt begrensd en doorsneden
door de Zeedijk en de Zuidbuitenpoldersekade. De verkaveling staat haaks op
de Zeedijk.
Het hoog opgaande bos De Elzen contrasteert met de openheid van de Noorderdiepzone.
Langs de Zeedijk liggen twee percelen met bos en rietland die massa geven aan een
verder vrij open ruimte. Kenmerkend voor het Eiland van Dordrecht zijn de laanbeplantingen
op de Dijken. De Alloijzen- of Bovenpolder is een grootschalige en langgerekte
aanwas aan het oude land. Het is een relatief open polder met een verkavelingsrichting
vanuit de Zuidendijk.
Hoogteligging
figuur A.1: Hoogtekaart (bron: AHN)
Van de schenkelkade die de Zuidbuitenpolder en de Hania’s polder scheidde bleef het
tracé nog herkenbaar. In de Zuidbuitenpolder zijn enkele bochtige sloten restanten van
smalle kreken. Ze geven nog een duidelijk beeld van de geomorfologische gesteldheid,
die het gebied van de polder vlak voor zijn bekading kenmerkte. Een van de kreekjes is
vanuit de Zeedijk over grote lengte te overzien.
Kop van ’t Land is een markante plek. De lijnen van het landschap, zoals dijken, kreken,
wegen en bomenrijen komen hier samen.
De laagste gedeelten van het plangebied liggen in Alloijzen- of Bovenpolder en de Hania’s
Polder. De maaiveldhoogtes liggen hier grotendeels onder of rond NAP. Het oostelijk
deel van de Noorderdiepzone is hoger gelegen tot wel één meter boven NAP.
Cultuurhistorie en archeologie
De Cultuurhistorische Hoofdstructuur Zuid-Holland (kortweg CHS) geeft een overzicht
van het cultureel erfgoed in Zuid-Holland op de thema’s archeologie, landschap en nederzetting.
Zowel de kenmerken (wat is het?) als de waarden (wat is het belang ervan?)
zijn in kaart gebracht. Overblijfselen die nog voldoende herkenbaar zijn als een kenmerk
van de regionale bewonings- en ontginningsgeschiedenis zijn op kaart gezet en
gewaardeerd. Wat betreft de historischcultuurlandschappelijke objecten zijn de gegevens
in de ‘Atlas cultuurhistorische objecten IJsselmonde en Eiland van Dordrecht’ (raad-
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

pleegbaar via Bureau Monumentenzorg en Archeologie van de gemeente Dordrecht) en het
rapport ‘Het landschapspark Buitendordt’ het meest gedetailleerd. De informatie is aangevuld
met gegevens uit het ‘Ontwerp-bestemmingsplan Nieuwe Dordtse Biesbosch’ en het ‘Beeldkwaliteitsplan
Nieuwe Dordtse Biesbosch’. In het nieuwe bestemmingsplan zullen de historische
cultuurlandschappelijke waarden integraal worden opgenomen. Wat betreft de archeologische
waarden wordt de gemeentelijke archeologische verwachtingskaart (inclusief het rapport ‘Stad
en slib’) gehanteerd, boven de archeologische kaarten van de CHS. Deze is raadpleegbaar via
Bureau Monumentenzorg en Archeologie van de gemeente Dordrecht. In de maak is nog een
beleidswaardenkaart die straks leidend zal zijn. Het gemeentelijk archeologisch beleid wordt
echter al conform deze kaart uitgevoerd via het bestemmingsplan.
Op inventarisatiekaart 5 achter tabblad 1d van de productenmap staan onderstaande archeologische
en cultuurhistorische kenmerken en waarden weergegeven.
Archeologische kenmerken en waarden
De verschillende polders bestaan uit een mengeling van komafzettingen en geulafzettingen
(stroomgordels). Elzen-Noord ligt geheel op komgronden en in de rest van het gebied wisselen
komgronden en geulafzettingen elkaar af. De komafzettingen zijn ongeveer vanaf de Middeleeuwen
bewoond. Ter plaatse van geulafzettingen kunnen bewoningssporen worden aangetroffen
vanaf Bronstijd, IJzertijd, Romeinse tijd en plaatselijk vanaf het Neolithicum.
In de noordoosthoek van de Noorderdiepzone loopt een brede strook met een zeer grote kans
op archeologische sporen. Het betreft hier een oude rivierloop. Tevens zijn hier en in de andere
polders diverse locaties met een redelijke tot grote kans op archeologische sporen. Voor de
oudere, prehistorische stroomgordels geldt dat de sporen zo diep onder maaiveld zitten dat ze
geen invloed hebben op het inrichtingsplan. Sporen van de Dubbel en het Oude Maasje kunnen
wel dicht onder het oppervlak worden aangetroffen. In de Elzen-Noord is de kans klein dat
archeologische waarden worden aangetroffen.
figuur A.2: Archeologische verwachtingskaart Gemeente Dordrecht
Voorlopig Ontwerp ABEN
87

88
Landschappelijke kenmerken en waarden
In het plangebied liggen meerdere (verstoorde) dijkwielen met een redelijk hoge waarde.
In de Bovenpolder heeft in de 16de en 17de eeuw een grote kooiplas gelegen. Ook
elders in het plangebied waren in het verleden eendenkooien te vinden. Tussen de Alloijzen-
of Bovenpolder en de Noordbovenpolder ligt een in gave staat verkerende rivierdijk
van voor 1945. De Alloijzen- of Bovenpolder en de Noorderdiepzone worden
omsloten door gave poldergrenzen, de Zeedijk en de Zuidbuitenpoldersekade. De poldergrenzen
en dijk hebben een hoge waarde. De zuidgrens van de Noorderdiepzo-ne
wordt gevormd door een in gave staat verkerende hoofdwetering met een zeer hoge
waarde. Langs de Nieuwe Merwede ligt een zone met kazemattenstelling, welke een
redelijk hoge waarde heeft.
Kop van ’t Land is een zogenaamd knooppuntdorp dat zich heeft ontwikkeld rond de
aanlegplaats van het veer. De oorspronkelijke structuur is nog intact en de bebouwing is
redelijk gaaf. De veerstoep met de monumentale bomen en wachthokje zijn cultuurhistorisch
waardevol. Aan de Heerenweg bevindt zich een gemeentelijke monument, het
voormalige waterbedrijf van Dubbeldam, thans in bezit van waterbedrijf Evides.
Overige landschappelijke cultuurhistorische waarden in het plangebied zijn:
• de mijlpaal op het kruispunt van de Oude Veerweg en de Zuidbuitenpolderse kade;
• het elzenbroekbos in de Alloijzenpolder;
• de aardhaalzone in de Alloijzenpolder;
• Kooikil;
• de oude sluis naar de Nieuwe Hania Polder;
• een gebouwencomplex nabij Kop van ’t Land;
• de herdenkingsboom ‘Prins Hendrikboom’;
• diverse kadet-akkers;
• plasjes en restanten van vroegere geulen;
• sluisje met gemetselde duiker;
• betonnen stuw;
• Bosmanmolen (2x);
• relict van een kooibosje nabij de Overtoom;
• de Heerenweg (17de eeuws);
• de Zuidbuitenpoldersekade
• oude structuren van omkadingen;
• twee begroeide wielen;
• dijkkrommingen rond twee oude (droge) wielen.
Watersysteem: grond- en oppervlaktewater
Grondwatersysteem
Het grootste gedeelte van het projectgebied heeft een grondwatertrap VI waarbij de gemiddeld
hoogste grondwaterstand fluctueert tussen de 40 en 80 cm beneden maaiveld
en de gemiddeld laagste grondwaterstand lager is dan 120 cm. De delen waar zware klei
voorkomt, waaronder het deel ten zuiden van de Zeedijk, heeft een grondwatertrap V
waarbij de gemiddeld hoogste grondwaterstand fluctueert tussen de 25 en 40 cm beneden
maaiveld en de gemiddeld laagste grondwaterstand lager is dan 120 cm.
De grondwaterstroming in het 1ste watervoerende pakket (13 tot 25 m -mv en bestaande
uit grove, grindhoudende zanden) wordt beïnvloed door polderpeilen en rivierwaterstanden.
De stroming is vooral van rivier naar polder. In de zomer is de waterstand
van de Merwede aanzienlijk lager waardoor de kwelflux naar de polders afneemt.
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

Oppervlaktewatersysteem
Het projectgebied maakt deel uit de bemalingsgebieden Johan Vis en Staring. Tot het bemalingsgebied
Johan Vis behoren de polders De Biesbosch, Hania’s polder en de Zuidbuitenpolder.
Het totale bemalingsgebied is 1100 ha groot. Het bemalingsgebied heeft vijf peilvakken,
waarvan peilvak 21-5 (polder De Biesbosch) meer dan 80 % van het oppervlak uit maakt van het
bemalingsgebied. Slechts het deel boven het Noorderdiep van deze polder gaat deel uit maken
van het projectgebied. De huidige peilen, ligging oppervlakteverdeling is weergegeven in onderstaande
figuren. Het water wordt uitgeslagen vanuit peilvak 21-5 via gemaal Johan Vis via
het Zuid-Maartensgat op het Hollandsch Diep. De overige peilvakken lozen via stuw of gemaal
op peilvak 21-5.
Tot het bemalingsgebied Staring behoren de polders Alloijzen- of Bovenpolder en een gedeelte
van de Zuidpolder, waarbij alleen het oostelijke deel van de Alloijzen- of Bovenpolder in het
projectgebied valt. De totale polder is 477 ha groot. De polder heeft in de huidig situatie zes
peilvakken (zie onderstaande figuren). De peilvakken 22-2, 22-3, 22-4 en 22-bestaan geheel uit
water. Het overtollige water wordt via gemaal Staring (nabij Kop van ’t Land) uitgeslagen op
de Nieuwe Merwede. Water kan worden ingelaten via het bemalingsgebied Johan Vis door een
persleiding bij het gelijknamige gemaal.
peilvak oppervlakte (ha) peil m t.o.v. NAP landgebruik
Zuid Buitenpolder* (21-1) 87 Vast -1,35 Grasland/akkerbouw
Hania’s Polder* (21-2) 48 Vast -1,50 Grasland/akkerbouw
Tuincentrum* (21-3) 13 Vast -1,35 Grasland/akkerbouw
Elzen Noord* (21-4) 60 Vast -1,20 Grasland/akkerbouw
Polder de Biesbosch* (21-5) 892 ZP/WP -0,70/-1,00 Grasland/akkerbouw
* benaming afkomstig uit ecohydrologische studie
tabel A.1: Overzicht peilvlakken bemalingsgebied Johan Vis
figuur A.3: ligging peilvlakken, maaiveldhoogte en oppervlakteverdeling
bemalingsgebied Johan Vis
Voorlopig Ontwerp ABEN
89

90
Waterkwaliteit
De grondwaterkwaliteit heeft vooral invloed op het watersysteem daar waar sprake is
van kwel. Dit is het geval in de zuidwestelijke rand van polder De Biesbosch en in de polders
ten noorden van de Zeedijk. Beide polders worden beïnvloed door ijzerrijke kwel
met een matige kwaliteit.
De nutriëntengehalten in de Alloijzen- of Bovenpolder zijn relatief hoog. In polder De
Biesbosch zijn lagere gehalten waargenomen en liggen dicht bij de normen. Naast de
kwel en landbouw is de rivier een belangrijke bron voor voedingsstoffen.
peilvak Oppervlakte (ha) peil m t.o.v. NAP landgebruik
Alloijzen- of Bovenpolder*
(22-1) 428
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011
ZP/WP -1,70/-1,90 Grasland/akkerbouw
22-2 2 Vast -1,50 Water
22-3 2 Vast -1,50 Water
22-4

In polder De Biesbosch, deelgebied de Elzen, zijn twee waterlichamen van de KRW aanwezig;
De Viersprong en Kwalgat/Midden Els. Hiervan valt De Viersprong binnen het projectgebied. De
Viersprong is tevens als zwemwater gekarakteriseerd. De actuele toestand van de waterkwaliteit
(fysisch chemisch) is hier matig tot goed.
Op de waterkwaliteitskaart van het waterbeheerplan van het waterschap haalt het waterslichaam
De Viersprong met de STOWA beoordelingssystematiek voor trofie IV (bijna hoogste
niveau) en variant eigen karakter III (middelste niveau) voor opname jaar 2008.
Bij gemaal Staring is ook een meetpunt gesitueerd en hier scoren de sloten op structuur/variant
eigen karakter en trofie/saprobie beide III. Dit betekent dat gemiddeld genomen er een redelijk
tot goede ecologische waterkwaliteit aanwezig is.
Voor de typering van de fysisch chemische waterkwaliteit zijn meetgegevens bekend van chloride,
stikstof en fosfaat. Chloride heeft in 2008 een waarde van

92
De natuurwaarden van de wateren zijn in hoge mate afhankelijk van het hydrologisch
systeem. In de Bovenpolder Zuid en Noord is volgens modelberekeningen sprake van
kwel, evenals in de zuidkant van de Hania’s polder en in de Cannemanspolder. De Zuidbuitenpolder
staat als kwelneutraal aangegeven, terwijl de Noorderdiepzone als infiltratiegebied
staat weergegeven. Bij een vegetatiekartering in 1997 werden juist veel
kwelindicatoren en waterplanten die duiden op water met een grondwaterachtig karakter
in de Zuidbuitenpolder vastgesteld. Ook werden hier op enkele plaatsen lokale
kwelverschijnselen geconstateerd. Op enkele plaatsen in Noordbovenpolder werden
ook kwelindicatoren aangetroffen evenals in de Noorderdiepzone. In de Hania’s polder
en de Cannemanspolder werden geen kwelindicatoren vastgesteld, terwijl er zelfs geen
waterplanten voorkwamen van voedselarm tot matig voedselrijk water. Wel kwamen in
de Cannemanspolder lokaal soorten van helder, voedselrijk water voor. Dit laatste geldt
ook voor de Noorderdiepzone. Bij de kartering in 1997 hadden de meeste sloten in de
Hania’s polder en de Cannemanspolder een diepte van minder dan 30 cm.
Voor vleermuizen zijn de polders van beperkt belang als foerageergebied voor gewone
dwergvleermuis, ruige dwergvleermuis, laatvlieger en gewone grootoorvleermuis. Lijnvormige
structuren zoals de Zeedijk en bomenrijen langs wegen worden gebruikt als
migratieroute. Over het gebruik van gebouwen als zomer- en winterverblijf voor vleermuizen
zijn geen gegevens. Net buiten het plangebied zijn waterspitsmuis en noordse
woelmuis aangetroffen, die het gebied na inrichting kunnen koloniseren. Ook de spindotterbloem
komt buiten het plangebied voor .
Recreatie en toerisme
Het plangebied is voor Dordtenaren een belangrijk uitloopgebied waar vooral veel
wordt gefietst. Een doorgaand vrijliggend fietspad verbindt Willemsdorp met Kop van
’t Land. Er zijn echter nauwelijks vrijliggende fietspaden die het lange fietspad langs de
Nieuwe Merwede en de Biesbosch met de woongebieden verbinden. Het bos De Elzen
biedt mogelijkheden voor wandelen, voor (beperkt) zwemmen, er is een horecagelegenheid
en een accommodatie van de Natuur- en Vogelwacht. Ook is hier een aantal
(in slechte staat verkerende) ruiterpaden aanwezig. Door de vele maneges en pensionstallen
in de omgeving is de vraag naar ruitervoorzieningen groot. Bij Kop van ’t Land
is een horecavoorziening aanwezig.
Bodem en milieu
Voor wat betreft de milieukundige kwaliteit van de bodem is er onderscheid in twee verschillende
zones. De grens tussen beide zones is op de kaart in de bijlage weergegeven,
door middel van een rode lijn. De nummers van de hierna genoemde zones komen uit
de bodemkwaliteitskaart van de gemeente.
Zone 2 betreft de noordzijde van het plangebied van de Nieuwe Dordtse Biesbosch
(NDB). In de bodemkwaliteitskaart heet deze zone “buitengebied” en de grond is gemiddeld
schoon.
Zone 21 betreft de zuidzijde van de NDB. In de bodemkwaliteitskaart heet deze zone
“Polder De Biesbosch” en de grond is hierin heterogeen verontreinigd (licht, matig en
sterk).
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

Spindotter
Voorlopig Ontwerp ABEN
93

94
Achtergronden/historie van de verontreinigingen in het plangebied
De polder betreft een voormalig buitendijks terrein met veel kreken, dat omstreeks 1930
is ingepolderd. Met name in de oude kreken is sterk verontreinigde grond aanwezig. De
oorzaak hiervan kan zijn de kwaliteit van afzettingen in het verleden of de kwaliteit van
het gebruikte dempingsmateriaal ten tijde van de inpoldering. Het verschil in bodemkwaliteit
tussen voormalige kreken en voormalige tussenliggende stroken grond is niet
waarneembaar. Ook is inmiddels bekend dat niet alle grond in de kreken in dezelfde
mate verontreinigd is. Er komt naast sterk verontreinigde grond ook veel licht en matig
verontreinigde grond voor. Er is door de Milieudienst Zuid-Holland Zuid (MDZHZ) een
schets gemaakt, waar de kreken hebben gelopen en er is een schets waarop het globale
verontreinigingspatroon is weergegeven.
Consequenties van de aangetroffen verontreiniging
De aanwezigheid van verontreinigde grond heeft een aantal gevolgen voor de planvorming.
In deze tussentijdse rapportage worden er reeds enkele genoemd:
1. Het is niet mogelijk dat grond vanuit de ene zone wordt verplaatst naar de
andere zone.
2. Het verplaatsen van grond binnen zone 21 wordt eveneens maatwerk. De
MDZHZ geeft voor-alsnog geen toestemming om binnen dit terreindeel (wil
lekeurig) grond te verplaatsen. Vooralsnog wordt er van uit gegaan dat de
bodemkwaliteit binnen deze zone dermate heterogeen is, dat er nog veel
aanvullende gegevens over de bodemkwaliteit zullen moeten worden verza
meld om een goed grondstromenplan te kunnen maken.
3. Het werken met bestaande grond in zone 21 zal worden aangemerkt als een
bodemsanering, in verband met de aanwezigheid van sterk verontreinigde
grond. Dit heeft flinke consequenties voor te volgen procedures en te hante
ren veiligheidsmaat-regelen op het werk.
4. Er is sprake van een herinrichting van het terrein. Voor de nieuwe bestemmin-
gen (waaronder natuur en recreatie) zal een zeer goed onderbouwde
risicobeoordeling moeten worden opgesteld. Het is zeer wel denkbaar dat
nieuwe bestemmingen niet (of pas na het treffen van maatregelen) kunnen
worden gerealiseerd als gevolg van de verontreinigingen.
Acties/mogelijkheden/overwegingen:
a. Opstellen grondstromenplan: maken van een inschatting van de benodigde
grondstromen, gewenste verdiepingen en gewenste ophogingen.
b. Graafwerk en verdieping liever in noordelijke deel, ophogingen liever in
zuidelijke deel.
c. Wellicht aanvullende actie om gedetailleerd inzicht te krijgen in bodemkwali-
teit zuidelijke deel (raster van boringen), als graafwerk/verdieping in zuidelij-
ke deel noodzakelijk is.
Infrastructuur
De pont tussen Kop van ’t Land en Werkendam wordt intensief gebruikt door recreatieverkeer,
woon-werkverkeer en landbouwverkeer. Als gevolg hiervan staat er regelmatig
een file op de Provinciale weg.
Een snelle en efficiënte verbinding tussen het landbouwgebied van Dordrecht en de
Hoeksche Waard wordt gemist. Het huidige landbouwverkeer maakt veelal gebruik van
de smalle Wieldrechtse Zeedijk waardoor conflicten ontstaan met het langzaam verkeer.
Bovendien ontstaat ter hoogte van de kruising met het spoor een gevaarlijke situatie.
Aan de hand van de resultaten van diverse onderzoeken heeft de gemeente Dordrecht
besloten dat een alternatieve route moet worden aangelegd tussen de Oude Veerweg,
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

de Zanddijk en de Vlaakweg. De Wieldrechtse Zeedijk kan hierdoor grotendeels autoluw worden
gemaakt.
Kabels en leidingen
Over het Eiland van Dordrecht lopen grote transportleidingen als ruw- en drinkwaterleidingen
en een stikstofleiding. De aanleg van een zware gasleiding van Wijngaarden naar Klundert is in
2010 in volle gang. Daarnaast lopen in de wegbermen distributieleidingen van gas, water, elektra
en dergelijke. Ook loopt er een hoogspanningsleiding door het gebied.
Beheerders
De volgende netbeheerders hebben een belang in het gebied:
• Stedin elektriciteit, gas lage druk, gas hoge druk
• Gasunie gas hoge druk
• Evides ruwwater, bronwater
• Air Liquide stikstof hoge druk
• KPN telecommunicatie
• TenneT hoogspanning
In het rapport van Tauw staan de kenmerken van de leidingen nader beschreven. Ook is verwoord
welke eisen de netbeheerders stellen aan de nieuwe inrichting. Hierbij kan worden gedacht
aan het bereikbaar blijven van leidingen, drukstations en afsluiters, het respecteren van
de beschermingszone, de wijze van graven nabij een leiding, etc.
Uitgangpunten
De oevers langs het Noorderdiep worden vergraven en aan de zuidzijde wordt een nieuwe kade
aangelegd. Tussen de kade en het Noorderdiep komen houtwallen. De oevers van de Overtoom
worden vergraven.
Hoogspanning (TenneT)
Pal aan de noordoever van het Noorderdiep staat een hoogspanningsmast. Aan de zuidzijde
staat een mast op circa 95 meter afstand. Op korte afstand van de noordoever van de Overtoom
staat ook een mast. De beschermingszone heeft een breedte van 75 meter, maar is feitelijk breder
doordat de zone het Noorderdiep en de Overtoom niet haaks kruist.
Eisen die TenneT stelt en die van invloed kunnen zijn op het ontwerp voor het Noorderdiep en
de Overtoom zijn de volgende:
• beplantingen moeten op de door TenneT aangegeven hoogte worden gehouden. Dit betreft
een lengte van 300 meter langs het Noorderdiep waar mogelijk de houtwallen niet gerealiseerd
kunnen worden.
• indien binnen 30 meter van de mastvoeten aanpassingen aan het maaiveld worden gemaakt
dan dient middels berekening worden aangetoond dat dit geen nadelige invloed heeft op de
stabiliteit van de masten. Dit betreft de 2 masten die direct langs de oever staan. Graafwerk aan
de oever moet binnen de 30 meterzone beperkt worden of om moeilijkheden te vermijden helemaal
niet uitgevoerd worden.
• 6 meter uit de mast met een talud van 1:4 tot de hoogste grondwaterstand en vandaar met een
helling van 1:7 mag helemaal niet gegraven worden. Dit betreft de 2 masten die direct langs de
oever staan. Graafwerk aan de oever is hier over deze afstand niet mogelijk.
Stikstof hoge druk (Air Liquide)
De Overtoom en het Noorderdiep worden gekruist door de stikstofleiding. De zakelijk rechtstrook
bedraagt 6 meter aan weerszijden van de leiding.
Voorlopig Ontwerp ABEN
95

96
Eisen die Air Liquide stelt en die van invloed kunnen zijn op het ontwerp voor het Noorderdiep
en de Overtoom zijn de volgende:
• de leiding moet zichtbaar zijn vanuit de lucht (dus er mogen geen gesloten beplantingen
op het tracé worden aangebracht). Dit betekent een onderbreking van circa 20 meter
in de houtwal.
• bij wijzigingen van het maaiveldpeil moet Air Liquide worden gecontacteerd. Er wordt
niet aangegeven dat hier beperkingen aan zitten, maar dat wil niet zeggen dat deze er
niet zijn.
• Bij werken binnen 2 meter afstand van de leiding moet Air Liquide worden gecontacteerd.
• De bestaande zinker is maatgevend voor het te creëren natte pro el
Ruwwaterleiding (Evides)
Het Noorderdiep wordt gekruist door 2 ruwwaterleidingen. De breedte van de zakelijk
rechtstrook is onduidelijk. De eisen die Evides stelt en die van invloed kunnen zijn op
het ontwerp zijn:
• de gemeente heeft in haar vergunningverlening vastgelegd dat indien de bestemming
van de percelen wijzigt en dit tot gevolg heeft dat het tracé van de ruwwaterleidingen
moet worden gewijzigd Evides dat op haar kosten moet doen binnen een redelijk korte
afstand van het huidige tracé.
• De bestaande zinkers zijn te kort om de oevers te kunnen vergraven.
Hogedruk gasleiding (Gasunie)
Het Noorderdiep en de Overtoom worden beide gekruist door de gasleiding die een
beschermingszone heeft van 5 meter aan weerszijden.
• de leiding moet zichtbaar zijn vanuit de lucht. De Gasunie hanteert beperkingen aan
beplantingen op de leiding. Dit betekent mogelijk een onderbreking van circa 20 m in
de houtwal.
• De Gasunie dient betrokken te worden bij ontgrondingen of ophogingen van het maaiveld
boven de leiding. Mogelijk komen hier beperkingen uit voort voor het graven van
de oevers of het aanleggen van de kade.
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

Voorlopig Ontwerp ABEN
97

98
Gemaal Johan Vis
Bijlage B Watersysteem
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

Voorlopig Ontwerp ABEN 99
Gemaal Johan Vis

100
Bijlage B.1 Stuwen
Uit de beleidsregel stuwen :
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

Bijlage B.2 Doelstelling waterhuishoudkundige functies
(Waterbeheersplan 2010 -2015)
Aanvullend op het basisniveau gelden de volgende doelstellingen voor de waterhuishoudkundige
functies:
• Voldoende aan- en afvoercapaciteit:
- Afvoer capaciteit bestaande primaire watergangen/kunstwerken 1,5l/s/ha;
- Afvoercapaciteit nieuw aan te leggen primaire watergangen/kunstwerken 2l/s/ha;
- In bestaande primaire watergangen en kunstwerken is een aanvoercapaciteit van minaal
0,4 l/s/ha gewenst;
- Nieuwe primaire watergangen en kunstwerken worden aangelegd met een aanvoercapa-
citeit van minimaal 0,5 l/s/ha.
• Inboezemwatereneenpeilbeheerdatrekeninghoudtmetstabiliteitboezemwaterkeringen;
• Minimale waterdiepte:
- Voor primaire watergangen minimaal1m;
- Voor secundaire watergangen minimaal0,5m;
- Voor secundaire watergangen vanaf 4m breedte een minimale waterdiepte van 1m.
• Stabiele taluds waar bij de volgende richtlijnen gelden:
- Voor primaire watergangen is minimaal 1:2 gewenst;
- Voor bestaande secundaire watergangen minimaal 1:1;
- Voor nieuwe secundaire watergangen minimaal 2:3.
• Oevers zijn voldoende bereikbaar voor inspectie, beheer- en onderhoudswerkzaamheden.
Uit zoetwatertracé door Oostvoorne, Royal Haskoning, 2009.
Het Waterschap Hollandse Delta hanteert in een stationaire aanvoersituatie de volgende ontwerpnormen
voor hoofdwatergangen:
• minimale waterdiepte 1 m;
• minimale bodembreedte 1 m;
• taluds van nieuwe watergangen 1:3;
• maximaal toelaatbaar verhang in watergangen 0,04 m/km;
• maximale stroomsnelheid 0,2 m/s (aanvoersituatie).
Het Waterschap Hollandse Delta hanteert in een stationaire aanvoersituatie de volgende ontwerpnormen
voor kunstwerken:
• De minimale afmeting van duikers in hoofdwatergangen is rond 1000 mm;
• maximaal rond 1500 mm, bij grotere afmetingen rechthoekige duikers gebruiken.
• De aanleg van 2 duikers rond 1000 mm naast elkaar is niet toegestaan;
• een duiker moet worden aangelegd met 1/3 lucht tot een maximum van 250 mm bij het
hoogst vigerende peil;
• bij stroomsnelheden in de duiker hoger dan 0,6 m/s moet aan de uitstroomzijde bodembescherming
worden toegepast;
• het maximaal toelaatbare verval over de duiker bedraagt 4 mm;
• de minimale afstand tussen 2 kunstwerken moet 10 m bedragen;
• duikers moeten vervaardigd zijn van duurzaam materiaal, bij voorkeur beton.
Voorlopig Ontwerp ABEN
101

102
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

Bijlage B.3 Waterbalans-grafieken
Voorlopig Ontwerp ABEN
103

104
Detail waterkaart
Bijlage C Kaartmateriaal
Intro
BWZ Ingenieurs , 11 februari 2011

Detail recreatiekaart
Voorlopig Ontwerp ABEN 105

106