Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding - Igitur - Universiteit ...

Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
Een experimenteel onderzoek naar de invloed van kennis omtrent de regels voor
de schrijfwijze van samenstellingen op het tempo van begripstoekenning bij al
dan niet gespatieerde nominale samenstellingen.
Masterwerkstuk Communicatiestudies, Universiteit Utrecht.
Karsten Veerman BA, 0212261
Begeleider: Frank Jansen

Aaneenschrijfregelkennis-
begripsbeïnvloeding
Een experimenteel onderzoek naar de invloed van kennis omtrent de
regels voor de schrijfwijze van samenstellingen op het tempo van
begripstoekenning bij al dan niet gespatieerde nominale
samenstellingen.
Masterwerkstuk
Karsten Veerman BA
Master Communicatiestudies
Augustus 2007
1 e begeleider: Frank Jansen
2 e begeleider: Ted Sanders

Samenvatting
Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
Door middel van een leesexperiment onder 90 proefpersonen is onderzocht of kennis van de
schrijfregels voor Nederlandse samenstellingen invloed heeft op het tempo van
begripstoekenning bij het lezen van zinnen met nominale samenstellingen die al dan niet
gespatieerd zijn.
Het foutief spatiëren van samenstellingen heeft voor alle proefpersonen tot een
significante vertraging in het proces van begripstoekenning geleid. Daarnaast bleek dat
mensen die de aaneenschrijfregel beheersen, significant meer moeite hebben met de
verwerking van foutief gespatieerde samenstellingen dan mensen die deze regel niet
beheersen. Wanneer de woorden volgens de regels gespeld werden, was het effect echter
andersom: regelkenners hadden baat bij hun regelkennis en lazen de samenstellingen veel
sneller dan de niet-regelkenners. Voor niet-regelkenners bleek het geheel niet uit te maken of
een samenstelling correct of incorrect gespatieerd werd.
Foutief losgeschreven woorden werden significant sneller verwerkt dan de foutief
vastgeschreven variant. Dit geldt zowel voor de regelkenners als de niet-regelkenners.

Inhoudsopgave
Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
1 INLEIDING ........................................................................................................................................... 1
2 THEORETISCH KADER..................................................................................................................... 2
2.1 DE NEDERLANDSE SAMENSTELLING................................................................................................. 2
2.2 BEGRIP EN HET METEN VAN BEGRIP.................................................................................................. 2
2.2.1 Samenhang ................................................................................................................................ 3
2.2.2 Verwachtingen........................................................................................................................... 3
2.2.3 Lezerskenmerken........................................................................................................................ 3
2.3 HET VERBAND TUSSEN BEGRIP EN LEESSNELHEID ............................................................................. 3
2.4 ONDERZOEK NAAR SPATIËRING IN SAMENSTELLINGEN...................................................................... 4
2.5 HET EFFECT VAN REGELKENNIS ....................................................................................................... 5
3 ONDERZOEKSOPZET........................................................................................................................ 7
3.1 VRAAGSTELLING EN HYPOTHESES.................................................................................................... 7
3.2 METHODE ....................................................................................................................................... 8
3.2.1 Materialen ................................................................................................................................. 9
3.2.2 Proefpersonen en procedure..................................................................................................... 10
3.2.3 Pretest ..................................................................................................................................... 11
4 RESULTATEN.................................................................................................................................... 12
4.1 PROEFPERSONEN ........................................................................................................................... 12
4.2 FILTERING VAN EXTERNE EFFECTEN............................................................................................... 12
4.3 HET EFFECT VAN FOUTIEF SPATIËREN............................................................................................. 13
4.4 DE INVLOED VAN REGELKENNIS..................................................................................................... 14
5 CONCLUSIE ....................................................................................................................................... 17
6 REFLECTIE EN VERVOLGONDERZOEK..................................................................................... 18
6.1 REFLECTIE .................................................................................................................................... 18
6.2 VERVOLGONDERZOEK................................................................................................................... 18
7 BRONNENLIJST ................................................................................................................................ 20
8 BIJLAGEN .......................................................................................................................................... 21
Bedankt!
Allereerst wil ik Frank Jansen en Theo Veenker bedanken voor hun hulp.
Frank heeft onbewust als aanleiding voor deze scriptie gediend, en was bereid om ook de begeleiding ervan op
zich te nemen. Hij heeft me geholpen bij het vinden van het juiste onderzoeksspoor, is nauw betrokken
geweest bij het opstellen van de onderzoeksmaterialen en was altijd bereid tot het leveren van
deskundig advies. Dankzij het geduld en de expertise van Theo is het leesexperiment op de juiste manier
geprogrammeerd, en konden alle onderzoeksideeën daadwerkelijk in de praktijk gebracht worden.
Natuurlijk worden ook alle proefpersonen en proef-proefpersonen bedankt! Jullie vrijwillige bijdrage was hard
nodig en zeer welkom, en ik ben erg blij met jullie enthousiaste medewerking. Zonder jullie hulp had ik
dit onderzoek niet op deze manier uit kunnen voeren!
Ten slotte wil ik mijn vriend Robin en mijn familie heel erg bedanken voor hun steun en aanmoediging tijdens
(en als voorbereiding op) het werken aan mijn scriptie. Soms werd ik gek van jullie, en jullie van mij,
maar die tijd is nu voorbij.
Het schijnbaar onmogelijke blijkt toch mogelijk te zijn: mijn scriptie is af!

Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
1 Inleiding
In het maandblad Onze Taal van het Genootschap Onze Taal (2006 – nummer 7/8) poneerde
Frank Jansen in zijn vaste rubriek Hom of kuit de stelling: “Moeten we het los schrijven van
woorddelen minder gedogen?”. Ter illustratie voorzag hij de stelling van een voor- en
tegenstandpunt.
De voorstander van de stelling hekelde het foutief spatiegebruik om twee redenen. Ten
eerste kost het geen enkele moeite om de aaneenschrijfregel niet toe te passen en ten tweede
kunnen er verwarrende situaties ontstaan als gevolg van de extra spatie (“Als een bedrijf ‘alle
28 jarigen’ feliciteert, wie krijgen dan de felicitaties: iedereen die 28 geworden is of 28
mensen die jarig zijn?”).
De tegenstander benadrukt dat we de aaneenschrijfregel niet moeten negeren, maar
wel met verstand moeten gebruiken. Een strikte naleving kan immers leiden tot woorden die
erg lang, en daardoor voor de lezer slecht te begrijpen zijn. “De lezer is immers zelf wel in
staat om opeenvolgende woorden als dat nodig is ook op elkaar te betrekken”, aldus de
tegenstander.
In nummer 9 van Onze Taal volgt de uitslag: maar liefst 91,4% (n=744) van de
inzenders vindt dat het losschrijven van woorddelen minder gedoogd moet worden, 8,6%
(n=70) is het daarmee oneens. Hoewel de lezers van Onze Taal in grote meerderheid tegen het
los schrijven van samenstellingen zijn, lijkt deze fout toch overal om ons heen gemaakt te
worden. De website van het platform Signalering Onjuist Spatiegebruik 1 heeft met behulp van
haar bezoekers in minder dan drie jaar ruim 1500 spatiefouten verzameld. Ze zijn afkomstig
uit het openbaar vervoer, winkels, voorlichtingsmateriaal en zelfs een brief van de minister
president aan de koningin (zie bijlage 1 voor een collage).
De grote hoeveelheid verzamelde fouten doet vermoeden dat veel mensen helemaal
niet op de hoogte zijn van de aaneenschrijfregels. Taalregels zijn er echter niet voor niets, en
het is de vraag of het foutief losschrijven van samenstellingen negatieve gevolgen voor de
lezer heeft. Het meest aannemelijk is dat de begrijpelijkheid erdoor afneemt, zoals werd
geïllustreerd in het voorbeeld van de voorstander uit het artikel van Jansen. Het betreft hier
een relatief onschuldig begripsprobleem, maar er zijn ook situaties denkbaar waarin een
onterechte spatie grotere gevolgen heeft. Denk hierbij aan misverstanden naar aanleiding van
communicatie in reclamefolders, garantiebewijzen en gebruiksaanwijzingen. Hoe moet je in
die gevallen met ambigue tekstpassages omgaan?
In het literatuuronderzoek 2 dat aan deze scriptie ten grondslag ligt, werd op basis van
diverse theorieën en onderzoeken nagegaan welk effect de spatie op het begrip van de lezer
heeft. De conclusie luidde dat het foutief spatiëren van samenstellingen leidt tot problemen in
het proces van begripstoekenning. In dit onderzoek wordt deze conclusie aan de praktijk
getoetst, en wordt daarnaast ook ingegaan op één van de genoemde aanbevelingen voor
verder onderzoek: is het zo dat begripsproblemen minder voorkomen bij de mensen die de
aaneenschrijfregel niet beheersen dan bij mensen die deze wel beheersen? Want waarom zou
iemand losschrijven als dit het eigen leesproces verstoort?
In het volgende hoofdstuk wordt de theorie uit het literatuuronderzoek kort
samengevat en waar nodig aangevuld met informatie die specifiek voor dit onderzoek van
belang is. Uit het theoretisch kader zal een aantal onderzoeksvragen naar voren komen, die
dienen als aanleiding voor de opzet van een leesexperiment. In het derde hoofdstuk wordt
uiteengezet hoe dit experiment is opgebouwd, waarna in het vierde hoofdstuk de
onderzoeksresultaten besproken kunnen worden. In hoofdstuk 5 volgt de conclusie en ten
slotte volgt een reflectie op het gedane onderzoek en zullen suggesties voor vervolgonderzoek
gedaan worden.
1 De website van het platform Signalering Onjuist Spatiegebruik: http://www.spatiegebruik.nl.
2 K. Veerman (2007), Samen stellings probleem. Literatuurstudie naar het gevolg van onterecht spatiëren in
samenstellingen.
1

Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
2 Theoretisch kader
In dit hoofdstuk wordt dieper ingegaan op de variabelen die in dit onderzoek gehanteerd
worden. Allereerst zullen de kenmerken van de samenstelling kort besproken worden. Daarna
wordt aandacht besteed aan begrip: wat is begrip en hoe kan je het meten? Vervolgens
worden onderzoeken besproken die nauw met het onderzoeksonderwerp van deze scriptie
samenhangen: in 2.4 worden onderzoeken naar het effect van de spatie op leessnelheid
behandeld en in 2.5 wordt bekeken of er iets bekend is over de invloed die regelkennis op
iemand heeft.
2.1 De Nederlandse samenstelling
De Nederlandse Taalunie, de gezagdragende organisatie die zich namens de overheid
bezighoudt met de Nederlandse Taal, onderwijs en letteren, definieert het begrip
samenstelling als volgt:
“geleed woord dat bestaat uit twee of meer grondwoorden, eventueel verbonden door een
tussenklank. De samenstelling heeft doorgaans een betekenis die verband houdt met de
grondwoorden. Zo is een badkamerdeur een deur die toegang geeft tot een kamer waar een
bad staat. Een samenstelling heeft één hoofdklemtoon en wordt doorgaans in één woord
geschreven of met een koppelteken. De delen van een samenstelling noemen we het linkerdeel
en het rechterdeel.” Nederlandse Taalunie (2005 – 2007)
Een samenstelling, ook wel compositum genoemd, bestaat volgens deze definitie uit ten
minste twee woorden die met elkaar verbonden zijn. Deze linker- en rechterdelen behoren niet
noodzakelijk tot dezelfde woordsoort. Een veelvoorkomende samenstelling is de nominale:
een samenstelling met in ieder geval een zelfstandig naamwoord in het rechterlid. Nominale
composita hebben de volgende opbouwmogelijkheden:
• N+N (bijvoorbeeld raamkozijn),
• A+N (bijvoorbeeld matglas),
• V+N (bijvoorbeeld zwijggeld), en
• P+N (bijvoorbeeld bijkeuken).
(voorbeelden ontleend aan De Haas en Trommelen, 1993)
Andere mogelijke samenstellingen combineren één der verschillende woordsoorten in het
linkerlid met een bijvoeglijk naamwoord (adjectieve samenstelling) of een werkwoord
(verbale samenstelling) als rechterlid.
Nederlandse samenstellingen worden in principe aaneengeschreven. In sommige
gevallen is het toevoegen van een koppelteken toegestaan, bijvoorbeeld om de opbouw van
een echt onduidelijke samenstelling te verduidelijken. Bij samenstellingen met een afkorting
(pc-kast), klinkerbotsing (placebo-effect), getal (25-jarige bruiloft) of symbool (!-teken) is een
koppelteken zelfs verplicht. Een spatie toevoegen is volgens geen enkele regel toegestaan.
2.2 Begrip en het meten van begrip
Als we willen weten of het onterecht spatiëren van samenstellingen invloed heeft op het
begrip van de lezer, dan zal eerst helder moeten zijn wat we onder begrip verstaan en hoe
begrip gemeten kan worden.
Hoeken (1998) geeft een samenvatting van wat bekend is over de werking van het
begripstoekenningsproces. De mens beschikt over een zogenaamd taalverwerkingssysteem,
dat geschreven of gesproken taal verwerkt tot een mentale representatie. Kort gezegd is er
sprake van begrip als deze representatie in overeenstemming is met de gegeven informatie.
Of een tekst begrijpelijk is, hangt voor een groot deel af van de tekst zelf. Maar wat de
één begrijpelijk vindt, is voor de ander ondoorgrondelijk. Begrip is daarom het product van
zowel lezers- als tekstkenmerken. Die moeten goed op elkaar afgestemd zijn. Hierna volgen
2

Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
drie aspecten die van invloed zijn op begrip en daarnaast ook relevant zijn in het kader van
onderzoek naar samenstellingen.
2.2.1 Samenhang
Samenhang in teksten is erg belangrijk bij het overbrengen van een boodschap. Woorden,
zinsdelen en zinnen moeten voor een geslaagde communicatie goed op elkaar aansluiten.
Singer (1990) omschrijft deze samenhang, ook wel coherentie genoemd, als volgt:
“(…) the parts of a message are related or connected to one other. Because the reader can
identify these connections, the message can be understood.”
Het toevoegen van spaties in samenstellingen zou kunnen leiden tot zinnen die volgens de
regels gezien niet volledig coherent worden geïnterpreteerd. De mogelijkheid bestaat dat het
proces van begripstoekenning hierdoor verstoord wordt.
2.2.2 Verwachtingen
Tijdens het lezen van teksten wordt een kennisschema opgeroepen (Singer, 1990). Dit schema
bevat alle kennis die we over een bepaald concept bezitten. Als je leest dat iemand van de trap
is gevallen, dan verwacht je op basis van je wereldkennis en eerder opgedane ervaringen met
bijvoorbeeld de val van een trap, een mededeling over een mogelijke verwonding. Als de zin
vervolgd wordt met de mededeling “en hij zette een bakkie koffie” dan is dat merkwaardig.
Gebleken is dat deze opgeroepen verwachtingen een rol van betekenis spelen bij het
decoderen van boodschappen. Zodra een samenstelling onterecht gespatieerd wordt, kunnen
op dit gebied problemen ontstaan. Een schema kan worden opgeroepen op basis van het
linkerdeel, maar totaal niet overeenkomen met de samenstelling als geheel. De lezer moet zelf
infereren dat hier een spatiefout gemaakt is, en dat er in feite sprake is van één concept dat
opgebouwd is uit woorden die los van elkaar geschreven zijn. Hierdoor kan het leesproces
gestoord worden en de leestijd oplopen.
2.2.3 Lezerskenmerken
Volgens Tinker (1966) zijn verschillende factoren bepalend bij het gemakkelijk begrijpen van
een tekst, te weten: individuele verschillen in mentale capaciteiten, mate van ervaring, mate
van beheersing van de leestechnieken en flexibiliteit in het benaderen van leesmateriaal. De
mate waarin deze factoren van toepassing zijn op lezers varieert sterk. Toch betekent een
geringe beheersing ervan niet per definitie dat het altijd lastig is om teksten te begrijpen. Zo
zouden een goede motivatie, adequate voorbereiding, een goed op de lezer aangepaste
moeilijkheidsgraad en overwonnen tekortkomingen als een geringe woordenschat en een
gebrek aan vertrouwen op hun beurt weer bevorderlijk zijn voor het bevattingsvermogen 3 .
Naar aanleiding van deze kennis wordt duidelijk dat bij het creëren van begrip een
belangrijke taak is weggelegd voor de lezer. Wanneer samenstellingen onterecht
losgeschreven zijn, dan zouden zij problemen in het leesproces kunnen teweegbrengen.
Echter, wanneer de lezer enigszins capabel is op bovenstaande punten en voldoende
gemotiveerd leest, dan zouden die problemen wellicht overwonnen kunnen worden. Of dit
invloed heeft op de tijd die het kost om een tekst te lezen, wordt in de volgende paragraaf
onderzocht.
2.3 Het verband tussen begrip en leessnelheid
Uit het voorgaande is gebleken dat vele factoren het begrijpen van een tekst tijdens het lezen
kunnen verhinderen. Het meten van de leessnelheid is een manier om deze problemen te
3 De bevattingsbevorderlijke factoren die Tinker noemt werden oorspronkelijk in 1959 gepubliceerd in een
artikel van Constance M. McCullough, een onderzoekster op het gebied van lezen en leesproblemen van
leerlingen. Dit artikel (McCullough, C.M. (1959). Conditions favorable to comprehension. Education, 79, 533-
536.) is echter niet meer op te vragen via de Nederlandse bibliotheken
3

Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
traceren. Er zijn verschillende onderzoeken gedaan naar het verband tussen leessnelheid
enerzijds en onduidelijkheden in of de moeilijkheidsgraad van een tekst anderzijds.
Inhoff & Radach (2002) leiden uit oogbewegingsonderzoeken af dat het toekennen van
betekenis aan woorden en zinnen een online proces is. Onduidelijkheid in de betekenis van
aangeboden materiaal leidt direct tot regressie, en de regressiefrequentie kan variëren van 5%
tot meer dan 20%. Dit duidt volgens de onderzoekers op een verband tussen het aantal
regressies dat plaatsvindt en de processen die plaatsvinden om een tekst te begrijpen. Door het
relatief vaak terugkijken in de tekst zal de leessnelheid afnemen.
Volgens Cozijn, Vonk en Noordman (2003) zijn er, naast regressie, nog twee
strategieën die de lezer inzet om een probleem tijdens het lezen op te lossen: pauzeren op de
plaats waar het probleem optreedt of gewoon doorlezen en hopen dat het probleem aan het
einde van de zin opgelost is. Het verwerken van het probleem wordt in dit laatste geval
uitgesteld tot op een later tijdstip. Ook dit zal leiden tot een lagere leessnelheid.
Ronald P. Carver (1976) deed onderzoek naar de moeilijkheidsgraad van teksten. Hij
doet verslag van een tweetal door hem uitgevoerde onderzoeken, die ingaan op het verband
tussen de woordlengte, de moeilijkheidsgraad van prozateksten en de leessnelheid. Uit zijn
onderzoek blijkt dat een hoge moeilijkheidsgraad van een tekst niet per definitie tot een
langzamere leessnelheid leidt: zo lang de lezer op het eigen niveau of lager leest, zijn de
gemeten leessnelheden hetzelfde. Pas wanneer teksten gelezen worden die boven de
leescapaciteiten van de lezer uitstijgen worden lagere leessnelheden gemeten.
Uit het bovenstaande kan geconcludeerd worden dat de verwerking van fouten in een
tekst invloed heeft op de leessnelheid. Tekstmoeilijkheid heeft hier geen invloed op, zolang
deze aansluit op het niveau van de lezer. Uit deze gegevens blijkt dat leessnelheid een goede
indicator is voor de moeite die het kost om een tekst te begrijpen, wanneer deze verder goed
aansluit op het niveau van de lezer.
2.4 Onderzoek naar spatiëring in samenstellingen
In onderzoek van Inhoff, Radach en Heller (2000) wordt nagegaan of het toevoegen van
spaties in Duitse, drieledige, nominale samenstellingen het lezen ervan vergemakkelijkt. Het
illegaal toevoegen van spaties bleek voor alle proefpersonen te leiden tot een kortere
herkenningstijd en gaze duration 4 van de samenstellingen. Fixaties op het laatste deel van de
samenstellingen namen echter toe, maar niet genoeg om de leesduur toch te verlengen. Vooral
de mensen met een van nature lage leessnelheid of slecht vermogen tot woordherkenning in
het algemeen, profiteerden van de extra toegevoegde spaties. De snelle lezers profiteerden
ook, maar minder dan de eerder genoemde groep. Wanneer de onderzoekers hun tests
uitvoeren op samenstellingen die een interne ambiguïteit bevatten, valt het resultaat op de
leestijd weg. De conclusie van dit onderzoek luidt dat spaties het vergemakkelijken om
samenstellingen in lexicale eenheden op te delen, maar dat de vorming van een betekenis
erdoor belemmerd wordt.
Juhasz, Inhoff en Rayner (2005) onderzoeken het effect van manipulatie van spaties in
Engelse samenstellingen, die volgens de spellingregels in merendeel gespatieerd horen te zijn.
Ze vergeleken daarbij samenstellingen die opgebouwd zijn uit twee zelfstandig naamwoorden
(N-N) met samenstellingen die opgebouwd waren uit een bijvoeglijk naamwoord en een
zelfstandig naamwoord (A-N). Op basis van zowel herkennings- als
oogbewegingsexperimenten wordt geconcludeerd dat voor beide soorten samenstellingen de
spatie een gunstig effect heeft op de herkenningstaak. De woorden worden eerder herkend en
er worden minder fouten gemaakt wanneer ze van elkaar gescheiden zijn, dan wanneer ze
aaneengeschreven zijn. Het verwerken van normaliter aaneengeschreven samenstellingen
werd echter verstoord wanneer ze losgeschreven gepresenteerd werden. Dit bleek vooral uit
de toegenomen gaze duration. Het grootst was het effect op de A-N-samenstellingen: de gaze
was daar het hoogst, aangezien het de betekenistoekenning van de samenstelling verstoorde.
4 Gaze duration: “de som van de duur van de fixaties op een woord totdat het woord in een achterwaartse of
voorwaartse richting is verlaten” (Cozijn, Vonk en Noordman, 2003).
4

Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
De resultaten van dit onderzoek komen grotendeels overeen met die van Inhoff et al.
(2000). De conclusie van Juhasz et al. (2005) luidt dan ook dat het toevoegen van spaties in
samenstellingen de lexicale herkenning en de first fixation duration 5 verbeterde, maar dat met
in achtneming van refixaties blijkt dat de latere verwerkingsprocessen door de extra spatie
verstoord worden.
Nas (1988) onderzoekt welke invloed woordafbrekingen aan het eind van de regel hebben
op de leessnelheid. Hij behandelt twee theorieën over de manier waarop onze hersenen
opgesplitste woorden verwerken. De ene theorie stelt dat de twee gelezen delen eerst aan
elkaar geplakt worden, waarna het mentale lexicon aangeroepen wordt in het proces van
betekenisgeving. In dit licht is het afbreken van woorden, zowel aan het einde van de regel als
in het geval van de samenstelling, tamelijk lezersonvriendelijk te noemen: het aaneenplakken
is een extra handeling. De andere theorie beweert dat woorden in delen in ons lexicon
opgeslagen liggen. Bij ieder woord dat we lezen roepen we de verschillende delen op en
plakken die aan elkaar. In dit geval is het weinig relevant of de woorden afgebroken of
gespatieerd worden, want de procedure blijft hetzelfde.
Uit een serie self-paced reading tasks bleek dat de teksten met afgebroken woorden
significant langzamer gelezen werden. Nas concludeert op basis van zijn experimenten dat
woorden in hun geheel in ons mentale lexicon opgeslagen liggen en dat regelafbreking
midden in een woord het leesproces verstoort.
In grote lijnen komen de onderzoeken naar spatiëring van samenstellingen tot dezelfde
conclusie: het verwerken van samenstellingen kan sneller gaan door ze te spatiëren, maar in
geval van (mogelijk) interne ambigue situaties wordt het proces door de extra spatie(s) juist
verstoord. De fixatie op het laatste woorddeel duurt altijd langer, omdat de lezer moet
infereren dat de gelezen woorden in feite één concept betreffen. Nas voegt daaraan toe dat een
oorzaak van deze vertraging gevonden kan worden in het feit dat we woorden in het geheel in
ons mentale lexicon opgeslagen hebben. Opgesplitst in delen betekent dit een extra,
samenvoegende handeling die uitgevoerd moet worden, alvorens de betekenis zich aan ons
openbaart.
2.5 Het effect van regelkennis
Naar het effect van kennis van spellingregels op situaties waarin deze regels overtreden
worden, is – voor zover bekend – nog geen onderzoek gedaan. Het is daarom moeilijk om op
basis van gegronde theoretische kennis te voorspellen in welke mate kenners van de
aaneenschrijfregel anders reageren op foutief gespatieerde/foutief aaneengeschreven woorden
dan de niet-kenners.
Morton Ann Gernsbacher (1993) schreef een artikel waarin ze een aantal onderzoeken
naar ambiguïteit samengevat. Vanuit dit artikel is het mogelijk om voorzichtig parallellen te
trekken richting het onderzoek naar het effect van regelkennis op foutief gespatieerde
samenstellingen, waarin ook een zekere ambiguïteit optreedt. Aan bod komen onder andere
onderzoeken naar de snelheid van het verwerpen van de ongepaste betekenisoptie van
ambigue woorden en homofonen in een tekst, waarbij goede lezers (skilled readers) met
slechte lezers (poor readers) vergeleken worden. De groepen zijn ingedeeld op basis van de
uitslag van een serie tests, die onderzochten in hoeverre de deelnemer een gelezen of
gesproken verhaaltje begrepen heeft. Deze onderverdeling van lezers in twee groepen maakt
het artikel extra interessant, aangezien deze mogelijk te vergelijken zijn met de groepen in het
experiment naar de samenstellingen: regelkenners en niet-regelkenners.
De gebruikte woorden in de onderzoeken van Gernsbacher zijn bijvoorbeeld spade
(verwijst zowel naar een schoppenkaart in een kaartspel als naar een schop die gebruikt wordt
tijdens het tuinieren) en patients/patience (fonologisch gezien exact hetzelfde, maar met een
andere semantische betekenis). Opgemerkt moet worden dat de ambiguïteit in Gernsbachers
5 First fixation duration: “De duur van de eerste fixatie op een woord (of regio) weerspiegelt de moeilijkheid die
een lezer heeft tijdens de verwerking onmiddellijk bij het zien van het woord.” (Cozijn, Vonk en Noordman,
2003).
5

Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
onderzoek verschilt van die in het onderzoek naar samenstellingen: waar in het laatste geval
sprake is van ambiguïteit die ontstaat door het splitsen van woorden, zijn de woorden van
deze onderzoekster van zichzelf al ambigue.
Uit de experimenten blijkt dat slechte lezers minder snel zijn in het verwerpen van de
misplaatste betekenissen dan de goede lezers. Volgens de onderzoekster komt deze onkunde
voort uit het feit dat slechte lezers last ondervinden van hun minder bekwame
verwerpingmechanismen. Wanneer de juiste betekenis in de zinnen wordt aangeboden, dan
blijken de slechte lezers deze juist sneller te accepteren dan de goede lezers. Als we deze
uitkomsten betrekken op het onderzoek naar het effect van regelkennis op foutief gespatieerde
samenstellingen, en daarbij de slechte lezers uit haar onderzoek vergelijken met de nietregelkenners
en de goede lezers met de regelkenners, dan kunnen er twee tegenovergestelde
effecten verwacht worden:
1. Niet-regelkenners lezen de correct gespelde samenstellingen sneller dan regelkenners,
en hebben meer tijd nodig om de foutief gespelde samenstellingen te lezen dan de
regelkenners.
2. Regelkenners lezen de correct gespelde samenstellingen sneller dan niet-regelkenners,
en hebben meer tijd nodig om de foutief gespelde samenstellingen te lezen dan de
niet-regelkenners.
De eerste assumptie is in het licht van de bovenstaande informatie de meest voor de
handliggende, en is gebaseerd op het gegeven dat de slechte lezers meer tijd nodig hebben om
een ambiguïteit te verwerken en de niet-ambigue situatie sneller accepteren dan de goede
lezers. Wanneer we de slechte lezers gelijkstellen aan de niet-regelkenners, en de goede lezers
met de regelkenners, dan volgt hieruit dat de niet-regelkenners de correct gespelde
samenstellingen sneller lezen dan de regelkenners, en meer moeite hebben met foutief
gespelde samenstellingen dan de niet-regelkenners.
De tweede, tegenovergestelde assumptie is gebaseerd op het door Gernsbacher
geconstateerde minder bekwame verwerpingsmechanisme dat de slechte lezers zouden
hebben. Ook hier vergelijken we de slechte lezers met de niet-regelkenners, en de goede
lezers met de regelkenners. Als gevolg van een minder bekwaam verwerpingmechanisme is
het mogelijk dat een niet-regelkenner tijdens het lezen niet beseft dat een samenstelling
foutief gespatieerd is, of zelfs onbewust al rekening houdt met het feit dat ambigue situaties
door spaties kunnen ontstaan. Hierdoor kan men relatief snel over gemaakte fouten heen
lezen. De regelkenners zullen zich gemaakte fouten wel realiseren en hebben door hun
enigszins naïeve leesattitude meer tijd nodig om te herstellen, het raadsel van de ambiguïteit
op te lossen en hun weg door de zin te vervolgen. Daarentegen hebben zij volgens deze kijk
wel een voordeel bij de verwerking van correct gespatieerde samenstellingen: ze gaan er altijd
van uit dat losgeschreven zelfstandige naamwoorden twee afzonderlijke concepten betreffen,
terwijl de niet-regelkenner altijd rekening houdt met het feit dat deze wel eens betrekking op
elkaar zouden kunnen hebben. De niet-regelkenner houdt tijdens het lezen dus verschillende
opties open. Dat, en het verwerpen van de verkeerde opties, kost extra tijd die de regelkenners
bespaard blijft.
Afgaande op intuïtie lijkt de tweede assumptie de meest voor de hand liggende in de
context van dit onderzoek.
6

Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
3 Onderzoeksopzet
In dit hoofdstuk wordt de onderzoeksopzet besproken. Allereerst wordt in paragraaf 3.1 een
aantal onderzoeksvragen opgesteld. In 3.2 wordt de keuze voor de gebruikte methode met
haar werking toegelicht. Als onderdeel daarvan worden de gebruikte materialen en vragenlijst
uitgebreid beschreven (3.2.1). Welk nut dienen ze en hoe zijn ze tot stand gekomen? Tevens
wordt informatie gegeven over de gevolgde procedure en de proefpersonen die aan het
experiment meegedaan hebben (3.2.2). Tenslotte volgt een beschrijving van het verloop van
de pretest (3.2.3).
3.1 Vraagstelling en hypotheses
Uit het theoretisch kader is gebleken dat het foutief spatiëren van samenstellingen een
negatief effect op het begrip kan hebben. Het blijft onduidelijk of dit effect voor iedereen in
dezelfde mate opgaat. In de inleiding kwam de samenstellingsparadox ook al naar voren:
hoewel door de gemaakte fout een probleem voor de lezer ontstaat, is dit een fout van alledag.
Waarom maken mensen deze fout als ze er zelf hinder van ondervinden? Dit onderzoek zal
daarop ingaan, en hanteert de volgende onderzoeksvraag:
“In hoeverre beïnvloedt het wel of niet beheersen van de aaneenschrijfregel het proces van
begripstoekenning tijdens het lezen van al dan niet gespatieerde samenstellingen?”
De deelvragen die samen tot een antwoord op de bovenstaande vraag moeten leiden, luiden:
1. Wat zijn samenstellingen?
2. Welke spelling schrijft de aaneenschrijfregel voor?
3. Wat verstaat men onder begrip en hoe is dit te meten?
4. Welk effect heeft het onterecht spatiëren van delen van samenstellingen op begrip?
Indien in (4) een effect optreedt:
5. In hoeverre beïnvloedt de factor regelkennis het effect op begrip door het al dan niet
spatiëren van samenstellingen?
Indien in (4) en/of (5) een effect optreedt:
6. Is het eventuele effect van (4) en/of (5) in dezelfde mate van toepassing op
samenstellingen die onterecht vast-, als samenstellingen die onterecht losgeschreven
zijn?
De eerste drie vragen werden reeds in het vorige hoofdstuk beantwoord. Voor de
beantwoording van de vragen 4 tot en met 6 wordt een leesexperiment opgezet, waarover in
de volgende paragrafen meer te lezen is.
De volgende alternatieve hypotheses zijn opgesteld:
H1: Het foutief spatiëren van samenstellingen leidt tot een significant ander proces van
begripstoekenning.
H2: Het effect van foutief gespatieerde samenstellingen is voor kenners van de
aaneenschrijfregel significant anders dan voor de niet-kenners van deze regel.
H3: De gemaakte foutsoort, onterecht los- of onterecht vastgeschreven, heeft een
significante invloed op de leestijden van de effecten gevonden in H1.
H4: De gemaakte foutsoort, onterecht los- of onterecht vastgeschreven, heeft een
significante invloed op de leestijden van de effecten gevonden in H2.
De nulhypothese luidt:
H0: Er wordt geen verschil in Hx gevonden.
7

Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
Op basis van de beschikbare theorie wordt verwacht dat het foutief spatiëren van
samenstellingen resulteert in begripsproblemen (H1) en dat het beheersen van de
aaneenschrijfregel daar een significante invloed op heeft (H2). Naar aanleiding van het artikel
van Gernsbacher (1993) kan voorspeld worden dat regelkenners meer last zullen ondervinden
van foutief gespatieerde samenstellingen dan niet-regelkenners, maar dat zij de correct
gespelde varianten sneller zullen verwerken. De meest voorkomende samenstellingsfout is het
losschrijven van woorden die aaneengeschreven hadden moeten worden. Het onterecht
vastschrijven van woorden komt veel minder vaak voor. Met dit als uitgangspunt kan gesteld
worden dat het waarschijnlijk is dat gevonden effecten groter zijn in geval van foutief
losgeschreven samenstellingen dan in het geval van de foutief aaneengeschreven variant (H3
& H4).
3.2 Methode
Om tot een antwoord op de bovenstaande vragen te komen, is een leesexperiment opgezet.
Als basis voor dit experiment dienen leestijden: over het algemeen wordt aangenomen dat er
een verband bestaat tussen leestijd en begrip. Singer (1990) zegt hierover het volgende:
“The processes of understanding discourse are time-consuming, and the reading time of a
message provides an excellent on-line reflection of these processes.” (Singer, 1990)
Ook uit de literatuurstudie is gebleken dat de verwerking van fouten in een tekst invloed heeft
op de leessnelheid. Omdat leessnelheid een goede indicator is voor de moeite die het kost om
een tekst te begrijpen, zal deze variabele een belangrijke rol spelen in dit onderzoek.
In dit experiment krijgen proefpersonen een dertigtal zinnen via een computerscherm
te lezen tijdens een zogenoemde self paced reading task met moving window-techniek. Dit
houdt in dat men een scherm te zien krijgt met aanvankelijk een leeg kader, waarin een zin in
delen zal verschijnen. Door middel van een knop kan men steeds zelf bepalen wanneer een
nieuw deel van de zin opgeroepen wordt. Na de eerste druk verschijnt het eerste woord of
zinsdeel op de plek van het fixatiepunt. Na iedere volgende druk verdwijnt het gelezen deel en
verschijnt een nieuw deel op de positie direct na het verdwenen deel. Het is zo net of de
proefpersonen de zin door een klein venster bekijken, dat telkens maar een deel van de zin
laat zien (zie figuur 1).
De leestijden per (zins)deel worden bepaald door de tijd te meten die tussen de
drukken op de knop zit.
Aanvang Druk 1 Druk 2 Druk 3
* Dit
figuur 1 Illustratie window moving-techniek
Dit is een testzin.
Dit is een testzin.
Het experiment is geprogrammeerd in Flexible Experiment Program (FEP). Dit
programma werd speciaal ontworpen voor gebruik in het onderzoekslaboratorium van het
Utrecht institute of Linguistics – OTS. Zoals de naam al aangeeft is het programma flexibel in
gebruik, en leent het zich voor onderzoeksdoeleinden van uiteenlopende aard. In combinatie
met een speciaal voor reactietijdexperimenten ontworpen knoppenkastje kan de leestijd per
segment met hoge precisie geregistreerd worden.
Uiteraard is er ook de mogelijkheid om met oogbewegingsregistratietechnieken te
werken, maar daar is om een aantal redenen bewust niet voor gekozen. Allereerst beschikken
zowel de onderzoeker als zijn begeleider niet over de expertise die bij dit soort onderzoek
komt kijken. Om een oogbewegingsonderzoek zonder deze expertise op een goede manier op
8

Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
te zetten, uit te voeren en te verwerken is meer tijd nodig dan voor dit onderzoek beschikbaar
is. Daarnaast is dit onderzoek het eerste in zijn soort, en kunnen de hoofdvragen ook
beantwoord worden met behulp van slechts leestijden als afhankelijke variabele. Indien de
resultaten van dit onderzoek daarom vragen, kan eventueel vervolgonderzoek wel
gebruikmaken van oogbewegingsregistratietechnieken.
3.2.1 Materialen
Het onderzoek is op te splitsen in twee delen: een leesexperiment en een afsluitende
vragenlijst. Allereerst zal ingegaan worden op de materialen die voor het leesexperiment
gebruikt zijn: de stimuli. Daarna wordt de vragenlijst besproken.
3.2.1.1 Leesexperiment
Het leesexperiment bestaat uit een dertigtal zinnen, waarvan er 20 gemanipuleerd zijn en 10
dienen als filler (zie bijlage 2 voor een overzicht van alle zinnen). De gemanipuleerde zinnen
hebben allemaal een bepaalde samenstelling als basis. Deze samenstelling wordt gespatieerd
of niet gespatieerd, wat in deze context correct of incorrect kan zijn. Er is hier dus sprake van
een 2x2-onderzoeksontwerp met als onafhankelijke variabelen de schrijfwijze van de
samenstelling en correctheid:
Correctheid
Een voorbeeld uit het corpus:
Samenstelling
Vast Los
Correct Zinversie 1 Zinversie 3
Incorrect Zinversie 2 Zinversie 4
Prijsstijging
1. Zodra de prijsstijging plaatsvindt, neemt het aantal klanten af.
2. *Zodra de prijs stijging plaatsvindt, neemt het aantal klanten af.
3. Zodra de prijs stijging vertoont, verkoop ik al mijn aandelen.
4. *Zodra de prijsstijging vertoont, verkoop ik al mijn aandelen.
Deze vier zinnen bevatten door de spatiemanipulatie een mogelijke ambiguïteit. De
verwachting is dat één bepaald segment in de incorrecte zinnen (versie 2 en 4) daardoor voor
begripsproblemen gaat zorgen. Dit segment zal vanaf nu als het kritieke segment worden
aangeduid. Tijdens het parsen van de zin komt men erachter dat de betekenis van het kritieke
segment niet aansluit op hetgeen eerder werd gelezen. Als gevolg hiervan zullen de leestijden
van dit segment toenemen. In alle gevallen betreft dit het segment dat direct na de al dan niet
gemanipuleerde samenstelling voorkomt. In het bovenstaande voorbeeld worden
respectievelijk plaatsvindt en vertoont als kritiek segment beschouwd.
Deze studie zal zich slechts toeleggen op één soort nominale samenstelling, en wel de
endocentrische N+N-samenstelling. Hiervoor is gekozen omdat de beschikbare literatuur en
onderzoeken voornamelijk handelen over nominale samenstellingen, het te ver voert om alle
soorten samenstellingen uitgebreid in dit onderzoek te behandelen en omdat de spatiefout zich
voornamelijk in dit type samenstelling lijkt te manifesteren.
Er zijn een paar eisen waaraan iedere onderzoekszin moet voldoen, zodat uitgesloten
kan worden dat de leestijden beïnvloed worden door effecten die niets met de spatiëring van
samenstellingen te maken hebben. Ten eerste moet er na het lezen van iedere zin sprake zijn
van een afgesloten geheel, zodat duidelijk wordt dat iedere volgende onderzoekszin op
zichzelf staat. Daarnaast moeten de zinnen handelen over neutrale onderwerpen, aangezien
een zekere mate van opwinding de leessnelheid ongewenst kan doen veranderen.
Verwijzingen die mogelijk naar de lezer kunnen leiden (zoals ik, mijn) worden om dezelfde
9

Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
reden niet gebruikt. De opbouw van de zinnen wordt in alle gevallen hetzelfde gehouden: een
bijzin met daarin de samenstelling, direct gevolgd door het kritieke segment, een komma en
dan de hoofdzin.
Natuurlijk zijn er ook andere factoren die de leessnelheid van het kritieke segment
beïnvloeden. Denk bijvoorbeeld aan woordlengte, woordfrequentie en grammaticale
constructies. Bij het opstellen van de stimuli is geprobeerd om dit soort storende factoren tot
een minimum te beperken. Het kritieke segment is altijd een werkwoord, en getracht is om dit
woord in de versies 1 en 2 ongeveer even lang te houden wat betreft het aantal letters en
lettergrepen als in de versies 3 en 4. Ook wat betreft de woordfrequentie is gepoogd woorden
te gebruiken die enigszins met elkaar overeenkomen. Helaas is dit niet in alle gevallen gelukt.
In 8 van de 20 gevallen is sprake van of een grote afwijking in woordfrequentie, òf van een te
grote afwijking in aantal letters/lettergrepen (zie bijlage 3 voor de berekeningen). Om
beïnvloeding van de berekeningen door deze afwijkingen te voorkomen, zal de factor Zin_ID
als covariate in de ANOVA-toetsen worden opgenomen. Ieder setje van 4 zinnen met
dezelfde samenstelling heeft een unieke Zin_ID toegewezen gekregen. Tot dit setje behoren 2
zinnen met het ene kritieke segment, en 2 zinnen met het andere. Door de factor Zin_ID als
covariate mee te geven, worden de berekeningen gezuiverd van eventuele beïnvloeding door
te verschillende kritieke segmenten.
Om de aandacht van de deelnemers bij het experiment te houden, wordt na bepaalde
zinnen een stelling geponeerd. Deze stelling heeft betrekking op hetgeen direct ervoor gelezen
is, en kan bevestigend of ontkennend beantwoord worden middels het knoppenkastje. De
gegeven antwoorden worden niet gebruikt in de data-analyse, maar dienen louter tot het
stimuleren van nauwkeurig leesgedrag. In totaal zal iedere deelnemer tien stellingen
beantwoorden.
3.2.1.2 Afsluitende vragenlijst
De afsluitende vragenlijst (zie bijlage 4) begint met een correctietaak. Deze taak heeft als doel
de proefpersonen toe te kennen aan één van de twee groepen: regelkenner of niet-regelkenner.
De taak bestaat uit 10 dicteezinnen, ontleend aan diverse edities van het Groot Dictee der
Nederlandse Taal. In de zinnen zijn vele soorten fouten gemaakt, waaronder 8 in de
toepassing van de aaneenschrijfregel. Het betreft 4 gevallen waarin woorden foutief los-, en 4
gevallen waarin woorden foutief aaneengeschreven worden.
Omdat de fouten in het dictee niet in alle gevallen volkomen te vergelijken zijn met de
fouten zoals die zich in het experiment voordoen (vergelijk tengerieve met
sinaasappelsmaak), wordt het over het hoofd zien van 2 fouten in de correctietaak toegestaan.
Proefpersonen worden toegekend aan de groep regelkenners indien minimaal 6 van de 8
mogelijke samenstellingsfouten in het dictee aangestreept zijn, waarvan er ten minste 3 uit de
categorie foutief los-, en 3 uit de categorie foutief aaneengeschreven afkomstig dienen te zijn.
Proefpersonen die niet aan dit criterium voldoen, worden in de groep niet-regelkenners
geplaatst.
Het tweede gedeelte van de afsluitende vragenlijst bestaat uit een evaluatief deel,
waarin de proefpersonen kunnen aangeven hoe ze hun medewerking aan het experiment
hebben ervaren en of er tijdens hun deelname een vermoeden is gerezen over het
onderzoeksonderwerp. Een zeer lage motivatie en teveel inzicht in het onderzoeksonderwerp
zouden kunnen leiden tot ongewenste beïnvloeding van de onderzoeksresultaten. De
uitkomsten van deze vragenlijst worden daarom besproken voordat de resultaten van het
leesexperiment behandeld worden.
3.2.2 Proefpersonen en procedure
De proefpersonen worden geworven tijdens een drietal grootschalige colleges (Psychologie,
Geschiedenis en Inleiding Algemene Taalwetenschappen), doen mee ter compensatie van
afwezigheid tijdens een werkcollege van de eerstejaarscursus Instrueren en Overtuigen van de
opleiding Communicatie- en Informatiewetenschappen of zijn afkomstig uit het sociale
10

Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
netwerk van ondergetekende. Dat deze werving resulteert in deelnemers die allen over een
relatief hoge mentale capaciteit beschikken, heeft zowel voor- als nadelen. Het nadeel is dat
de conclusie van dit onderzoek niet zonder meer veralgemeniseerd mag worden. Het voordeel
is dat uitgesloten kan worden dat leestijden beïnvloed worden door de moeilijkheidsgraad van
de tekst. Immers, de deelnemers aan de test beschikken allemaal over een bovengemiddeld tot
academisch denk- en werkniveau. Daarnaast rechtvaardigt de niet representatieve afspiegeling
van de Nederlandse bevolking het uitvoeren van een experiment met een in omvang beperkte
steekproef.
Het experiment wordt afgenomen in een speciale, geluidsarme onderzoekscabine. In
deze cabine bevinden zich binnen handbereik van de deelnemers aan het experiment alleen
een computerbeeldscherm, een knoppenkast met 3 knoppen en een vragenlijst (met de
gedrukte kant naar onder) met daarop een pen. Overbodige randapparatuur, zoals toetsenbord
en muis, worden buiten bereik van de proefpersoon geschoven.
De proefpersonen nemen allereerst zelfstandig een papieren instructie (zie bijlage 5)
door. De proefleider neemt hierna de hoofdpunten uit deze instructie nogmaals met de
proefpersoon door, zodat iedereen in ieder geval van die informatie goed op de hoogte is.
Indien er geen vragen meer zijn, dan wordt een oefening van drie zinnen gestart. Wanneer die
met goed gevolg wordt uitgevoerd, dan wordt het daadwerkelijke experiment gestart. De
proefpersonen worden om de beurt toegewezen aan één van de onderzoeksversies.
Proefpersoon 1 werkt met versie 1, proefpersoon 2 met versie 2, enzovoorts.
Na circa 5-10 minuten waren de meeste proefpersonen klaar met het uitvoeren van de
leestaak, en werd hen via de intercom medegedeeld dat er aangevangen kon worden met de
afsluitende vragenlijst. Iedereen ontving na afloop een kleine versnapering als dank voor de
deelname aan dit experiment.
3.2.3 Pretest
De hierboven beschreven procedure en onderzoeksmaterialen zijn mede tot stand gekomen op
basis van de resultaten van een pretest onder vier proef-proefpersonen. Naar aanleiding van
hun commentaar (zie bijlage 6 voor het pretestverslag) werden de instructies, procedure en
inrichting van de onderzoekscabine enigszins gewijzigd. Daarnaast diende de pretest als
gelegenheid om bekend te raken met de data-output van FEP. Er bleek een fout in te zitten,
waardoor het aantal segmenten in een zin niet overeenkwam met het aantal gemeten
leestijden. Na de oplossing van alle problemen kon worden aangevangen met het echte
experiment.
De gegevens die uit de pretest werden verkregen, zijn uiteraard niet gebruikt in het
verdere onderzoek.
11

Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
4 Resultaten
In dit hoofdstuk worden de resultaten van het leesexperiment besproken. In de eerste
paragraaf worden de algemene proefpersoonkenmerken behandeld en zal worden aangetoond
dat de regelkenners- en niet-regelkennersconditie geheel met elkaar te vergelijken zijn. In de
tweede paragraaf wordt uiteengezet hoe voorkomen wordt dat effecten anders dan die van de
manipulatie een rol van betekenis kunnen spelen tijdens het uitvoeren van de diverse
berekeningen. Daarna wordt in de derde paragraaf het effect van de spatiemanipulatie
besproken. Zoals verwacht zorgen foutief gespatieerde woorden inderdaad voor significant
langere leestijden. In de laatste paragraaf wordt tenslotte onderzocht of dit gegeven een
interactie-effect veroorzaakt wanneer ook de factor regelkennis meegewogen wordt. Dat blijkt
inderdaad zo te zijn.
4.1 Proefpersonen
Aan dit onderzoek hebben 90 proefpersonen meegedaan. Alle vergaarde informatie is
verwerkt met het statistisch computerprogramma SPSS voor Windows, versies 14 en 15.
De gemiddelde leeftijd van de deelnemers is 22 jaar. Van hen is 28% van het mannelijk
geslacht en 72% van het vrouwelijke. Iedereen beheerste het Nederlands als moedertaal, en
vrijwel iedereen studeerde op het moment van deelname aan de Universiteit Utrecht. Indien
dit niet het geval was, dan waren zij tot voorkort nog wel op een zekere wijze (student of
juniordocent) aan deze instelling verbonden (n=3) of waren ze afkomstig van een hogeschool
(n=1). De studenten zijn afkomstig van 17 verschillende studies, welke allemaal in de
alfa/gamma-hoek liggen. Van hen is 85,1% (n=74) bezig met een bacheloropleiding en 14,9%
(n=13) met een master. De versies 1 en 2 werden elk door 23 mensen gemaakt, de versies 3 en
4 elk door 22 (zie bijlage 7 voor alle berekeningen).
De antwoorden op het evaluatieve deel van de vragenlijst geven geen indicatie voor
ongewenste beïnvloeding van de antwoorden door een tekort aan motivatie (zie bijlage 8). Zo
gaf bijvoorbeeld 95% van de deelnemers aan dat het leuk was om aan het onderzoek mee te
werken. Ook voorkennis lijkt geen rol van betekenis gespeeld te hebben: eenderde dacht
tijdens het uitvoeren van de taken het onderzoeksonderwerp ontdekt te hebben, maar slechts
36% van hen komt daadwerkelijk in de buurt.
Uit de afsluitende vragenlijst is gebleken dat 43% (n=39) van de proefpersonen tot de
groep regelkenners gerekend mag worden, en de overige 57% (n=51) tot de groep nietregelkenners.
Uit een serie t-toetsen (zie bijlage 9) is gebleken dat de groepen wat betreft
geslacht, geboortejaar en verdeling over de versies goed met elkaar vergelijkbaar zijn
(geslacht: t=1,48; df=74,62; p=0,144. Geboortejaar: t=0,74; df=88,00; p=0,464. Verdeling
versies: t=0,50; df=88,00; p=0,621). Met behulp van een toets over de niet-gemanipuleerde
zinnen werd onderzocht of ook de leessnelheid van de proefpersonen in beide groepen met
elkaar vergelijkbaar is, en dat bleek het geval te zijn (t=1,22; df=886,41; p=0,224).
4.2 Filtering van externe effecten
Om uit te sluiten dat de gemeten leestijden worden beïnvloed door andere factoren dan die
aan de manipulatie van het aangebodene ten grondslag liggen, is de datafile op basis van
bepaalde regels gezuiverd van te grote afwijkingen.
Omdat sommige proefpersonen problemen ondervonden met het gebruikte
knoppenkastje, zijn allereerst leestijden van segmenten die

Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
proefpersonen buiten de berekeningen gehouden moeten worden. De tien opvulzinnen waren
in alle condities precies hetzelfde, en vormen daarmee een goede manier om de leessnelheid
van de deelnemers in kaart te brengen. De gegevens van de proefpersonen werden verwijderd
wanneer de totale leestijd van deze tien zinnen meer dan 2SD afweek van de gemiddelde
leestijd over alle proefpersonen. Dit heeft geresulteerd in de verwijdering van 2
proefpersonen.
In totaal is door beide filters circa 2,6% van de data verloren gegaan (zie bijlage 10).
4.3 Het effect van foutief spatiëren
Voordat gezocht kan worden naar het interactie-effect tussen het lezen van spatiefouten en
regelkennis, is het belangrijk om te onderzoeken of er überhaupt een effect waar te nemen is
wat betreft spatiefouten. Op basis van het
theoretisch kader wordt verwacht dat dit effect
zeker op zal treden.
In tabel 1 worden de belangrijkste gegevens
van een variantie-analyse over de leestijden
weergegeven (zie ook bijlage 11). Omdat niet
iedere onderzoekszin evenveel segmenten telt,
is bij de berekeningen uitgegaan van de
relatieve afstand van de segmenten tot het
kritieke segment.
Het foutief toepassen van spaties blijkt uit
deze tests een significante invloed te hebben op
de leestijd van:
• de hele zin,
• het kritieke segment,
• het 1 e segment na het kritieke segment,
• het 5 e segment na het kritieke segment.
13
Schrijfwijze * Correctheid
Interactie-effecten
Segment N F df p
Totale leestijd 1760 41,82 1 0,000
Kritiek–4 351 0,26 1 0,611
Kritiek–3 1760 0,22 1 0,637
Kritiek–2 1760 0,19 1 0,660
Kritiek–1 1760 0,54 1 0,816
Kritiek 1760 81,89 1 0,000
Kritiek+1 1757 88,50 1 0,000
Kritiek+2 1759 1,34 1 0,248
Kritiek+3 1715 0,27 1 0,605
Kritiek+4 1404 0,11 1 0,740
Kritiek+5 616 9,31 1 0,002
Kritiek+6 128 0,02 1 0,895
Kritiek+7 Berekening onmogelijk*
Laatste 1757 2,88 1 0,090
= significant verschil (maximaal 5%).
* Dit segment komt slechts in één zin in één conditie voor,
waardoor het uitvoeren van een variantie-analyse onmogelijk is.
tabel 1
De verwachte effecten zijn daadwerkelijk
opgetreden. Het onverwachte optreden van een interactie-effect tijdens het lezen van het
segment dat direct volgt op het kritieke segment, is eenvoudig te verklaren. Uit de pretests
werd al duidelijk dat proefpersonen in een bepaald leesritme terecht kunnen komen, en als het
ware ‘op de automatische piloot’ de knop voor het volgende segment indrukken. Daardoor is
het mogelijk dat men het kritieke segment te snel wegklikt, en pas in het direct opvolgende
segment de gelezen ambiguïteit verwerkt.
Minder gemakkelijk te verklaren is het feit dat ook het 5 e segment na het kritieke
segment een interactie-effect kent. Wellicht heeft dit te maken met het feit dat dit segment
voor de meeste zinnen het laatste betreft. Het kan zijn dat men tijdens het lezen hiervan nog
even de hele zin door het hoofd heen laat gaan, teneinde de betekenis beter te bevatten.
Wanneer we een variantie-analyse uitvoeren op de leestijden van alle laatste zinsegmenten,
dan blijkt het effect hier niet significant te zijn, maar het significantieniveau wel te naderen
(F=2,88; df=1; p=0,090). Zeker in vergelijking met de p-waarden voor de andere segmenten
is dit een overduidelijke uitschieter, en is het onwaarschijnlijk dat het gevonden effect op
toeval berust. De conclusie is daarom dat de significant afwijkende leestijden van het 5 e
segment na het kritische segment worden veroorzaakt door het grote aantal gevallen waarin
dit het laatste segment van de zin betreft.
Het is interessant dat het segment direct voor het kritieke segment geen significante
afwijkingen laat zien. Dit is het segment dat de samenstelling bevat, en daarom in sommige
gevallen gespatieerd is, en in andere gevallen niet. Als we afgaan op de bevindingen van
Inhoff, Radach en Heller (2000), dan zou de leestijd van beide condities significant anders
moeten zijn. Uit hun onderzoek is gebleken dat het onterecht spatiëren van Duitstalige,
driedelige, niet-ambigue, nominale samenstellingen leidt tot kortere leestijden. In de

Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
leestijden van dit onderzoek kan geen aanwijzing gevonden worden dat dit effect ook opgaat
voor Nederlandstalige, tweedelige, niet-ambigue nominale samenstellingen.
In tabel 2 zijn de beschrijvende statistieken van de significante gevallen te vinden.
Hieruit blijkt dat de gevonden effecten in alle gevallen duiden op een langere leestijd wanneer
de samenstelling foutief gespatieerd is. Dit wil dus zeggen dat het verkeerd of niet toepassen
van de aaneenschrijfregel in geval van nominale samenstellingen een negatief effect op het
begrip van de lezer heeft.
Significante resultaten
Beschrijvende statistieken
Segment Schrijf-wijze Leestijd
(ms)
SD N
Totale Correct vast 6035,80 2142,59 440
leestijd Incorrect los 6379,15 2209,82 440
Correct los 6851,56 2560,13 440
Incorrect vast 6972,61 2445,75 440
Kritiek Correct vast 874,91 462,96 440
Incorrect los 1016,86 572,46 440
Correct los 1191,95 704,08 440
Incorrect vast 1268,18 834,40 440
Kritiek+1 Correct vast 615,95 246,74 440
Incorrect los 655,71 283,44 438
Correct los 762,80 461,31 440
Incorrect vast 844,48 452,35 439
Kritiek+5 Correct vast 795,97 430,06 131
Incorrect los 865,56 464,38 131
Correct los 936,36 523,72 177
tabel 2
Incorrect vast 957,26 518,67 177
De spatiefout die onderzocht wordt heeft twee varianten:
foutief los en foutief vast. Met behulp van een t-test (zie bijlage
12) is onderzocht of het effect van spatiëring op begrip
verschilt naar gelang een andere foutvariant toegepast is. In
tabel 3 worden de resultaten weergegeven. Hieruit blijkt dat
voor de leestijd van de totale zin, het kritieke segment en het
segment direct na het kritieke segment geldt dat de foutsoort
een significante invloed op het effect heeft. Uit tabel 2 blijkt
dat het hier in alle gevallen gaat om een situatie waarbij
incorrect los sneller gelezen wordt dan incorrect vast. Voor
kritiek+5 wordt geen effect waargenomen. Gezien de andere
Schrijfwijze
effecten is dat vreemd, en ook hier wordt daarom weer even naar alle laatste segmenten
gekeken. Die vertonen net geen significant verschil in leestijden. Een verklaring hiervoor zou
kunnen zijn dat er tijdens het lezen van het laatste segment nog wel een bewustzijn optreedt
van de eerder in de zin gemaakte fout, maar dat de foutsoort er niet meer toe doet. Dit
probleem werd voor een groot deel al ‘opgelost’ tijdens het lezen van de segmenten waarin
wel significante effecten optraden.
4.4 De invloed van regelkennis
Nu vastgesteld is dat foutief spatiëren een effect heeft op de leessnelheid en dat ook de
foutsoort van belang is, is het mogelijk om te kijken of dit interageert met het feit of iemand
tot de groep regelkenners behoort of niet. Ook hiertoe is weer een serie variantie-analyses
uitgevoerd, waarin gekeken is naar de segmenten waarvan de leestijd in paragraaf 4.3
significant anders was wanneer er verkeerd werd gespatieerd. In tabel 4 worden de resultaten
weergegeven (zie ook bijlage 13). In twee gevallen blijkt er sprake te zijn van een interactieeffect:
de totale leestijd (F=4,12; df=1; p=0,042) en het kritieke segment (F=10,05; df=1;
p=0,002). Voor kritiek+1 en kritiek+5 worden dit keer geen significante waarden gevonden.
6800
6600
6400
Leestijd (ms) 7000
6200
6000
vast
14
Plot 1: Totale leestijd
Correctheid
los
fout
goed
Foutieve waarden
Verschil foutief los/foutief vast
Segment t df p
TRT 3,78 878 0,000
Kritiek 5,21 777,31 0,000
Kritiek+1 7,41 736,27 0,000
Kritiek+5 1,60 306 0,110
Laatste 1,77 868,28 0,078
= significant verschil (max. 5%).
tabel 3

6700
6600
6500
Leestijd (ms) 6800
6400
6300
6200
Correctheid
fout
goed
Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
Ook nu is voor de volledigheid het laatste
segment in de berekening meegenomen, maar
daar trad geen interactie-effect op.
Wanneer we de bijbehorende
beschrijvende statistieken en plots bestuderen
(zie tabel 5 en plot 2, 3), dan ontdekken we dat
deze overeenkomstig zijn met de vooraf
opgestelde voorspellingen. Het volgende kan
geconcludeerd worden:
• De leessnelheid van regelkenners is in
Plot 2: Totale leestijd
niet-regelkenner
Regelkennis
regelkenner
1150,00
1100,00
1050,00
Leestijd (ms) 1200,00
1000,00
950,00
Plot 3: Kritiek segment
Correctheid
fout
goed
niet-regelkenner
Significante resultaten
Beschrijvende statistieken
Segment CorrectRegel- Leestijd SD N
heidkennis (ms)
Totale Goed Ja 6260,86 2269,55 380
leestijd
Nee 6582,62 2478,17 500
Fout Ja 6699,50 2284,64 380
Nee 6657,93 2397,65 500
Kritiek Goed Ja 974,69 536,19 380
Nee 1078,08 667,84 500
Fout Ja 1197,36 793,99 380
Nee 1100,84 667,70 500
tabel 5
Regelkennis * Correctheid
Interactie-effecten
Segment N F df p
Totale leestijd 1760 4,12 1 0,042
Kritiek 1760 10,05 1 0,002
Kritiek+1 1757 0,01 1 0,945
Kritiek+5 616 1,56 1 0,213
Laatste 1757 2,16 1 0,141
= significant verschil (maximaal 5%).
tabel 4
vergelijking met niet-regelkenners significant lager wanneer er fouten in de spatiëring
van samenstellingen gemaakt worden.
• De leessnelheid van regelkenners is in vergelijking met niet-regelkenners significant
hoger wanneer samenstellingen correct gespatieerd worden.
• De leestijden van niet-regelkenners liggen dicht bij elkaar, ongeacht of het een correct
of niet-correct gespelde samenstelling betreft. Uit een serie t-toetsen (zie bijlage 14) is
gebleken dat deze leestijden voor zowel de totale leestijd als het kritieke segment niet
significant van elkaar verschillen (totale leestijd: t=0,49; df=998,00; p=0,625. Kritiek
segment: t=0,54; df=998,00; p=0,590). Voor niet-regelkenners maakt het dus niet uit
of een samenstelling al dan niet correct gespatieerd is. Voor de regelkenner wèl (totale
leestijd: t=2,66; df=758,00; p=0,008. Kritiek segment: t=4,53; df=665,17; p=0,000).
Regelkennis
regelkenner
15

Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
Ten slotte is met behulp van een variantie-analyse onderzocht of er ook een verschil te vinden
is tussen foutief los- en foutief vastgeschreven samenstellingen wanneer regelkennis wordt
meegewogen (zie bijlage 15). Dat foutief vastgeschreven samenstellingen meer moeite voor
de lezer oproepen dan foutief losgeschreven samenstellingen, werd al in de vorige paragraaf
duidelijk. Uit de gegevens in tabel 6 blijkt dat dit effect voor zowel regelkenners als nietregelkenners
in dezelfde mate optreedt.
Foutieve waarden
Verschil foutief los/foutief vast * regelkennis
Segment df F p
TRT 1 1,03 0,311
Kritiek 1 0,05 0,828
tabel 6
16

Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
5 Conclusie
In paragraaf 3.1 werden de onderstaande vier alternatieve hypotheses geformuleerd:
H1: Het foutief spatiëren van samenstellingen leidt tot een significant ander proces
van begripstoekenning.
H2: Het effect van foutief gespatieerde samenstellingen is voor kenners van de
aaneenschrijfregel significant anders dan voor de niet-kenners van deze regel.
H3: De gemaakte foutsoort, onterecht los- of onterecht vastgeschreven, heeft een
significante invloed op de leestijden van de effecten gevonden in H1.
H4: De gemaakte foutsoort, onterecht los- of onterecht vastgeschreven, heeft een
significante invloed op de leestijden van de effecten gevonden in H2.
H1, H2 en H3 kunnen naar aanleiding van de resultaten van het leesonderzoek worden
aangenomen, en de nulhypothese kan worden verworpen. Alleen voor H4 is geen bewijs
gevonden. Daar moet geconcludeerd worden dat H0 de juiste is.
Het foutief spatiëren van samenstellingen heeft voor alle proefpersonen tot een
significante vertraging in het proces van begripstoekenning geleid. Daarnaast bleek dat
mensen die de aaneenschrijfregel beheersen, significant meer moeite hebben met de
verwerking van foutief gespatieerde samenstellingen dan mensen die deze regel niet
beheersen. Wanneer de woorden volgens de regels gespeld werden, was het effect echter
andersom: regelkenners hadden baat bij hun regelkennis en lazen de samenstellingen veel
sneller dan de niet-regelkenners. Voor niet-regelkenners bleek het geheel niet uit te maken of
een samenstelling correct of incorrect gespatieerd werd.
Foutief losgeschreven woorden werden significant sneller verwerkt dan de foutief
vastgeschreven variant. Dit geldt zowel voor de regelkenners als de niet-regelkenners.
“In hoeverre beïnvloedt het wel of niet beheersen van de aaneenschrijfregel het proces van
begripstoekenning tijdens het lezen van al dan niet gespatieerde samenstellingen?”
Het antwoord op de hoofdvraag luidt dan ook dat het proces van begripstoekenning tijdens het
lezen van goed of fout gespatieerde samenstellingen in zeer grote mate beïnvloed wordt door
het wel of niet beheersen van de aaneenschrijfregel.
Op basis van deze resultaten is het lastig om een goede conclusie mee te geven.
Immers: je kan deze naar eigen wens interpreteren en vervolgens pleiten voor zowel
afschaffing van de aaneenschrijfregel als voor de noodzaak van strikte naleving en beheersing
ervan:
• Afschaffing van de aaneenschrijfregel!
Na een tijd kan niemand meer als regelkenner worden aangemerkt, en eventuele variaties
in de spatiëring van samenstellingen zullen nauwelijks meer tot problemen in de
verwerking ervan leiden.
• Striktere naleving en meer aandacht voor de beheersing van de aaneenschrijfregel!
Wanneer iedereen de aaneenschrijfregel beheerst en samenstellingen nog louter
ongespatieerd opgeschreven worden, dan worden deze sneller gelezen dan wanneer de
aaneenschrijfregel afgeschaft wordt. Daarnaast leidt het hanteren van deze regel in zijn
algemeenheid tot minder verwerkingsproblemen, aangezien aangetoond is dat foutieve
spatiëring voor iedereen tot significant langere verwerkingstijden leidt.
Omdat de aaneenschrijfregel ‘nu eenmaal de regel is’ en omdat deze de schijn van de meest
praktische situatie lijkt te hebben, wil ik toch het volgende advies op ieders borst drukken:
“Geachte lezer, houdt u zich in het vervolg alstublieft aan de regels, en
splits uw samenstellingen nooit meer op met een spatie!”
Bedankt.
Karsten Veerman. Utrecht, augustus 2007.
17

Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
6 Reflectie en vervolgonderzoek
In dit hoofdstuk wordt gereflecteerd op het uitgevoerde onderzoek, en worden enkele
suggesties voor vervolgonderzoek gepresenteerd.
6.1 Reflectie
In dit onderzoek stond de invloed van regelkennis op het effect van onterecht gespatieerde
samenstellingen centraal. Een onderzoek dat, voor zover kon worden nagegaan en in ieder
geval nationaal gezien, uniek is in zijn soort. De resultaten waren bevredigend, de vooraf
opgestelde hypotheses bleken met de werkelijkheid overeen te komen. Kortom: een
schijnbaar ideaal onderzoeksverloop. Toch zijn er wat betreft de onderzoeksopzet een aantal
punten voor verbetering vatbaar.
Het eerste verbeterpunt betreft de onderzoekszinnen. Hoewel die met de grootste
zorgvuldigheid opgesteld zijn, is het in een aantal gevallen niet gelukt om de afwijking van
woordfrequentie en woordlengte van de kritieke segmenten op een acceptabel niveau te
houden. Het valt daarom niet geheel uit te sluiten dat eventueel gevonden effecten berusten op
te grote verschillen tussen de verschillende zinversies.
Een tweede probleem vinden we op het gebied van de filtering. Idealiter zouden
afwijkingen in de data gefilterd moeten worden op zowel proefpersoon- als itemniveau. Zo
kan worden voorkomen dat externe factoren, zoals niet ter zake doende gedachten of tijdelijk
lichamelijke ongemakken, een rol van gewicht gaan spelen tijdens de data-analyse. Echter,
gezien de tijd en middelen die voor dit onderzoek beschikbaar waren, was een dergelijk
geavanceerde filtermethode onmogelijk toe te passen. Een aantal andere methodes werden
onderzocht, teneinde tot een zo goed mogelijk alternatief te komen. Eenvoudigere filters
hadden de neiging om effecten te verwijderen die door de spatiemanipulatie werden
veroorzaakt. Uiteindelijk bleek alleen het wegfilteren van proefpersonen met een afwijkende
leessnelheid een betrouwbare keuze. Incidentele ‘indutmomenten’ zijn hiermee dus niet
weggefilterd.
Het derde discussiepunt heeft betrekking op het feit dat zowel het effect van onterecht
los, als dat van onterecht vast werd onderzocht. Dit leek aanvankelijk een logische beslissing,
maar was dit achteraf gezien wellicht niet. In het geval van onterecht vast is er in de correcte
conditie namelijk geen sprake van een samenstelling, maar van twee losse woorden. Het is
daarom de vraag of het effect van de spatiemanipulatie met elkaar te vergelijken is.
6.2 Vervolgonderzoek
Dit onderzoek is wellicht slechts het begin van veel meer onderzoeken die zich op
samenstellingsproblemen richten, al dan niet in interactie met regelkennis. Het is opmerkelijk
dat er tot nu toe slechts weinig aandacht is uitgegaan naar deze fout, die toch zo vaak gemaakt
wordt.
Vervolgonderzoek zou zich kunnen bedienen van andere onderzoeksmethoden. In dit
geval is gebruik gemaakt van de window moving-techniek, waarbij steeds alleen het actieve
zinsdeel in beeld is. Dit wijkt enigszins af van de gebruikelijke leessituatie, waarin woorden
na het lezen gewoon zichtbaar blijven. Om ook het eventueel teruglezen van tekstpassages te
onderzoeken, kan een onderzoek opgezet worden waarin de gelezen zinsdelen zichtbaar
blijven. Het effect van terugkijken kan ook onderzocht worden met behulp van een meer
geavanceerdere onderzoekstechniek: oogbewegingsregistratie.
Daarnaast kan men ook de invloed van andere stimuli bekijken. Welk effect heeft
spatiëring op begrip wanneer manipulatie niet leidt tot ambigue zinnen? In dit experiment was
daar alleen maar sprake van, terwijl de praktijk leert dat de fout ook kan leiden tot situaties
waarin dit niet het geval is. Of: worden dezelfde resultaten gevonden wanneer er met niet-
(endocentrisch-)nominale samenstellingen gewerkt worden?
Zoals al in paragraaf 4.3 gemeld werd: dit onderzoek kon niet aantonen dat de
conclusie van Inhoff, Radach en Heller (2000), die stelt dat het spatiëren van Duitstalige,
driedelige, niet-ambigue, nominale samenstellingen tot een hogere leessnelheid leidt, ook
18

Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
opgaat voor Nederlandstalige samenstellingen. Vervolgonderzoek zou hier dieper op in
kunnen gaan.
Een ander interessant onderzoeksterrein in het verlengde van dit experiment ligt in het
onderzoeken van de interactie die regelkennis heeft met de uitvoer van elke willekeurige taak.
Verbazingwekkend genoeg bleek er tot dusverre nauwelijks onderzoek naar dit verschijnsel
uitgevoerd te zijn, terwijl regels toch erg belangrijk zijn in onze samenleving. Uiteraard kan
gedacht worden aan vervolgonderzoek dat het effect met andersoortige taalfouten bestudeert,
maar ook geheel andere terreinen van onderzoek naar het effect van regelkennis liggen nog
volledig open. Regels zijn op zeer veel aspecten in het leven van toepassing, en de
onderzoeken kunnen wat dat betreft niet vreemd genoeg zijn. Wat te denken van een
onderzoek naar bijvoorbeeld maximumsnelheden? Wordt er op een woonerfachtig terrein
automatisch minder hard gereden dan op bijvoorbeeld een snelweg, en wat gebeurt er met de
gereden snelheden als een deel van de automobilisten wel op de hoogte is van de geldende
snelheidsbeperkingen op deze wegen, en een ander deel niet?
19

7 Bronnenlijst
Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
• Carver, R. P. (1976). Word Length, Prose Difficulty, and Reading Rate. Journal of
Reading Behaviour, VIII, 193-203.
• Cozijn, R., Vonk, W. & Noordman, L.G.M. (2003). Afleidingen uit oogbewegingen.
De invloed van het connectief 'omdat' op het maken van causale inferenties.
Gramma/TTT, 9, 141-156.
• Gernsbacher, M.A. (1993). Less skilled readers have less efficient suppression
mechanisms. Psychological Science, 4, 294-298.
• de Haas, W.G. & Trommelen, M.T.G. (1993). Morfologisch handboek van het
Nederlands. Een overzicht van de woordvorming. Den Haag: SDU.
• Hoeken, H. (1998). Het Ontwerp van Overtuigende Teksten. Wat onderzoek leer over
de opzet van effectieve reclame en voorlichting. Bussum: Coutinho.
• Inhoff, A.W. & Radach, R. (2002). The Biology of Reading. Use of Spatial
Segmentation in the Reading of Complex Words. Comments on Theoretical Biology,
7, 121-138.
• Inhoff, A.W., Radach, R. & Heller, D. (2000). Complex compounds in German.
Interword Spaces Facilitate Segmentation but Hinder Assignment of Meaning. Journal
of Memory and Language, 43, 23-50.
• Jansen, F. (2006). Hom of Kuit. Moeten we het los schrijven van woorddelen minder
gedogen? Onze Taal, 75, 221
• Juhasz, B.J., Inhoff, A.W. & Rayner, K. (2005). The role of interword spaces in the
processing of English compound words. Language and Cognitive Processes, 20, 291-
316.
• Nas, G.L.J. (1988). The Effect on Reading Spead of Word Divisions at the End of a
Line. In: Human-Computer Interaction. Psychonomic Aspects. Van der Veer, G.C. &
Mulder, G. (Eds.) pp. 125-143. Berlin: Springer Verlag.
• Nederlandse Taalunie (2005-2007). Lijst van Vaktermen. Taalunieversum,
http://woordenlijst.org/leidraad/lijst_van_vaktermen/samenstelling/ (laatst bezocht op:
27 juni 2007).
• Singer, M. (1990). Psychology of Language. An introduction to sentence and
discourse processes. New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates.
• Tinker, M.A. (1966). Bases for Effective Reading. Minneapolis: University of
Minnesota Press.
20

8 Bijlagen
Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
21

Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
Bijlage 1 – Illustratie onterecht gespatieerde samenstellingen
Een kleine collage met onterecht gespatieerde samenstellingen.
Met dank aan het platform Signalering Onjuist Spatiegebruik (SOS; http://www.spatiegebruik.nl) voor
het gebruik van hun materiaal.
22

Bijlage 2 - Onderzoekszinnen
Uitleg:
1) Zinnummer
a) Versie A: aaneengesloten correct
i) Aaneengesloten
ii) Los geschreven
b) Versie B: los geschreven correct
i) Los geschreven
ii) Aaneengesloten
Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
Onderzoekszinnen:
1)
a)
i) Sinds in het Utrechtse Kanaleneiland seniorenwoningen verrijzen, is de wijk een
stuk afwisselender geworden.
ii) Sinds in het Utrechtse Kanaleneiland senioren woningen verrijzen, is de wijk een
stuk afwisselender geworden.
b)
i) Sinds in het Utrechtse Kanaleneiland senioren woningen bezitten, is de wijk een
stuk afwisselender geworden.
ii) Sinds in het Utrechtse Kanaleneiland seniorenwoningen bezitten, is de wijk een
stuk afwisselender geworden.
2)
a)
i) Omdat van dit boek de bronvermelding ontbreekt, wordt de student van fraude
beschuldigd.
ii) Omdat van dit boek de bron vermelding ontbreekt, wordt de student van fraude
beschuldigd.
b)
i) Omdat van dit boek de bron vermelding maakt, zal dit voorval met een sisser
aflopen.
ii) Omdat van dit boek de bronvermelding maakt, zal dit voorval met een sisser
aflopen.
3)
a)
i) Zodra de prijsstijging plaatsvindt, neemt het aantal klanten af.
ii) Zodra de prijs stijging plaatsvindt, neemt het aantal klanten af.
b)
i) Zodra de prijs stijging vertoont, verkoop ik al mijn aandelen.
ii) Zodra de prijsstijging vertoont, verkoop ik al mijn aandelen.
4)
a)
i) Omdat Loes voor moederdagcadeaus winkelde, was ze vanavond wat later thuis.
ii) Omdat Loes voor moederdag cadeaus winkelde, was ze vanavond wat later thuis.
b)
i) Omdat Loes voor moederdag cadeaus kocht, was ze vanavond wat later thuis.
ii) Omdat Loes voor moederdagcadeaus kocht, was ze vanavond wat later thuis.
5)
a)
i) Als de computerinstallatie werkt, dan zou dat een grote opluchting zijn.
ii) Als de computer installatie werkt, dan zou dat een grote opluchting zijn.
b)
23

6)
7)
8)
9)
a)
b)
a)
b)
a)
b)
a)
b)
10)
a)
b)
11)
a)
b)
12)
a)
Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
i) Als de computer installatie behoeft, dan huurt Jan meestal een handige jongen in.
ii) Als de computerinstallatie behoeft, dan huurt Jan meestal een handige jongen in.
i) Als zijn haargel opraakt, dan koopt John snel een nieuwe pot.
ii) Als zijn haar gel opraakt, dan koopt John snel een nieuwe pot.
i) Als zijn haar gel bevat, zit het meestal wel goed.
ii) Als zijn haargel bevat, zit het meestal wel goed.
i) Zodra de sinaasappelsmaak verdwijnt, spuugt hij het snoepje uit.
ii) Zodra de sinaasappel smaak verdwijnt, spuugt hij het snoepje uit.
i) Zodra de sinaasappel smaak bevat, wordt deze geplukt.
ii) Zodra de sinaasappelsmaak bevat, wordt deze geplukt.
i) Als de hondenpoep stinkt, dan ruik ik dit ook in mijn tuin.
ii) Als de honden poep stinkt, dan ruik ik hem tot in mijn tuin.
i) Als de honden poep ruiken, speelt hun instinct op.
ii) Als de hondenpoep ruiken, speelt hun instinct op.
i) Als de sneeuwdruk toeneemt, dan maken de Tirolers een dansje.
ii) Als de sneeuw druk toeneemt, dan maken de Tirolers een dansje.
i) Als de sneeuw druk uitoefent op de dienstregeling van de trein, dan kan je uitgaan
van vertragingen.
ii) Als de sneeuwdruk uitoefent op de dienstregeling van de trein, dan kan je uitgaan
van vertragingen.
i) Omdat Maria na het congreslid stemde, maakte de persfotografen ook foto’s van
haar.
ii) Omdat Maria na het congres lid stemde, maakte de persfotografen ook foto’s van
haar.
i) Omdat Maria na het congres lid werd, kreeg ze een welkomstpakket
thuisgestuurd.
ii) Omdat Maria na het congreslid werd, kreeg ze een welkomstpakket thuisgestuurd.
i) Als ik op straat namen hoor, heb ik mijn navigatiesysteem niet nodig.
ii) Als ik op straatnamen hoor, heb ik mijn navigatiesysteem niet nodig.
i) Als ik op straatnamen let, heb ik mijn navigatiesysteem niet nodig.
ii) Als ik op straat namen let, heb ik mijn navigatiesysteem niet nodig.
i) Als de juniorendagen slagen, dan worden zij volgend jaar nogmaals
georganiseerd.
24

)
13)
a)
b)
14)
a)
b)
15)
a)
b)
16)
a)
b)
17)
a)
b)
18)
a)
b)
19)
a)
Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
ii) Als de junioren dagen slagen, dan worden zij volgend jaar nogmaals
georganiseerd.
i) Als de junioren dagen tennissen, dan lopen zij het risico op een tennisarm.
ii) Als de juniorendagen tennissen, dan lopen zij het risico op een tennisarm.
i) Aangezien Peter van deze studentenbeoordeling baalt, vraagt hij om een nieuwe.
ii) Aangezien Peter van deze studenten beoordeling baalt, vraagt hij om een nieuwe.
i) Aangezien Peter van deze studenten beoordeling vraagt, zijn ze op dit moment
niet beschikbaar om Ans te beoordelen.
ii) Aangezien Peter van deze studentenbeoordeling vraagt, zijn ze op dit moment
niet beschikbaar om Ans te beoordelen.
i) Als de wasdroger werkt, dan kan Irene hem zelfs in haar kamertje horen.
ii) Als de was droger werkt, dan kan Irene hem zelfs in haar kamertje horen.
i) Als de was droger moet, dan hangt Irene hem nog even in het zonnetje.
ii) Als de wasdroger moet, dan hangt Irene hem nog even in het zonnetje.
i) Als de vakantieweken aanbreken, dan begint Auke met zijn zomerbaantje.
ii) Als de vakantie weken aanbreken, dan begint Auke met zijn zomerbaantje.
i) Als de vakantie weken duurt, dan zal Auke zich toch gaan vervelen.
ii) Als de vakantieweken duurt, dan zal Auke zich toch gaan vervelen.
i) Als haar toonhoogte bevalt, dan zal ze vast een platencontract krijgen.
ii) Als haar toon hoogte bevalt, dan zal ze vast een platencontract krijgen.
i) Als haar toon hoogte verliest, dan gaat ze vast niet door naar de volgende ronde
van die zangwedstrijd.
ii) Als haar toonhoogte verliest, dan gaat ze vast niet door naar de volgende ronde
van die zangwedstrijd.
i) Omdat oma van appelmoes houdt, kopen wij dit nooit uit een pot.
ii) Omdat oma van appel moes houdt, kopen wij dit nooit uit een pot.
i) Omdat oma van appel moes maakt, kopen wij dit nooit uit een pot.
ii) Omdat oma van appelmoes maakt, kopen wij dit nooit uit een pot.
i) Als de kleuterschool fuseert, is het lerarentekort opgelost.
ii) Als de kleuter school fuseert, is het lerarentekort opgelost.
i) Als de kleuter school verlaat, staat z’n moeder op hem te wachten.
ii) Als de kleuterschool verlaat, staat z’n moeder op hem te wachten.
25

)
20)
a)
b)
Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
i) Wanneer de geitenkaas schimmelt, kan je hem maar beter weggooien.
ii) Wanneer de geiten kaas schimmelt, kan je hem maar beter weggooien.
i) Wanneer de geiten kaas ruiken, beginnen ze hard te blaten.
ii) Wanneer de geitenkaas ruiken, beginnen ze hard te blaten.
i) Als de boerenboter bederft, gooit moeder het pakje toch maar weg.
ii) Als de boeren boter bederft, gooit moeder het pakje toch maar weg.
i) Als de boeren boter maken, fluiten zij een vrolijk deuntje.
ii) Als de boerenboter maken, fluiten zij een vrolijk deuntje.
Oefenzinnen
1) Omdat ik de eieren in de doos vervoerde, konden ze niet breken.
2) Terwijl de jongen zijn muziek beluisterde, greep een man naar zijn mp3-speler.
3) Aangezien de vrouw vandaag 100 wordt, komt de burgemeester haar feliciteren.
Fillers
1) Hoewel Piet vandaag ziek is, ruimt hij zijn kamer wel even op.
2) Hoewel hij nooit mijn beste vriend zal worden, denk ik toch dat we het samen erg gezellig
zullen hebben.
3) Al maakt die jongen het nog zo bont, ze zullen hem nooit van school trappen.
4) Als die meid iets aan haar kleding doet, dan zou ze een hele leuke verschijning kunnen
worden.
5) Omdat de drank snel op was, ging iedereen al vroeg huiswaarts.
6) Noch in de trein, noch in de metro werd Jans vervoersbewijs gecontroleerd.
7) Evenals mijn vader zal ook mijn moeder weer partij voor mijn broertje kiezen.
8) Indien we hier niet links afslaan, moet Marie de taxichauffeur aanspreken op zijn route.
9) Mits het mooi weer is, zullen we morgen naar het strand gaan.
10) Nadat de jongen klaar was met zijn huiswerk, mocht hij even op de computer internetten.
26

Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
Bijlage 3 – Woordfrequentie + opbouw kritieke segmenten
27

Bijlage 4 – Afsluitende vragenlijst
(versie met gemaakte fouten rood gemarkeerd)
Afsluitende taak en vragenlijst
Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
PPN:
- Correctietaak. Streep de fouten in de zinnen aan.
Streep de gemaakte fouten in de onderstaande zinnen aan. In iedere zin kunnen meerdere
fouten voorkomen.
4) Zij doen zich zonder veel egards tegoed aan ratatoulle of balkenbrei, voorzover dat
geen consequenties heeft voor hun cholesterol gehalte.
5) Laat u niet te veel opjutten door geëxalteerde gedachtekronkels, maar geniet volop van
de ambrozijnen verrukkellijkheden des levens!
6) Heden ten dage practiseren korpulente luiwammessen hun sjeuïge privé-hobby's bij
vlammend open haardhout of barbecue.
7) Het leeuwedeel van onze maaltijden was simpel en solide; dat men zich tegoed deed in
een restaurant was nauwelijks usanse, terwijl de vlamingen van oudsher ook
buitenshuis al lucullisch genot kenden.
8) Onze beurzen moeten een gedaante verwisseling ondergaan tengerieve van de
vrijemarkteconomie.
9) Tegen zijn choqerend gedrag is meestal geen kruid gewassen; woorden schieten tekort
om de calamiteiten te beschrijven die hij met zijn vaak ge-exalteerde teksten teweeg
heeft gebracht.
10) Wanneer de bus buitendienst rondrijd, zijn er altijd mensen die toch mee willen.
11) Toeschouwers geven geen sjoeche als zij midden in het peleton worden
geconfronteerd met deze ikonen van het elektronica tijdperk.
12) In een onverbiddelijke kadans tiranniseert de secondewijzer met matematische precisie
de hele rataplan van efemere besonges.
13) Bij een aardbeving in Taiwan zijn diverse onderzeesetelecommunicatiekabels
extreem beschadigd geraakt, waardoor het voor de Taiwanesen soms onmogelijk was
om te bellen naar een continentale telefoonaansluiting.
- Vragen over het onderzoek.
Ten slotte wil ik je nog wat vragen stellen over je deelname aan dit onderzoek. Je kan ze
beantwoorden op de 5-puntschaal, waarbij geldt:
1 = helemaal mee eens, 2 = mee eens, 3 = neutraal, 4 = mee oneens, 5 = helemaal mee oneens.
1. Tijdens het onderzoek was duidelijk wat er van mij
verwacht werd.
1 2 3 4 5
2. Ik vond het leuk om aan dit onderzoek mee te werken. 1 2 3 4 5
3. Het onderzoek duurde te lang. 1 2 3 4 5
4. Voor mij was duidelijk wat het onderzoeksonderwerp was.
Indien 1 of 2 geantwoord:
1 2 3 4 5
5.
- Op welk moment kreeg je dat in de gaten? …………………………………………….
……………………………………………………………………………………….…...
- Wat was volgens jou het onderzoeksonderwerp? ……………………………………...
……………………………………………………………………………………….…...
Overige opmerkingen over dit onderzoek: ………………………………………….……
………………….………….……………………….……………………….…………….
………………….………………….……………………….……………………………..
………………….………………….……………………….……………………………..
28

Bijlage 5 – Papieren instructie
Beste deelnemer,
Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
Je krijgt zo meteen zinnen te lezen op het computerscherm. Deze zinnen worden in korte
stukjes aangeboden, die verschijnen als je op de middelste knop van het knoppenkastje drukt.
Allereerst zie je alleen een sterretje (*). Kijk hiernaar en druk op de middelste knop van het
knoppenkastje om het eerste deel van de zin te laten verschijnen. Lees dit deel op een voor jou
normaal leestempo, en druk steeds op de knop voor het vervolg van de zin. Het vorige
zinsdeel verdwijnt op het moment dat het volgende op je scherm verschijnt.
De zinsdelen kunnen bestaan uit één of meerdere woorden.
Iedere nieuwe zin wordt voorafgegaan door het sterretje (*). Het is belangrijk dat je steeds
met je ogen op dit sterretje gericht bent voordat je gaat lezen.
Tijdens het lezen worden je leestijden bijgehouden. Het is daarom belangrijk dat je niet
afgeleid bent tijdens het lezen. Als je moet krabbelen, hoesten, of wat dan ook: probeer dit
steeds te doen op het moment dat het sterretje in beeld is. Pas als je daarna op de knop drukt,
wordt de leestijdregistratie gestart.
NB: Lees vooral in je eigen tempo, er bestaat geen ‘goed’ of ‘fout’ leestempo!
Het komt regelmatig voor dat er vragen gesteld worden over de zinnen die je leest. Je kunt ze
beantwoorden met behulp van de linker en rechter knop op het knoppenkastje. Het is
belangrijk dat je de vragen goed probeert te beantwoorden.
We beginnen met een drietal oefenzinnetjes. Hierna kom ik vragen of alles duidelijk is. Als
dat zo is, dan start ik het echte onderzoek. Na afloop volgen nog een korte opgave op papier
en wat vragen over dit onderzoek. Uiteraard worden al je gegevens bij de verwerking anoniem
behandeld.
Als je nog vragen hebt, dan kan je die nu stellen.
Succes en heel erg bedankt voor je deelname!
Karsten.
29

Bijlage 6 – Pretestverslag
Karsten Veerman, 15 maart 2007
Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
Het experiment is uitgetest met 4 proef-proefpersonen. Hieronder is te lezen wat zij
opmerkten, en hoe dit commentaar verwerkt is in de test. Daarnaast is ook de eigen ervaring
beschreven, en de eventuele gevolgen die daaraan zijn verbonden.
Proefpersonenfeedback
Proefpersoon één wist van het onderzoeksonderwerp van de test af, maar had geen idee van
de gebruikte materialen. Deze persoon maakte versie 2. Het experiment verliep zonder
problemen. Uit het nagesprek kwamen de volgende zaken naar voren:
Het was voor de proefpersoon niet goed duidelijk wanneer de oefening begon, en
wanneer het 'echte' experiment. Naar aanleiding van dit commentaar is een
duidelijkere aankondiging van de verschillende onderdelen in het experiment
opgenomen.
De segmenten worden in de proefpersooninstructie “zinsdelen” genoemd. Dat dit ook
wel eens losse woorden konden zijn, werkte verwarrend. De instructie is op dit punt
aangepast door de zin “De zinsdelen kunnen bestaan uit één of meerdere woorden.”
toe te voegen.
De proefpersoon merkte op dat de kans groot is dat er 'op de automatische piloot'
geklikt wordt. In de mondelinge instructie, die volgt op de schriftelijke, wordt hier
aandacht aan besteed.
Proefpersoon twee wist ook van het onderzoeksonderwerp af, en was bekend met enkele van
de onderzoekszinnen. Versie 1 werd zonder problemen gemaakt. Punten die uit de
nabespreking naar voren kwamen:
Per abuis is in iedere zin van de correctietaak maar één fout aangestreept. In de
instructie is daarom expliciet opgenomen dat iedere zin meerdere fouten kunnen
voorkomen.
De derde proefpersoon maakte versie 3 van het experiment, en deed dit eveneens zonder
problemen. Deze persoon was totaal niet op de hoogte van het onderzoeksonderwerp, maar
meende dit na de derde zin door te hebben: “samenhang in de zinnen”. Het feitelijke
onderwerp is aldus niet geraden. Probleem dat tijdens het nagesprek aan het licht kwam:
Proefpersoon pakte steeds de muis om antwoord te geven op de gestelde vragen, in
plaats van het knoppenkastje te gebruiken. Echter, de muis werkt dan helemaal niet.
Om deze verwarring op te lossen, zal de muis (net als het toetsenbord) helemaal achter
het beeldscherm geschoven worden. Omdat het experiment wel met de muis gestart
dient te worden, zal dit niet meer door de proefpersoon maar door de proefleider
gedaan worden.
Als laatste maakte een proefpersoon, iemand die ooit vaag iets gehoord had over het
onderzoeksonderwerp, experimentversie 4.
Deze proefpersoon meent op de helft van het experiment te raden waar het allemaal
om draait, maar raadt dit niet goed: “de invloed van misleidende zinsdelen op leestijd
en begrip”. Toch is dit commentaar interessant, aangezien als voorbeeld een zin
genoemd werd die volgens de opzet 'correct' is. Zij ervoer deze zin toch als
misleidend. Aangezien het hele experiment al opgezet is, kan hier niets meer aan
veranderd worden.
Een andere opmerking, waar ook niets aan gedaan kan worden, is dat het lezen met
behulp van een knoppenkastje onnatuurlijk was. Daardoor vond ze het in het begin
moeilijk om te 'beoordelen' of de zinsdelen goed geleden had. Helaas is dit niet te
30

Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
voorkomen bij het uitvoeren van een self paced reading task, en zal de oefening
hopelijk voldoende gewenning opleveren.
De proefpersoon had het over haar telefoon... wat mij eraan deed denken dat men er
voor het experiment op gewezen moet worden om deze niet de cabine mee te nemen.
Globaal is, uit de vragenlijst over het onderzoek, te zeggen dat men:
goed weet wat er verwacht wordt tijdens het onderzoek,
het leuk vond om aan het onderzoek mee te werken,
het onderzoek zeker niet te lang duurde, en
het onderzoeksonderwerp als duidelijk wordt ervaren.
Dat laatste punt kan genuanceerd worden gezien de bovenstaande toelichting (twee personen
waren tevoren daadwerkelijk op de hoogte van het onderwerp, twee anderen dachten het te
raden maar konden de manipulatie toch niet goed duiden).
Eigen ervaring
Natuurlijk heeft de pretest mij als proefleider ook een ervaring gegeven, waar iets mee gedaan
zal worden.
Het viel me op dat men vrij snel door het experiment heen gaat. Iedereen is in circa 5
minuten klaar. Samen met de instructie en de afsluitende taak/vragenlijst duurt het
experiment in totaal ongeveer 15 minuten.
Bij de bestudering van de output bleek dat het aantal getelde segmenten niet
overeenkwam met het aantal gemeten leestijden. Er misten gegevens. Uit nadere
bestudering bleek dat het aantal getelde segmenten in zinnen met een regelafbreking
één te hoog was. Met andere woorden: er misten geen gegevens over leestijden. In
samenwerking met de programmeur is deze fout uit het programma gehaald.
Het viel mij op dat er toch een aantal zinnen vreemd/inconsequent gesegmenteerd zijn.
Deze zinnen zijn aangepast naar het principe van de andere zinnen.
31

Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
Bijlage 7 – Proefpersoonskenmerken
Geslacht, geboortejaar, studie, studiejaar en versieverdeling.
Valid
man
vrouw
Total
Geboortejaar
Valid N (listwise)
Valid
Valid
Missi
ng
Total
Valid
Geslacht
Frequency Percent Valid Percent
Cumulative
Percent
25 27,8 27,8 27,8
65 72,2 72,2 100,0
90 100,0 100,0
Descriptive Statistics
N Minimum Maximum Mean Std. Variance
Statistic Statistic Statistic Statistic Std. Error Deviation Statistic Statistic
90
90
1971 1989 1985,17 ,289 2,741 7,511
ASW
BenO
CIW
Engels
Filosofie
Fysiotherapie
Geschiedenis
Literatuurwetenschappen
Ma Beeldende Kunst tot
1800
Ma Comm
Ma Film TV
Ma Internationale
bedrijfscomm
PABO
Psychologie
Spaans
TCS
TFTV
Werkend
Total
1
2
3
4
5
7
Master
Total
99
1
2
3
4
Total
Studie
Frequency Percent Valid Percent
Cumulative
Percent
1 1,1 1,1 1,1
1 1,1 1,1 2,2
30 33,3 33,3 35,6
9 10,0 10,0 45,6
1 1,1 1,1 46,7
1 1,1 1,1 47,8
3 3,3 3,3 51,1
2 2,2 2,2 53,3
Studiejaar
1 1,1 1,1 54,4
9 10,0 10,0 64,4
2 2,2 2,2 66,7
1 1,1 1,1 67,8
1 1,1 1,1 68,9
3 3,3 3,3 72,2
6 6,7 6,7 78,9
13 14,4 14,4 93,3
3 3,3 3,3 96,7
3 3,3 3,3 100,0
90 100,0 100,0
Frequency Percent Valid Percent
Cumulative
Percent
45 50,0 51,7 51,7
14 15,6 16,1 67,8
8 8,9 9,2 77,0
3 3,3 3,4 80,5
3 3,3 3,4 83,9
1 1,1 1,1 85,1
13 14,4 14,9 100,0
87 96,7 100,0
3 3,3
90 100,0
Versie
Frequency Percent Valid Percent
Cumulative
Percent
23 25,6 25,6 25,6
23 25,6 25,6 51,1
22 24,4 24,4 75,6
22 24,4 24,4 100,0
90 100,0 100,0
32

Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
Bijlage 8 – Evaluatief deel afsluitende vragenlijst
Hoewel de proefpersonen niet beloond werden voor hun deelname en in sommige gevallen
zelfs door docenten verplicht werden om te participeren, waren zij allemaal zeer positief over
hun deelname. Op de stelling Ik vond het leuk om aan dit onderzoek mee te werken antwoordt
43,3 % (n=39) helemaal mee eens, en 51,5% (n=46) mee eens. De overige 5,2% had hier geen
mening over (n=3) of was het er niet mee eens (n=2).
helemaal mee eens
"Ik vond het leuk om aan dit onderzoek
mee te werken"
mee eens
neutraal
mee oneens
helemaal mee oneens
Slechts 3,3% (n=3) van de deelnemers vond het onderzoek te lang duren, 94,4% (n=85) was
het daar niet of helemaal niet mee eens. Er waren twee mensen die hier geen mening over
hadden.
"Het onderzoek duurde lang"
helemaal mee eens
mee eens
neutraal
mee oneens
helemaal mee oneens
Tijdens het onderzoek was het voor praktisch alle deelnemers duidelijk wat er van hen
verwacht werd: 93,4% (n=84) antwoordt positief op de stelling die dit bevraagt. Voor 4,4%
(n=4) was de taak niet zo duidelijk en 2,2% (n=2) kiest voor een neutraal antwoord.
"Tijdens het onderzoek was duidelijk
wat er van mij verwacht werd"
helemaal mee eens
mee eens
neutraal
mee oneens
helemaal mee oneens
Tenslotte werd de deelnemers gevraagd of zij tijdens het uitvoeren van de taken in de gaten
hadden wat het onderzoeksonderwerp was. Teveel kennis zou de onderzoeksresultaten kunnen
beïnvloeden. Uit de beantwoording van de stelling Voor mij was duidelijk wat het
onderzoeksonderwerp was is gebleken dat 4,4% (n=4) het hier helemaal mee eens was, 30%
(n=27) is het hier mee eens, 40% (n=36) blijft neutraal en 24,5% (n=22) tast in het duister.
33

Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
Van de mensen die beweerden het onderzoeksonderwerp te doorgronden, kon slechts 36% het
juiste onderwerp specificeren (zie hieronder).
"Voor mij was duidelijk wat het
onderzoeksonderwerp was"
helemaal mee eens
mee eens
neutraal
mee oneens
helemaal mee oneens
Uit de gegevens van de afsluitende vragenlijst kan worden opgemaakt dat het niet heel
waarschijnlijk is dat onderzoeksresultaten beïnvloed zijn door bijvoorbeeld te weinig
motivatie van de proefpersonen of een te duidelijk onderzoeksthema.
34

Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
Bijlage 9 – Vergelijkbaarheid van de groepen
T-Tests geslacht, geboortejaar en versie
Geslacht
Geboortejaar
Versie
Geslacht
Geboortejaar
Versie
Regelkenner
niet-regelkenner
regelkenner
niet-regelkenner
regelkenner
niet-regelkenner
regelkenner
Equal variances
assumed
Equal variances
not assumed
Equal variances
assumed
Equal variances
not assumed
Equal variances
assumed
Equal variances
not assumed
T-test leestijden fillers
Totale leestijd zin (ms)
Totale leestijd zin (ms)
Regelkenner
niet-regelkenner
regelkenner
Equal variances
assumed
Equal variances
not assumed
Group Statistics
N Mean Std. Deviation
Std. Error
Mean
51 ,78 ,415 ,058
39 ,64 ,486 ,078
51 1985,35 2,382 ,334
39 1984,92 3,165 ,507
51 2,53 1,084 ,152
39 2,41 1,186 ,190
Levene's Test for
Equality of Variances
F Sig.
Independent Samples Test
t df Sig. (2-tailed)
t-test for Equality of Means
Mean
Difference
8,248 ,005 1,506 88 ,136 ,143 ,095 -,046 ,332
1,475 74,621 ,144 ,143 ,097 -,050 ,337
,001 ,975 ,735 88 ,464 ,430 ,584 -,732 1,591
,708 68,297 ,481 ,430 ,607 -,781 1,641
1,169 ,283 ,496 88 ,621 ,119 ,240 -,358 ,596
Group Statistics
,490 77,886 ,625 ,119 ,243 -,365 ,603
N Mean Std. Deviation
Std. Error
Mean
510 5833,26 2381,061 105,435
390 5653,76 2040,324 103,316
Levene's Test for
Equality of Variances
F Sig.
Independent Samples Test
t df Sig. (2-tailed)
t-test for Equality of Means
Mean
Difference
35
Std. Error
95% Confidence
Interval of the
Difference
Difference Lower Upper
Std. Error
95% Confidence
Interval of the
Difference
Difference Lower Upper
10,734 ,001 1,191 898 ,234 179,495 150,667 -116,206 475,197
1,216 886,409 ,224 179,495 147,617 -110,224 469,215

Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
Bijlage 10 – Effect filtering van de afwijkingen
36

Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
Bijlage 11 – Het effect van de spatie
Univariate Analysis of Variance op de totale leestijd
Descriptive Statistics
Dependent Variable: Totale leestijd zin (ms)
Schrijfwijze
vast
los
Total
Correctheid
fout
goed
Total
fout
goed
Total
fout
goed
Total
Dependent Variable: Totale leestijd zin (ms)
Source
Corrected Model
Intercept
Zin_ID
schrijfwijze
correctheid
schrijfwijze * correctheid
Error
Total
Corrected Total
Mean Std. Deviation N
6972,61 2445,749 440
6035,80 2142,590 440
6504,20 2345,172 880
6379,15 2209,823 440
6851,56 2560,132 440
6615,36 2401,696 880
6675,88 2348,291 880
6443,68 2394,306 880
6559,78 2373,579 1760
Tests of Between-Subjects Effects
964376094a Type III Sum
of Squares df Mean Square F Sig.
4 241094023,5 47,299 ,000
2,432E+010 1 2,432E+010 4770,327 ,000
716764627 1 716764626,9 140,619 ,000
5436235,355 1 5436235,355 1,067 ,302
23724570,6 1 23724570,61 4,654 ,031
213170473 1 213170472,5 41,821 ,000
8945613137 1755 5097215,463
8,564E+010 1760
9909989231 1759
a. R Squared = ,097 (Adjusted R Squared = ,095)
Univariate Analysis of Variance op segment Kritiek – 4
Dependent Variable: c_min_4
Schrijfwijze
vast
los
Total
Correctheid
fout
goed
Total
fout
goed
Total
fout
goed
Total
Dependent Variable: c_min_4
Source
Corrected Model
Intercept
Zin_ID
schrijfwijze
correctheid
schrijfwijze * correctheid
Error
Total
Corrected Total
Descriptive Statistics
Mean Std. Deviation N
719,6322 366,25528 87
771,8966 361,61421 87
745,7644 363,83388 174
734,5955 317,82810 89
752,3068 303,09038 88
743,4011 309,83246 177
727,1989 341,72199 176
762,0457 332,65489 175
744,5726 337,20152 351
Tests of Between-Subjects Effects
1233604,585a Type III Sum
of Squares df Mean Square F Sig.
4 308401,146 2,767 ,027
107258008 1 107258007,7 962,352 ,000
1100411,141 1 1100411,141 9,873 ,002
1596,473 1 1596,473 ,014 ,905
108666,713 1 108666,713 ,975 ,324
28924,812 1 28924,812 ,260 ,611
38563099,3 346 111454,044
234387043 351
39796703,9 350
a. R Squared = ,031 (Adjusted R Squared = ,020)
6800
6600
6400
Leestijd (ms) 7000
6200
6000
vast
Schrijfwijze
los
37
Correctheid
fout
goed

Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
Univariate Analysis of Variance op segment Kritiek – 3
Dependent Variable: c_min_3
Schrijfwijze
vast
los
Total
Correctheid
fout
goed
Total
fout
goed
Total
fout
goed
Total
Dependent Variable: c_min_3
Source
Corrected Model
Intercept
Zin_ID
schrijfwijze
correctheid
schrijfwijze * correctheid
Error
Total
Corrected Total
Descriptive Statistics
Mean Std. Deviation N
650,5955 303,11572 440
635,1341 293,50860 440
642,8648 298,28139 880
661,1591 336,89593 440
661,3227 312,58592 440
661,2409 324,78343 880
655,8773 320,31252 880
648,2284 303,30793 880
652,0528 311,86091 1760
Tests of Between-Subjects Effects
10137574,3a Type III Sum
of Squares df Mean Square F Sig.
4 2534393,586 27,637 ,000
253778907 1 253778907,5 2767,415 ,000
9936396,375 1 9936396,375 108,355 ,000
148580,251 1 148580,251 1,620 ,203
25742,251 1 25742,251 ,281 ,596
20378,043 1 20378,043 ,222 ,637
160937886 1755 91702,499
919379777 1760
171075460 1759
a. R Squared = ,059 (Adjusted R Squared = ,057)
Univariate Analysis of Variance op segment Kritiek – 2
Dependent Variable: c_min_2
Schrijfwijze
vast
los
Total
Correctheid
fout
goed
Total
fout
goed
Total
fout
goed
Total
Dependent Variable: c_min_2
Source
Corrected Model
Intercept
Zin_ID
schrijfwijze
correctheid
schrijfwijze * correctheid
Error
Total
Corrected Total
Descriptive Statistics
Mean Std. Deviation N
615,9068 306,55249 440
613,9750 291,52866 440
614,9409 298,96626 880
636,5886 306,93368 440
624,7659 284,10964 440
630,6773 295,63282 880
626,2477 306,74316 880
619,3705 287,72992 880
622,8091 297,32388 1760
Tests of Between-Subjects Effects
11175534,5a Type III Sum
of Squares df Mean Square F Sig.
4 2793883,633 33,974 ,000
239897864 1 239897863,7 2917,218 ,000
11035004,0 1 11035004,02 134,188 ,000
108958,582 1 108958,582 1,325 ,250
20810,627 1 20810,627 ,253 ,615
15874,092 1 15874,092 ,193 ,660
144322687 1755 82235,149
838186670 1760
155498222 1759
a.
R Squared = ,072 (Adjusted R Squared = ,070)
38

Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
Univariate Analysis of Variance op segment Kritiek – 1
Dependent Variable: c_min_1
Schrijfwijze
vast
los
Total
Correctheid
fout
goed
Total
fout
goed
Total
fout
goed
Total
Dependent Variable: c_min_1
Source
Corrected Model
Intercept
Zin_ID
schrijfwijze
correctheid
schrijfwijze * correctheid
Error
Total
Corrected Total
Descriptive Statistics
Mean Std. Deviation N
843,9182 382,54276 440
841,1477 398,67049 440
842,5330 390,47002 880
927,6318 444,43722 440
936,0250 451,56515 440
931,8284 447,78013 880
885,7750 416,52141 880
888,5864 428,33539 880
887,1807 422,35194 1760
Tests of Between-Subjects Effects
13238242,0a Type III Sum
of Squares df Mean Square F Sig.
4 3309560,505 19,327 ,000
426310346 1 426310345,9 2489,482 ,000
9712637,009 1 9712637,009 56,718 ,000
3508418,409 1 3508418,409 20,488 ,000
3477,657 1 3477,657 ,020 ,887
9254,580 1 9254,580 ,054 ,816
300534215 1755 171244,567
1699050086 1760
313772457 1759
a. R Squared = ,042 (Adjusted R Squared = ,040)
Univariate Analysis of Variance op het Kritieke segment
Dependent Variable: c_
Schrijfwijze
vast
los
Total
Correctheid
fout
goed
Total
fout
goed
Total
fout
goed
Total
Dependent Variable: c_
Source
Corrected Model
Intercept
Zin_ID
schrijfwijze
correctheid
schrijfwijze * correctheid
Error
Total
Corrected Total
Descriptive Statistics
Mean Std. Deviation N
1268,1795 834,40362 440
874,9114 462,95915 440
1071,5455 702,47512 880
1016,8614 572,45621 440
1191,9500 704,07661 440
1104,4057 647,23978 880
1142,5205 726,08091 880
1033,4307 616,26341 880
1087,9756 675,43028 1760
Tests of Between-Subjects Effects
43551864,2a Type III Sum
of Squares df Mean Square F Sig.
4 10887966,04 25,179 ,000
542974374 1 542974374,1 1255,635 ,000
2307258,015 1 2307258,015 5,336 ,021
475109,596 1 475109,596 1,099 ,295
5236254,546 1 5236254,546 12,109 ,001
35410415,3 1 35410415,29 81,887 ,000
758914600 1755 432429,971
2885762337 1760
802466464 1759
a. R Squared = ,054 (Adjusted R Squared = ,052)
1200,00
1100,00
1000,00
Leestijd (ms) 1300,00
900,00
Correctheid
fout
800,00 goed
vast
Schrijfwijze
los
39

Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
Univariate Analysis of Variance op segment Kritiek + 1
Dependent Variable: c_plus_1
Schrijfwijze
vast
los
Total
Correctheid
fout
goed
Total
fout
goed
Total
fout
goed
Total
Dependent Variable: c_plus_1
Source
Corrected Model
Intercept
Zin_ID
schrijfwijze
correctheid
schrijfwijze * correctheid
Error
Total
Corrected Total
Descriptive Statistics
Mean Std. Deviation N
844,4761 452,34693 439
615,9455 246,74100 440
730,0808 381,55969 879
655,7078 283,44032 438
762,8045 461,31237 440
709,3781 386,55965 878
750,1995 388,97930 877
689,3750 376,94491 880
719,7353 384,09660 1757
Tests of Between-Subjects Effects
15227418,9a Type III Sum
of Squares df Mean Square F Sig.
4 3806854,732 27,353 ,000
237929680 1 237929680,0 1709,565 ,000
1044862,965 1 1044862,965 7,508 ,006
192374,181 1 192374,181 1,382 ,240
1619449,061 1 1619449,061 11,636 ,001
12317140,3 1 12317140,26 88,501 ,000
243835607 1752 139175,575
1169222349 1757
259063026 1756
a. R Squared = ,059 (Adjusted R Squared = ,057)
Univariate Analysis of Variance op segment Kritiek + 2
Dependent Variable: c_plus_2
Schrijfwijze
vast
los
Total
Correctheid
fout
goed
Total
fout
goed
Total
fout
goed
Total
Dependent Variable: c_plus_2
Source
Corrected Model
Intercept
Zin_ID
schrijfwijze
correctheid
schrijfwijze * correctheid
Error
Total
Corrected Total
Descriptive Statistics
Mean Std. Deviation N
697,9294 385,25184 439
660,0705 311,59021 440
678,9784 350,63287 879
661,2477 283,01946 440
660,2136 318,71677 440
660,7307 301,22603 880
679,5677 338,27093 879
660,1420 314,99431 880
669,8493 326,88472 1759
Tests of Between-Subjects Effects
2766922,471a Type III Sum
of Squares df Mean Square F Sig.
4 691730,618 6,555 ,000
220755618 1 220755617,7 2092,077 ,000
2305292,937 1 2305292,937 21,847 ,000
146481,563 1 146481,563 1,388 ,239
165988,409 1 165988,409 1,573 ,210
141038,826 1 141038,826 1,337 ,248
185081747 1754 105519,810
977108709 1759
187848669 1758
a. R Squared = ,015 (Adjusted R Squared = ,012)
800,00
750,00
700,00
Leessnelheid (ms) 850,00
650,00
600,00
Correctheid
fout
goed
vast
Schrijfwijze
los
40

Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
Univariate Analysis of Variance op segment Kritiek + 3
Dependent Variable: c_plus_3
Schrijfwijze
vast
los
Total
Correctheid
fout
goed
Total
fout
goed
Total
fout
goed
Total
Dependent Variable: c_plus_3
Source
Corrected Model
Intercept
Zin_ID
schrijfwijze
correctheid
schrijfwijze * correctheid
Error
Total
Corrected Total
Descriptive Statistics
Mean Std. Deviation N
748,1386 427,77977 440
705,7098 340,43292 417
727,4936 388,10075 857
722,9665 380,01712 418
698,1205 346,50846 440
710,2249 363,21920 858
735,8753 405,17523 858
701,8133 343,38606 857
718,8542 375,84825 1715
Tests of Between-Subjects Effects
5423011,755a Type III Sum
of Squares df Mean Square F Sig.
4 1355752,939 9,794 ,000
269612344 1 269612344,3 1947,771 ,000
4777410,778 1 4777410,778 34,514 ,000
114572,150 1 114572,150 ,828 ,363
485597,621 1 485597,621 3,508 ,061
37000,357 1 37000,357 ,267 ,605
236699896 1710 138420,992
1128351559 1715
242122908 1714
a. R Squared = ,022 (Adjusted R Squared = ,020)
Univariate Analysis of Variance op segment Kritiek + 4
Dependent Variable: c_plus_4
Schrijfwijze
vast
los
Total
Correctheid
fout
goed
Total
fout
goed
Total
fout
goed
Total
Dependent Variable: c_plus_4
Source
Corrected Model
Intercept
Zin_ID
schrijfwijze
correctheid
schrijfwijze * correctheid
Error
Total
Corrected Total
Descriptive Statistics
Mean Std. Deviation N
855,2784 479,09516 352
871,1171 513,59320 350
863,1752 496,30350 702
872,9286 508,71753 350
873,3295 643,19993 352
873,1296 579,64748 702
864,0783 493,81251 702
872,2265 581,78513 702
868,1524 539,41769 1404
Tests of Between-Subjects Effects
10120885,7a Type III Sum
of Squares df Mean Square F Sig.
4 2530221,422 8,891 ,000
341824452 1 341824451,6 1201,201 ,000
10042050,2 1 10042050,21 35,289 ,000
33292,363 1 33292,363 ,117 ,732
20411,217 1 20411,217 ,072 ,789
31309,421 1 31309,421 ,110 ,740
398112058 1399 284569,019
1466411776 1404
408232943 1403
a.
R Squared = ,025 (Adjusted R Squared = ,022)
41

Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
Univariate Analysis of Variance op segment Kritiek + 5
Dependent Variable: c_plus_5
Schrijfwijze
vast
los
Total
Correctheid
fout
goed
Total
fout
goed
Total
fout
goed
Total
Dependent Variable: c_plus_5
Source
Corrected Model
Intercept
Zin_ID
schrijfwijze
correctheid
schrijfwijze * correctheid
Error
Total
Corrected Total
Descriptive Statistics
Mean Std. Deviation N
957,2599 518,66817 177
795,9695 430,06069 131
888,6591 488,79685 308
865,5573 464,37646 131
936,3559 523,71687 177
906,2435 499,78637 308
918,2565 497,59659 308
876,6461 490,29887 308
897,4513 493,99847 616
Tests of Between-Subjects Effects
3748874,948a Type III Sum
of Squares df Mean Square F Sig.
4 937218,737 3,913 ,004
138654336 1 138654335,7 578,941 ,000
1365463,229 1 1365463,229 5,701 ,017
85993,069 1 85993,069 ,359 ,549
315133,359 1 315133,359 1,316 ,252
2229450,254 1 2229450,254 9,309 ,002
146332338 611 239496,461
646219214 616
150081213 615
a. R Squared = ,025 (Adjusted R Squared = ,019)
Univariate Analysis of Variance op segment Kritiek + 6
Dependent Variable: c_plus_6
Schrijfwijze
vast
los
Total
Correctheid
fout
goed
Total
fout
goed
Total
fout
goed
Total
Dependent Variable: c_plus_6
Source
Corrected Model
Intercept
Zin_ID
schrijfwijze
correctheid
schrijfwijze * correctheid
Error
Total
Corrected Total
Descriptive Statistics
Mean Std. Deviation N
847,6279 311,93482 43
906,1905 417,77717 21
866,8437 347,91635 64
707,0000 355,37693 22
900,1429 364,12485 42
833,7500 370,04483 64
800,0308 331,34923 65
902,1587 379,45909 63
850,2969 358,11977 128
Tests of Between-Subjects Effects
729188,254a Type III Sum
of Squares df Mean Square F Sig.
4 182297,063 1,441 ,224
2419922,890 1 2419922,890 19,131 ,000
107173,963 1 107173,963 ,847 ,359
151865,918 1 151865,918 1,201 ,275
454907,367 1 454907,367 3,596 ,060
2201,322 1 2201,322 ,017 ,895
15558532,5 123 126492,134
108832332 128
16287720,7 127
a. R Squared = ,045 (Adjusted R Squared = ,014)
900,00
850,00
Leestijd (ms) 950,00
800,00
Correctheid
fout
goed
vast
Schrijfwijze
los
42

Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
Univariate Analysis of Variance op het Laatste segment
Dependent Variable: laatste
Schrijfwijze
vast
los
Total
Correctheid
fout
goed
Total
fout
goed
Total
fout
goed
Total
Dependent Variable: laatste
Source
Corrected Model
Intercept
Zin_ID
schrijfwijze
correctheid
schrijfwijze * correctheid
Error
Total
Corrected Total
Descriptive Statistics
Mean Std. Deviation N
989,8562 557,52211 438
905,7318 514,02665 440
947,6982 537,51036 878
926,1568 509,54708 440
928,8884 529,58910 439
927,5210 519,35908 879
957,9339 534,66485 878
917,2969 521,68839 879
937,6039 528,45333 1757
Tests of Between-Subjects Effects
9572335,122a Type III Sum
of Squares df Mean Square F Sig.
4 2393083,781 8,720 ,000
457454251 1 457454251,3 1666,883 ,000
7838496,832 1 7838496,832 28,562 ,000
179901,769 1 179901,769 ,656 ,418
726279,988 1 726279,988 2,646 ,104
790845,703 1 790845,703 2,882 ,090
480813361 1752 274436,850
2034966184 1757
490385696 1756
a.
R Squared = ,020 (Adjusted R Squared = ,017)
43

Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
Bijlage 12 – Verschillen foutief vast/foutief los
T-tests segmenten Kritiek, Kritiek+1, Kritiek+5, Laatste
Totale leestijd zin (ms)
c_
c_plus_1
c_plus_5
laatste
Totale leestijd zin (ms)
c_
c_plus_1
c_plus_5
laatste
Schrijfwijze
vast
los
vast
los
vast
los
vast
los
vast
los
Equal variances
assumed
Equal variances
not assumed
Equal variances
assumed
Equal variances
not assumed
Equal variances
assumed
Equal variances
not assumed
Equal variances
assumed
Equal variances
not assumed
Equal variances
assumed
Equal variances
not assumed
Group Statistics
N Mean Std. Deviation
Std. Error
Mean
440 6972,61 2445,749 116,596
440 6379,15 2209,823 105,349
440 1268,1795 834,40362 39,77863
440 1016,8614 572,45621 27,29078
439 844,4761 452,34693 21,58934
438 655,7078 283,44032 13,54330
177 957,2599 518,66817 38,98549
131 865,5573 464,37646 40,57276
438 989,8562 557,52211 26,63944
440 926,1568 509,54708 24,29170
Levene's Test for
Equality of Variances
F Sig.
Independent Samples Test
t df Sig. (2-tailed)
t-test for Equality of Means
Mean
Difference
2,980 ,085 3,777 878 ,000 593,459 157,141 285,044 901,874
3,777 869,118 ,000 593,459 157,141 285,040 901,879
42,607 ,000 5,210 878 ,000 251,31818 48,24030 156,63842 345,99794
5,210 777,312 ,000 251,31818 48,24030 156,62149 346,01487
35,529 ,000 7,403 875 ,000 188,76832 25,49839 138,72317 238,81347
7,407 736,274 ,000 188,76832 25,48570 138,73503 238,80161
2,869 ,091 1,603 306 ,110 91,70264 57,20354 -20,85944 204,26471
1,630 295,077 ,104 91,70264 56,26737 -19,03358 202,43885
9,624 ,002 1,767 876 ,078 63,69935 36,04462 -7,04455 134,44325
1,767 868,282 ,078 63,69935 36,05200 -7,05990 134,45860
44
Std. Error
95% Confidence
Interval of the
Difference
Difference Lower Upper

Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
Bijlage 13 – Interactie-effect regelkennis * correctheid
Univariate Analysis of Variance op de totale leestijd
Descriptive Statistics
Dependent Variable: Totale leestijd zin (ms)
Correctheid
fout
goed
Total
Regelkenner
niet-regelkenner
regelkenner
Total
niet-regelkenner
regelkenner
Total
niet-regelkenner
regelkenner
Total
Dependent Variable: Totale leestijd zin (ms)
Source
Corrected Model
Intercept
schrijfwijze
Zin_ID
correctheid
kenner_janee
correctheid *
kenner_janee
Error
Total
Corrected Total
Mean Std. Deviation N
6657,93 2397,651 500
6699,50 2284,646 380
6675,88 2348,291 880
6582,62 2478,165 500
6260,86 2269,554 380
6443,68 2394,306 880
6620,28 2437,311 1000
6480,18 2286,170 760
6559,78 2373,579 1760
Tests of Between-Subjects Effects
781142799a Type III Sum
of Squares df Mean Square F Sig.
5 156228559,9 30,017 ,000
1,938E+010 1 1,938E+010 3724,206 ,000
5436235,355 1 5436235,355 1,045 ,307
729255383 1 729255382,9 140,118 ,000
29781976,3 1 29781976,33 5,722 ,017
8475457,761 1 8475457,761 1,628 ,202
21461720,2 1 21461720,22 4,124 ,042
9128846431 1754 5204587,475
8,564E+010 1760
9909989231 1759
a. R Squared = ,079 (Adjusted R Squared = ,076)
Univariate Analysis of Variance op het kritieke segment
Dependent Variable: c_
Correctheid
fout
goed
Total
Regelkenner
niet-regelkenner
regelkenner
Total
niet-regelkenner
regelkenner
Total
niet-regelkenner
regelkenner
Total
Dependent Variable: c_
Source
Corrected Model
Intercept
Zin_ID
schrijfwijze
correctheid
kenner_janee
correctheid *
kenner_janee
Error
Total
Corrected Total
Descriptive Statistics
Mean Std. Deviation N
1100,8440 667,69908 500
1197,3579 793,98578 380
1142,5205 726,08091 880
1078,0760 667,83720 500
974,6868 536,18894 380
1033,4307 616,26341 880
1089,4600 667,53102 1000
1086,0224 686,12189 760
1087,9756 675,43028 1760
Tests of Between-Subjects Effects
12673705,8a Type III Sum
of Squares df Mean Square F Sig.
5 2534741,167 5,629 ,000
429925478 1 429925477,6 954,794 ,000
2643242,294 1 2643242,294 5,870 ,015
475109,596 1 475109,596 1,055 ,304
6539151,793 1 6539151,793 14,522 ,000
5102,930 1 5102,930 ,011 ,915
4527154,038 1 4527154,038 10,054 ,002
789792758 1754 450280,934
2885762337 1760
802466464 1759
a.
R Squared = ,016 (Adjusted R Squared = ,013)
6700
6600
6500
Leestijd (ms) 6800
6400
6300
6200
1150,00
1100,00
1050,00
Leestijd (ms) 1200,00
1000,00
950,00
Correctheid
fout
goed
niet-regelkenner
Regelkennis
Correctheid
fout
goed
niet-regelkenner
Regelkennis
45
regelkenner
regelkenner

Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
Univariate Analysis of Variance op kritiek segment + 1
Dependent Variable: c_plus_1
Correctheid
fout
goed
Total
Regelkenner
niet-regelkenner
regelkenner
Total
niet-regelkenner
regelkenner
Total
niet-regelkenner
regelkenner
Total
Dependent Variable: c_plus_1
Source
Corrected Model
Intercept
Zin_ID
schrijfwijze
correctheid
kenner_janee
correctheid *
kenner_janee
Error
Total
Corrected Total
Descriptive Statistics
Mean Std. Deviation N
750,2004 343,34565 499
750,1984 442,55032 378
750,1995 388,97930 877
689,0940 326,59259 500
689,7447 434,85992 380
689,3750 376,94491 880
719,6166 336,28973 999
719,8918 439,46405 758
719,7353 384,09660 1757
Tests of Between-Subjects Effects
2911019,689a Type III Sum
of Squares df Mean Square F Sig.
5 582203,938 3,980 ,001
198297081 1 198297081,4 1355,516 ,000
1098239,258 1 1098239,258 7,507 ,006
187086,782 1 187086,782 1,279 ,258
1603140,992 1 1603140,992 10,959 ,001
43,557 1 43,557 ,000 ,986
698,148 1 698,148 ,005 ,945
256152006 1751 146288,981
1169222349 1757
259063026 1756
a. R Squared = ,011 (Adjusted R Squared = ,008)
Univariate Analysis of Variance op kritiek segement + 5
Dependent Variable: c_plus_5
Correctheid
fout
goed
Total
Regelkenner
niet-regelkenner
regelkenner
Total
niet-regelkenner
regelkenner
Total
niet-regelkenner
regelkenner
Total
Dependent Variable: c_plus_5
Source
Corrected Model
Intercept
Zin_ID
schrijfwijze
correctheid
kenner_janee
correctheid *
kenner_janee
Error
Total
Corrected Total
Descriptive Statistics
Mean Std. Deviation N
911,2059 510,17189 170
926,9420 483,36208 138
918,2565 497,59659 308
903,8556 525,44336 180
838,3828 435,25484 128
876,6461 490,29887 308
907,4257 517,35358 350
884,3271 462,10786 266
897,4513 493,99847 616
Tests of Between-Subjects Effects
1983442,908a Type III Sum
of Squares df Mean Square F Sig.
5 396688,582 1,634 ,149
108865336 1 108865335,6 448,406 ,000
1294718,276 1 1294718,276 5,333 ,021
79115,900 1 79115,900 ,326 ,568
418678,805 1 418678,805 1,724 ,190
89279,427 1 89279,427 ,368 ,544
378110,616 1 378110,616 1,557 ,213
148097770 610 242783,229
646219214 616
150081213 615
a.
R Squared = ,013 (Adjusted R Squared = ,005)
46

Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
Univariate Analysis of Variance op laatste segement
Dependent Variable: laatste
Correctheid
fout
goed
Total
Regelkenner
niet-regelkenner
regelkenner
Total
niet-regelkenner
regelkenner
Total
niet-regelkenner
regelkenner
Total
Dependent Variable: laatste
Source
Corrected Model
Intercept
Zin_ID
schrijfwijze
correctheid
kenner_janee
correctheid *
kenner_janee
Error
Total
Corrected Total
Descriptive Statistics
Mean Std. Deviation N
960,9920 565,88510 498
953,9263 491,46239 380
957,9339 534,66485 878
948,5360 558,61932 500
876,0844 466,06546 379
917,2969 521,68839 879
954,7515 562,00915 998
915,0567 480,21497 759
937,6039 528,45333 1757
Tests of Between-Subjects Effects
10057246,0a Type III Sum
of Squares df Mean Square F Sig.
5 2011449,194 7,333 ,000
375882774 1 375882773,9 1370,251 ,000
8008444,503 1 8008444,503 29,194 ,000
180395,744 1 180395,744 ,658 ,418
902481,529 1 902481,529 3,290 ,070
681939,046 1 681939,046 2,486 ,115
593661,232 1 593661,232 2,164 ,141
480328450 1751 274316,648
2034966184 1757
490385696 1756
a.
R Squared = ,021 (Adjusted R Squared = ,018)
47

Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
Bijlage 14 – Verschil leestijden goed/fout
T-test leestijden regelkenners
Totale leestijd zin (ms)
c_
Totale leestijd zin (ms)
c_
Correctheid
fout
goed
fout
goed
Equal variances
assumed
Equal variances
not assumed
Equal variances
assumed
Equal variances
not assumed
Group Statistics
N Mean Std. Deviation
Std. Error
Mean
380 6699,50 2284,646 117,200
380 6260,86 2269,554 116,426
380 1197,3579 793,98578 40,73061
380 974,6868 536,18894 27,50591
Levene's Test for
Equality of Variances
F Sig.
T-test leestijden niet-regelkenners
Totale leestijd zin (ms)
c_
Totale leestijd zin (ms)
c_
Correctheid
fout
goed
fout
goed
Equal variances
assumed
Equal variances
not assumed
Equal variances
assumed
Equal variances
not assumed
Independent Samples Test
t df Sig. (2-tailed)
t-test for Equality of Means
Mean
Difference
1,059 ,304 2,655 758 ,008 438,645 165,199 114,343 762,947
2,655 757,967 ,008 438,645 165,199 114,343 762,947
24,550 ,000 4,531 758 ,000 222,67105 49,14833 126,18805 319,15406
Group Statistics
N Mean Std. Deviation
Std. Error
Mean
500 6657,93 2397,651 107,226
500 6582,62 2478,165 110,827
500 1100,8440 667,69908 29,86041
500 1078,0760 667,83720 29,86659
Levene's Test for
Equality of Variances
F Sig.
4,531 665,167 ,000 222,67105 49,14833 126,16651 319,17560
Independent Samples Test
t df Sig. (2-tailed)
t-test for Equality of Means
Mean
Difference
48
Std. Error
95% Confidence
Interval of the
Difference
Difference Lower Upper
Std. Error
95% Confidence
Interval of the
Difference
Difference Lower Upper
,997 ,318 ,488 998 ,625 75,312 154,208 -227,297 377,921
,488 996,913 ,625 75,312 154,208 -227,297 377,921
,109 ,741 ,539 998 ,590 22,76800 42,23337 -60,10839 105,64439
,539 998,000 ,590 22,76800 42,23337 -60,10839 105,64439

Aaneenschrijfregelkennisbegripsbeïnvloeding
Bijlage 15 – Verschillen foutief los/foutief vast * regelkennis
Univariate Analysis of Variance op de totale leestijd
Descriptive Statistics
Dependent Variable: Totale leestijd zin (ms)
Regelkenner
niet-regelkenner
regelkenner
Total
Schrijfwijze
vast
los
Total
vast
los
Total
vast
los
Total
Dependent Variable: Totale leestijd zin (ms)
Source
Corrected Model
Intercept
Zin_ID
kenner_janee
schrijfwijze
kenner_janee *
schrijfwijze
Error
Total
Corrected Total
Mean Std. Deviation N
6891,43 2445,012 250
6424,44 2330,876 250
6657,93 2397,651 500
7079,43 2449,061 190
6319,57 2044,190 190
6699,50 2284,646 380
6972,61 2445,749 440
6379,15 2209,823 440
6675,88 2348,291 880
Tests of Between-Subjects Effects
471555486a Type III Sum
of Squares df Mean Square F Sig.
4 117888871,5 23,574 ,000
1,259E+010 1 1,259E+010 2517,768 ,000
389070266 1 389070265,8 77,802 ,000
1533468,407 1 1533468,407 ,307 ,580
79177385,2 1 79177385,18 15,833 ,000
5138727,631 1 5138727,631 1,028 ,311
4375664604 875 5000759,548
4,407E+010 880
4847220090 879
a. R Squared = ,097 (Adjusted R Squared = ,093)
Univariate Analysis of Variance op het Kritieke segment
Dependent Variable: c_
Regelkenner
niet-regelkenner
regelkenner
Total
Dependent Variable: c_
Source
Corrected Model
Intercept
Zin_ID
kenner_janee
schrijfwijze
kenner_janee *
schrijfwijze
Error
Total
Corrected Total
Schrijfwijze
vast
los
Total
vast
los
Total
vast
los
Total
Descriptive Statistics
Mean Std. Deviation N
1222,1160 796,80707 250
979,5720 478,54064 250
1100,8440 667,69908 500
1328,7895 879,89234 190
1065,9263 674,70030 190
1197,3579 793,98578 380
1268,1795 834,40362 440
1016,8614 572,45621 440
1142,5205 726,08091 880
Tests of Between-Subjects Effects
17081525,2a Type III Sum
of Squares df Mean Square F Sig.
4 4270381,291 8,372 ,000
298437621 1 298437620,6 585,078 ,000
1152678,922 1 1152678,922 2,260 ,133
2107186,409 1 2107186,409 4,131 ,042
13740731,1 1 13740731,11 26,938 ,000
24197,485 1 24197,485 ,047 ,828
446321544 875 510081,765
1612113700 880
463403070 879
a.
R Squared = ,037 (Adjusted R Squared = ,032)
49