Onder straatniveau! - Gemeente Dordrecht

6 Keramiek
(T. Hos / Bureau MZA)
Het doel van het keramiekonderzoek is tweeledig.
Ten eerste moet dit onderzoek een bijdrage leveren
aan de studie van de materiële cultuur in Dordrecht
in de late middeleeuwen en de vroegmoderne tijd.
Het ontstane beeld zou een eerste indruk moeten
geven van de inhoud van de keramische assemblage
van een handelsstad zoals Dordrecht.
Het tweede doel is om te kijken of het ophogingspakket
kan worden gefaseerd. Kan er een begin-,
tussen- en eindfase worden herkend? Om deze
vraag te beantwoorden zal gekeken worden naar
verschillen in datering tussen de vlakken onderling
en in het materiaal in het vlak zelf. Als vervolgens
verschillen in datering kunnen worden gevonden, is
dit dan indicatief voor het ophogingsproces?
In de praktijk bleek het lastig aan te geven waar de
ene fase van het ophogingspakket begon en waar de
volgende fase ophield. Dit komt voornamelijk omdat
tijdens de opgraving geen duidelijke gelaagdheid in
de ophogingspakketten is herkend. Aan de hand van
de vondsten bleek het echter wel mogelijk om een
globale fasering te reconstrueren. Dit is bijvoorbeeld
af te leiden uit het Siegburg steengoed in bepaalde
vondstnummers. Zo kan het steengoed uit vondstnummer
155 verdeeld worden in twee groepen:
één met een datering tussen 1320 en 1340 en één
tussen 1360 en 1380. Omdat steengoed uit de tussenliggende
periode van 1340 tot 1360 nauwelijks
vertegenwoordigd is, kunnen twee verschillende
pakketten worden verondersteld. Een tweede punt
dat op fasering van het ophogingspakket wijst, is
dat het aardewerk een oplopende ouderdom vertoonde
naarmate de dieper gelegen delen van het
ophogingspakket werden aangesneden.
In dit hoofdstuk wordt eerst de keramiek uit de gehele
opgraving beschreven. Daarna wordt dieper ingegaan
op twee afzonderlijke vondstgroepen uit de
opgraving: de beerput en de vondsten uit de ophogingspakketten
tussen de vlakken 4 tot en met 10.
6.1 Werkwijze keramiekonderzoek
Om bovengenoemde doelen te bereiken zijn de gevonden
gebruiksvoorwerpen gedetermineerd naar
bakselsoort, functiegroep, vormtype, datering en
herkomst. De determinatie vond plaats volgens de
standaard van het zogeheten Deventer-systeem. De
determinaties zijn verricht door T. Hos. De keramiekcatalogus
is samengesteld door N. Jaspers (Archeospecialisten).
Voor dit deelonderzoek trad S. Ostkamp
(Archeospecialisten) op als senior keramiekspecialist.
Het Deventer-systeem is in het leven geroepen om
een standaardwijze voor de determinatie van laat-
en postmiddeleeuwse keramiek en glas te creëren.
Hiervoor zijn drie hoofdredenen: ten eerste verschaft
het een eenvoudige en eenduidige methode
voor de analyse, ten tweede biedt het de mogelijkheid
vergelijkbare complexen van verschillende
onderzoekslocaties en onderzoekers met elkaar te
vergelijken en ten derde ontstaat op deze manier
een groeiende database 25 waarin alle gevonden keramiektypen
worden gecatalogiseerd. 26
De classificatie via het Deventer systeem werkt via
een code bestaande uit drie elementen. Het eerste
element is de baksel- of materiaalsoort, het tweede
element geeft het gebruik van het voorwerp weer
en het derde is het typenummer. Een pispot van
roodbakkend aardewerk kan dan de volgende code
krijgen: r-pis-5, waarbij ‘r’ voor roodbakkend staat,
‘pis’ voor een pispot en ‘5’ het typenummer weergeeft,
waardoor een unieke code ontstaat. De classificatie
wordt altijd in context gedaan, dat wil zeggen
dat een samenhangend complex, bijvoorbeeld
uit een beerputje, in zijn geheel wordt beschreven.
Achter in dit rapport (bijlage 1) is een catalogus
opgenomen met complete keramiekvormen en bijzondere
fragmenten. De inventarislijst met alle gedetermineerde
typen is opvraagbaar bij Bureau Monumentenzorg
en Archeologie, Gemeente Dordrecht.
6.2 De Keramiek
Tijdens de opgraving zijn in totaal 6233 scherven
verzameld met een totaal gewicht van 306 kilo. Dat
komt neer op een gemiddeld gewicht per scherf van
49 gram. Tijdens de opgraving zijn op verschillende
dieptes tien vlakken aangelegd. Daarnaast is nog
een kleine proefput gegraven om het basisveen te
bereiken. Uit alle lagen zijn keramiekvondsten afkomstig.
Hoewel in totaal achttien verschillende baksels werden
onderscheiden, bestaat het overgrote deel van
de keramiek uit roodbakkend aardewerk (33%) en
steengoed (59%) (afb. 45). Bakselgroepen vormen
doorgaans een goede indicatie voor de functie die
een voorwerp destijds heeft gehad. Bakpannen en
ander kookgerei zijn uitgevoerd in roodbakkend aardewerk,
kannen en drinkgerei komen vooral voor in
steengoed (afb. 46 en afb. 47). Dit heeft te maken
met de eigenschappen van deze baksels. Steengoed
is waterdicht en daarom goed geschikt voor de opslag,
het uitschenken en het drinken van vloeistoffen.
Roodbakkend aardewerk is beter bestand tegen
temperatuurschommelingen en daarom uitermate
geschikt voor het koken en bakken van voedsel.
Het materiaal van de Grote Markt is vrij nauwkeurig
te dateren. Tussen de vlakken 1 en 4 loopt de datering
snel terug van 1750 naar 1500. Daarna verschuift
de datering vanaf vlak 4 tot het in de testput
37