Koloniaal Verslag van 1914

KOLONIAAL VERSLAG 1914. - I. NEDERLAKDSCH (OOST) INDIË. U
Bfll JI,U'( k
!.
(Zie hoofdstuk J, af< S i>, van hel verslag.)
I. JAARVERSLAG van de Kolonisatie-proeven in de residentie Lampongsehe districten met van
Leiding en toezieht. Hierin bobben de ondervolgende
mutaties plaats gehad.
Aan den mantri bij de kolonisatie Raden Ahmad. weid
l)ij besluit van den directeur van binnenlandsch bestuur,
• hl. (i Januari 1913 n". 14, op verzoek, eervol ontslag ver-
Leend; lii.j vertrok den 14den Februari d. a.v. In zijne plaats
word l)ij beslui! van lxjvengeiioeinden departeinentsehei', dd.
•'i November 1913 n". 1472, tot tijdelijk mantri benoemd de
o]i liet kolonisatieterrein bescheiden inlandsche schrijver Mat
Sarnio. De door bovengenoemde benoeming ontstane vacature
van inlandsen schrijver is nog niet vervuld.
Verder hebben er ook tengevolge van ontslag. overplaatsing
en overlijden eenige mutaties plaats gehad ouder het
mindere personeel (de verschillende dosabesturen).
Hij besluit van den directeur vau binnenlandsch bestuur,
dd. 29 December 1913 n°. 1742, werd de heer A. VAN ERVE
benoemd tot ziekenverpleger.
Al deze mutaties hebben niet nagelaten een eenigszins
nadeel igen invloed op den gang vau zaken uit te oefenen;
vooral de afwezigheid van een tweeden mantri juist in een
tijd, dat de nieuwe kolonisten met kracht het ontginnings*
werk moesten heginnen en daartoe, wilde er iets goeds tot
stand komen, steeds moesten worden aangespoord en op hun
arbeid eene voortdurende controle moest worden uitgeoefend,
heeft zich goed doen gevoelen.
Do proeven volgens de nieuwe werkwijze, d. w. z. het onlginnen
met financieele hul]) van de Lampongsehe Bank. zijn
thans in vollen gang: de in den beginne toegepaste ,,tanggneng-ronteng"-leeningcn
echter zijn, op verzoek der koloiiislen
en na bekomen goedkeuring van hef bestuur der Lampongsche
Bank (vergadering van den 29sten Augustus 1913),
omgezet iu individueele kredietovereenkomsten van f 2(10 en
f 300, al naai' gelang van het grondbezit. De oude werkwijze,
voor enkele desa's en bij desa I nog van toepassing, zal vermoeilelijk
in den loop van 191 f beëindigd zijn
Java afkomstige gezinnen over het jaar 1913.
Het aantal sterfgevallen bedroeg: in Januari 21, in Februari
31, in Maart 26, in April 14, in Mei 17, in Juni 12,
in .luli J(i, in Augustus 26, in September 23, in October 16,
in November 11 en in December 20.
De meest voorkomende ziekten zijn koortsen, vooral in
de pas aangelegde» desa's, dysenterie, mijnwormziekte en
wonden.
liet bestaande hospitaal in de desa Hagelen, dat fleer verwaarloosd
was en «aar zoo goed als geen gebruik van werd
gemaakt, werd, nadat het weder in behoorlijken staat was
gebracht en er voor eene betere ligging, verlichting, voeding,
kleeding, verpleging, verplegingspersoneel en medicijnen,
alles in overleg met den civielen geneesheer te Telokbetong,
was gezorgd, in de maand Mei van het verslagjaar weder
in gebruik genomen.
Niettegenstaande de kolonisten geheel op de hoogte zijn
van al deze verbeteringen, laten de meesten zich toch nog
bijna altijd in een veel te ver gevorderd stadium hunner
ziekte in het hospitaal opnemen, waarvan het gevolg is, dat
zij ondanks eene zorgvuldige behandeling en verpleging,
toch bezwijken.
Ook bij wonden is dit het geval. Men staat er eenvoudig
verbaasd van, wanneer men ziet hoe de Javaan wonden kan
vet waarloozen. Eerst wanneer deze die]), ja tot op het been
toe, zijn uitgevreten on de patiënt bijna niet moor kan loopen,
dan pas laat hij zich in liet hospitaal opnemen.
In de maanden Augustus en September hebben zich helaas
enkele gevallen van < holera voorgedaan, het eerst in het
hospitaal, later ook in enkele desa's. In het geheel 'stierven
er 9 lijdeis aan genoemde ziekte. Naar aanleiding vaii die
gevallen heeft de civiele geneesheer te Telokbetong alle
lieden uit de desa's waar de ziekte zich heeft voorgedaan ingeënt
: na die behandeling zijn er geene lieden meer aatigetast.
Van de aan het hospitaal verbonden en in de morgen uren

". laten velen zieli door de hoogere premies overhalen
om als contractant dienst te nemen.
Met liet OOJJ op eventueele liefere resultaten in 1914 is door
steller deses in September a. p. voorgesteld den resident van
X A A M
van de desa.
Aanwezig op.uit
December 1912.
Gezinnen. Zielen.
Tambahredjo . . 134 891
Wonosari . . . 130 188
Wonokrio . . . 23 SS
Aantal
in 1913
bijgekomen
zielen.
214
103
9
Aantal
in 1913
geborenen.
23
2
1
Ketloe Ie verzoeken middels de Kuropeesi lie en ililalidselie
bestuursambtenaren onder de bevolking in zijn gewest alvast
te willen doen bekend maken de voorwaarden waarop nieuwe
kolonisten kunnen emigreeren en van de daartoe genegen
bevonden lieden lijsten Ie doen opmaken en dal rapporteur
persoonlijk in de maand Mei op nader aan Ie geVOU data de
l'iili (ipeesi lie en inlandsi lie best iiursa mlileiiaren behulpzaam
zal zijn hij de verdere afdoening vim zaken.
De bekend te maken voorwaarden zijn:
ii. vrije overtocht van alle emigranten-gezinnen en vrij
transport van bunne goederen van de plaats van aanwerving
naar Qedong Tatiliin ;
/(. uitkeering eener premie van t 22,60 per geainshoofd;
0. liij aankomst op hel kolonisatielerrein kan elke kolonist
eene krediet-overeenkomst met de Dampongsehe Dank
aangaan tot een maximum bedrag van i' 200, uit te keeren
uaar gelang van behoefte en na ingewonnen advies van den
leider, tegen eene rente van ü % 'sjaars;
'/. met de afbetaling van bovengenoemde schuld moet in
het derde jaar na aankomst worden begonnen;
i'. verder kunnen ook nog Leeningen worden aangegaan
voor den aankoop van fok- en ploegvee, ploegmatenaal,
plantmateriaal, huisenbouw, enz.
]>

Veestapel. Over bei algemeen verkeerde gedurende verslagjaar
de veestapel in goede conditie.
In de inaiiiid(Mi April en Mei hebben zich Benige gevallen
MUI 1111111- en klauwzoei voorgeduuu, Het eerste geval daar»
van deed zieli voor bij eene kor vttn een kolonist in de den
Hagelen, die uun den trrooteu postweg van Telokbetong Daar
Semangka woont, zoodat liet vermoeden, dat die ziekte van
elders op liel kolonisat ielerrein 18 overgebracht, gcrechtvaar- |
digd is. In het geheel stierven aan die Kiekte 0 koeien. De
anderen genazen door toepassing van eene creoline-oploating
voor de tongblaren en van mlfai cupri voor de boefwonden.
Uitbreiding kon worden voorkomen door strenge toepasging
van isoleeringsmaatregelen.
In de laatste maand van verslagjaar deed lick in de desa
Bagelen nog een geval van piroplasmose voor,
Aanvulling van den veestapel bad plaats door aankoop
(middels liiinm ieele hulp van de Lainpongsche Mank) van
78 fokkoeien ni 1 liel regentschap Karanganjar.
In de maand Juni van verslagjaar bad erf evenals in vorig
verslagjaar, eene openbare veeveiling plaats. Deze veiling,
die bijgewoond werd door liet hoofd van gewestelijk bestuur,
heeft niet aan de verwachtingen beantwoord. De prijzen
waren zoo Laag, dat er niet meer dan 40 beesten werden ver-
Icocht, tot een totaal bedrag van f 2616. Naar verluidt ligt
de oorzaak daarvan in liet zoo bijzonder snel toegenomen
verkeer per vrachtauto, dat de grobflkvoerders wel wat
huiverig maakte veel geld voor trekossen te besteden.
De op bovengenoemde veiling niet verkochte beesten werden
later eeliler ondershands tegen een igszins betere prijzen
verkocht.
Van de kosten der ingevolge Gouv. Bt. 1 April 1908 n". 41
en Gouv. Bt. 19 Mei 1910 n°. 18 van regeeringawege geïm-
NEDERZETTING.
1. Eerde nederzetting
o. Bagelon-Djembangan .
b. Karanganjar . . . .
c. Koetoardjo-Wonoredjo.
>
u.
b.
c.
d.
4.
H.
b.
e.
Tiveede nederzetting. .
Gadingredjo-Krandegan
Derde nederzetting . .
PoerworedjoBaledono.
Tegalsari
Poerwosari . . . .
Karangredjo . . . .
Vierde nederzetting . .
Wonodadi * . . .
Wonosari
Wonokrio
Vijfde nederzetting
Tambahredjo . .
Cultures. De oogst van de laatst in September 1912 uitgepoote
padi-gogo en van de in November d.a.v. uitgeplante
tawah-padi was *in April 1913 geheel afgeloopen. De opbrengsl
bedroeg:
van de 90") hoiiws gogo 24 159 pikol
.. „ 390 „ sawahs 24 442 ,,
totaal 48 001 pikol.
8 G
1 porteerde tokkoeieii i> respectievelijk afbetaald 1 9666 en
l l 786,81'.
Van de si iei kal veren werden gedurende verslagjaar 09.
. H'aarouder een minderwaardig kali uit bei Ouggola-koppel,
i niet succes nuildels ile kleiiiinet liode gecastreerd.
Vindt uyer bel algemeeu bei vee na den oogst volop voedsel
op :1e braakliggende sawahs, in den planttijd moei het zich,
aangezien (vernevelden, behalve in de tweede nederzetting,
ontbreken, tevredeu stellen met het langs de desawegen en
in het jonge hosch groeiende gras. Gedurende dien tijd van
het jaar ziet het vee er dan ook over het algemeen wat
mager uit.
De tweede nederzetting Gadingredjo heeft eene in genaeen-
•chappelijken arbeid aangelegde weidt'. Van de kosten,
ad f 1200, geleend hij de Lampongsche Bank, is bereids
f 718,50 afbetaald. Dit weideveld is gelegen ten zuiden van
de desa en grenst aan het oerwoud. In het laatst van verslagjaar
zijn er twee kalveren door een tijger aangevallen en
gedood. Met beest heeft men tot nu toe nog niet kunnen
dooden.
Wat het Onggola-(Goedjirat>)vee betreft, vermeld dient
te worden, dat gedurende verslagjaar drie moederdieren
wegens ouderdom gestorven zijn. Ken moederdier blijkt
onvruchtbaar te zijn en zal worden verkocht. Vier stierkab
veren zijn als dekstieren aan andere desa's afgestaan. Een
minderwaardig stierkalf werd gecastreerd. Van den kostprijs
van dit vee, ad f 4000, is afbetaald f 2443,61.
Bovengenoemde fokstam bestaat thans uit;
1 dekstier. 17 moederdieren, I os, 13 stier- en 15 koekab
veren.
De veestapel is in de velschillende nederzettingen verdeeld
als aangegeven in de volgende tabel.
STAAT aiintooiiendc den stand van den veestapel van de verschillende nederzettingen op liet
kolonisatieterrein op uit. 1913.
Veestapel
in elke
nedcizetting.
; Dekstieren.
811
290
125
50
782 11
Verdeeld in de verschillende dorpen als volgt:
Ossen. Koeien.
17 63
8 41
— 50
44 149
9 4Ü
1 10
1 17
3 29
83 105
Stierkal
voren.
Koekal
veren.
Totaal in
elke desa.
19 39 140
14 23 87
17 15 81
29
97
of' respectievelijk gemiddeld ruim 26| en 02J. pikol per
houw. minder dus dan in 1912. die toen bedroeg 1 respectiev
el ijk 32 en 70 pikol per houw. Deze achteruitgang is toe te
schrijven aan de mindere vruchtbaarheid van de reeds eens
beplante gogovelden. den bijzonder wclige.n groei van het
onkruid, plagen, zooals varkens, muizen en wantsen gedurende
het rijpen van de sawah-padi (ook de door olifanten
vernielde oppervlakte van 29.1 bouws gogo-aanplant heeft
69
19
5
3
1
12
180
2(10
82
IS
24
1
511
782

jongen leeftijd,
ei te hing mede te wachten zon de bibit onbruikbaar (te oud)
E venals in 1912 waren aanhoudende regenbuien oorzaak, worden. Velen hebben dan ook maar op hoop van zegen, in
dal de bevolking er toe overging < 1 ;i

gaven, looals: belastingen, afbetalingen van vee, aankoop
van kleeding, Landhouwger [schappen, enz., enz., mede te
best rijden, en eindelijk dat de reeds geuoemde Coöperatieve
Wiukelvereeuigiug, in den Loop van verslagjaar door de Lumpongsche
Hank overgeumneu, geen rijst of padi meer op
krediet verstrekte (contanten bezaten de kolonisten uiet), dan
kali men «el begrijpen, dit de i ijslschaarschte, vooral in de
laatste maanden van verslagjaar, zich goed heeft doen gevoelen.
Vele kolonisten waren dan ook gedwongen om, wilden
zij aan den kost komen, naast hun eigene iverkiaamheden,
ook nog buiten bel emigratieterrein werk te zoeken. Ook de
vrouwen bielpen mede. De mannen vonden werk bij den aan*
Ie»' der staatsspoorwegen of op de naburige erfpachtspercee-
Len, wam zij een leer goed daggeld verdienden. Helaas' klagen
ook bier de werkgevers over hunne luiheid. De vrouwen verdienden
met stampen bij Lampongera een daggeld van f 0,40
lot t' 0,50, of verkochten op innen- ot' desawegen. Hoofdwegen zijn:
. genoemde weg
voor verharding in aanmerking. Deze weg is nu nog, evenals
andere liinneiiwegen, onverhard en in den regen eson bijna
geheel oliliegaanliaar; zij zijn door het heen en weer geloop
VBU het vee bijna niet in orde Ie houden. De bruggen en
duikers gelegen in den weg n uir Margakaja verkeereli. hehalve
die over de Wuv Deres en de W'av licne, in goeden
staat; die gelegen in de vcrsch illelide desawegen zijn slecht,
docll zullen na den oogst in desadienst worden vernieuwd.
Leenlngen van de Lampongtehe Hank. Door de Lampongsche
Hink is uitgeleend: aan de 4de nederzetting
I 10:144.90; aan de 6de nederzetting f 14 689,76; aan veeleeningen
(restant) f 12927,22; voor aankoop klappers
f 1839; voor aanleg weide (rest) f633,99 en aan diverse persouen
(rest) f 912,98.
De aan de 4de en 6de nederzetting gedane leeningen zijn
kredietovereenkomsten tot ontginning, aangegaan met de
nieuwe kolonisten. Met de geleidelijke afbetaling, welke na
7 jaren geheid moet zijn afgeloopen, moet in 1918 een begin
wolden gemaakt.
Gemeentelijke emigratie-buk. In September 1911 opgeriehl
met een werkkapitaal van f 1000 (hij (jouv. Bt.
Jl 011 •'{") door de Hegeering in leen verstrekt),
had de hank een zoodanige tl toeloop, dat zij in 1912 twee en
in 1913 drie malen in de week geopend moest worden.
De stand van zaken blijkt uit de hieronder volgende balans
en \vinst- en verlies-rekeiiing:
Balans der gemeentelijke emigratie-bank op uit. December 1913.
Hoelang.
1. Saldo dalem kas . . . f 169 21 r > 1. f 900 —
2. Disimpenken dl L. Bank

G
Bestuui wilde de uu gevorderde reute vuil '»'l % uiel nunnodig directeur vele luueielijkliedeu bezorgde en ook veel van zijn
ver! geu en uu \> zich de u°8 resteerende gehuld \;HI tijd vorderde, zoodul zijue eigenlijke werkzuumheden I. w.
I Kin zoo ^|i Ii}>- mogelijk terug te betalen, die van mantrï bij de kolonisatie er teu zeerste onder leden.
Gevolg van een en ander was, dut rapporteur in overleg met
Onderwijs. Ook voorde kolonisten sol, naar aanleiding den administrateur der Lumpougsche Bank dieeene balans
van bet beaoek van den adjunct-inspecteur voor bet inlandsen opmaakte en in J«»*-«> den «tand van zaken naging . een
volksonderwijs, bet volksonderwijs worden gereorganiseerd. Er voorstel tot overname iudieude, welk voorste] aan olie hezullen
op bet terrein 6 desuscholen komen. Anugesien de kolo- stuursleden weid toegezonden ter leaing en ter bestudeering
uisten uog niet hij machte ziju de oprichtingskosten, de kosten '"" dat in
grondbezit (in bouws).
Kl f.
662 56
508 15'/,.
640 36
1535
1 9 I l'
56] 34
462 63
861 51
349 52
IS7 67'/,
107 68' |
173 27VJ
566 98
)1 6701 690 1 /,
op bei koloniaatie-terrein bestaan thans 5 nederzettingen,
oamelijk :
1, u. de moederdesa Bagelen met het gehucht Djèmban*
gan en de bijdorpen Karanganjaren Koetoardjo mei
bet gehncht Wonoredjo.
h. de moederdesa Uadingredjo met bet bijdorp Kran
degau.
Bawab of
semi-sawah
130'/,.
95
150
185
119'/.,
17» ,
73' ,
801
Uitgestrektheid
aanplantingen (in bouws).
Tegalan. Gogo. Sawab.
«Vs
139'/,
65'/j
21
37
74
11
73
10
120
81
125'/,
72
88'/,,
65
102'/2
31
lil' ,
133 881- ,
Veestapel.
123 140
02 87
ir, 84
1 15' , 296
32'/, 82
— 18
87»/^ 21
50
KW»/* 782
De desa's, gehuchten en bijdorpen genoemd sub 1 zijn
gesticht met bebul]) van bel Gouvernement, die genoemd
sub2 werken met financieele I)tilp van de Lampongsene Bank.
Sub I u. De eerste nederzetting Bagelen met bel gehncht
Djembangan telt 145 gesinnen en 662 zielen. De erven voor
ieder gesin zijn hier 60 UK. groot. Enkele kolonisten hebben
zich in de laatste jaren grootere erven aangelegd door ontginning
van het IMISCII gelegen ten noorden van de desa. In
e. de moederdesa Poerworedjo met het gehucht Bale- verslagjaar heeft bet grondbezit zich uitgebreid met 3 bouw
dono en de bijdorpen Tegalsari, Poerwosari en erf, 6] bouw tegalgrond en 1\ bouw sawahs. De huizen zijn
Karangredjo.
over het algemeen slecht te noemen; gelukkig echter is daarin
in de laatste jaren, doch niet dan nu seer veel aansporing,

staan kluppel'hoornen, dii' i I vrucht beginnen te dragen';
verdei pisang, pupaju en liii'i en duat ook andere vrucht*
liooinen OHp(> pikol nat
per bouw.
Velen hebben zich ook nog tegalans ontgonnen, die bijna
het geheele jaar duur beplant zijn. De erven zijn beplant met
klapperboomen, die reeds vrucht beginnen te dragen; bieren
daar nuk enkele andere vruchllinomeii. pisang, pa pa ja, enz.
7
liet grondbezit heef! zich in verslagjaai uitgebreid met
18.^ bouw erf en 1 bouw tegalgrond^ De meeste huizen, hier
i en daar zelfs reeds met pannen gedekt, zien er goed uil ell
| wijzen op eene meerdere welvaart. De kolonisten uit deze
[ nederzetting zijn dan ook veel ijveriger dan die uit de eerste
nederzettiug. Die uit het bijdorp Krandegan echter zijn weer
lui en bovendien ook verslaafd aan opium.
Van de lön gezinnen zijn er 123 in het bezit van vee; de
geheele veest ipe] het vee van Gadingredjo is zeer mooi
is groot 296 I steu; ei zijn 6 dekstieren. Onder dit vee is
trek* en ploegvee, waarmede in den oogst* en pepertijd aardig
wal geld verdiend wordt (padi-transporl tussclien de desa's
onderling en peper van de Way Lima-streek naar Telokhetong
i.
De Javanen uit deze nederzetting zijn heereudieustplichtig
en belast ingschuldig.
Suli I r. De derde nederzetting Poerworedjo met hel gehucht
Baledono telt l">(l huisgezinnen en 661 zielen. De toegewezen
erven zijn hier vuur ieder gezin SI U.H. groot, Evenall
hel bijdorp Karaiigan jar is nuk deze desa erg drassig en
ongezond. THt eigen beweging hebben de desalieden de desa
dan ook verplaatst naar een hooger gelegen terrein ten noorden
van de vroegere desa. De mide erven zijn sawah's geworden.
Hel grondbezit heeft zich in verslagjaar uitgebreid
met '{.1 bouw sawah. De kolonisten uil deze desa zijn ijverige
landbouwers en velen kennen bovendien nog een ambacht
(timmerman, smid. metselaar). Zij zijn in het bezit van heel
aardige Javaansche huizen. De erven zijn vanwege de drassigheid
weinig beplant. De sawahaandeelen bedragen hier \'
bouw. De waterleiding daarvoor is in verslagjaar gereed gekomen.
De gemiddelde productie van de vroegere gogn-velden
bedroeg ; i0 pikol nat per bouw. Poerworedjo met hare bijdorpen
is in het bezit van een goed onderhouden koppel Onggolavec.
bestaande uit: een dekstier. 17 inoederdiereii. 1-1 stier- en
ló koekalveren en een os. Buiten dit koppel zijn er nog 82
andere beesten, in het bezit van 42 gezinnen.
De lieden van Poerworedjo (moederdesa) zijn heerendienstpliehtig
en belastingschuldig.
Hel bijdorp Tegaltari. Dit bijdorp telt 110 huisgezinnen.
IG2 zielen. 11 veebezitters en een veestapel van 18 koeien. De
kolonisten uit dit bijdorp zijn ijverige landbouwers: elk gezin
heeft ' bouw erf, dat bijna het geheele jaar door bebouwd is,
ZOO niet met gOgO (in den regenmoeson) dan met diverse
tweede gewassen (in den oostmoeson).
Op alle erven vindt men jonge klapperboomen. pisang en
j papaja. Het grondbezit heeft zich in 1013 uitgebreid met 1 :> >
houw tegalgrond. De voorloopige pondoki ziet men langzamerhand
veranderen in goedel nette Javaansche huizen. Voor
ieder huis dat gereed is wordt eene premie van f29 betaald.
Het complex gronden bestemd voor de a'.s. sawahs — voor
ieder gezin .'. bouw is jammer genoeg niet irrigeerbaar: het
blijven dus tegalans. Rapporteur heeft echter voor de lieden
uit dit bijdorp een strook reeds geveld, doch nog niet upgeruimd
bosch, bestemd, gelegen tusschen de oude desa Poerworedjo
en het reeds verplaatste gehucht Baledono, dat w-el
Ie irrigeeren is en dat na den a.s. oogst tut sawahs zal worden
bewerkt. Teder gezin krijgt dan iets minder dan $ bouw. De
aanleg dezer sawahs zal plaats hebben zonder tegemoetkoming
van het Gouvernement. De tut nu verkregen opbrengst per
bouw van de gogovelden bedroeg ; !0 pikol nat.
De kolonisten uit dit biidorp worden in 191 i heerendienstplichtig
en belastingschuldig.
//e/ bijdorp Poerwotari. Dit bijdorp teil 99 gezinnen. -".-~> 1
zielen. |ii veebezitters en een veestapel van 21 koeien. De
! lieden zijn niet zoo ijveritr als die van Tegalsari. Hunne
erven, voor elk gezin .'. houw, zijn slecht beplant en ook slecht
onderhouden. Aan hunne woningen laten zij zich weinig gelegen
liggen: slechts enkelen hebben zich reeds eene goede
woning gebouwd, waarvoor eene premie van f29 is uitbetaald.
Verder heeft ieder gezin ] bouw sawah. De leiding voor
deze sawahs is in verslagjaar geleed gekomen. De gemiddelde
opbrengst per bouw gogo-vela bedroeg 26 pikol nat. Aan de
cultuur van tweede gewas-en wordt in dit bijdorp niet veel
gedaan. Het grondbezit heeft zich in verslagjaar uitgebreid
met 1 bouw erf, 21 bouw tegalgrond en 1 : ' bouw sawah.

(.
In 191 l worden cli' lieden lieerendienstplichtig en l>olastingschuldig.
Uil bijdorp hiiniiii/niljii. Dil hijdnrp lelt 100 gezin hen.
340 zielen, I veebezittel en I koe. Hel zijn lil illilel mat ige lnlidbouwers.
Hunne erven voor ieder gezin J bouw zijn
steeds beplant, liet onderhoud echter Laai soms ie wenschen
over. Hel grondbezit heeft zich in verslagjaar uitgebreid mei
191 bouw iegalana.
Velen hebben znli reed» eene goede woning gebouwd en is
daarvoor uitgekeerd eene premie van 129.
Hun Rawanaandeel voor ieder gesin \ bouw i> mv
niel e reed; men is no»' Inzie ) Let branden en opruimen.
Er dien! nog te worden uitgemaakt boe «Ie leiding vooi deze
gawahi zal loopen en uil welke rivier zal worden afgetapt.
Ook deze lieden worden in HM I heerendienstplichtig en
belast ingschuldig.
De lieden van de derde nederaetting hebben I>ï.i de Lam*
pongsche Bank som uitbreiding hunner klapperaanplantingen
f 1382 geleend.
Sub I

mag' worden verondersteld, kan al direct worden overgegaan
tot de beantwoording ran de volgende vragen:
.1. Welke voordeden levert de thans ingestelde liezitsvorin
voor de kolonisten opf
liet antwoord daarop luidt:
1. de mogelijkheid eener meer intensieve grondbewerking,
en _ •
2. de mogelijkheid tol omzetting in z.g. agrarisdi eigen-
(Idin.
Tegenover deze op lange na oog niet, geheel zekere» voordoe*
len .staat het groote nadeel van ophooping van grondbezit in
één hand. van grootgrondbezil'dus, niet al de daaruit voort- |
vloeiende minder geweiischte ge vol gen op economisch en
agronomisch gebied.
Immers vervreemding aan anderen dan desagenooten is j
thans niet uitgesloten.
En wat (ie toestand op het kolonisatie-terrein zal zijn zoodra
het tijdstip van het erfelijk individueel bezit is ingetredeii,
laat zich gemakkelijk denken.
De Javaan-kolonist, Ondanks de vele en kostbare hulp van de
Regeeiïhg, economisch de zwakkere van de hein omringende
Lampongers en andere (vrijwillige) emigranten, zooals .Javu- !
nen en Bantammere, zal de kracht missen zijne bezittingen j
voor zijne kinderen te behouden, lteeds nu wijzen vele ver- j
schijiiseleii er op, dat liet dien kant zal uilgaan (onderlinge
verhuur van grond, soms zelfs voor meer dan een oogst. ver- |
koop van het te veld staande gewas, overdracht van koelischap
aan rejats, enz.). En zeer terecht soa men dan de vraag
mogen stellen: ,,heeft de Regeering zich daarvoor al die |
moeite en kosten getroost":'
Lag bet niet juist in de bedoeling de armere uiets-bezittende i
bevolking van .lava te helpen aan grond- en andere 'bezittingen
f
li. Welke vooideelen zou de communale bezitsvorm met
vaste aandeden opleveren?'
Het antwoord op «leze vraag kan kort zijn al. : dit eenige,
maar dan ook zeer belangrijke voordeel, vooral met het oog j
o]) de bekende zorgeloosheid van den Javaan, dat vervreemding
van grondbezit, boe dan ook. tot de onmogelijkheden :
behoort.
Daai tegenover staat echter dit nadeel, dat bij toename der j
bevolking eene ongunstige verhouding ontstaat tussehen \
grondbezitters en niet-grondbezitters.
De bedoeling van het bovenstaande is geenszins een critiek
te leveren op hetgeen door tot oordeelen meer bevoegden is in
het leven geroepen', doch rapporteur wilde daarmede slechts
de aandacht vestigen op hetgeen in de naaste toekomst zou
kunnen gebeuren.
Irrigatie. Ten einde een juist overzicht te geven vau den
tegenwoordigen irrigatie-toestand moge ondervolgende beschrijving
dienen, waarbij gemakshalve het terrein verdeeld
is' in irrigatie-gebieden.
1. Eerste, irrigatie-gebied (Way Semah). Dit omvat de
sawahs van de desa's nagelen, Karanganjar en Koetoardjo,
gelegen ten westen van de Way Semah, ten oosten van de
Way Lim en ten zuiden van de Way Tenong en beslaat eene
oppervlakte van ongeveer M50 bouws.
In dit gebied zijn aangebracht twee aanvoerleidingen t. w.
de Bagelen* en de Karaiigaiijar-leiding.
In de Bagelen-leiding zijn aangebracht de volgende kunstwerken:
een stuwdam van brondjongs (gevlochten korven
van ijzerdraad), een overlaat, een aquaduct van metselwerk,
twee verdeelsluizen en drie stortdaninien.
Deze leiding bevloeit de sawahs van Bagelen en Koetoardjo,
Tn de Karanganjar-leiding zijn aangelegd: een stuwdam
van brondjongs, een inlaatsluis. een overlaat, een meetschot
en een aquaduct van hout.
Deze leiding bevloeit de sawahs van Karanganjar en gedeeltelijk
van Wonoredjo (ongeveer 96 bouws').
2. Tweede irrigatie-gebied (Way Gading). Ook in dit
gebied zijn twee leidingen aangelegd: de boven- en de '
beneden-leiding. De l>oven-leiding heeft een permanenten
stuwdam en bevloeit ongeveer :?0 bouws. De beneden-leiding
9 G
bevloeit OngOVeer 151 bouws en heelt een stuwdam van
blond jongs en een syphon.
Deze beide leidingen In vloeien de sawahs van (iadingredjo
en Kralidegan, gedeeltelijk ook die van Koetoardjo en l'oerworedjo.
3. Derde irrigatie-gebied ( Way Apoes). In dit gebied
is in 1918 eene leiding gegraven. De aflapping geschiedt ten
zuidwesten van 1'oerwosari uit de Way Apoes middels een
stuwdam van brondjongs.
Deze leiding heeft twee ijzeren aquaducten en bevloeit
ongeveer 104 bouws sawahs van 1'oerwosari, Poerworedjo,
Baledonn en gedeeltelijk («ik die van (iadingredjo.
I. Vierde irrigatie-gebied ( Il 'ai/ /Jeres). Ook in dit
geliied is in 1918 eene leiding aangelegd, waartoe de Way
Deres middels een stuwdam van tijdelijk materiaal is afgedamd.
Zij bevloeit ongeveer 80 bouws sawahs van de desa
Wonodadi.
5. Vijfde irrigatie-gebied (Way Nenop of Way Gatel).
In dit gebied zijn nog geene leidingen aangelegd en dient
nog te worden uitgemaakt of uit de Way Nenop dan wel uit
de Way Gatel zal worden afgetapt.
Sub 1. Eerste irrigatie-gebied. A. De Bagelen-leiding.
Toegestaan bij Gouv. Bt. 1!) Oct. 1905 n". 46.
Aangelegd in Juli 1906. Afgetapt wordt uit de Way
Semah. Heeft geen taluds doch wel vertikale wanden; de
breedte van de leiding is van boven en van beneden 1 M.
Door het groote verhang, ongeveer 11 M. op eene lengte
van ; 5 K.M.. zijn de wanden, vooral in den benedenloop, door
den sterken stroom belangrijk afgekalfd. Ook zand en grind
komen in de leiding.
Kunstwerken komen voor: bij (' een overlaat, bij D en E
eene verdeelsluis, bij B is een aquaduct van metselwerk over
de Lampongsche leiding. Deze kunstwerken zijn in 1911 en
1912 verbeterd. '
In 191-3 is deze leiding voor een klein gedeelte omgelegd.
De onmiddellijk na den aanleg gebouwde stortdammen zijn
door den sterken stroom weggeslagen.
Deze leiding loopt van af den mond evenwijdig aan de
Lampongsche leiding en is daarvan tot punt B ongeveer
5 M. verwijderd: bij de mondingen bedraagt de afstand
ongeveer 20 M. Het gevolg van dezen toestand is, dat op
verscheidene plaatsen door Lampongers gaten in onze leiding
zijn gemaakt om er vischfuiken voor te plaatsen. Deze gaten
moeten ieder jaar weder worden dichtgegooid, in 1912 is er
zelfs een moeten worden dichtgemetseld.
Tot 1911 kreeg de Javaansche leiding van af punt C haar
water uit de Lampongsche leiding. Deze toestand gaf aanleiding
tot voortdurende geschillen. Dit is sedert veranderd
en de Javaansche leiding onafhankelijk gemaakt van de
Lampongsche. De Bagelen-feiding bevloeit eene oppervlakte
van ongeveer 222 bouws. De 1T bouws sawahs van het gehucht
Djembangan worden l>evloeid met afloopwater van de
Lampongsche sawahs, waarvoor bij punt H een vergaarbak
is gegraven, van waar uit de leiding H—/ is aangelegd.
liet hierin stroomende water was echter niet voldoende,
zoodat de Javanen van Djembangan uit eigen beweging het
riviertje •/—A* hebben afgedamd. Dit riviertje krijgt eveneens
afloopwater van de Lampongsehe sawahs.
In 1912 is een stuwdam van brondjongs aangelegd beneden
de monding van de Lampongsche leiding, waardoor:
a. zoowel in de Lampongsche als in de Javaansche leiding
meer water wordt aangevoerd, en
h. ook de D>embaugan-leiding meer afloopwater van de
Lampongsche leiding krijgt.
Ter l>evloeiing van de sawahs van Koetoardjo is de leiding
in 1912 doorgetrokken.
IL De Karangan jar-leiding. Toegestaan bij Gouv. Bt.
20 Xov. 1907 n°. 4.
Aangelegd in 1909. Bevloeit ongeveer 95 bouws sawahs.
Aanwezige kunstwerken: een stuwdam van brondjongs. een
inlaatsluis, een overlaat, een meetschot en een houten aquaduct.
Ook hier geen taluds. doch vertikale thans afgekalfde
wanden. Het verhang is zeer belangrijk. De breedte van de
leiding was oorspronkelijk van hoven en van beneden 1 If.
Handelingen der Staten-Generaal. Bijlagen 1914/1915. N ederlandsch-Indië. 8

G
Sub 2. Tweede irriyatie-aiibtrd. (Jadingredjo-leiding.
Toegestaan bij Gouv. Bt. 7 Maart 1900 u°. ö.
Aangelegd in 1007. Deze Leidingen, ermaneiiten stuwdam, en
b. benedenitroomi middels een stuwdam van brondjougs.
Ei' is één kunstwerk, n.1. een .syphon in de Way Gading
bij Krandegan.
Aangezien de z.g. Krandegan-leiding, waarvoor de syphon,
roor de lx'vloeiing van de sawahs van Krandegan gedeeltelijk
\an Koeloardjo en Baledono geen genoegzaam water toevoerde,
is in 1913 de Way Gading beneden bovengenoemden
syphon nogmaals middels een stuwdam van brondjongs nfgedamd.
Sub :j. Derde irrigatie-gebied. De Pocrworedjo-leiding.
Toegestaan bij Gouv. Bt. 8 Febr. 1907 n°. 7.
Aangelegd in 1913. Lengte 1840 M. Hoogte van de leiding,
hier en daar bij het begin 2\ M., verloopende tot 1 M. ;
breedte van boven 1 M., van beneden f M.
Attapping uit de Way Apoes ten zuidwesten van de desa
Poerwosari middels een stuwdam van brondjongs.
Bevloeit de sawahs van Poerwosari, Poerworedjo, Baledono
en een gedeelte van de sawahs van Gadingredjo, in het
het geheel ongeveer 164 bouws.
In deze leiding bevinden zich twee ijzeren aquaducten.
Aangezien deze leiding geen genoegzamen watertoevoer
bezit, wordt het afloopwater van de sawahs van Wonodadi,
vierde irrigatie-gebied, geleid naar de Way Apoes.
Sub 4. Vierde irrigatie-gebied. De Wonodadi-leidinq.
Toegestaan bij Gouv. Bt. 27 Jan. 1910 n°. 5.
Aftapping uit de Way Deres middels een stuwdam van
tijdelijke materialen. Lengte leiding 1000 M. Hoogte 1 M. ;
breedte van boven 1 M., van beneden J M.
Hevloeit de sawahs van Wonodadi, ongeveer 80 bouws.
Deze leiding zal later ook de sawahs van Wonosari en Wono-
10
krio moeten bevloeien, doch alsdan zal eene supT)letoire leiding
van de Way Padangraloe naar de Way Deres behaoren
te wolden aangelegd.
Sub 5. Vijfde irriijatie-t/ebied. Kan worden aangelegd op
grond van Gouv. Btn. 19 Oct. 1911 n°. 30 en 1 Mei 1912 n u . 13.
Vermoedelijk zal moeten worden afgetapt uit de Way
Qstel, welke rivier in staat zal zijn ongeveer 1500 bouws
sawahs te bevloeien. Nadere opmetingen zullen dit echter
nog moeten uitmaken.
Uit bovenstaande beschrijving kan blijken, hoe ondeskundig
en onvolkomen liet irrigatie-vraagstuk in den aanvang
is opgezet. De geheele bevloeiing op het kolonisatie-terrein is
met uitsluiting van deskundige voorlichting ontworpen en
uitgevoerd door aan den leider toegevoegde irrigatie-mantri's.
Dat de irrigatietoestand dan ook momentaal zeer gebrekkig
is, hetgeen ook door den ingenieur VAN TUIIKRGEN in diens
rapport van 30 Juli 1913 duidelijk in het licht is gesteld,
behoeft geen nadere toelichting.
Uit geen enkele terreinkaart kan blijken of de bestaande
prieel d'eau wel op zijn voordeeligst gelegen zijn, op welke
wijze eventueele sawahuitbreiding het best kan worden bevloeid
en uit welke rivieren. Van eene rationeele wateuverdeeling
is geen sprake; de kunstwerkjes en dammen zijn
ondeskundig opgetrokken en dienen elk jaar op nieuw te
worden hersteld; de leidingen zijn verwilderd en niet beteugeld.
Een dergelijke toestand kan naar rapporteurs bescheiden
meening onmogelijk bestendigd blijven.
Het irrigatie-vraagstuk toch is bij de kolonisatie-proeven
wel de meest belangrijke factor en behoort al datgene wat
te dien opzichte reeds tot stand is gebracht, doch niet deugt,
verbeterd, en al wat in de toekomst nog tot «tand zal moeten
worden gebracht, onder deskundig toezicht te geschieden,
hetgeen echter alleen dan mogelijk is, wanneer het terrein
deskundig is opgemeten en in kaart gebracht.
Voor dit doel zijn de noodige voorstellen bereids ingediend.
(«;. g.) A. COOMAXS JR.
II. VERSLAG over 1913 omtrent de proefneming met de overbrenging van Soendaneesehe
gezinnen naar de onderaf deeling Redjang (Benkoelen).
Dij besluit van den Gouverneur-Generaal van Nedérlandsch-Indië
dd. 8 November 1913 n°. 22 werd de resident
van Benkoelen gemachtigd om nader te beschikken over het
op ultimo 1912 onverbruikt gebleven gedeelte van een bij
Gouv. Bt. 19 Sept. 1910 n". 39 toegestaan bedrag van ten
hoogste f 20 000 voor de overbrenging van emigranten-gezinnen
van Java naar terreinen in de tijdelijke onderafdeeling
Redjang en tot het doen van andere naar zijn oordeel in het
belang dezer kolonisatieproef noodige uitgaven.
Werving. De gunstige resultaten verkregen met de werving
van Javaansche huisge'zinnen uit de Bagelen in het
jaar 1912, leidden in 1913 tot het besluit wederom pogingen
aan te wenden tot het overbrengen van nieuwe emigranten
uit meergenoemde streek naar de onderafdeeling Bedjang
der residentie Benkoelen.
. Daartoe vertrokken op den 24sten Mei 1913 de Kepala
Kanipoeng van de Javaansche nederzetting te ïjoeroeb, genaamd
Iladjiman, met diens vrouw Djemina en zijne helpers
Soeropawiro en Setrowirono naar Koetoardjo om te trachten
armoedige landbouwers over te halen naar deze onderafdeeling
te verhuizen.
Dank zij de welwillende medewerking van den betrokken
controleur werden deze pogingen niet een gunstig resultaat
bekroond.
In het geheel werden tijdens deze reis geworven 20 manhen
(waarvan 18 gehuwd), 18 vrouwen en 15 kinderen. Deze
emigranten vestigden zich allen nabij pasar Tjoeroeb. Zij
zijn afkomstig uit de omstreken van Koetoardjo. De wervingskosten
bedroegen f 265,30, tegen f 422,46 in het vorige
jaar.
In verband met de geringe fondsen welke voor de voort-
zetting der emigratieproef in genoemd jaar- beschikbaar
bleven, moest worden afgezien van verdere pogingen tot
werving van meerdere gezinnen.
Van belang is voorts de in dit jaar plaats gevonden werving,
op eigen initiatief ondernomen door eenige Soendaneesche
emigranten afkomstig van de landbouw-koloniën
nabij Kepahiang. Geheel op eigen kosten brachten zij uit
het Jnuitenzorgsche naar Kepahiang over 4 mannen, 4 vrouwen
en 3 kinderen, in totaal 11 personen.
Bovendien verdient vermelding het feit, dat zich meer
en meer ontslagen contractanten afkomstig van de mijnbouwonderneming
Redjang Lebong en de kof'fieonderneming
Soeban Ajam in de emigrantenkoloniën komen vestigen. Door
het verstrekken van kleine voorschotten (f 15 aan een gezin)
wordt zulks zooveel mogelijk bevorderd.
Voorwaarden. Degenen die genegen zijn te emigreeren
ontvangen een kleine premie, welke tevens moet strekken tot
het aflossen van oude schulden, w. o. achterstallige belastingen.
den aanschaf van eenige kleedingstukken en voeding
tijdens den overtocht tot Benkoelen (reede).
Voorts komt het vervoer van de emigranten te land en te
water geheel ten laste van het Gouvernement. Ter plaatse
der nederzetting aangekomen zullen behalve de noodige gronden
om niet van gouvernementswege worden verstrekt eenig
huisraad, landbouwwerktuigen en plantmateriaal als padi,
zaden voor groenten en tweede gewassen. De verdere ondersteuning
komt geheel ten laste van den kolonist.
Premie. In het geheel werd aan premie's uitbetaald
f 435 tegen f 454,50 in het vorige jaar.
Het bedrag der premie was verschillend voor ongehuwden

en gehuwden. Als regel werd betaald aan ongehuwden
t' 10 u 1 ]5 en aan gehuwden f 25.
Desertie onder de lieden, aan wie een premie was verstrekt,
deed zich niet voor.
Overtochtskosten. Hieronder zijn te rekenen alle kosten
voor vervoer van de emigranten te land en te water en voedingsgelden
van at' Hen koelen (reede) tot de plaats van bestciiiniing.
De kosten van overtocht bedroegen f' 316,65 tegen
f 390,26 in het vorige jaar.
Kosten bij aankomst op de plaats der nederzetting, l-.i
plaatse van bestemming werden voorschotten verleend voor
den eersten aanschaf van het noódige huisraad, landbouwwerktuigen
en plantniaterialen tot een bedrag van:
aan huisraad f 159.02 5
aan landbouw werktuigen , 199,49 5
aan plaatmateriaal ; 36,34
in totaal f 394,86
tegen f 3 ( J(i,26 in het vorige jaar.
Huisvesting. De nieuw aangekomen kolonisten worden
tijdelijk bij de reeds op de nederzetting gevestigde huisgezinncn
ingekwartierd. Zij hadden allen na een maand een
huisje gebouwd. Enkele ongehuwden bouwden gezamenlijk
eene woning of gingen ook wel bij gehuwden inwonen.
De huizen werden langs te voren getraceerde kampongwegen
geplaatst en zijn omgeven door een erf ter grootte van
een halve bouw. Evenals het vorige jaar werd aan de pas
aangekomen emigranten Chineesch papier verstrekt teneinde
de reten in de ploepoeh-omwanding der woningen dicht
te plakken, hetgeen vooral noodig was tegen de zeer koude
winden.
De reeds gevestigde emigranten gingen geregeM voort
met het verbeteren en vernieuwen hunner woningen. Over
het algemeen zijn deze goed gebouwd en zien er zeer net uit.
Ondersteuning. Aan alle pas aangekomen emigranten
werd van gouvernementswege eene ondersteuning bestaande
uit rijst, gezouten viscb en eenige andere levensmiddelen
verleend.
Evenabi in 1912 kon de ondersteuning na drie maanden
worden gestaakt, hetgeen zeer wel mogelijk was, wijl de
emigranten op allerhande wijze veel geld konden verdienen.
Vooral het sprokkelen en verkoopen van brandhout, dat ter
pasar ïjoeroeb voor 30 cent de bundel grif van de hand ging,
leverde eene ruime bijverdienste op.
De ondersteuning kostte f 987.66, tegen f 587,27 5 in het
vorige jaar.
Het groote belang van eene korte ondersteuning is vooral
daarin gelegen, dat deze komt ten laste van den kolonist, die
de schuld binnen eenige jaren moet terugbetalen. Worden de
emigranten te zwaar belast, zoo zal zulks allicht aanleiding
geven tot ontstemming, hetgeen niet bevorderlijk is om de
lust tot emigreeren bij de familieleden en andere landgenooten
aan te wakkeren.
Landbouw. Door alle emigranten te Tjoeroeb werden
gronden voor den drogen rijstbouw (ladangbouw) in bewerking
genomen, hetgeen noodzakelijk bleek, wijl de aangelegde
waterleiding op verschillende plaatsen onderloops was en
door het wegspoelen van den bergwand dreigde in te storten.
Aangezien reeds tijdens het graafwerk werd vermoed, dat
de leiding tengevolge van den lossen l>odem aan dit euvel
zou mank gaan, konden de emigranten nog in tij ds worden
aangespoord tot het in gereedheid brengen van de noodige
velden voor den drogen rijstbouw.
Dank zij de bijzonder gunstige weersgesteldheid en den
humusrijken bodem was de van deze gronden verkregen rijstoogst
schitterend.
Van de bestaande emigranten-kolonie Sempiang nabij
Kepahiang moesten evenals vorige jaren verscheidene kolonisten
wegens gebrek aan water ladangs aanleggen (zie
voort* onder irrigatie).
Te Permoe, waar voldoende water beschikbaar is, wordt
geregeld voortgegaan met het uitbreiden der sawahgronden.
Het in verslagjaar op sawahs geteelde rijstgewas is goed
opgekomen, had weinig VMII riekten en lehadelijk gedierte te
lijden en leverde een zeer ruim U-schot op.
Het totaal oppervlak sawahs bedroeg:
te Sempiang 26 DOUW
te 1'ernioe 51 bouw
G
in totaal 77 bouw
Oogst. Dank zij eene gunstige weersgesteldheid, gepaard
aan eene tijdige en goede grondbewerking, was de
sawah- zoowel als de ladang-padi-oogst bijzonder mooi.
Bohaarsohte aan rijst, ook bij de pas aangekomen emigranten,
deed zich in verslagjaar niet voor.
De verkregen oogst bedroeg:
aan ladaug padi 1690 pikol
,, iawab ,, 2435 ,,
tegen 2130 pikol in 1912.
of in totaal 4125 pikol
Irrigatie. Ten liehoeve van het onderhoud van eenige
kleine irrigatiewerken werd besteed een bedrag van f 15,
tegen f 700,57 5 in het vorige jaar.
Het onder leiding van den irrigatiedienst in dit gewest in
uitvoering zijnde werk: verbetering van de bakleiding der
emigratie-kolonie Seinpian»'. waarvoor bij (iouv. Bt. 10 Dec.
1912 n". 26 een bedrag van f 21 500 werd toegestaan, nadert
hare voltooiing. Hoewel de algeheele uitvoering, nl. de bouw
der prise d'eau en die der walgoot, alsmede bet graven der
leiding tengevolge van velerlei tegenslag niet binnen den
daarvoor gestelden termijn van zes maanden kon gereed zijn,
is de kolonie toch door het aanbrengen van een tijdelijk hulpwerk
van het noodige bevloeiingswater voorzien geworden,
zoodat de bewerking der sawahgronden ongestoord kon plaats
hebben.
De dam in de Air EemlKiet zoowel als de leiding zullen
binnenkort geheel voltooid zijn.
Met het verzamelen van materialen voor den bouw van de
verdeelbak met de daaraan sluitende hellende goot is begonnen
en zullen deze werkzaamheden binnen 4 maanden
beëindigd zijn. Alsdan zal de kolonie over voldoende water
beschikken om 200 IHMIWS sawah te lievloeien.
De emigratiekolonie Permoe. eveneens nabij Kepahiang
gelegen, voorziet hare gronden zonder eenige moeielijkheden
van het noodige water. Bijzondere voorzieningen behoefden
ten aanzien van de irrigatieleidingen dezer nederzetting niet
te worden getroffen. Voor uitbreiding der bouwvelden is voldoende
water beschikbaar.
Zooals te voren reeds onder de rubriek ., landbouw''
werd gereleveerd, kon het irrigatiewerk voor de landbouwkolonie
nabij pasar Tjoeroeb niet in gebruik worden gesteld,
aangezien de leiding tengevolge van den lossen bodem
op ettelijke plaatsen onderloops bleek te zijn en daardoor
dreigde in te storten. Op advies van den ingenieur voor den
dienst der irrigatie werd de leiding, die langs de helling van
een bergrug was ingegraven, meer binnenwaarts verlegd.
De daarvoor noodige uitgravingen van den bergwand zijn
thans voltooid, terwijl tevens de voet van de berghelling, die
door de diep ingesneden Air Doekoe op verschillende plaatsen
was aangetast, middels brondjongs ongevuld met steen werd'
beschermd. Het thans nog onderhanden zijnde werk, de bouw
van een inlaat bij de inmondiiig der leiding, zal spoedig
voltooid zijn. Alsdan zal deze leiding 175 bouw «awahterrein
van voldoende bevloeiingswater kunnen, voorzien, terwijl zoo
noodig de capaciteit op eenvoudige wijze kan worden opgevoerd
tot eene hoeveelheid water voldoende voor liet irrigeeren
van 250 bouw sawah. De uitgestrektheid van het terrein dezer
nederzetting bedraagt ± 300 bouw.
Uit het vorenstaande kan blijken, dat zoowel de emigrantenkolonie
nabij Kepahiang als de nederzetting bij pasar
Tjoeroeb voor eventueele uitbreiding over voldoende irrigeerbare
terreinen beschikken.
Wegen. Met het doel de emigratiekolonie Sempiang door
een grobakweg met de groote wegen te pasar Kepahiang te
verbinden werd aangevangen niet den aanleg van een nieuwen
aarden baan van genoemde landbouwkolonie naar de Kampong
Pensioenan te Kepahiang.

o
Bovendien moesten twee dooi /«are bandjirs vernielde
bruggen welke naar deze kolonie toegang verleenden worden
vernieuwd. De voor deze werkzaamheden gemaakte IcOiten bedroegen
I1K1.
Tweede gewassen. Evenals voriffe jaren worden voor
eigen gebruik en verkoop op de wekelrjksehe markt te Kepabiang
aangeplant pisang, suikerriet, aardappelen, diverse
katjang- en oehi-snorten, mais, komkommers, (aboe, boontjei
sesawi en andere (groentesoorten.
Ten behoeve van de pas aangekomen emigranten te Tjoeroeb
werden groentesaden ingekocht tot een bedrag van 15,
tegen f 132,79 in liet vorige jaar. Dit bedrag is geer gering
•wijl de nieuwe emigranten de verschillende groentesaden van
de reeds Ie Tjoeroeb gevestigde kolonisten tegen eene zeer
geringe vergoeding konden verkrijgen.
('iiltiiiil'gewasscii. Niettegenstaande de inkoopsprijs voor
honderd, hij de Algemeene Tabakmaatschappij in te leveren
tabaksbladeren van 6 tot leent werd verhoogd, bedroeg de verdienste
niet de tabakscultuur behaald slechts f 4364,78, tegen
f6477,39 in het vorige jaar. De geringere opbrengst is te
wijten aan een minder goeden oogst als gevolg van het in gebmik
nemen van slecht Deli-zaad. waardoor kleine zwakke
tabaksplanten werden verkregen.
Hoewel de verdienste hierdoor ruim duizend gulden lager
dan het vorige jaar bleef moet ze naar omstandigheden nog
vrij bevredigend worden genoemd.
Bovendien werd door vrouwen en kinderen in den slappen
tijd met het sorteeren, fijnbundelen en andere schuurwerkzaamheden
een dagloon van f 0,40 a f 0,50 verdiend. Enkele
niet deze werkzaamheden zeer bedreven vrouwen baalden een
dagloon van f 0,70 tot f' 1. De met deze cultuur verkregen verdiensten
hebben hoofdzakelijk gediend tot het aflossen van de
schulden der emigranten aan den lande.
Betreurd moet het daarom worden, dat de Algemeene
Tabakmaatschappij te Kepahiang wegens voortdurend geleden
verliezen sedert 1 Januari 1914 heeft opgehouden met
bet planten en inkoopen van tabak en sedert dien een aanvang
beeft gemaakt met het in cultuur brengen van robusta-koffie.
Ten einde voor het verlies dezer belangrijke verdiensten een
aequivalent te vinden, is het wenscbelijk de emigranten aan
te sporen tot liet planten van Moesi- instede van Deli-tabak.
Door de kolonisten te Tjoeroeb werd daartoe reeds bet voorbeeld
gegeven. Door hen werden 8000 Moesi-tabaksplanten
met goed succes gecultiveerd. Volgens de inlandsche hoofden
dezer onderafdeeling bedragen als regel de verdiensten verkregen
van een behoorlijk aangelegden en goed onderhouden
tabaksaanplant veertig tot honderd rijksdaalders. De door de
inheemsche bevolking gekweekte en bereide Moesi-tabak
bracht f 25 tot f 40 de pikol op.
Aan de cultuur van thee wordt nog steeds groote uitbreiding
gegeven.
De in 1912 door tusschen komst van de firma PEET en Co.
te Batavia voor een bedrag van f92,50 bestelde theezaden,
werden op het einde der maand Januari 1913 ontvangen en
uitgelegd.
In verslagjaar werd wederom van dezelfde firma voor een
bedrag van f 97,70 aan theezaden besteld. Het zaadgoed werd
• hier 18 Februari 1914 ontvangen en onmiddellijk na ontpakking
op de pépinières uitgelegd. Deze partij tbeezaad is ten
laste der margakas besteld en moet het kostende daarvan ten
deele door de betrokken emigranten worden gerestitueerd.
Van de door emigranten middels eigen zaadtuinen verkregen
zaden kwamen ruim 4000 plantjes op. terwijl ook geringe
hoeveelheden werden verkocht aan de bevolking in de onderaf
deeling Lebong.
In totaal zijn thans in de theetuinen geplant:
te Sempiang 33 420 planten.
te Tjoeroeb 200
te Permoe 14 275
in totaal 47 895 planten,
tegen 19 945 in het vorige jaar.
De thee wordt aan eene coöperatie van drie Chineezen verkocht
ad f 0.05 de kati groen of wel zelf bereid en op de markt
te Kepahiang verhandeld voor f 0,35 de kati.
Door de Cbineesche kongsi wordt maandelijks 40 a 50 pikol
aan theebladeren opgekocht.
\1
De door haar bereide thee brengt I'0,00 tot f 0,70 de kati
! op en wordt als groene thee, speciaal bestemd voor de nminmptie
van Chineezen, naar Lebong, Denkoelen en Batavia
uitgevoerd.
In verband met het koele klimaat dezer streken, tengevolge
waarvan do vruohtdracht van de klapperboom zeer gering is,
j werd de klepper-aanplant niet aangemoedigd.
In totaal zijn 303 klappernoten uitgezet, tege^n 193 in 1912.
In verslagjaar werd geregeld voortgegaan met de verstrekking
vaii robusta-koiïiezaad en plantjes. In het geheel zijn
door de emigranten thans in den vollen grond gebracht:
te Sempiang 20328 planten.
te Permoe 10 058
Ie Tjoeroeb , 9 000
in totaal 3!) 380 planten,
tegen 5749 in het vorige jaar.
Bovendien bevinden zieh op de pépinières te Kepahiang
nog 47 000 robusta-koffieplantjes en te Tjoeroeb 204 958
uganda-, (|iiillou- en robusta-koffieplantjes, of in totaal
311 958 plantjes. Deze zijn thans bijna allen reeds overplantbaar.
De robusta-koffiezaden werden verkregen van de koffieonderneming
Boeban Ajam, terwijl de uganda- en quillousaden
door tussehenkomst van het departement van landbouw
werden besteld.
Het kostende der zaden bedraagt slechts f31,34. Dit bedrag
geeft de totale kostprijs niet met juistheid weer, aangezien
het meeste zaadgoed ten laste der marga-kas is aangeschaft;
de kosten daarvan moeten ten deele door de belanghebbende
emigranten worden gerestitueerd.
Aan den aanplant van rubber (ficus elastica) werd behoorlijk
uitbreiding gegeven. In het geheel werden geplant:
te Sempiang 90 planten.
te Permoe 282
te Tjoeroeb 34
406 planten,
tegen 252 in het vorige jaar. Bovendien werden nog 600 heveaplantjes
uitgezet.
Bovendien werden nog gekweekt nieraml>oeng ogan (d. i.
i een goede wildhoutsoort), kapok, rimbio en diverse vruehtboomen.
Veeteelt. De veestapel bestond in het geheel uit 5 bufj
fels, 23 runderen, 196 geiten en 5 schapen. Verder zijn de
emigranten in het bezit van 2234 kippen ; met het kouden
van dit pluimgedierte werden ruime bijverdiensten verkregen.
De prijs van 12 kippen van zeer matige grootte bedroeg
in verslagjaar f 8 tot f 12.
ViM'hvijvers. Aangezien alle kolonisten thans in het bezit
zijn van voldoende goudvisschen en de goudvisckcultuur zich
in de landbouwkolouiën voor goed heeft ingeburgerd, behoefde
niet meer te worden voortgegaan met de verstrekking
van goudvisschen aan emigranten. Goudvisschen werden
verkocht naar Benkoelen, Lebong, Moearobeliti, Tebingtinggi
en Pager Alam. De prijs te pasar Kepahiang bedroeg
voor 1000 visschen ter grootte van 5 c.M. f 10 a f 12,50, en
voor 1000 visschen ter grootte van 10 a 15 c.M.. f 18 a f 20.
.
Nijverheid. Onder de emigranten bevinden zich een
koper- en een ijzersmid met de noodige helpers. Daar deze
lieden niet in staat zijn alleen door ahibachtswerk in hun
dagelijksch onderhoud te voorzien, hebben ook zij irrigeerbare
gronden in bewerking genomen en leggen evenals de
, andere kolonisten koffie- en theetuinen aan.
Wat ten aanzien van de prijzen der door hen geproduceerde
1 voorwerpen in het verslag van 1912 is vermeld blijft van
kracht. »
Kredietinstellingen. Met het doel een eind te maken aan
den financieelen steun van gouvernementswege verleend aan
emigranten die in behoeftige omstandigheden verkeeren. werd
in 1912 in de kolonie Sempiang een desakredietbank opgericht.
De bank, die met ingelegde gelden werkt, bezit thans
een kapitaal van f 631,56. Het bankje wordt beheerd door den
panghoeloe en het dorpshoofd. De administratie en gelden
werden geregeld geïnsjiecteerd en zijn tot dusverre goed bevonden.

Bovendien k 11 iiII«*II kredietwaardige kolonisten geld*]] op-
nemen bjj de districtskredietbank „Kepahiang", waarvan nu
ra dan gebruik werd gemaakt, Desa kredietbank werkt niet
een kapitaal ran ruim f' 2000.
Onderwijs. Voor de emigranten te Kepahiang en te Tjoe>
roeb bestaat voldoende gelegenheid hunne kinderen op de te
genoemde? plaateen aenweaige gouvernementeeoliolen der
2de klasse Ie doen onderwijzen, (ielijk liet vorige jaar reeds
is gemeld beslaat tot dusverre bij de ou

ü
afgeleid, dut de genomen euiigratieproef op onmiskenbare
wijze met ei ii volledig lucces ia bekroond.
De emigranten voelen giek in desa streken volkomen thuis,
voorsien allen gebee] in bun eigen onderhoudt zijn in bei
beul van eene goede woning mei ruin) erf, voldoende bouw»
relden, ei»chvijven en uitgebreide koffie* en theeaanplantingen,
beneveni andere gewassen, zoodat onvoorwaardelijk
kan «orden getuigd dat liel beoogde doel, zil. ,,liet scheppen
van eene gelegenheid om de emigranten door landl>ouw een
zoo goed mogelijk en onafhankelijk bestaan te verschaffen",
volkomen ia bereikt.
V*O0rtl i> liet hier de plaa'ts te wijzen op den gunstigen
invloed die de agronomisch beter ontwikkelde tëoendaneezen
en Javanen op de Eledjangen uitoefenen. W'aar de inheem-
§che bevolking vroeger bijna uitsluitend haai rijst op ladangs
teelde, gaat zij nu op voorbeeld der emigranten meer en meer
er toe over sawahs aan te leggen en toont zij tevens door liet
maken van visch vijvers de, niet de emigranten ingevoerde
goudviachcultuur zeer o]i prijs te stellen.
Aangezien de bij liet in hooide dezes aangehaald GoUV. lit.
toegestane gelden tot een bedrag van 1' 20000 bijna geheel
zijn besteed, behoort thans de vraag te worden overwogen of
het wenechelijk is wederom gelden beschikbaar te (tellen voor
de voortzetting der emigratieproef.
u
Volgem mijne zienswijze is het onnoodig en ook ongeweiischt
meerdere gelden beschikbaar te stellen zoodia o])
spontane wij/c eene emigratie van .lavaansche huisgezinnen
naar deze streken is verkregen. Zoolang dit zich niet voordoet
zal het noodzakelijk zijn de cmigraiitenkoloiiiëii dusdanig te
bevolken, dat een krachtige kern gevormd wordt, die op de
achtergebleven familieleden en landgenooten eene voldoende
aantrekking uitoefent om eene spontane emigratie in het leven
te roepen.
Wel verhuisden in verslagjaar f mannen, I vrouwen en
.'{ kinderen op eigen initiatief uit het Buitenaorgsche naar
deze streken, doch dit heugelijk teil staat tot dusverre geheel
op zich zelf. werd niet gevolgd door andere en kan bezwaarlijk
worden aangemerkt als een ernstig bewijs, dat de emigratieproef
het tijdperk 'Ier spontane emigratie is ingetreden.
Ten einde voor deze streken dit desideratum te verwezenl
ij ken, belmoren van staatswege de noodige fondsen beschikbaar
te worden gesteld tot het verder bevolken der koloniën
i met Javaansche gezinnen.
Eepahiantr, 22 Februari 1914.
/>r Controleur van Rodjcng,
(ir. ff.) SWAAB.

212/ 1846
**> Qs*,
D«. KRANDWOAN
' ; '

stuwdam
213/1847
LEGENDA
Jav. leiding.
Desa'3 of kampongs
Sawah's.
TWEEDE EN DERDE IRRIGATIE-GEBIED.
•5"
c
Behoort bij bijlage O van K.V. 1914.

21 4/1848
Sawah's.
VIERDE IRRIGATIE-GEBIED.
Behoort bij bijlage G van K.V.