Gevelsystemen: Grote elementen of stijl- en regelwerk - TU Delft
Gevelsystemen: Grote elementen of stijl- en regelwerk - TU Delft
Gevelsystemen: Grote elementen of stijl- en regelwerk - TU Delft
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Vliesgevels in aluminium<br />
E<strong>en</strong> vergelijking tuss<strong>en</strong> de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel <strong>en</strong> de in het werk gefabriceerde gevel.<br />
Verslag behor<strong>en</strong>de bij het bouwtechnisch afstuder<strong>en</strong><br />
Studio SADD (A+BT) Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter<br />
Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>: Ir. Frank Schnater (ho<strong>of</strong>dm<strong>en</strong>tor)<br />
Ing. P. de Jong<br />
Datum: 28 januari 2011<br />
Naam: Robert Roz<strong>en</strong>dal<br />
Studi<strong>en</strong>r: 1169564
Inhoudsopgave<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
Inleiding 5<br />
Summary in <strong>en</strong>glish 7<br />
Vraagstelling 11<br />
Aluminium vliesgevels 13<br />
<strong>Gevelsystem<strong>en</strong></strong> 19<br />
Onderzoekscriteria 27<br />
Omschrijving van de refer<strong>en</strong>tiegevel 33<br />
Ontwerp voor de in het werk gefabriceerde gevel 39<br />
Ontwerp voor de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel 45<br />
Bouwkundige aansluiting<strong>en</strong> 51<br />
Bouwkost<strong>en</strong> 69<br />
Bouwproces <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel 83<br />
Bouwproces in het werk gefabriceerde gevel 95<br />
Ontwerp <strong>en</strong> variatie 109<br />
Flexibiliteit <strong>en</strong> hergebruik 135<br />
Conclusies 147<br />
Evaluatie 161<br />
Refer<strong>en</strong>tielijst 165<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
3
4<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Inleiding<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
Bij het moderne bouwproces is de gevel één van de meest cruciale onderdel<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> gebouw. E<strong>en</strong> gevel<br />
is opgebouwd uit veel verschill<strong>en</strong>de onderdel<strong>en</strong> <strong>en</strong> moet e<strong>en</strong> aantal ess<strong>en</strong>tiele functies vervull<strong>en</strong> om e<strong>en</strong><br />
gebouw te lat<strong>en</strong> functioner<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> gevel vervult e<strong>en</strong> scheid<strong>en</strong>de rol voor het klimaat, voor het zicht, voor<br />
de temperatuur <strong>en</strong> als bescherming teg<strong>en</strong> de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>. Deze functies word<strong>en</strong> meestal door verschill<strong>en</strong>de<br />
material<strong>en</strong> <strong>en</strong> onderdel<strong>en</strong> vervuld, die sam<strong>en</strong> e<strong>en</strong> totaal gevelpakket vorm<strong>en</strong>. Dit gevelpakket kan op<br />
de bouwplaats word<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>gevoegd, maar ontwikkeling<strong>en</strong> in de gevelbouw leid<strong>en</strong> er steeds meer toe<br />
dat e<strong>en</strong> gevel in e<strong>en</strong> fabriek wordt geprefabriceerd <strong>en</strong> als complete gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> naar de bouwplaats<br />
wordt vervoerd. Zo’n <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel hoeft alle<strong>en</strong> nog gemonteerd te word<strong>en</strong> op de bouwplaats.<br />
Zowel bij het sam<strong>en</strong>stell<strong>en</strong> op de bouwplaats als bij het sam<strong>en</strong>stell<strong>en</strong> in de fabriek is het resultaat e<strong>en</strong> gevel<br />
die aan e<strong>en</strong> scala van technische, fysische <strong>en</strong> functionele eis<strong>en</strong> moet voldo<strong>en</strong>. Toch zijn er signifi cante<br />
verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> beide manier<strong>en</strong> van gevelbouw. Beide vorm<strong>en</strong> van gevelbouw zijn door jar<strong>en</strong> van toepassing<br />
ontwikkeld tot system<strong>en</strong> die vanuit de uitgangspunt<strong>en</strong> van het systeem volledig geoptimaliseerd<br />
zijn. In dit onderzoek zal word<strong>en</strong> gepoogd door middel van e<strong>en</strong> ontwerpvergelijking de verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong><br />
deze twee gevelsysteem<strong>en</strong> te onderzoek<strong>en</strong>.<br />
Door middel van dit onderzoek wordt gepoogd inzicht te verschaff <strong>en</strong> in de overweging<strong>en</strong> die gemaakt<br />
word<strong>en</strong> bij de keuze voor e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel <strong>of</strong> e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel. Voor e<strong>en</strong> soepel<br />
verloop van het proces is het namelijk van belang om in e<strong>en</strong> zo vroeg mogelijk stadium van het ontwerp<br />
al rek<strong>en</strong>ing te kunn<strong>en</strong> houd<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> toekomstige systeemkeuze voor de bouw. Hierbij is de k<strong>en</strong>nis van<br />
de overweging<strong>en</strong> <strong>en</strong> ontwerpaspect<strong>en</strong> die meespel<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong> systeemkeuze van ess<strong>en</strong>tieel belang. Dit<br />
onderzoek hoopt hiervoor de nodige k<strong>en</strong>nis aan te drag<strong>en</strong> <strong>en</strong> het nodige overzicht te gev<strong>en</strong>.<br />
De te onderzoek<strong>en</strong> gevelsystem<strong>en</strong> zijn de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel <strong>en</strong> de in het werk sam<strong>en</strong>gestelde gevel.<br />
E<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel is e<strong>en</strong> gevel die is opgebouwd uit grote geprefabriceerde <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>, die op de<br />
bouwplaats slechts nog gemonteerd hoev<strong>en</strong> te word<strong>en</strong>. Assemblage van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> gebeurt in de<br />
fabriek, de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> word<strong>en</strong> kant-<strong>en</strong>-klaar getransporteerd naar de bouwplaats. De <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> zijn<br />
meestal verdiepingshoog <strong>en</strong> vervull<strong>en</strong> meerdere functies in één elem<strong>en</strong>t.<br />
E<strong>en</strong> in het werk sam<strong>en</strong>gestelde gevel is e<strong>en</strong> gevel die is opgebouwd uit losse onderdel<strong>en</strong>, die op de bouwplaats<br />
word<strong>en</strong> geassembleerd tot de uiteindelijke gevel. E<strong>en</strong> dergelijke gevel kan geprefabriceerde onderdel<strong>en</strong><br />
bevatt<strong>en</strong>, maar de verschill<strong>en</strong>de onderdel<strong>en</strong> word<strong>en</strong> los aangeleverd <strong>en</strong> pas op de bouwplaats<br />
sam<strong>en</strong>gevoegd.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
5
6<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Summary in <strong>en</strong>glish<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
The scope <strong>of</strong> this research project is a comparison betwe<strong>en</strong> two façade systems, the unitized façade and<br />
the post- and rail façade. While a unitized façade is completely prefabricated and only needs assembly on<br />
the building site, a post and rail system consists <strong>of</strong> individual parts and is assembled <strong>en</strong>tirely on site. This<br />
basic diff er<strong>en</strong>ce betwe<strong>en</strong> these systems <strong>of</strong> façade design and construction leads to many specifi c advantages<br />
and disadvantages betwe<strong>en</strong> these systems. The main research question is as follows:<br />
Research question:<br />
“What are the specifi c advantages and disadvantages <strong>of</strong> a unitized façade system, compared to a traditional<br />
post- and-rail construction, wh<strong>en</strong> applied to a medium-scale public building with a mixed façade<br />
typology?”<br />
This research will be based upon a number <strong>of</strong> relevant criteria, which are buidling costs, construction<br />
process and constructon time, design and design adaptability and fl exibility and recycling options. These<br />
criteria are expected to deliver the most relevant data for the comparison.<br />
Unitized façade system:<br />
The unitized façade consists <strong>of</strong> large, prefabricated elem<strong>en</strong>ts that usually span from fl oor to ceiling. The<br />
size <strong>of</strong> the elem<strong>en</strong>ts is optimized for transport and the elem<strong>en</strong>ts combine multiple functions <strong>of</strong> a façade.<br />
In case <strong>of</strong> a true unitized façade, the façade only consists <strong>of</strong> these large-scale elem<strong>en</strong>ts, and no additional<br />
construction is required on site. Construction <strong>of</strong> these façade elem<strong>en</strong>ts takes place in a factory, in a controlled<br />
<strong>en</strong>vironm<strong>en</strong>t, and the elem<strong>en</strong>ts need only assembly wh<strong>en</strong> they are transported to the construction<br />
site. Usually, there will be no need for scaff olding in the assembly process. Due to the controlled <strong>en</strong>vironm<strong>en</strong>t<br />
in the fabrication process and the use <strong>of</strong> highly specialized machinery, the technical quality <strong>of</strong> the<br />
unitized elem<strong>en</strong>ts can be very high. Dim<strong>en</strong>sional tolerances can be minimized due to automated production<br />
techniques. The costs <strong>of</strong> design and fabrication <strong>of</strong> unitized façade elem<strong>en</strong>ts are relatively high, while<br />
the costs <strong>of</strong> assembly can be kept low.<br />
Traditional post- and rail façade:<br />
The traditional post- and rail façade consisits <strong>of</strong> many individual parts that are assembled on site to form a<br />
complete façade. Prefabricated parts can be used, but most <strong>of</strong> the assembly will take place on the construction<br />
site. This means that more space and labour is used on the construction site. This type <strong>of</strong> construction<br />
also includes the use <strong>of</strong> scaff olding and diff er<strong>en</strong>t kinds <strong>of</strong> construction cranes. Because the assembly <strong>of</strong><br />
the façade takes place mainly on the construction site, there is less possibility for the use <strong>of</strong> advanced<br />
technical machinery. A traditional post- and rail façade has to take larger dim<strong>en</strong>sional tolerances into account,<br />
and a lower degree <strong>of</strong> technical complexity can be achieved. Building costs are g<strong>en</strong>erally low in the<br />
production and design phase, especially wh<strong>en</strong> standard parts can be used. The costs <strong>of</strong> construction on<br />
site, as well as manual labour on site amount to the greatest part <strong>of</strong> the cost <strong>of</strong> this system.<br />
Both façade systems were tested in a practical application on the design for the Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter.<br />
The most noticeable diff er<strong>en</strong>ce in this application is that the traditional post- and rail façade had signifi -<br />
cantly more repeting elem<strong>en</strong>ts compared to the unitized façade. It was possible to achieve a satisfactory<br />
façade design using either <strong>of</strong> these systems.<br />
Comparison and conclusions:<br />
The conclusions <strong>of</strong> the comparison can be divided in the previously m<strong>en</strong>tioned criteria. In terms <strong>of</strong> construction<br />
costs, a traditional post- and rail construction is signifi cantly less exp<strong>en</strong>sive than a unitary façade.<br />
These higher costs can however be comp<strong>en</strong>sated by cost reductions due to less delays and increased effi<br />
ci<strong>en</strong>cy in the unitized façade. The unitized façade also has a signifi cantly highter technical quality.<br />
Wh<strong>en</strong> the building process is observed, the main diff er<strong>en</strong>ce is the large amount <strong>of</strong> storage that is needed<br />
for the parts <strong>of</strong> the traditional post- and rail façade. In projects with a limited area for construction, the<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
7
8<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
unitized façade b<strong>en</strong>efi ts from its space-effi ci<strong>en</strong>t logistics. The traditional post- and rail system is easier to<br />
adapt to irregularities or exceptions that may occur during construction. The unitized façade has a more<br />
complex logistcs <strong>of</strong> transportation and on-time delivery, but it on the other hand it can b<strong>en</strong>efi t from a<br />
shorter construction time on site.<br />
Wh<strong>en</strong> examining the design possibilities, it proves to be possible for both systems to achieve nearly all<br />
desired variations and shapes in a giv<strong>en</strong> façade design. However, a unitized façade is better suited for very<br />
complex shapes and many unique elem<strong>en</strong>ts, due to a more accurate production technique. The traditional<br />
post- and rail façade is better adaptable for situations were more repetition occurs in a façade. In both<br />
façade systems the integration <strong>of</strong> functions and installations is possible, but the increase in complexity is<br />
much greater for the traditional post- and rail façade.<br />
In terms <strong>of</strong> recycling and re-use, it is easier to change or replace parts <strong>of</strong> a traditional post- and rail façade,<br />
because <strong>of</strong> the individual parts it consists <strong>of</strong>. A unitized façade is factory-assembled and therefore <strong>of</strong>f ers<br />
less options for later replacem<strong>en</strong>t or adaptations. On the other hand, if some degree <strong>of</strong> adaptability is anticipated,<br />
a unitized façade can b<strong>en</strong>efi t from an easy to adapt modular system.<br />
Concluding, it can be stated that a unitized façade system is more exp<strong>en</strong>sive and more complex to design<br />
and produce than a traditional post- and rail facade, but also <strong>of</strong>f ers some key b<strong>en</strong>efi ts in terms <strong>of</strong> construction<br />
space, construction time on site and highly automated production with great accuracy. It dep<strong>en</strong>ds<br />
on the conditions and situation <strong>of</strong> a design which system <strong>of</strong>f ers most b<strong>en</strong>efi ts and is best suited for the<br />
design.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
9
10<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
Opbouw van e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel Opbouw van e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Vraagstelling<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
Dit onderzoek is gericht op e<strong>en</strong> vergelijking tuss<strong>en</strong> de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel <strong>en</strong> de traditionele, in het werk<br />
sam<strong>en</strong>gestelde gevel. Doel van dit onderzoek is om op grond van e<strong>en</strong> aantal relevante criteria e<strong>en</strong> vergelijking<br />
op te stell<strong>en</strong> van de prestaties van e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel <strong>en</strong> de meer traditionele, in het werk sam<strong>en</strong>gestelde<br />
gevel. Naar verwachting zal uit e<strong>en</strong> brede vergelijking op basis van meerdere criteria niet e<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong>kel, e<strong>en</strong>duidig resultaat volg<strong>en</strong>, maar kan wel inzichtelijk word<strong>en</strong> gemaakt wat de specifi eke sterke <strong>en</strong><br />
zwakke punt<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel zijn, in vergelijking met traditionele gevels <strong>en</strong> welke afweging<strong>en</strong><br />
gemaakt word<strong>en</strong> bij de keuze voor één van beide system<strong>en</strong>.<br />
Uit de opzet van het onderzoek komt de volg<strong>en</strong>de ho<strong>of</strong>dvraagstelling naar vor<strong>en</strong>:<br />
“ Wat zijn de specifi eke voor- <strong>en</strong> nadel<strong>en</strong> van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel, vergelek<strong>en</strong> met de traditionele gevel in<br />
<strong>stijl</strong>- <strong>en</strong> <strong>regelwerk</strong>, bij de toepassing op e<strong>en</strong> middelgroot publiek gebouw met gem<strong>en</strong>gde geveltypes? ”<br />
E<strong>en</strong> vergelijking tuss<strong>en</strong> deze beide gevelsystem<strong>en</strong> zal gemaakt word<strong>en</strong> op basis van e<strong>en</strong> aantal gevelontwerp<strong>en</strong><br />
voor e<strong>en</strong> fragm<strong>en</strong>t van e<strong>en</strong> refer<strong>en</strong>tiegebouw, gebaseerd op het architectonisch afstudeerontwerp.<br />
Op deze manier kan het architectonisch gevelontwerp word<strong>en</strong> gebruikt t<strong>en</strong> behoeve van de<br />
bouwtechnische vergelijking, <strong>en</strong> de resultat<strong>en</strong> van het bouwtechnisch onderzoek kunn<strong>en</strong> gebruikt word<strong>en</strong><br />
bij de architectonische evaluatie van de verschill<strong>en</strong>de ontwerpvariant<strong>en</strong> voor de gevel.<br />
Dit onderzoek begint met het stell<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> defi nitie van beide gevelsystem<strong>en</strong>. Op die manier kunn<strong>en</strong><br />
de beide te onderzoek<strong>en</strong> gevelsystem<strong>en</strong> helder afgebak<strong>en</strong>d word<strong>en</strong>. Omwille van de duidelijkheid<br />
zal gekoz<strong>en</strong> word<strong>en</strong> om beide system<strong>en</strong> zoveel mogelijk te scheid<strong>en</strong>, zodat de verschill<strong>en</strong> het meest tot<br />
uiting kom<strong>en</strong>. In de praktijk vindt m<strong>en</strong> echter vele voorbeeld<strong>en</strong> van tuss<strong>en</strong>vorm<strong>en</strong> <strong>en</strong> combinaties van<br />
beide gevelsystem<strong>en</strong>. Op basis van die beide gevelsystem<strong>en</strong> kan dan e<strong>en</strong> gevelontwerp gemaakt word<strong>en</strong><br />
voor de gevels van het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter, het architectonisch afstudeerontwerp. Deze beide gevelontwerp<strong>en</strong><br />
zull<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s beide system<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ontworp<strong>en</strong>, waarbij het gekoz<strong>en</strong> gevelsysteem zo<br />
consequ<strong>en</strong>t mogelijk zal word<strong>en</strong> toegepast.<br />
Om e<strong>en</strong> goede vergelijking te kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> deze twee gevelsystem<strong>en</strong>, is het van belang om in<br />
e<strong>en</strong> voorstudie e<strong>en</strong> inschatting te kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> van criteria die relevante verschill<strong>en</strong> aan het licht kunn<strong>en</strong><br />
br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> deze gevelsystem<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> vergelijking op bouwfysische prestaties heeft bijvoorbeeld<br />
minder nut, aangezi<strong>en</strong> beide gevelsystem<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong> aan de str<strong>en</strong>ge eis<strong>en</strong> van het bouwbesluit.<br />
E<strong>en</strong> vergelijking van de logistiek op de bouwplaats <strong>en</strong> het transport van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> onderdel<strong>en</strong><br />
is veel relevanter, aangezi<strong>en</strong> het e<strong>en</strong> groot verschil is <strong>of</strong> alle onderdel<strong>en</strong> los word<strong>en</strong> aangevoerd <strong>of</strong><br />
in één keer als compleet wandelem<strong>en</strong>t.<br />
Na het vaststell<strong>en</strong> van de vergelijkingscriteria zal er per criterium e<strong>en</strong> vergelijking word<strong>en</strong> opgesteld <strong>en</strong><br />
vervolg<strong>en</strong>s zull<strong>en</strong> de resultat<strong>en</strong> van deze vergelijking<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> totaaloverzicht gevat word<strong>en</strong>. Tot slot word<strong>en</strong><br />
de algem<strong>en</strong>e conclusies specifi eker toegepast op het ontwerp voor het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
11
12<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
De van Nelle fabriek (1930) in Rotterdam, e<strong>en</strong> van de voorbeeld<strong>en</strong> van modernisme in Nederland, met grote glasgevels met<br />
staalpr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> bteonskelet.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
Het Seagram-gebouw in New York, van mies van der Rohe. Dit is e<strong>en</strong> van de<br />
meest beroemde gebouw<strong>en</strong> uit de tijd van het modernisme geword<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
heeft e<strong>en</strong> volledige vliesgevel van staal <strong>en</strong> glas.
Aluminium vliesgevels<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
Overzicht van de ontwikkeling van aluminium vliesgevels in historisch perspectief.<br />
De meest oorspronkelijke typering van de gevel is e<strong>en</strong> geslot<strong>en</strong> wand. In die wand kunn<strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s<br />
naar believ<strong>en</strong> op<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangebracht, zolang de sterkte <strong>en</strong> stabiliteit van de wand hierbij niet<br />
teveel word<strong>en</strong> aangetast. Bij traditionele bouwmethodes, met hout<strong>en</strong> <strong>of</strong> st<strong>en</strong><strong>en</strong> wand<strong>en</strong>, is het maar beperkt<br />
mogelijk om grote glasvlakk<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> gevel op te nem<strong>en</strong>. Zowel de winddruk op grote glasvlakk<strong>en</strong><br />
als de afdracht van verticale belasting<strong>en</strong> stell<strong>en</strong> gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> aan de op<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> traditionele gevel. Pas<br />
met de ontwikkeling van de staalpr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> aan het eind van de neg<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>de eeuw werd het technisch mogelijk<br />
om steeds grotere glasvlakk<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> gevel op te nem<strong>en</strong>. Zelfs hele gevels kond<strong>en</strong> uit glasvlakk<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> staalpr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> opgebouwd word<strong>en</strong>. In plaats van e<strong>en</strong> massieve wand was de moderne gevel nu e<strong>en</strong><br />
dun, glaz<strong>en</strong> vlies geword<strong>en</strong>; de vliesgevel.<br />
Met de komst van het modernisme in de eerste helft van de twintigste eeuw versch<strong>en</strong><strong>en</strong> de eerste kantoorgebouw<strong>en</strong><br />
met e<strong>en</strong> vliesgevel van staal <strong>en</strong> glas. <strong>Grote</strong> architect<strong>en</strong> uit deze periode, zoals Walter Gropius,<br />
Mies van der Rohe <strong>en</strong> Le Corbusier zocht<strong>en</strong> e<strong>en</strong> nieuwe architectuur, los van het zware classicisme<br />
van de voorgaande dec<strong>en</strong>nia. Hun modernistische drijfveer om zo op<strong>en</strong> <strong>en</strong> transparant mogelijke gebouw<strong>en</strong><br />
te mak<strong>en</strong> zorgde ervoor dat er in snel tempo gevelsystem<strong>en</strong> met slanke kozijnpr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> <strong>en</strong> veel<br />
<strong>of</strong> grote ram<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> ontwikkeld. M<strong>en</strong> gebruikte stal<strong>en</strong> kozijn<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>en</strong>kele, ongeïsoleerde beglazing.<br />
Door de borstwering<strong>en</strong> steeds kleiner te mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> de glasgevel van vloer tot vloer te lat<strong>en</strong> doorlop<strong>en</strong>,<br />
ontstond de eerste versie van de vliesgevel. In plaats van e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>gestelde constructie van e<strong>en</strong> ste<strong>en</strong>achtige<br />
wand met gat<strong>en</strong> erin voor de ram<strong>en</strong> <strong>en</strong> losse afwerking<strong>en</strong> voor de binn<strong>en</strong>- <strong>en</strong> buit<strong>en</strong>zijde werd de<br />
gevel nu e<strong>en</strong> <strong>en</strong>kel, dun vlies, dat de hele gevel in één keer overspande.<br />
Deze eerste versie van de vliesgevel werd door verschill<strong>en</strong>de technische ontwikkeling<strong>en</strong> in de jar<strong>en</strong> ‘50<br />
verder verfi jnd. Onder andere door de komst van de airconditioning, kunstlicht <strong>en</strong> isoler<strong>en</strong>de beglazing<br />
werd de vliesgevel beter toepasbaar in de architectuur. De to<strong>en</strong>ame van industriële massaproductie <strong>en</strong> de<br />
ontwikkeling van kunstrubbers <strong>en</strong> -kitt<strong>en</strong> zorgde ervoor dat de vliesgevel in technisch opzicht ook beter<br />
uitgevoerd kon word<strong>en</strong>. Deze ontwikkeling<strong>en</strong> gav<strong>en</strong> e<strong>en</strong> extra stimulans aan het verdere gebruik van de<br />
toch al populaire vliesgevel. De gevel<strong>stijl</strong><strong>en</strong> werd<strong>en</strong> over het algeme<strong>en</strong> in warmgewalsde staalpr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong><br />
uitgevoerd, maar inmiddels werd ook al geëxperim<strong>en</strong>teerd met andere material<strong>en</strong>, zoals aluminium, messing<br />
<strong>en</strong> zelfs brons.<br />
Aluminium is e<strong>en</strong> relatief nieuw metaal, waarvan het raffi nageproces pas in 1827 is ontwikkeld door de<br />
Duitse Friedrich Wöhler. Dit was nog e<strong>en</strong> zeer omslachtig chemisch proces, <strong>en</strong> pas met de ontwikkeling<br />
van de electrolyse kon aluminium als metaal in massaproductie worde gemaakt. In eerste instantie war<strong>en</strong><br />
de toepassing<strong>en</strong> van aluminium in de bouw vooral decoratief, als bekleding <strong>of</strong> ornam<strong>en</strong>t. Pas geleidelijk<br />
werd<strong>en</strong> de constructieve toepassing<strong>en</strong> ontdekt. In de Tweede Wereldoorlog kwam in de toepassing van<br />
aluminium e<strong>en</strong> <strong>en</strong>orme ontwikkeling door het gebruik van aluminium in de vliegtuigbouw. Hier werd<br />
ontdekt dat de combinatie van sterkte <strong>en</strong> licht gewicht aluminium tot e<strong>en</strong> uiterst geschikt constructiemateriaal<br />
maakt.<br />
Na de Tweede Wereldoorlog bleek door de toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> expertise in de aluminiumverwerking dat de<br />
prijs/kwaliteitsverhouding van aluminium inmiddels gunstiger was geword<strong>en</strong> dan van staal. Met de ontwikkeling<br />
van het extrusieproces bleek het mogelijk te zijn om complexe pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> laag eig<strong>en</strong><br />
gewicht <strong>en</strong> e<strong>en</strong> hoge vormvrijheid te producer<strong>en</strong> in grote aantall<strong>en</strong>. De corrosiebest<strong>en</strong>digheid van aluminium<br />
maakte het e<strong>en</strong> ideaal materiaal voor bouwtoepassing<strong>en</strong>.<br />
Vanaf de jar<strong>en</strong> ‘50 werd de eerste g<strong>en</strong>eratie aluminium vliesgevelsystem<strong>en</strong> ontwikkeld. De constructie <strong>en</strong><br />
detaillering war<strong>en</strong> in eerste instantie afgeleid van de vorm<strong>en</strong> in staal, maar al snel werd<strong>en</strong> de pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> beter<br />
afgestemd op het extrusieproces <strong>en</strong> de specifi eke mogelijkhed<strong>en</strong> van aluminium. Vanaf dat mom<strong>en</strong>t<br />
nam de productie van warmgewalsde staalpr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> geleidelijk af, om uiteindelijk halverwege de jar<strong>en</strong><br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
13
14<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
Het Alcoa-gebouw (1953) in Pittsburg. Dit is e<strong>en</strong> van de eerste<br />
gebouw<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> aluminium <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel.
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
‘70 geheel te stopp<strong>en</strong>. Vanaf dat mom<strong>en</strong>t werd er vrijwel alle<strong>en</strong> nog maar aluminium gebruikt voor de<br />
productie van vliesgevels.<br />
Rond 1975 werd de wereld getr<strong>of</strong>f <strong>en</strong> door de eerste <strong>en</strong>ergiecrisis <strong>en</strong> kwam er door de gesteg<strong>en</strong> olieprijz<strong>en</strong><br />
meer bewustzijn voor de <strong>en</strong>ergieprestatie van de gevel. Ook grote problem<strong>en</strong> als het broeikaseffect<br />
zorgd<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> ontwikkeling in de richting van beter geïsoleerde gevelsystem<strong>en</strong>. Dit leidde tot de<br />
ontwikkeling van de zog<strong>en</strong>aamde tweede g<strong>en</strong>eratie aluminium vliesgevels. Er werd vanaf dat mom<strong>en</strong>t<br />
consequ<strong>en</strong>t gebruik gemaakt van koudebrugonderbreking<strong>en</strong> in de pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong>, dubbelglas <strong>en</strong> geïsoleerde<br />
sandwichpanel<strong>en</strong> voor de dichte del<strong>en</strong> van de vliesgevel.<br />
Vooral de koudebrugonderbreking<strong>en</strong> in de gevel zorgd<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> verandering in de bouw <strong>en</strong> detaillering<br />
van de vliesgevel. Door de pr<strong>of</strong>i elisolatie, die in de fabriek in e<strong>en</strong> pr<strong>of</strong>i el werd aangebracht, bleek het<br />
niet meer mogelijk te zijn om de hoekverbinding<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> in het werk te lass<strong>en</strong>. De in verstek<br />
gezaagde hoekverbinding<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> dus niet meer toegepast. In plaats daarvan werd<br />
gekoz<strong>en</strong> voor stompe hoekaansluiting<strong>en</strong> waarbij de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>of</strong> regels doorliep<strong>en</strong> <strong>en</strong> de pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> in de<br />
andere richting recht beëindigd werd<strong>en</strong>. Ook gecontramalde verbindingsstukk<strong>en</strong>, waabij het <strong>en</strong>e pr<strong>of</strong>i el<br />
over e<strong>en</strong> aangelast inzetstuk op het andere pr<strong>of</strong>i el schuift, werd<strong>en</strong> vaker toegepast.<br />
E<strong>en</strong> verdere verbetering in de aluminium pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> was de koudebrugonderbreking, die in de fabriek als<br />
onderbreking van het gehele pr<strong>of</strong>i el kan word<strong>en</strong> aangebracht. Door de ontwikkeling van speciale kunstst<strong>of</strong>f<br />
<strong>en</strong> is de sterkte van deze pr<strong>of</strong>i elisolator steeds verder toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> <strong>en</strong> is de afname in sterkte <strong>en</strong> stijfheid<br />
door de onderbreking van e<strong>en</strong> aluminium gevelpr<strong>of</strong>i el steeds minder.<br />
De aluminium vliesgevelsystem<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> steeds meer gestandaardiseerd, <strong>en</strong> steeds vaker werd er gebruik<br />
gemaakt van in hoge mate geïndustrialiseerde <strong>en</strong> massageproduceerde pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> specifi<br />
eke gevel te ontwerp<strong>en</strong>. Op termijn werd de toepassing van standaardpr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudiger dan het<br />
ontwikkel<strong>en</strong> van conv<strong>en</strong>tionele raamconstructies in e<strong>en</strong> gevel. Door de massaproductie op voorraad kon<br />
na het ontwerp heel snel word<strong>en</strong> overgegaan tot de constructie van de vliesgevel. Alle<strong>en</strong> voor de montage<br />
bleek nog wel e<strong>en</strong> gespecialiseerd montageteam nodig te zijn, omdat de uiteindelijke montage van<br />
e<strong>en</strong> vliesgevel e<strong>en</strong> complex proces is, wat zorgvuldig moet word<strong>en</strong> uitgevoerd om lekkages <strong>en</strong> fout<strong>en</strong> te<br />
voorkom<strong>en</strong>.<br />
De volg<strong>en</strong>de ontwikkeling in de vliesgevelindustrie was de toepassing van structurele beglazing, waarbij<br />
het glas zonder klemlijst<strong>en</strong> op de gevel<strong>stijl</strong><strong>en</strong> werd gelijmd. Hierdoor werd het uiterlijk van de vliesgevel<br />
aan de buit<strong>en</strong>zijde volkom<strong>en</strong> glad <strong>en</strong> was er vrijwel alle<strong>en</strong> nog glas <strong>en</strong> <strong>en</strong>kele dunne nad<strong>en</strong> te zi<strong>en</strong> in het<br />
gevelbeeld. In de jar<strong>en</strong> ‘80 war<strong>en</strong> deze kantoorgebouw<strong>en</strong> met spiegel<strong>en</strong>de glasgevels bijzonder populair.<br />
In de afgelop<strong>en</strong> 20 jaar is het bouwproces zelf in hoge mate geïndustrialiseerd <strong>en</strong> gestandaardiseerd.<br />
Door stijg<strong>en</strong>de lon<strong>en</strong> is handwerk steeds duurder geword<strong>en</strong> <strong>en</strong> is de productie van gevels steeds meer<br />
geautomatiseerd. De in het werk sam<strong>en</strong>gestelde vliesgevel met <strong>stijl</strong>- <strong>en</strong> <strong>regelwerk</strong> wordt steeds minder<br />
toegepast, <strong>en</strong> steeds vaker wordt gebruik gemaakt van <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>bouw. Door het toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> gebruik<br />
van de computer in het ontwerpproces is het steeds beter mogelijk geword<strong>en</strong> om complexe ontwerp<strong>en</strong><br />
snel <strong>en</strong> doelmatig te ontwerp<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel waarin elk elem<strong>en</strong>t uniek van vorm <strong>en</strong> afmeting<strong>en</strong><br />
is, kan hierdoor nu concurrer<strong>en</strong>d zijn met e<strong>en</strong> standaard vliesgevel.<br />
Daarbij komt dat sinds de jar<strong>en</strong> ‘90 de vliesgevel met spiegel<strong>en</strong>de huid uit de mode is geraakt voor kantoorgebouw<strong>en</strong>.<br />
De huidige tr<strong>en</strong>d is richting de toepassing van natuurste<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere massieve material<strong>en</strong>,<br />
<strong>en</strong> verkleining van de glasoppervlaktes. Voor e<strong>en</strong> in het werk sam<strong>en</strong>gestelde vliesgevel is ste<strong>en</strong>achtig<br />
plaatmateriaal al snel te zwaar. E<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel kan beter met dergelijke zwaardere material<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
uitgevoerd.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
15
16<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
De meest rec<strong>en</strong>te ontwikkeling in de vliesgevels is de dubbele huidgevel. Door twee vliesgevels achter<br />
elkaar te plaats<strong>en</strong> kan de ontstane tuss<strong>en</strong>ruimte gebruikt word<strong>en</strong> voor de klimatisering van het achterligg<strong>en</strong>de<br />
kantoorgebouw, ev<strong>en</strong>als voor het onderbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> als zonwering, v<strong>en</strong>tilatie <strong>en</strong><br />
verwarmigsinstallaies. E<strong>en</strong> dubbele huidgevel met geïntegreerde installaties is erg complex, zowel om te<br />
ontwerp<strong>en</strong> als om te bouw<strong>en</strong>. Er wordt daarom vaak voor gekoz<strong>en</strong> deze als geprefabriceerde <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel<br />
uit te voer<strong>en</strong>, zodat de complexe productie van <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> in e<strong>en</strong> fabriek kan gebeur<strong>en</strong>. 1<br />
1 R<strong>en</strong>ck<strong>en</strong>s, J. , Gevels & Architectuur; Façades in glas <strong>en</strong> aluminium, pp. 13-33<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
17
18<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
E<strong>en</strong> geprefabriceerde <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel, opgebouwd uit grote, verdiepingshoge <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> inclusief beglazing.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
<strong>Gevelsystem<strong>en</strong></strong><br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
In dit ho<strong>of</strong>dstuk zal e<strong>en</strong> defi nitie gegev<strong>en</strong> word<strong>en</strong> van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel <strong>en</strong> de in het werk sam<strong>en</strong>gestelde<br />
gevel, <strong>en</strong> e<strong>en</strong> onderscheid gemaakt word<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de beide gevelsystem<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> eerste inv<strong>en</strong>tarisatie<br />
van de relevante onderzoekscriteria volgt ook uit de defi niering van de beide gevelsystem<strong>en</strong>.<br />
Bij de defi niëring van beide gevelsystem<strong>en</strong> is gebruik gemaakt van van de analyse van Dhr. Oesterle, in<br />
zijn boek ‘Doppelschalige fassad<strong>en</strong>’. Oesterle geeft in zijn boek e<strong>en</strong> uite<strong>en</strong>zetting van zowel de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>bouwwijze<br />
als de in het werk gefabriceerde bouwwijze, waarbij hij zich richt op dubbele huidfacades.<br />
Tot slot zal de keuze voor aluminium vliesgevelsystem<strong>en</strong> voor dit onderzoek onderbouwd word<strong>en</strong>.<br />
De <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel<br />
E<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel is opgebouwd uit grote <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>, die op de bouwplaats word<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>gevoegd.<br />
De <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> word<strong>en</strong> in zijn geheel geprefabriceerd <strong>en</strong> in de fabriek sam<strong>en</strong>gesteld, onder gecontroleerde<br />
omstandighed<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel kan zowel bestaan uit e<strong>en</strong> <strong>stijl</strong>-<strong>en</strong>-regel constructie als e<strong>en</strong> raamconstructie.<br />
Voor e<strong>en</strong> dubbele huidfacade is de raamconstructie voor de hand ligg<strong>en</strong>der, gezi<strong>en</strong> de complexiteit<br />
van de gevel. De <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> word<strong>en</strong> kant <strong>en</strong> klaar vervoerd <strong>en</strong> op de bouwplaats geassembleerd<br />
tot de uiteindelijke gevel. De <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> zijn verdiepingshoog <strong>en</strong> word<strong>en</strong> door middel van ophangpunt<strong>en</strong><br />
aan de rand<strong>en</strong> van de vloer aan de draagconstructie van het gebouw bevestigd. De <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> vervull<strong>en</strong><br />
meerdere functies van de gevel in één elem<strong>en</strong>t. In het gevelelem<strong>en</strong>t kunn<strong>en</strong> geïntegreerde installaties <strong>en</strong><br />
voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> word<strong>en</strong> opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. In dat geval heeft het elem<strong>en</strong>t vaak e<strong>en</strong> grotere dikte om deze installaties<br />
te kunn<strong>en</strong> opnem<strong>en</strong>.<br />
Cruciaal detail bij de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel is de naad van de elem<strong>en</strong>tscheiding. Deze naad doet vaak di<strong>en</strong>st<br />
als zowel dilatatievoeg, waterdichting, luchtdichting <strong>en</strong> montagepunt. Deze naad bestaat meestal uit e<strong>en</strong><br />
aantal rubberpr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> achter elkaar, die sam<strong>en</strong> de gevel geheel dicht<strong>en</strong>. De eerste lijn van rubberpr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong><br />
verzorgt de primaire waterkering. Doorslaand water wordt opgevang<strong>en</strong> in de tuss<strong>en</strong>ruimte tuss<strong>en</strong> de<br />
eerste <strong>en</strong> tweede rubberpr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> <strong>en</strong> wordt van daar afgevoerd. Vaak wordt deze naad met e<strong>en</strong> <strong>of</strong> meerdere<br />
knikk<strong>en</strong> uitgevoerd, zodat het doordring<strong>en</strong>de water beter kan word<strong>en</strong> opgevang<strong>en</strong> <strong>en</strong> de winddruk<br />
kan word<strong>en</strong> weerstaan. E<strong>en</strong> derde <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tueel vierde rubberpr<strong>of</strong>i el garander<strong>en</strong> de volledige water- <strong>en</strong><br />
luchtdichting van de gevel. 1<br />
Bouwtijd:<br />
De bouwtijd is onder te verdel<strong>en</strong> in de ontwerpfase, de productiefase <strong>en</strong> de transport- <strong>en</strong> bouwfase. Bij<br />
e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel zijn de transportfase, maar vooral ook de bouwfase op de locatie relatief kort. De<br />
ontwerpfase <strong>en</strong> de productiefase beslaan de meeste tijd in het bouwproces. De <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> moet<strong>en</strong> per<br />
variant geheel word<strong>en</strong> uitgetek<strong>en</strong>d <strong>en</strong> geproduceerd in e<strong>en</strong> fabriek. Zeker als er meerdere functies <strong>en</strong><br />
onderdel<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> elem<strong>en</strong>t word<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>gevoegd, kost<strong>en</strong> het ontwerp <strong>en</strong> de productie relatief veel tijd.<br />
Doordat de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> volledig word<strong>en</strong> geprefabriceerd, zijn op de bouwplaats ge<strong>en</strong> verdere handeling<strong>en</strong><br />
nodig dan alle<strong>en</strong> het monter<strong>en</strong> van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>. Bouwprocedures <strong>en</strong> contract<strong>en</strong> legg<strong>en</strong> over het<br />
algeme<strong>en</strong> het mom<strong>en</strong>t waarop de gevel bouwkundig geslot<strong>en</strong> is als contractuele termijn vast voor e<strong>en</strong><br />
gevelbouwer. Hierdoor is de geveldichting e<strong>en</strong> belangrijk punt in e<strong>en</strong> bouwproces, <strong>en</strong> zal e<strong>en</strong> gevebouwer<br />
er altijd naar strev<strong>en</strong> e<strong>en</strong> gevel zo snel mogelijk bouwkundig geslot<strong>en</strong> te krijg<strong>en</strong>. 2<br />
Bouwproces:<br />
De gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> kunn<strong>en</strong> zonder steigers om het gebouw he<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gemonteerd. De montage van<br />
gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> gebeurt met e<strong>en</strong> hijskraan, vanaf de buit<strong>en</strong>zijde van het gebouw. E<strong>en</strong> montageploeg in<br />
het gebouw kan dan van binn<strong>en</strong>uit de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> op de juiste plek geleid<strong>en</strong> <strong>en</strong> de montage verzorg<strong>en</strong>.<br />
Aan de buit<strong>en</strong>zijde van de gevel hoev<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> werkzaamhed<strong>en</strong> te gebeur<strong>en</strong>, <strong>en</strong> er zijn bij de montage van<br />
e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel dan ook ge<strong>en</strong> gevelsteigers nodig. Voor het inhijs<strong>en</strong> van de grote gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> is<br />
e<strong>en</strong> bouwkraan met voldo<strong>en</strong>de capaciteit nodig. Vaak ligt het voor de hand om de kraan die gebruikt is<br />
voor de bouw van de draagconstructie ook in te zett<strong>en</strong> voor de montage van de grote gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>.<br />
1 Oesterle e.a.; Doppelschalige fassad<strong>en</strong>, pp. 134<br />
2 Oesterle e.a.; Doppelschalige fassad<strong>en</strong>, pp. 136<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
19
20<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
E<strong>en</strong> in het werk sam<strong>en</strong>gestelde gevel, opgebouwd uit <strong>stijl</strong><strong>en</strong>, regels <strong>en</strong> glasvlakk<strong>en</strong> <strong>of</strong> dichte panel<strong>en</strong>.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
De logistiek van de bouwplaats kan door de snelle montage word<strong>en</strong> georganiseerd volg<strong>en</strong>s ‘just in time’<br />
levering. Hierbij is nauwelijks opslag nodig op de bouwplaats <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> aangeleverde <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> mete<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> gemonteerd. Dit soort logistiek vereist echter wel e<strong>en</strong> ingewikkelde planning, omdat verstoring<strong>en</strong><br />
in e<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele schakel de hele logistieke ket<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> vertrag<strong>en</strong>. Enkelschalige prefab <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong><br />
kunn<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong>tijds kort word<strong>en</strong> opgeslag<strong>en</strong> op de bouwplaats, <strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s word<strong>en</strong> ingehes<strong>en</strong> in het<br />
gebouw. Meerschalige <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> moet<strong>en</strong> door hun complexere vorm <strong>en</strong> kwetsbaarheid in e<strong>en</strong> keer word<strong>en</strong><br />
aangeleverd <strong>en</strong> mete<strong>en</strong> gemonteerd. 3<br />
De montage van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> moet gebeur<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> specialistisch team <strong>en</strong> vereist veel k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong><br />
deskundigheid. Het transport van grote, geprefabriceerde onderdel<strong>en</strong> is dooe het formaat van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong><br />
soms problematisch <strong>en</strong> de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> moet<strong>en</strong>, zeker inclusief beglazing <strong>en</strong> rubberpr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> goed<br />
word<strong>en</strong> beschermd. Beschadiging<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s transport <strong>en</strong> montage zijn heel moeilijk achteraf te herstell<strong>en</strong><br />
<strong>of</strong> slechts teg<strong>en</strong> hoge kost<strong>en</strong>.<br />
Ontwerp:<br />
Bij e<strong>en</strong> geprefabriceerde <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel kan e<strong>en</strong> hoge productkwaliteit <strong>en</strong> detaillering bereikt word<strong>en</strong><br />
door prefabricage onder gecontroleerde omstandighed<strong>en</strong>, met gebruik van specialistische machines.<br />
Complexe elem<strong>en</strong>topbouw is goed mogelijk, er zijn in e<strong>en</strong> fabriek veel <strong>en</strong> uitgebreide mogelijkhed<strong>en</strong><br />
voor kwaliteitsbewaking <strong>en</strong> er kan hoog gekwalifi ceerd <strong>en</strong> hoogopgeleid personeel word<strong>en</strong> ingezet.<br />
Voor e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel word<strong>en</strong> vaak unieke pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> ontworp<strong>en</strong>, vooral voor de specifi eke aansluiting<strong>en</strong><br />
in de rand<strong>en</strong> <strong>en</strong> hoek<strong>en</strong>. Zeker de elem<strong>en</strong>tscheid<strong>en</strong>de naad tuss<strong>en</strong> de pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> is cruciaal voor<br />
de uiteindelijke prestaties van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel <strong>en</strong> die zal dus bijna altijd bestaan uit e<strong>en</strong> op maat<br />
gemaakt pr<strong>of</strong>i el. Aantall<strong>en</strong> van 20 tot 30 unieke pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> per gevelontwerp zijn ge<strong>en</strong> uitzondering voor<br />
e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel van e<strong>en</strong> groot gebouw. Met moderne computergestuurde productieprocess<strong>en</strong> is dit<br />
maatwerk goed te realiser<strong>en</strong>. 4<br />
Bouwkost<strong>en</strong>:<br />
Net als bij de bouwtijd zijn de bouwkost<strong>en</strong> ook te verdel<strong>en</strong> over ontwerp, productie <strong>en</strong> bouwfase. Bij e<strong>en</strong><br />
<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel hebb<strong>en</strong> de planningskost<strong>en</strong> het grootste aandeel in de kost<strong>en</strong>, zowel voor de architect,<br />
de constructeur als de aannemer. E<strong>en</strong> geprefabriceerde gevel betek<strong>en</strong>t relatief veel ontwerp- <strong>en</strong> tek<strong>en</strong>werk,<br />
omdat alle mogelijke problem<strong>en</strong> in de ontwerpfase voorzi<strong>en</strong> <strong>en</strong> opgelost di<strong>en</strong><strong>en</strong> te word<strong>en</strong>. De<br />
montagekost<strong>en</strong> zijn door de hoge mate van prefabricage echter relatief laag. Per project zal e<strong>en</strong> afweging<br />
gemaakt moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de hogere ontwerp- <strong>en</strong> voorbereidingskost<strong>en</strong> <strong>en</strong> de lagere kost<strong>en</strong> van<br />
de montage.<br />
De in het werk sam<strong>en</strong>gestelde gevel<br />
In het werk sam<strong>en</strong>gestelde gevelbouw maakt gebruik van montage uit <strong>en</strong>kelvoudige onderdel<strong>en</strong>, die<br />
op de bouwplaats word<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>gevoegd tot e<strong>en</strong> volledig gebouw. Bij in het werk sam<strong>en</strong>gestelde gevelbouw<br />
zijn alle vorm<strong>en</strong> van constructie in principe mogelijk, met de nadruk op e<strong>en</strong> grote mogelijkheid<br />
tot maatwerk. Dubbele huidgevels kunn<strong>en</strong> ook in het werk word<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>gesteld, al is dit minder gebruikelijk.<br />
Als het binn<strong>en</strong>- <strong>en</strong> buit<strong>en</strong>blad van e<strong>en</strong> dubbele huidgevel van verschill<strong>en</strong>d materiaal word<strong>en</strong><br />
gemaakt, wordt vaak gekoz<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> dergelijke gevel in het werk te fabricer<strong>en</strong>.<br />
In het werk sam<strong>en</strong>gestelde gevelbouw kan gebruik mak<strong>en</strong> van geprefabriceerde onderdel<strong>en</strong>, maar de<br />
sam<strong>en</strong>stelling van de losse onderdel<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> defi nitieve gevelconstructie gebeurt uiteindelijk op de<br />
bouwplaats. De inrichting van de bouwplaats <strong>en</strong> het bouwproces moet<strong>en</strong> e<strong>en</strong> complexe aan- <strong>en</strong> afvoerstroom<br />
van onderdel<strong>en</strong> voor de gevel op de bouwplaats kunn<strong>en</strong> opvang<strong>en</strong>. 5<br />
3 Doran, D.; Site <strong>en</strong>gineers manual , pp. 357-372<br />
4 Oesterle e.a.; Doppelschalige fassad<strong>en</strong>, pp. 139-140<br />
5 Oesterle e.a.; Doppelschalige fassad<strong>en</strong>, pp. 141-12<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
21
22<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
Bouwtijd:<br />
E<strong>en</strong> in het werk sam<strong>en</strong>gestelde gevel heeft e<strong>en</strong> relatief korte ontwerp- <strong>en</strong> constructiefase <strong>en</strong> e<strong>en</strong> langere<br />
bouwtijd op de bouwplaats. Bij het ontwerp van e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel maakt m<strong>en</strong> vaak gebruik<br />
van standaard onderdel<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> dergelijk ontwerp is daardoor e<strong>en</strong>voudig <strong>en</strong> snel te producer<strong>en</strong>.<br />
Op de bouwplaats moet<strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s alle aansluiting<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> onderdel<strong>en</strong> in het werk gemaakt word<strong>en</strong><br />
door e<strong>en</strong> montageploeg. Deze montageploeg hoeft niet uiterst deskundig <strong>of</strong> hoogopgeleid te zijn, maar<br />
moet wel over voldo<strong>en</strong>de productiecapaciteit beschikk<strong>en</strong>.<br />
Bouwproces:<br />
Bij e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel word<strong>en</strong> de onderdel<strong>en</strong> van de gevel los aangeleverd, op de bouwplaats<br />
opgeslag<strong>en</strong> <strong>en</strong> wordt de gevel op de bouwplaats geassembleerd. Er is op de bouwplaats dus behoefte<br />
aan opslagruimte <strong>en</strong> tev<strong>en</strong>s aan werkruimte, waar m<strong>en</strong> de gevel kan assembler<strong>en</strong>. Dit ruimtebeslag<br />
op de bouwplaats kan e<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong>lijk oppervlak innem<strong>en</strong>, zeker bij e<strong>en</strong> groot bouwproject met veel<br />
verschill<strong>en</strong>de onderdel<strong>en</strong>, die allemaal afzonderlijk moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> opgeslag<strong>en</strong>. 6<br />
E<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel wordt vanaf de buit<strong>en</strong>zijde van het gebouw sam<strong>en</strong>gesteld <strong>en</strong> de<br />
gevel in aanbouw moet daarnaast aan de buit<strong>en</strong>zijde ook bereikbaar zijn voor e<strong>en</strong> kraan om onderdel<strong>en</strong><br />
in de gevel te hijs<strong>en</strong>. Vaak wordt er gebruik gemaakt van gevelhoogwerkers, hefsteigers <strong>of</strong> hefplateau’s<br />
om de gevel te monter<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> vaste gevelsteiger is minder voor de hand ligg<strong>en</strong>d, aangezi<strong>en</strong> m<strong>en</strong> dan<br />
niet meer met de hijskraan bij de gevel kan. Mobiele steigers <strong>of</strong> hefvoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> zijn door hun mobiliteit<br />
fl exibel in te zett<strong>en</strong>, <strong>en</strong> zo kan m<strong>en</strong> aan alle kant<strong>en</strong> van het gebouw tegelijk de gevel monter<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> aantal<br />
kleinere onderdel<strong>en</strong> van de gevel kan met de hand naar bov<strong>en</strong> word<strong>en</strong> getransporteerd <strong>en</strong> gemonteerd.<br />
<strong>Grote</strong>re onderdel<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> echter met e<strong>en</strong> kraan moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> vervoerd <strong>en</strong> gemonteerd. Er zijn relatief<br />
veel kraanbeweging<strong>en</strong> met relatief lage kraancapaciteit nodig voor de montage van alle onderdel<strong>en</strong>. De<br />
tor<strong>en</strong>kraan die voor de ruwbouw wordt gebruikt heeft daardoor niet altijd de juiste capaciteit voor het<br />
hijs<strong>en</strong> van de gevelonderdel<strong>en</strong>. In dat geval moet e<strong>en</strong> aparte mobiele kraan word<strong>en</strong> ingehuurd voor de<br />
gevelconstructie. 7<br />
Ontwerp:<br />
Bij e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel word<strong>en</strong> de pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> <strong>en</strong> onderdel<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> fabriek geproduceerd<br />
<strong>en</strong> op de bouwplaats geassembleerd. E<strong>en</strong> in het werk sam<strong>en</strong>gestelde gevel kan zodo<strong>en</strong>de geprefabriceerde<br />
onderdel<strong>en</strong> bevatt<strong>en</strong>, terwijl de gevel zelf in het werk wordt sam<strong>en</strong>gesteld. Zeker de koppelstukk<strong>en</strong><br />
voor de aansluiting<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels <strong>en</strong> de boorgat<strong>en</strong> in de verschill<strong>en</strong>de pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />
in de fabriek al aangebracht word<strong>en</strong>. Er wordt in de praktijk e<strong>en</strong> optimum gezocht tuss<strong>en</strong> prefabricage <strong>en</strong><br />
sam<strong>en</strong>stelling in het werk. In het ideale geval werkt m<strong>en</strong> met massageproduceerde standaardonderdel<strong>en</strong><br />
die in de fabriek <strong>of</strong> in de bouwplaats word<strong>en</strong> aangepast voor het specifi eke ontwerp <strong>en</strong> op de bouwplaats<br />
word<strong>en</strong> geassembleerd.<br />
Veel montagewerk voor e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel gebeurt in de buit<strong>en</strong>lucht, met minder gecontroleerde<br />
omstandighed<strong>en</strong>, er is op de bouwplaats ge<strong>en</strong> geleg<strong>en</strong>heid om uiterst specialistische machines<br />
in te zett<strong>en</strong> bij de gevelbouw <strong>en</strong> bepaalde techniek<strong>en</strong> zijn niet op de bouwplaats toepasbaar. Hierdoor<br />
moet het gevelontwerp voor e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel e<strong>en</strong>voudig gehoud<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. De<br />
technische kwaliteit van het eindproduct is bij e<strong>en</strong> conv<strong>en</strong>tionele bouwwijze relatief laag, ook doordat de<br />
detaillering van e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel e<strong>en</strong>voudig gehoud<strong>en</strong> moet word<strong>en</strong>. Bij in het werk<br />
gefabriceerde gevelbouw is e<strong>en</strong> zorgvuldige <strong>en</strong> uitgebreide kwaliteitsinspectie nodig om te garander<strong>en</strong><br />
dat de gevel volledig volg<strong>en</strong>s ontwerp gebouwd wordt. 8<br />
Bouwkost<strong>en</strong>:<br />
E<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel is e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudig gevelsysteem <strong>en</strong> daardoor zijn de kost<strong>en</strong> voor de<br />
ontwerp- <strong>en</strong> productiefase relatief laag. Zeker wanneer m<strong>en</strong> gebruik kan mak<strong>en</strong> van standaardpr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong><br />
6 Oesterle e.a.; Doppelschalige fassad<strong>en</strong>, pp. 143-144<br />
7 Doran, D. ; Site Engineers Manual, pp. 378-392<br />
8 Brock, L. , Designing the exterior wall., pp. 92-93<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
23
24<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
voor de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels, is e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel goedkoop te ontwerp<strong>en</strong> <strong>en</strong> producer<strong>en</strong>.<br />
De meeste kost<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel zijn in de uitvoeringsfase, door de relatief<br />
lange bouwtijd op de bouwplaats <strong>en</strong> de inzet van veel materieel <strong>en</strong> personeel bij de gevelbouw.<br />
Aluminium gevelsystem<strong>en</strong><br />
Voor dit onderzoek is e<strong>en</strong> keuze gemaakt voor de bestudering van aluminium vliesgevelsystem<strong>en</strong>, zowel<br />
voor de in het werk gefabriceerde gevelbouw als voor de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>bouw. Er is gekoz<strong>en</strong> voor aluminium,<br />
omdat dit het meest gebruikelijke materiaal is voor vliesgevelsystem<strong>en</strong>. Zeker in de utiliteitsbouw wordt<br />
veel gebruik gemaakt van aluminium gevels, <strong>en</strong> in aluminium zijn zowel de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>bouw als de in het<br />
werk gefabriceerde gevelbouw gebruikelijk. Beide system<strong>en</strong> word<strong>en</strong> veelvuldig toegepast <strong>en</strong> zijn gebruikelijke<br />
oplossing<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> gevel.<br />
Daarbij komt dat voor de toepassing in het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter aluminium de meest geschikte optie<br />
is. De kans is het grootst dat in het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter op zijn minst e<strong>en</strong> deel van de gevel met e<strong>en</strong><br />
aluminium gevelsysteem wordt uitgevoerd. Bij het ontwerp<strong>en</strong> <strong>en</strong> detailler<strong>en</strong> van deze gevel kan dan gebruik<br />
gemaakt word<strong>en</strong> van de k<strong>en</strong>nis, vaardighed<strong>en</strong> <strong>en</strong> informatie die zijn opgedaan aan de hand van dit<br />
onderzoek, Aangezi<strong>en</strong> in het kader van het dubbel afstuder<strong>en</strong> e<strong>en</strong> integratie tuss<strong>en</strong> het architectonisch<br />
<strong>en</strong> bouwtechnisch afstuder<strong>en</strong> vereist is, levert e<strong>en</strong> onderzoek naar aluminium gevelsystem<strong>en</strong> de meeste<br />
k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> bruikbare onderzoeksresultat<strong>en</strong> op.<br />
Vergelijkbare gevelsystem<strong>en</strong> in andere material<strong>en</strong> zijn ook overwog<strong>en</strong> voor dit onderzoek, maar het bleek<br />
nuttiger om het onderzoek te richt<strong>en</strong> op één materiaal <strong>en</strong> te kiez<strong>en</strong> voor de diepte. System<strong>en</strong> met andere<br />
material<strong>en</strong> blek<strong>en</strong> voor dit onderzoek ook minder geschikt. Zo is beton weliswaar goed geschikt voor het<br />
mak<strong>en</strong> van grote, geprefabriceerde sandwich<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>, maar de in het werk gefabriceerde gevelbouw<br />
in beton is veel minder breed toegepast. Daarnaast word<strong>en</strong> betonn<strong>en</strong> geprefabriceerde gevels vaak drag<strong>en</strong>d<br />
toegepast <strong>en</strong> in series met grote repetitie. Maatwerk in beton is veel bewerkelijker dan in aluminium,<br />
aangezi<strong>en</strong> het aanpass<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> bekisting veel werk is. E<strong>en</strong> betonn<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel voor het Sci<strong>en</strong>ce<br />
Business C<strong>en</strong>ter is om die red<strong>en</strong><strong>en</strong> minder te verwacht<strong>en</strong> <strong>en</strong> de resultat<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> dergelijk onderzoek<br />
zijn dan ook minder relevant.<br />
Ook hout<strong>en</strong> gevelsystem<strong>en</strong> zijn overwog<strong>en</strong>, maar voor utiliteitsbouw is hout, zeker in Nederland, ge<strong>en</strong><br />
gebruikelijk constructiemateriaal. Zeker bij het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter zal e<strong>en</strong> hout<strong>en</strong> gevel bijvoorbeeld<br />
niet voldo<strong>en</strong>de massa hebb<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> goed akoestisch binn<strong>en</strong>klimaat in de confer<strong>en</strong>tiezal<strong>en</strong>.<br />
<strong>Gevelsystem<strong>en</strong></strong> van composietmaterial<strong>en</strong> zijn ook overwog<strong>en</strong>, maar hoewel daar erg interessante ontwikkeling<strong>en</strong><br />
in plaatsvind<strong>en</strong>, zijn er nog ge<strong>en</strong> complete gevelsystem<strong>en</strong> in composiet<strong>en</strong> uit te voer<strong>en</strong>. Het<br />
blijft voorlopig bij losse onderdel<strong>en</strong> <strong>en</strong> compon<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. In het kader van e<strong>en</strong> vergelijking tuss<strong>en</strong> grote <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong><br />
<strong>en</strong> in het werk sam<strong>en</strong>gestelde gevels is dit niet relevant.<br />
Uiteindelijk is bij dit onderzoek dus gekoz<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> vergelijking tuss<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aluminium <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel<br />
<strong>en</strong> e<strong>en</strong> in het werk sam<strong>en</strong>gestelde gevel. Bepaalde conclusies over de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>bouw <strong>en</strong> in het werk<br />
sam<strong>en</strong>gestelde gevelbouw zijn ook breder geldig dan alle<strong>en</strong> voor aluminium, hierdoor zal dit onderzoek<br />
ook breder nut hebb<strong>en</strong> dan alle<strong>en</strong> voor aluminium gevelsystem<strong>en</strong>. Op die manier kan dit onderzoek ook<br />
relevantie verkrijg<strong>en</strong> voor de algem<strong>en</strong>e afweging tuss<strong>en</strong> grote <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> <strong>of</strong> in het werk sam<strong>en</strong>gestelde<br />
gevelbouw.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
25
26<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Onderzoekscriteria<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
Om twee gevelsystem<strong>en</strong> op verschill<strong>en</strong>de gebied<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong> vergelijk<strong>en</strong>, is het noodzakelijk om e<strong>en</strong><br />
afbak<strong>en</strong>ing te mak<strong>en</strong> van de te vergelijk<strong>en</strong> criteria. Niet alle eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> van de gevelsystem<strong>en</strong> zijn relevant<br />
om in het onderzoek op te nem<strong>en</strong>, aangezi<strong>en</strong> het onderzoek is gericht op de verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel <strong>en</strong> e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel. Alle<strong>en</strong> die criteria die werkelijk e<strong>en</strong> signifi cant<br />
verschil ton<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> beide gevelsystem<strong>en</strong> zijn relevant om te onderzoek<strong>en</strong>. Na verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>d literatuuronderzoek<br />
zijn uiteindelijk vier criteria relevant geblek<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> vergelijking tuss<strong>en</strong> de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel <strong>en</strong><br />
de in het werk sam<strong>en</strong>gestelde gevel. Deze criteria zijn:<br />
Bouwkost<strong>en</strong><br />
Bouwproces <strong>en</strong> Bouwtijd<br />
Ontwerp <strong>en</strong> Variatie<br />
Flexibiliteit <strong>en</strong> Hergebruik<br />
Bouwkost<strong>en</strong>:<br />
De bouwkost<strong>en</strong> zijn e<strong>en</strong> criterium dat vaak als doorslaggev<strong>en</strong>d wordt g<strong>en</strong>oemd voor bepaalde ontwerp-<br />
<strong>of</strong> uitvoeringskeuzes. Vaak moet gekoz<strong>en</strong> word<strong>en</strong> voor de goedkoopste, <strong>of</strong> in ieder geval de meest voordelige<br />
oplossing in e<strong>en</strong> ontwerp. Tegelijk is de goedkoopste oplossing niet per defi nitie de beste, <strong>en</strong> sommige<br />
investering<strong>en</strong> in kwaliteit lever<strong>en</strong> pas op lange termijn e<strong>en</strong> voordeel op. E<strong>en</strong> goede kost<strong>en</strong>gerichte<br />
b<strong>en</strong>adering zal dan ook niet alle<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>ing houd<strong>en</strong> met de eerste investering<strong>en</strong>, maar ook met de effect<strong>en</strong><br />
op langere termijn. Vanwege het zware belang dat meestal aan de bouwkost<strong>en</strong> wordt toegek<strong>en</strong>d,<br />
zijn de bouwkost<strong>en</strong> in dit onderzoek dan ook als criterium opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
Onderzocht gaat word<strong>en</strong> aan de hand van k<strong>en</strong>getall<strong>en</strong>, refer<strong>en</strong>tieontwerp<strong>en</strong> <strong>en</strong> rek<strong>en</strong>methodes wat per<br />
systeem de totale kost<strong>en</strong> per m 2 gevel bedrag<strong>en</strong>. Hierbij word<strong>en</strong> de kost<strong>en</strong> van ev<strong>en</strong>tuele geïntegreerde<br />
installaties buit<strong>en</strong> beschouwing gelat<strong>en</strong>, aangezi<strong>en</strong> dit het onderzoek onnodig compliceert. De berek<strong>en</strong>ing<br />
van de vierkante meterprijs zal voornamelijk neerkom<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> onderbouwde schatting. Vervolg<strong>en</strong>s<br />
kan er gericht onderzoek gedaan word<strong>en</strong> naar de verschill<strong>en</strong> in kost<strong>en</strong>g<strong>en</strong>erator<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>bouw<br />
<strong>en</strong> de in het werk sam<strong>en</strong>gestelde gevelbouw. Beide system<strong>en</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> weer andere risico’s <strong>en</strong><br />
onzekerhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere factor<strong>en</strong> bepal<strong>en</strong> uiteindelijk de prijs van e<strong>en</strong> gevel.<br />
Teg<strong>en</strong>woordig is het gebruikelijker bij vergelijking<strong>en</strong> niet in bouw- <strong>of</strong> investeringskost<strong>en</strong> te d<strong>en</strong>k<strong>en</strong>, maar<br />
in term<strong>en</strong> van jaarlijkse kost<strong>en</strong>. Dit omdat e<strong>en</strong> investering in de bouw maar e<strong>en</strong> deel van de totale kost<strong>en</strong><br />
bedraagt. Door te d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> in term<strong>en</strong> van jaarlijkse kost<strong>en</strong>, is het beter mogelijk om het eff ect van bepaalde<br />
investering<strong>en</strong> in te schatt<strong>en</strong>.<br />
Bouwproces <strong>en</strong> Bouwtijd:<br />
E<strong>en</strong> van de criteria waar de grootste verschill<strong>en</strong> te verwacht<strong>en</strong> zijn is het bouwproces. Aangezi<strong>en</strong> twee verschill<strong>en</strong>de<br />
gevelsystem<strong>en</strong> onderzocht word<strong>en</strong>, zull<strong>en</strong> de system<strong>en</strong> ook op totaal andere wijze gebouwd<br />
word<strong>en</strong>. De onderdel<strong>en</strong> zijn verschill<strong>en</strong>d, de werkzaamhed<strong>en</strong> zijn anders <strong>en</strong> de inrichting van bouwplaats<br />
<strong>en</strong> logistiek zijn verschill<strong>en</strong>d.<br />
Het onderzoek zal voornamelijk e<strong>en</strong> inv<strong>en</strong>tarisatie <strong>en</strong> bered<strong>en</strong>ering zijn van de gevolg<strong>en</strong> die de keuze<br />
voor e<strong>en</strong> gevelsysteem heeft voor het bouwproces. Zo zal allereerst de organisatie van de bouwplaats<br />
onderzocht word<strong>en</strong>, zowel wat betreft ruimtebeslag als wat betreft werkzaamhed<strong>en</strong> die di<strong>en</strong><strong>en</strong> plaats te<br />
vind<strong>en</strong> op de bouwplaats. Vervolg<strong>en</strong>s zal de bouwvolgorde word<strong>en</strong> beschouwd, om inzicht te krijg<strong>en</strong> in<br />
de veelheid <strong>en</strong> complexiteit van handeling<strong>en</strong> die moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> uitgevoerd op de bouwplaats. Daarna<br />
zal het onderzoek zich richt<strong>en</strong> op de bouwtijd. Aangezi<strong>en</strong> de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>bouw zich juist richt op de zeer<br />
snelle montage <strong>en</strong> dichting van de gevel op de bouwplaats, zal hier e<strong>en</strong> groot verschil te verwacht<strong>en</strong> zijn.<br />
Tot slot zal gekek<strong>en</strong> word<strong>en</strong> naar de specifi eke toepassing van dit gevelsysteem op het ontwerp voor het<br />
Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter, om zo de gevolg<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> systeemkeuze inzichtelijk te mak<strong>en</strong>.<br />
Ontwerp <strong>en</strong> Variatie:<br />
E<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>de criterium in de vergelijking is het ontwerp. Allereerst zal gekek<strong>en</strong> word<strong>en</strong> naar de bouwkun-<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
27
28<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
dige aansluiting<strong>en</strong> van beide gevelsystem<strong>en</strong> op achterligg<strong>en</strong>de costructies <strong>en</strong> de relatie tuss<strong>en</strong> de gevels<br />
<strong>en</strong> het gebouw. Bij de vergelijking van de gevelsystem<strong>en</strong> op het gebied van het ontwerp is van belang<br />
om te onderzoek<strong>en</strong> welke mogelijkhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> beperking<strong>en</strong> het systeem biedt om de gew<strong>en</strong>ste vorm<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> functies te realiser<strong>en</strong> in het ontwerp. Hierbij zal gekek<strong>en</strong> word<strong>en</strong> naar mogelijkhed<strong>en</strong> om kleinere <strong>en</strong><br />
grotere variaties in de vorm van de gevel toe te pass<strong>en</strong>.<br />
Het onderzoek zal bestaan uit het ontwerp<strong>en</strong> van mogelijke ontwerpvariant<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> onderzoek naar de<br />
mogelijke integratie van verschill<strong>en</strong>de functies <strong>en</strong> installaties in de gevel. Zo zal er gekek<strong>en</strong> word<strong>en</strong> naar<br />
de mogelijkhed<strong>en</strong> voor het mak<strong>en</strong> van op<strong>en</strong> <strong>en</strong> dichte vlakk<strong>en</strong> in de gevel, de mogelijkheid om grillige <strong>en</strong><br />
onregelmatige vorm<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> dergelijk systeem goed te realiser<strong>en</strong> <strong>en</strong> het spanningsveld tuss<strong>en</strong> maatwerk<br />
<strong>en</strong> unieke onderdel<strong>en</strong>.<br />
Vervolg<strong>en</strong>s zal er ontwerp<strong>en</strong>d onderzoek <strong>en</strong> e<strong>en</strong> case-study onderzoek word<strong>en</strong> gedaan naar de mogelijkhed<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> voordel<strong>en</strong> die beide system<strong>en</strong> bied<strong>en</strong> voor de integratie van voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong> installaties in<br />
de gevel. Zeker met de huidige aandacht voor duurzaamheid <strong>en</strong> <strong>en</strong>ergiebesparing is de toepassing van<br />
dec<strong>en</strong>trale installaties erg in de aandacht gekom<strong>en</strong>. Door deze installaties op e<strong>en</strong> goede manier in de gevel<br />
te integrer<strong>en</strong> kan veel winst behaald word<strong>en</strong>, niet alle<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s het bouwproces, maar ook door e<strong>en</strong><br />
effi ciënter gebruik van de ruimte in e<strong>en</strong> gebouw.<br />
Flexibiliteit <strong>en</strong> hergebruik mogelijkhed<strong>en</strong>:<br />
Tijd<strong>en</strong>s de lev<strong>en</strong>sduur van e<strong>en</strong> gebouw kan de functie <strong>of</strong> het gebruik van het gebouw verander<strong>en</strong>. Het is<br />
waardevol als e<strong>en</strong> gevelsysteem fl exibiliteit biedt in de indeling <strong>en</strong> gebruik van de gevel <strong>en</strong> de achterligg<strong>en</strong>de<br />
ruimtes. Ook op dit gebied kunn<strong>en</strong> beide gevelsystem<strong>en</strong> vergelek<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Dit onderzoek naar<br />
fl exibiliteit <strong>en</strong> hergebruik zal lop<strong>en</strong> van het zwaarste ingreepniveau, de totale sloop <strong>en</strong> herbouw van e<strong>en</strong><br />
gevel, tot de lichtste ingreep, het periodieke onderhoud <strong>en</strong> vervang<strong>en</strong> van glasbreuk.<br />
Allereerst zal gekek<strong>en</strong> word<strong>en</strong> naar de totale sloop <strong>en</strong> vervanging van e<strong>en</strong> gevel. Er zal onderzocht word<strong>en</strong><br />
in hoeverre beide gevelsystem<strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudig te demonter<strong>en</strong> <strong>en</strong> te hergebruik<strong>en</strong> <strong>of</strong> te recycl<strong>en</strong> zijn.<br />
Vervolg<strong>en</strong>s kan er word<strong>en</strong> gekek<strong>en</strong> hoe goed de beide gevelsystem<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> bestaand gebouw kunn<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> aangebracht. Er zal ook word<strong>en</strong> onderzocht <strong>of</strong> het mogelijk is slechts del<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> gevel te vervang<strong>en</strong><br />
<strong>of</strong> aan te pass<strong>en</strong>, in plaats van de complete gevel te vervang<strong>en</strong>. Daarna zal onderzocht word<strong>en</strong> <strong>of</strong><br />
het mogelijk is e<strong>en</strong> functieverandering in het gebouw ook in de gevel te verwerk<strong>en</strong>, <strong>of</strong> kleine wijziging<strong>en</strong><br />
in het gebruik van de ruimtes ook makkelijk in de gevel kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> doorgevoerd. Tot slot zal word<strong>en</strong><br />
gekek<strong>en</strong> naar de laagste ingreepniveau, het periodieke onderhoud van de gevel <strong>en</strong> het vervang<strong>en</strong> van<br />
glas <strong>en</strong> andere onderdel<strong>en</strong> in geval breuk <strong>of</strong> beschadiging.<br />
Niet gekoz<strong>en</strong> onderzoekscriteria:<br />
E<strong>en</strong> aantal mogelijke criteria zijn in dit onderzoek niet opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, omdat in het vooronderzoek al bleek<br />
dat deze criteria ge<strong>en</strong> relevante verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> beide gevelsystem<strong>en</strong> aan het licht zull<strong>en</strong> br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.<br />
Deze criteria zull<strong>en</strong> nu kort g<strong>en</strong>oemd word<strong>en</strong>, omwille van de volledigheid.<br />
Energiegebruik:<br />
Hierbij kan gekek<strong>en</strong> word<strong>en</strong> naar het gebruik van <strong>en</strong>ergie bij de productie, het transport <strong>en</strong> de bouw<br />
van de gevelonderdel<strong>en</strong>. Ook kan gekek<strong>en</strong> word<strong>en</strong> naar de <strong>en</strong>ergieprestatie van de beide gevelsystem<strong>en</strong><br />
tijd<strong>en</strong>s de gebruiksfase. Het bleek erg moeilijk om het <strong>en</strong>ergiegebruik tijd<strong>en</strong>s de bouw te kwantifi cer<strong>en</strong>.<br />
Met e<strong>en</strong> systeem als het EVR (de Eco-cost Value Ratio) is er wel e<strong>en</strong> methode beschikbaar om de milieuaspect<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> als onderdeel daarvan ook het <strong>en</strong>ergiegebruik van e<strong>en</strong> bouwproces te waarder<strong>en</strong>. Het correct<br />
toepass<strong>en</strong> van deze methode <strong>en</strong> zodo<strong>en</strong>de berek<strong>en</strong><strong>en</strong> van het <strong>en</strong>ergiegebruik tijd<strong>en</strong>s de bouw <strong>en</strong><br />
het gebruik is echter e<strong>en</strong> onderzoek op zich <strong>en</strong> valt daarmee buit<strong>en</strong> het kader van dit onderzoek. Tijd<strong>en</strong>s<br />
het gebruik blijk<strong>en</strong> alle gevelsystem<strong>en</strong> aan min <strong>of</strong> meer dezelfde str<strong>en</strong>ge prestatie-eis<strong>en</strong> te voldo<strong>en</strong>. In dat<br />
opzicht ontlop<strong>en</strong> de system<strong>en</strong> elkaar dus niet <strong>of</strong> nauwelijks.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
29
30<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
Bouwfysica:<br />
Bij de bouwfysica kan onderzocht <strong>en</strong> vergelek<strong>en</strong> word<strong>en</strong> hoe de beide gevelsystem<strong>en</strong> prester<strong>en</strong> op gebied<br />
van akoestiek, warmte, wind, bezonning <strong>en</strong> detaillering. Hier geldt echter, net als bij het vorige criterium,<br />
dat de prestatie-eis<strong>en</strong> aan de gevel veel bepal<strong>en</strong>der zijn voor de geleverde prestaties dan de mogelijkhed<strong>en</strong><br />
van het systeem. Beide gevelsystem<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong> namelijk aan dezelfde str<strong>en</strong>ge eis<strong>en</strong> <strong>en</strong> onderzoek<br />
naar deze prestaties zal dus weinig verschill<strong>en</strong> aan het licht br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.<br />
Integratie van gevel <strong>en</strong> gebouw:<br />
De gevel kan word<strong>en</strong> ingezet als drag<strong>en</strong>de wand, in dat geval is e<strong>en</strong> gevel meer dan alle<strong>en</strong> e<strong>en</strong> zelfdrag<strong>en</strong>d<br />
vlies, maar draagt de gevel ook de vloer<strong>en</strong> <strong>en</strong> constructie. E<strong>en</strong> dergelijke gevel is moeilijk los te beschouw<strong>en</strong><br />
door de verregaande integratie met de rest van het gebouw. Dit leidde ertoe dat de integratie<br />
tuss<strong>en</strong> gevel <strong>en</strong> gebouw relevant werd voor het onderzoek. Zeker bij betonn<strong>en</strong> gevelsystem<strong>en</strong> zijn binn<strong>en</strong>-<br />
<strong>of</strong> buit<strong>en</strong>spouwblad<strong>en</strong> vaak drag<strong>en</strong>d uitgevoerd. Aangezi<strong>en</strong> dit onderzoek zich uiteindelijk niet op<br />
betonn<strong>en</strong>, maar op aluminium vliesgevelsystem<strong>en</strong> richtte, is de drag<strong>en</strong>de functie van de gevel niet meer<br />
relevant. Vliesgevels zijn immers per defi nitie niet drag<strong>en</strong>d. Daarmee is de integratie tuss<strong>en</strong> gevel <strong>en</strong> gebouw<br />
ook niet meer van toepassing, e<strong>en</strong> vliesgevel staat redelijk los van de rest van e<strong>en</strong> gebouw. Toch zal<br />
in het ho<strong>of</strong>dstuk over bouwkundige aansluiting<strong>en</strong> de relatie tuss<strong>en</strong> de gevel <strong>en</strong> de draagconstructie kort<br />
behandeld word<strong>en</strong>, wanneer de bouwkundige detaillering van de aansluiting<strong>en</strong> besprok<strong>en</strong> wordt.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
31
32<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
Plattegrond<strong>en</strong> van het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter. De begane grond is aan drie zijd<strong>en</strong> omgev<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> parkeergarage, op de eerste verdieping<br />
is e<strong>en</strong> tweede <strong>en</strong>tree van het gebouw, via het grasdak van de parkeergarage.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
Locatieoverzicht van het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter in volgelvlucht,<br />
vanuit het noordwest<strong>en</strong>. Het gebouw ligt op het eind<br />
van het Mekelpark, als beëindiging van de c<strong>en</strong>trale as van<br />
de <strong>TU</strong>-wijk <strong>en</strong> het Technopolis.
Omschrijving van de refer<strong>en</strong>tiegevel<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
In dit ho<strong>of</strong>dstuk zal e<strong>en</strong> toelichting word<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> op het ontwerp voor het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter,<br />
aan de hand waarvan de refer<strong>en</strong>tiegevel voor het bouwkundig onderzoek is opgezet. In de vorm van<br />
e<strong>en</strong> aantal eis<strong>en</strong> <strong>en</strong> voorwaard<strong>en</strong> zal e<strong>en</strong> programma voor de refer<strong>en</strong>tiegevel opgesteld word<strong>en</strong>, binn<strong>en</strong><br />
welke kaders de refer<strong>en</strong>tiegevel ontworp<strong>en</strong> zal word<strong>en</strong> voor het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter.<br />
Programmatische omschrijving van het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter<br />
De gevel is bedoeld voor e<strong>en</strong> op<strong>en</strong>baar gebouw, het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter, geleg<strong>en</strong> in het Technopolis<br />
bedrijv<strong>en</strong>terrein in <strong>Delft</strong>. In dit bedrijv<strong>en</strong>terrein kom<strong>en</strong> hoogwaardig technologische bedrijv<strong>en</strong>, die in<br />
sam<strong>en</strong>werking met de <strong>TU</strong> <strong>Delft</strong> e<strong>en</strong> nieuw k<strong>en</strong>nisc<strong>en</strong>trum in de Randstad gaan vorm<strong>en</strong>. Om de synergie<br />
tuss<strong>en</strong> universiteit <strong>en</strong> bedrijfslev<strong>en</strong> te bevorder<strong>en</strong>, is e<strong>en</strong> c<strong>en</strong>traal gebouw voorzi<strong>en</strong>, het Sci<strong>en</strong>ce Business<br />
C<strong>en</strong>ter. Dit gebouw heeft e<strong>en</strong> publieke functie, als ontmoetingsplek voor werknemers <strong>en</strong> bezoekers van<br />
het Technopolis gebied. Deze ontmoeting<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> zowel informeel zijn, in de horecafaciliteit<strong>en</strong> van het<br />
gebouw, als formeel, in de project- <strong>en</strong> onderzoeksruimtes. Daarnaast is er in het gebouw e<strong>en</strong> expositiefunctie,<br />
waarbij de techniekexpositie zowel als showcase van de <strong>TU</strong>-<strong>Delft</strong> kan gebruikt word<strong>en</strong> als om de<br />
rol van techniek in de maatschappij te ton<strong>en</strong>. Tot slot heeft het gebouw e<strong>en</strong> belangrijke functie als confer<strong>en</strong>tiec<strong>en</strong>trum,<br />
zodat wet<strong>en</strong>schappers <strong>en</strong> verteg<strong>en</strong>woordigers van het bedrijfslev<strong>en</strong> hun k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> stand<br />
van hun onderzoek<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> del<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> pr<strong>of</strong>essionele omgeving. Het gebouw heeft e<strong>en</strong> gem<strong>en</strong>gde<br />
functie <strong>en</strong> e<strong>en</strong> semi-op<strong>en</strong>baar karakter. De horecafuncties <strong>en</strong> de expositie zijn meer op<strong>en</strong>baar van karakter<br />
dan de confer<strong>en</strong>tie- <strong>en</strong> projectruimtes. Het gaat dus typologisch gezi<strong>en</strong> om utiliteitsbouw <strong>en</strong> om e<strong>en</strong><br />
middelgroot publiek gebouw met gem<strong>en</strong>gde geveltypes.<br />
De expositieruimtes vorm<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> met de horecavoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> e<strong>en</strong> publieke route die zich door het<br />
hele gebouw naar bov<strong>en</strong> slingert. Deze publieke ruimtes zijn in de gevel te herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> omhoog<br />
lop<strong>en</strong>de spiraal. Het gebouw manifesteert zich hierdoor als e<strong>en</strong> massief blok, waarin e<strong>en</strong> binn<strong>en</strong>ruimte<br />
is uitgehold. Door het op<strong>en</strong>bare karakter vorm<strong>en</strong> deze ruimtes e<strong>en</strong> natuurlijke op<strong>en</strong>ing van het verder<br />
geslot<strong>en</strong> gebouw <strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> ze e<strong>en</strong> goede overgang tuss<strong>en</strong> de omgeving <strong>en</strong> het meer geslot<strong>en</strong> deel van<br />
het gebouw.<br />
Omschrijving van de gevel van het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter<br />
De gevel k<strong>en</strong>t zowel op<strong>en</strong> <strong>en</strong> transparante als geslot<strong>en</strong> del<strong>en</strong>, afhankelijk van de achtergeleg<strong>en</strong> functie.<br />
Ter plaatse van de publieke ruimtes is er e<strong>en</strong> horizontale, doorlop<strong>en</strong>de glasstrook in de gevel, bij voorkeur<br />
is deze strook verdiepingshoog. Deze glasstrook ter plaatse van de publieke ruimtes loopt als e<strong>en</strong> spiraal<br />
door het gebouw he<strong>en</strong> naar bov<strong>en</strong> <strong>en</strong> toont zo in de gevel de publieke ruimtes aan de binn<strong>en</strong>zijde van<br />
het gebouw. Om het contrast tuss<strong>en</strong> deze op<strong>en</strong> glasstrook <strong>en</strong> de rest van het gebouw te b<strong>en</strong>adrukk<strong>en</strong>,<br />
zal het overige deel van de gevel juist e<strong>en</strong> geslot<strong>en</strong> <strong>en</strong> massief karakter krijg<strong>en</strong>. Dit geslot<strong>en</strong> <strong>en</strong> massieve<br />
deel van de gevel di<strong>en</strong>t wel raamop<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> te bevatt<strong>en</strong>. Deze op<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> spel<strong>en</strong> echter e<strong>en</strong> duidelijk andere<br />
rol in het gevelbeeld dan de glasstrook. Doordat de gevelbekleding in de vorm van lamell<strong>en</strong> voor de<br />
ram<strong>en</strong> door loopt, vorm<strong>en</strong> de ram<strong>en</strong> visueel één vlak met de gevel. De algehele uitstraling van deze gevel<br />
blijft zo massief <strong>en</strong> geslot<strong>en</strong>, ondanks de op<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> die er achter zitt<strong>en</strong>. Voor de gevel di<strong>en</strong>t gebruik te<br />
word<strong>en</strong> gemaakt van hoogwaardige material<strong>en</strong>, met e<strong>en</strong> technische uitstraling. Voorbeeld<strong>en</strong> zijn staal,<br />
natuurste<strong>en</strong> <strong>en</strong> aluminium.<br />
De locatie <strong>en</strong> context van het ontwerp<br />
Het gebouw komt in het Technopolis gebied te staan, t<strong>en</strong> zuid<strong>en</strong> van de <strong>TU</strong>-wijk <strong>en</strong> lop<strong>en</strong>d vanaf de<br />
A13 in het oost<strong>en</strong> tot aan de Schie in het west<strong>en</strong>. Dit gebied wordt van noord tot zuid ontslot<strong>en</strong> door<br />
het Mekelpark, het c<strong>en</strong>trale park dat als e<strong>en</strong> gro<strong>en</strong>e ho<strong>of</strong>das door de <strong>TU</strong>-campus <strong>en</strong> Technopolis loopt.<br />
In dit gebied neemt het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter e<strong>en</strong> c<strong>en</strong>trale rol in, als beëindiging aan het einde van<br />
het Mekelpark. Aan drie zijd<strong>en</strong> is het gebouw omgev<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> bov<strong>en</strong>grondse parkeergarage, met e<strong>en</strong><br />
oplop<strong>en</strong>d grasdak. Hierdoor loopt alle<strong>en</strong> de westgevel door tot aan het maaiveld. De overige drie gevels<br />
beëindig<strong>en</strong> bij de gr<strong>en</strong>s met het dak van de parkeergarage. Deze parkeerheuvel wordt tegelijk met het<br />
Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter gebouwd, zodat het gebouw tijd<strong>en</strong>s het bouw<strong>en</strong> alle<strong>en</strong> aan de westzijde bereik-<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
33
34<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
Gevelaanzicht vanuit het noord<strong>en</strong>, de b<strong>en</strong>adering vanuit het Mekelpark.<br />
Gevelaanzicht vanuit het zuid<strong>en</strong>.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
Gevelaanzicht vanuit het noordoost<strong>en</strong>, vanuit het park.<br />
Gevelaanzicht vanuit het zuidwest<strong>en</strong>, met de parkeergazrage onder de<br />
heuvel.
aar is vanaf de begane grond.<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
Bouwtechnische eis<strong>en</strong> aan de gevel<br />
De gevel di<strong>en</strong>t te voldo<strong>en</strong> aan alle technische eis<strong>en</strong> die vanuit het bouwbesluit aan e<strong>en</strong> gevel voor utiliteitsbouw<br />
gesteld word<strong>en</strong>. De gevel moet e<strong>en</strong> goede thermische isolatie bied<strong>en</strong>, in overe<strong>en</strong>stemming<br />
met de aan de gevel geleg<strong>en</strong> functie. De gevel moet voldo<strong>en</strong>de geluidsisoler<strong>en</strong>de waarde hebb<strong>en</strong>, hierbij<br />
di<strong>en</strong>t gelet te word<strong>en</strong> op de nabijheid van de snelweg, de A13. Ter plaatse van de confer<strong>en</strong>tiezal<strong>en</strong> <strong>en</strong> auditoria<br />
di<strong>en</strong>t de gevel voldo<strong>en</strong>de geluidswer<strong>en</strong>d <strong>en</strong> isoler<strong>en</strong>d te word<strong>en</strong> uitgevoerd <strong>en</strong> gedetailleerd. E<strong>en</strong><br />
lichtgewicht gevelsysteem zal moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangepast op plaats<strong>en</strong> waar extra str<strong>en</strong>ge eis<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
gesteld aan geluidsisolatie, zoals confer<strong>en</strong>tiezal<strong>en</strong> <strong>of</strong> auditoria. E<strong>en</strong> vliesgevel zal op deze plekk<strong>en</strong> met<br />
zwaardere panel<strong>en</strong> <strong>en</strong> dikker glas uitgerust moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, <strong>of</strong> de vliesgevel moet word<strong>en</strong> opgevat als de<br />
buit<strong>en</strong>schil van e<strong>en</strong> doos-in-doos constructie.<br />
De gevel hoeft niet constructief <strong>of</strong> drag<strong>en</strong>d te word<strong>en</strong> uitgevoerd, de draagconstructie van het gebouw<br />
ligt verder terug in het gebouw <strong>en</strong> de gevels moet<strong>en</strong>, zelker ter plekke van de op<strong>en</strong>bare ruimtes aan de<br />
gevel, e<strong>en</strong> op<strong>en</strong> karakter hebb<strong>en</strong>, zonder constructieve <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> in het zicht. De gevel moet wel voldo<strong>en</strong><br />
aan eis<strong>en</strong> van stijfheid <strong>en</strong> stabiliteit <strong>en</strong> moet alle relevante windbelasting kunn<strong>en</strong> weerstaan. De<br />
gevel di<strong>en</strong>t voldo<strong>en</strong>de bescherming te bied<strong>en</strong> aan de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>, zoals reg<strong>en</strong>, wind <strong>en</strong> tocht.<br />
Uitvoeringstechnische eis<strong>en</strong> aan de gevel<br />
In het kader van dit onderzoek zal gevel van het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter in zijn geheel word<strong>en</strong> uitgevoerd<br />
als e<strong>en</strong> vliesgevel. Deze vliesgevel di<strong>en</strong>t te word<strong>en</strong> uitgevoerd als <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel <strong>of</strong> in het werk gefabriceerde<br />
gevel.<br />
Als <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel zal de gevel bestaan uit grote, geprefabriceerde <strong>en</strong> bij voorkeur verdiepingshoge <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>.<br />
Bij de uitvoering van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel zal gestreefd word<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> zo hoog mogelijke graad<br />
van prefabricage. De <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> voor deze gevel word<strong>en</strong> in zijn geheel geprefabriceerd <strong>en</strong> hoev<strong>en</strong> op de<br />
bouwplaats slechts nog gemonteerd te word<strong>en</strong>.<br />
Als in het werk sam<strong>en</strong>gestelde gevel zal de gevel bestaan uit losse onderdel<strong>en</strong>, die op de bouwplaats<br />
word<strong>en</strong> geassembleerd. E<strong>en</strong> in het werk sam<strong>en</strong>gestelde gevel kan plaatselijk <strong>of</strong> geheel als geprefabriceerde<br />
gevel word<strong>en</strong> uitgevoerd. Hierbij kan gebruik word<strong>en</strong> gemaakt van geprefabriceerde onderdel<strong>en</strong>,<br />
maar het belangrijkste werk van montage <strong>en</strong> assemblage van de gevel zal op de bouwplaats geschied<strong>en</strong>.<br />
Op deze manier kan ook het verschil met de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel maximaal duidelijk word<strong>en</strong>. De in het werk<br />
sam<strong>en</strong>gestelde gevel zal volg<strong>en</strong>s de meer traditionele method<strong>en</strong> van gevelbouw word<strong>en</strong> gebouwd. De<br />
verschill<strong>en</strong>de onderdel<strong>en</strong> word<strong>en</strong> los aangevoerd <strong>en</strong> aan de hand van de afmeting<strong>en</strong> van de draagconstructie<br />
op maat gemaakt op de bouwplaats. De montagevoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong> verbinding<strong>en</strong> word<strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s<br />
ook op de bouwplaats gemaakt.<br />
Defi nitief gevelontwerp<br />
Na het uitvoer<strong>en</strong> van dit onderzoek is het ontwerp voor het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter verder uitgewerkt <strong>en</strong><br />
dit heeftde nodige consequ<strong>en</strong>ties gehad voor het gevelontwerp <strong>en</strong> de materialisatie daarvan.<br />
Vanuit het principe om de beslot<strong>en</strong> ruimtes van het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter e<strong>en</strong> massief, geslot<strong>en</strong> uiterlijk<br />
te gev<strong>en</strong>, is gekoz<strong>en</strong> om deze geveldel<strong>en</strong> in natuurste<strong>en</strong> uit te voer<strong>en</strong>. Aangezi<strong>en</strong> meer dan tweederde<br />
van de gevel van het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter uit geslot<strong>en</strong> natuurste<strong>en</strong> wordt opgebouwd, is het niet logisch<br />
de hele gevel van het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter nog als vliesgevel uit te voer<strong>en</strong>.<br />
Er is dus gekoz<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> meer traditionele constructiewijze met e<strong>en</strong> ste<strong>en</strong>achtig binn<strong>en</strong>spouwblad,<br />
e<strong>en</strong> geïsoleerde spouwconstructie <strong>en</strong> natuurste<strong>en</strong> gevelbeplating opgehang<strong>en</strong> aan ankers. Bij de natuurste<strong>en</strong><br />
beplating is de ho<strong>of</strong>dvraag uit dit onderzoek naar grote <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> toepass<strong>en</strong> <strong>of</strong> in het werk sam<strong>en</strong>stell<strong>en</strong><br />
wel relevant. Er kan namelijk gekoz<strong>en</strong> word<strong>en</strong> om de natuurste<strong>en</strong> gevelbeplating als losse plat<strong>en</strong><br />
in het werk aan te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, <strong>of</strong> om de natuurste<strong>en</strong> beplating in e<strong>en</strong> fabriek op e<strong>en</strong> prefab elem<strong>en</strong>t aan te<br />
br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, dat in zijn geheel gemonteerd wordt. Hiermee kan, zeker bij e<strong>en</strong> kleine maat voor de beplating,<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
35
36<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
e<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong>lijke arbeidswinst behaald word<strong>en</strong> op de bouwplaats. Voor het prefab elem<strong>en</strong>t zou kunn<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> gedacht aan e<strong>en</strong> binn<strong>en</strong>schil van prefab beton, waarop na het aanbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van isolatie, e<strong>en</strong> buit<strong>en</strong>beplating<br />
van natuurste<strong>en</strong> wordt aangebracht. De prefab betonn<strong>en</strong> binn<strong>en</strong>schil zou dan van vloer tot<br />
plafond de gevel kunn<strong>en</strong> dicht<strong>en</strong>.<br />
Voor de transparante glasstrook die als e<strong>en</strong> spiraal over de gevel naar bov<strong>en</strong> loopt, met de op<strong>en</strong>bare ruimtes<br />
mee, is het wel logisch om e<strong>en</strong> vliesgevel toe te pass<strong>en</strong>. Immers, door middel van e<strong>en</strong> vliesgevel kan<br />
e<strong>en</strong> dunne, transparante glasgevel e<strong>en</strong>voudig gerealiseerd word<strong>en</strong>. Bij de keuze voor deze gevel is ook de<br />
vraag uit dit onderzoek relevant; deze vliesgevel kan als <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel word<strong>en</strong> uitgevoerd <strong>of</strong> als in het<br />
werk sam<strong>en</strong>gestelde gevel met losse <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels. Ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s kan bij het uitwerk<strong>en</strong> van de glasgevel de<br />
opgedane k<strong>en</strong>nis uit dit onderzoek op het gebied van vliesgevels toegepast word<strong>en</strong>.<br />
Dit onderzoek gebruikt het ontwerp voor het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter als basis voor e<strong>en</strong> fi ctief gevelontwerp,<br />
om zodo<strong>en</strong>de tot e<strong>en</strong> vergelijking te kunn<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> van twee gevelsystem<strong>en</strong> <strong>en</strong> de consequ<strong>en</strong>ties<br />
van de keuze voor één van beide system<strong>en</strong> in de uitwerking van e<strong>en</strong> ontwerp te kunn<strong>en</strong> aanton<strong>en</strong>. Deze<br />
conclusies blijv<strong>en</strong> geldig, ook al is het ontwerp voor het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter inmiddels behoorlijk<br />
gewijzigd <strong>en</strong> wordt niet meer de hele gevel als vliesgevel uitgevoerd. Hierdoor is het ook niet nodig het<br />
onderzoek opnieuw uit te voer<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> gewijzigd gevelontwerp. Wel zull<strong>en</strong> de conslucies uit dit onderzoek<br />
zoveel mogelijk word<strong>en</strong> meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in het ontwerpproces van het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
37
38<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
Oostgevel. Noordgevel.<br />
Westgevel. Zuidgevel.<br />
Gevelaanzicht van de oostgevel van het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter, met e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
Ontwerp voor de in het werk gefabriceerde gevel<br />
Als de gevel voor het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter volg<strong>en</strong>s de in het werk gefabriceerde gevelbouw wordt<br />
uitgevoerd, heeft dat e<strong>en</strong> aantal consequ<strong>en</strong>ties. Het ontwerp verandert door de keuze voor e<strong>en</strong> bepaald<br />
gevelsysteem. Hierbij kan gekoz<strong>en</strong> word<strong>en</strong> om het ontwerp bepal<strong>en</strong>d te lat<strong>en</strong> zijn, <strong>of</strong> het gevelsysteem.<br />
In het kader van dit onderzoek is de keuze gemaakt om het systeem bepal<strong>en</strong>d te lat<strong>en</strong> zijn voor de uitvoering<br />
van de gevel. Zo is er voor gekoz<strong>en</strong> om de afmeting<strong>en</strong> <strong>en</strong> plaats van de ram<strong>en</strong> in de gevel te lat<strong>en</strong><br />
afhang<strong>en</strong> van de mogelijkhed<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> goede vlakverdeling te mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> zoveel mogelijk panel<strong>en</strong> met<br />
gelijke afmeting<strong>en</strong> te krijg<strong>en</strong>.<br />
Opbouw van de gevel<br />
E<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde vliesgevel is opgebouwd uit losse <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels. De <strong>stijl</strong><strong>en</strong> zijn verticale<br />
pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> van aluminium, <strong>en</strong> zijn bevestigd aan de vloerrand. De verticale gevel<strong>stijl</strong><strong>en</strong> drag<strong>en</strong> het eig<strong>en</strong><br />
gewicht van de gevel <strong>en</strong> vang<strong>en</strong> ook de windbelasting op. Deze belasting<strong>en</strong> word<strong>en</strong> via de ophangpunt<strong>en</strong><br />
overgedrag<strong>en</strong> via de vloerrand<strong>en</strong> aan de achterligg<strong>en</strong>de constructie. Tuss<strong>en</strong> de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> lop<strong>en</strong> de horizontale<br />
regels, die ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s uit aluminium pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> bestaan. Omdat de overspanning<strong>en</strong> gemaakt door<br />
de regels kleiner zijn dan van de <strong>stijl</strong><strong>en</strong>, kunn<strong>en</strong> de pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> van de horizontale regels ook e<strong>en</strong> kleinere<br />
maat hebb<strong>en</strong> dan van de <strong>stijl</strong><strong>en</strong>. Op deze manier ontstaat e<strong>en</strong> raamwerk van verticale <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> horizontale<br />
regels. Dit raamwerk moet vervolg<strong>en</strong>s ingevuld word<strong>en</strong> met glasvlakk<strong>en</strong> <strong>en</strong> dichte panel<strong>en</strong> om de<br />
gevel geslot<strong>en</strong> te krijg<strong>en</strong>.<br />
De dichte del<strong>en</strong> van het raamwerk van <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels in de gevel kunn<strong>en</strong> opgevuld word<strong>en</strong> met geïsoleerde<br />
sandwichpanel<strong>en</strong>. Deze panel<strong>en</strong> bestaan uit e<strong>en</strong> binn<strong>en</strong>- <strong>en</strong> buit<strong>en</strong>huid <strong>en</strong> e<strong>en</strong> kern van isoler<strong>en</strong>d<br />
materiaal, bijvoorbeeld PU-schuim. Deze panel<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> geprefabriceerd word<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> fabriek, maar er<br />
kan ook voor gekoz<strong>en</strong> om de verschill<strong>en</strong>de onderdel<strong>en</strong> pas in het werk sam<strong>en</strong> te voeg<strong>en</strong>. De keuze voor<br />
de binn<strong>en</strong>huid <strong>en</strong> buit<strong>en</strong>huid is in principe niet relevant voor dit onderzoek. Er zijn veel material<strong>en</strong> waaruit<br />
gekoz<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong> als buit<strong>en</strong>beplating, zoals hout, trespa, geëmailleerd glas, polyester, al dan niet<br />
gepr<strong>of</strong>i leerde metaalplat<strong>en</strong> <strong>en</strong> dergelijke. De beplating mag alle<strong>en</strong> niet te zwaar zijn voor de bevestiging<br />
in het <strong>stijl</strong>- <strong>en</strong> <strong>regelwerk</strong>, dus ste<strong>en</strong>achtige material<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> alle<strong>en</strong> in uiterst dun gezaagde toepassing<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> gebruikt. Voor de binn<strong>en</strong>zijde van de gevel geldt e<strong>en</strong> vergelijkbare keuze uit beplating<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
afwerking<strong>en</strong>.<br />
In de op<strong>en</strong> del<strong>en</strong> van het raamwerk van <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels kan beglazing word<strong>en</strong> aangebracht. Bij e<strong>en</strong> vliesgevelsysteem<br />
kan het glas direct in het raamwerk van <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels word<strong>en</strong> aangebracht. Er zijn ge<strong>en</strong><br />
aparte kozijnconstructies nodig om het glas te kunn<strong>en</strong> drag<strong>en</strong> anders dan de rubberpr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> waarmee<br />
het glas wordt ingeklemd. Het glas kan word<strong>en</strong> aangebracht in de pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> van de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels <strong>en</strong> met<br />
e<strong>en</strong> klemlijst word<strong>en</strong> vastgezet. Hiermee ontstaat e<strong>en</strong> dichte glaswand. Als er behoefte is aan te op<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
ram<strong>en</strong>, kan in e<strong>en</strong> op<strong>en</strong>ing van het <strong>stijl</strong>- <strong>en</strong> <strong>regelwerk</strong> e<strong>en</strong> inzetkozijn word<strong>en</strong> aangebracht, waarin e<strong>en</strong><br />
te op<strong>en</strong><strong>en</strong> raam kan word<strong>en</strong> aangebracht. In dat geval is er e<strong>en</strong> extra kozijn te zi<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> het <strong>stijl</strong>- <strong>en</strong><br />
<strong>regelwerk</strong>. In geval van het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter kunn<strong>en</strong> bij de kantor<strong>en</strong> te op<strong>en</strong><strong>en</strong> ram<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
toegepast. Bij de andere ruimtes zijn te op<strong>en</strong><strong>en</strong> ram<strong>en</strong> niet gew<strong>en</strong>st, in verband met tocht <strong>en</strong> koudeval.<br />
Aanpassing<strong>en</strong> aan het ontwerp<br />
Bij <strong>stijl</strong>- <strong>en</strong> <strong>regelwerk</strong> zijn de onderdel<strong>en</strong> van de gevel relatief klein. Per verdieping word<strong>en</strong> de verticale<br />
<strong>stijl</strong><strong>en</strong> gedilateerd <strong>en</strong> de horizotale regels zijn tuss<strong>en</strong> de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> bevestigd <strong>en</strong> zijn dus telk<strong>en</strong>s zo lang als<br />
de afstand tuss<strong>en</strong> twee <strong>stijl</strong><strong>en</strong>. Het is voor e<strong>en</strong> goede <strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudige uitvoering van de gevel bevorderlijk<br />
als de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels zoveel mogelijk recht doorlop<strong>en</strong>. De kracht<strong>en</strong> in de constructie kunn<strong>en</strong> dan het<br />
best word<strong>en</strong> afgedrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> de aansluiting<strong>en</strong> zijn het e<strong>en</strong>voudigst <strong>en</strong> het meest e<strong>en</strong>duidig. Om de <strong>stijl</strong><strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> regels recht te lat<strong>en</strong> doorlop<strong>en</strong> bleek het nodig de afmeting<strong>en</strong> van de verschill<strong>en</strong>de raampartij<strong>en</strong> aan<br />
te pass<strong>en</strong>, zodat de raamstrok<strong>en</strong> in het strami<strong>en</strong> van de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels vall<strong>en</strong>. Deze verschuiving<strong>en</strong> zijn<br />
niet bijzonder groot, maar hebb<strong>en</strong> er wel toe geleid dat alle ram<strong>en</strong> nu binn<strong>en</strong> dezelfde standaardmaat<br />
vall<strong>en</strong>.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
39
40<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
Verticale doorsnede van e<strong>en</strong> fragm<strong>en</strong>t van de in het werk gefabriceerde gevel.<br />
Horizontale doorsnede van e<strong>en</strong> fragm<strong>en</strong>t van de in het werk gefabriceerde gevel.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
Er is bewust voor gekoz<strong>en</strong> om de schuine strook beglazing van de foyer <strong>en</strong> publieke ruimtes, die door<br />
het gebouw he<strong>en</strong> naar bov<strong>en</strong> cirkelt, niet recht te trekk<strong>en</strong>. Deze spiraal van publieke ruimtes met de bijbehor<strong>en</strong>de<br />
schuine lijn<strong>en</strong> in de gevel zijn belangrijk voor het concept van het gebouw <strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
uitzondering op de regelmaat van de rechte <strong>en</strong> strakke <strong>stijl</strong>- <strong>en</strong> <strong>regelwerk</strong> gevel. Het gevolg is wel dat er<br />
bij deze schuine lijn<strong>en</strong> in de gevel veel passtukk<strong>en</strong> nodig zijn. Zowel de dichte panel<strong>en</strong> als glasvlakk<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> daar onder e<strong>en</strong> hoek afgesned<strong>en</strong>. Dit levert complicaties in de uitvoering op, maar deze zijn binn<strong>en</strong><br />
het systeem op te loss<strong>en</strong>. In totaal zijn er minder dan 10% unieke passtukk<strong>en</strong> in de gevel, <strong>en</strong> dat is<br />
e<strong>en</strong> acceptabele hoeveelheid.<br />
Onderdel<strong>en</strong> van de gevel<br />
De aluminium <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels van de gevel word<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> fabriek door middel van e<strong>en</strong> extrusie-procedé<br />
gemaakt <strong>en</strong> op l<strong>en</strong>gtemaat afgezaagd <strong>en</strong> zo geleverd. In de gevels zijn door de iets verspring<strong>en</strong>de verdiepingshoogtes<br />
<strong>en</strong> de hogere dakrand drie hoogtemat<strong>en</strong>, van 4,3 meter, 5,8 meter <strong>en</strong> 6,3 meter. De regels<br />
zijn telk<strong>en</strong>s in del<strong>en</strong> van 3 meter te zag<strong>en</strong>. Deze horizontale mat<strong>en</strong> zijn in overe<strong>en</strong>stemming met het gevelgrid<br />
<strong>en</strong> verander<strong>en</strong> verder niet.<br />
Door de standaardisering van de mat<strong>en</strong> van de gevel, is het mogelijk om e<strong>en</strong> groot aantal gelijke panel<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> glasvlakk<strong>en</strong> te mak<strong>en</strong> in de gevel. Dit vergemakkelijkt zowel het ontwerp als de productie <strong>en</strong> uitvoering<br />
van deze gevel. Alle gelijke onderdel<strong>en</strong> hoev<strong>en</strong> namelijk niet gesorteerd te word<strong>en</strong>, maar kunn<strong>en</strong> als<br />
e<strong>en</strong> partij word<strong>en</strong> opgeslag<strong>en</strong> <strong>en</strong> zonder nadere sortering word<strong>en</strong> toegepast in de bouw. In totaal zijn er<br />
ruim 400 panel<strong>en</strong> van 3x1,5 meter nodig, 34 panel<strong>en</strong> van 3x2 meter <strong>en</strong> ruim 100 panel<strong>en</strong> van 3x0,6 meter.<br />
Daarnaast zijn er 43 unieke passtukk<strong>en</strong>, die langs de schuine lijn<strong>en</strong> in de gevel kom<strong>en</strong>. Deze passtukk<strong>en</strong><br />
moet<strong>en</strong> wel per stuk word<strong>en</strong> uitgemet<strong>en</strong> <strong>en</strong> ingeplaatst in de gevel.<br />
De gevelpanel<strong>en</strong> zijn met e<strong>en</strong> gewicht van 45 <strong>of</strong> 60 kg te zwaar om met de hand te word<strong>en</strong> gemonteerd.<br />
E<strong>en</strong> werknemer in de bouw mag volg<strong>en</strong>s Arboregels niet meer till<strong>en</strong> dan 25 kg per persoon. Panel<strong>en</strong> van<br />
bov<strong>en</strong> de 50 kg mog<strong>en</strong> helemaal niet met de hand word<strong>en</strong> gemonteerd. De gevelpanel<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> dus<br />
moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> getild <strong>en</strong> gemonteerd <strong>of</strong> met behlup van e<strong>en</strong> montagelift <strong>of</strong> verreiker. 1<br />
1 Bron: Arboblad till<strong>en</strong> in de bouw; Arbouw.nl<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
41
42<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
Detail van de verticale doorsnede door e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel.<br />
Detail van de horizontale doorsnede door e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
Inhetwerkgefabriceerdegevel<br />
Gevelstotaal<br />
Oppervlakte: Totaal: 4356 m2<br />
Ram<strong>en</strong>: 1720 m2<br />
Dicht: 2636 m2<br />
TotaalVerticalegevel<strong>stijl</strong><strong>en</strong>: 1943,7 meter<br />
TotaalHorizontaleregels: 3150 meter<br />
Gevelpanel<strong>en</strong>: Gewicht<br />
Dicht: 34 3x2m 60kg<br />
402 3x1,5m 45kg<br />
101 3x0,6m 18kg<br />
43 passtuk Variabel<br />
Ram<strong>en</strong>: Gewicht<br />
111 3x1,5m 90kg<br />
17 3x2m 120kg<br />
Raamstrook: 401 2x1,5m<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
43
44<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
Oostgevel. Noordgevel.<br />
Westgevel. Zuidgevel.<br />
Gevelaanzicht van de oostgevel van het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter, met e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Ontwerp voor de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
Bij het ontwerp<strong>en</strong> van de gevel voor het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter volg<strong>en</strong>s de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>bouwwijze is er<br />
ook weer sprake van e<strong>en</strong> aantal aanpassing<strong>en</strong> aan het ontwerp. Ook hier is er, net als met de in het werk<br />
gefabriceerde gevel, voor gekoz<strong>en</strong> om het gevelsysteem zo consequ<strong>en</strong>t mogelijk door te zett<strong>en</strong>. Dit betek<strong>en</strong>t<br />
dat raampartij<strong>en</strong> <strong>en</strong> gevelop<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> waar mogelijk zijn aangepast op de mat<strong>en</strong> van de gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong><br />
<strong>en</strong> dat de systematiek van e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel leid<strong>en</strong>d is in het ontwerp. De op<strong>en</strong> gevelstrook<br />
blijft echter wel e<strong>en</strong> uitzondering in het systeem.<br />
Opbouw van de gevel<br />
De <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel is opgebouwd uit grote, verdiepingshoge gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>. Deze <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> overspann<strong>en</strong><br />
in één keer de afstand van vloer tot vloer. Aan de bov<strong>en</strong>zijde word<strong>en</strong> de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> aan de vloerrand<br />
opgehang<strong>en</strong>, aan de onderzijde sluit<strong>en</strong> de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> door middel van e<strong>en</strong> complexe naad op elkaar<br />
aan. De <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> zijn in principe zelfdrag<strong>en</strong>d <strong>en</strong> nem<strong>en</strong> dus zelf alle interne <strong>en</strong> externe belasting<strong>en</strong> op<br />
de gevel in zich op. Het gevelelem<strong>en</strong>t werkt als e<strong>en</strong> stijf vlak <strong>en</strong> kan zo de windbelasting<strong>en</strong> <strong>en</strong> belasting<strong>en</strong><br />
t<strong>en</strong> gevolge van het eig<strong>en</strong> gewicht drag<strong>en</strong>. Langs de rand, <strong>en</strong> soms ook midd<strong>en</strong> in de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> lop<strong>en</strong><br />
pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong>, die door hun afmeting<strong>en</strong> <strong>en</strong> diepte het elem<strong>en</strong>t stijfheid gev<strong>en</strong>. De rest van het elem<strong>en</strong>t is<br />
opgebouwd uit beplating <strong>en</strong> isolatie <strong>of</strong> beglazing. Deze beplating kan ev<strong>en</strong>als bij de in het werk gefabriceerde<br />
gevel bestaan uit e<strong>en</strong> veelheid aan verschill<strong>en</strong>de material<strong>en</strong>, waarbij ook zwaardere material<strong>en</strong> als<br />
natuurste<strong>en</strong> <strong>en</strong> beton tot de mogelijkheid behor<strong>en</strong>. Doordat de gevelpanel<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> raamwerk gevat zijn,<br />
is het mogelijk e<strong>en</strong> complexere bevestigingsconstructie te mak<strong>en</strong> voor de gevelbeplating dan in geval<br />
van e<strong>en</strong> <strong>stijl</strong>- <strong>en</strong> <strong>regelwerk</strong> gevel.<br />
Raamkozijn<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong>, inclusief beglazing, in zijn geheel word<strong>en</strong> aangebracht in de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>. De plaats<br />
van de ram<strong>en</strong> in het elem<strong>en</strong>t is in principe vrij. Binn<strong>en</strong> het kader van de rand van het elem<strong>en</strong>t kunn<strong>en</strong> de<br />
overige pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> naar behoefte word<strong>en</strong> gevarieerd om e<strong>en</strong> gew<strong>en</strong>ste vlakverdeling mogelijk te mak<strong>en</strong>.<br />
Doordat de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> als geheel zelfdrag<strong>en</strong>d zijn, hoev<strong>en</strong> er ge<strong>en</strong> gevel<strong>stijl</strong><strong>en</strong> door te lop<strong>en</strong> over de hele<br />
gevel. De vlakverdeling van de raampartij<strong>en</strong> over de gevel is dus nog niet bepaald door het systeem van<br />
de gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>. Het is voor de stijfheid van e<strong>en</strong> elem<strong>en</strong>t wel bevorderlijk als er langs de rand<strong>en</strong> van<br />
het elem<strong>en</strong>t nog e<strong>en</strong> gedeelte dicht materiaal is. Zodo<strong>en</strong>de is er bij de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> met e<strong>en</strong> grote glasstrook<br />
voor gekoz<strong>en</strong> om aan de bov<strong>en</strong>- <strong>of</strong> onderrand van het elem<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> massief gedeelte op te nem<strong>en</strong>.<br />
Bij de meeste <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> bleek dit mogelijk, alle<strong>en</strong> loopt in de oost- <strong>en</strong> westgevel de glasgevel van de<br />
foyer soms midd<strong>en</strong> over e<strong>en</strong> elem<strong>en</strong>tscheiding. In die gevall<strong>en</strong> zijn er wel <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> met e<strong>en</strong> glasvlak tot<br />
aan de rand. Die <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> zull<strong>en</strong> iets kwetsbaarder zijn, vooral in de transportfase, maar met behulp van<br />
e<strong>en</strong> extra tijdelijke verstevigingsconstructie kan dit word<strong>en</strong> verholp<strong>en</strong>.<br />
De gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> bestaan uit e<strong>en</strong> raamwerk van pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong>, met langs de rand<strong>en</strong> e<strong>en</strong> naad die aansluit<br />
op de volg<strong>en</strong>de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>. Hierdoor ontstaan bij de elem<strong>en</strong>tscheid<strong>en</strong>de naad altijd dubbele pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong>.<br />
Deze dubbele pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>gesteld pr<strong>of</strong>i el beschouwd word<strong>en</strong> voor de krachtswerking<br />
<strong>en</strong> in aanzicht kan e<strong>en</strong> dubbel, sam<strong>en</strong>gesteld pr<strong>of</strong>i el daardoor vrijwel ev<strong>en</strong> breed zijn als e<strong>en</strong> conv<strong>en</strong>tioneel,<br />
<strong>en</strong>kel pr<strong>of</strong>i el. Het ontwerp voor de gevel verandert in zoverre door de keuze voor e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel<br />
dat <strong>en</strong>kele raampartij<strong>en</strong> meer word<strong>en</strong> gestandaardiseerd, zodat er minder verschill<strong>en</strong>de variant<strong>en</strong> van<br />
de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> hoev<strong>en</strong> te word<strong>en</strong> gemaakt <strong>en</strong> de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> meer in serie geproduceerd kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />
Er zijn door de vorm<strong>en</strong> van de gevel <strong>en</strong> de schuine lijn<strong>en</strong> echter wel relatief veel uitzonderlijke <strong>en</strong> unieke<br />
<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> voor de gevel nodig.<br />
Cruciale punt<strong>en</strong> in het ontwerp<br />
De elem<strong>en</strong>tscheid<strong>en</strong>de naad is e<strong>en</strong> cruciaal punt in de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel, aangezi<strong>en</strong> daar de dichting van<br />
de gevel bereikt wordt. Deze naad moet de gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> lucht- wind- <strong>en</strong> waterdicht op elkaar lat<strong>en</strong><br />
aansluit<strong>en</strong>. Om e<strong>en</strong> goede dichting te garander<strong>en</strong>, zal deze naad bestaan uit e<strong>en</strong> aantal rubberpr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong><br />
achter elkaar. De buit<strong>en</strong>ste naad di<strong>en</strong>t de afwatering van de gevel te verzorg<strong>en</strong>, reg<strong>en</strong>water dat op de<br />
gevel loopt wordt hier teg<strong>en</strong>gehoud<strong>en</strong>. Door luchtdrukverschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> binn<strong>en</strong>- <strong>en</strong> buit<strong>en</strong>zijde van de<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
45
46<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
Verticale doorsnede van e<strong>en</strong> gevelfragm<strong>en</strong>t van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel.<br />
Horizontale doorsnede van e<strong>en</strong> gevelfragm<strong>en</strong>t van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
gevel <strong>en</strong> wind op de gevel zal er echter wel e<strong>en</strong> kleine hoeveelheid water door deze eerste naad naar<br />
binn<strong>en</strong> dring<strong>en</strong>. Dit water wordt opgevang<strong>en</strong> in de ruimte tuss<strong>en</strong> het eerste <strong>en</strong> tweede rubberpr<strong>of</strong>i el <strong>en</strong><br />
kan vanuit het laagste punt in deze ruimte word<strong>en</strong> weggevoerd naar buit<strong>en</strong>. Het tweede rubberpr<strong>of</strong>i el<br />
houdt vervolg<strong>en</strong>s het binn<strong>en</strong>gedrong<strong>en</strong> water teg<strong>en</strong> <strong>en</strong> garandeert de waterdichting van de gevel. E<strong>en</strong><br />
derde <strong>en</strong> soms zelfs vierde pr<strong>of</strong>i el geeft e<strong>en</strong> extra zekerheid, mocht e<strong>en</strong> van beide pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> niet volledig<br />
afdicht<strong>en</strong> <strong>of</strong> na verloop van tijd gaan lekk<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> goede pr<strong>of</strong>i lering van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> ter plekke van de<br />
elem<strong>en</strong>tscheid<strong>en</strong>de naad kan de waterdichting bevorder<strong>en</strong>.<br />
Door de elem<strong>en</strong>tscheid<strong>en</strong>de naad niet recht, maar met <strong>en</strong>ige knikk<strong>en</strong> <strong>of</strong> overlap te lat<strong>en</strong> verlop<strong>en</strong>, wordt<br />
de naad langer <strong>en</strong> kan de beter weerstand bied<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> wind- <strong>en</strong> luchtdruk. Vooral e<strong>en</strong> messing- <strong>en</strong><br />
groefconstructie is erg goed sluit<strong>en</strong>d te krijg<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> complexere naad betek<strong>en</strong>t wel dat de montage van<br />
de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> ingewikkelder wordt. Bij het plaats<strong>en</strong> van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> zal meer deskundigheid nodig zijn<br />
om te garander<strong>en</strong> dat de naad goed aansluit <strong>en</strong> alle pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> doorlop<strong>en</strong>. Hoe meer de elem<strong>en</strong>tscheid<strong>en</strong>de<br />
naad geknikt is <strong>en</strong> met e<strong>en</strong> messing <strong>en</strong> groef principe werkt, hoe nauwkeuriger de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> in elkaar<br />
geschov<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s de montage. De naad wordt door e<strong>en</strong> ingewikkelde pr<strong>of</strong>i lering ook<br />
kwetsbaarder tijd<strong>en</strong>s het vervoer. Op het mom<strong>en</strong>t dat e<strong>en</strong> gevelelem<strong>en</strong>t erg<strong>en</strong>s teg<strong>en</strong>aan botst tijd<strong>en</strong>s<br />
het vervoer <strong>of</strong> de montage, kan juist de rand met de elem<strong>en</strong>tscheid<strong>en</strong>de naad snel beschadigd rak<strong>en</strong>. Als<br />
die naad door deze beschadiging niet meer goed aansluit, is het hele elem<strong>en</strong>t onbruikbaar. Deze naad<br />
moet dus goed beschermd word<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s de transport- <strong>en</strong> montagefase.<br />
Onderdel<strong>en</strong> van de gevel<br />
De <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel bestaat uit e<strong>en</strong> beperkt aantal grote gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>. Doordat de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> groter<br />
van afmeting zijn, is het echter wel lastiger om grotere series te mak<strong>en</strong> in het ontwerp. Immers, e<strong>en</strong> groter<br />
elem<strong>en</strong>t beslaat eerder e<strong>en</strong> uitzondering in de gevel. Door de grotere maat van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> is het ook<br />
minder goed mogelijk om bij de indeling van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> om de uitzondering<strong>en</strong> in de gevel he<strong>en</strong> te<br />
werk<strong>en</strong>. Doordat de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> verdiepingshoog zijn, is het om te beginn<strong>en</strong> al nodig om drie ho<strong>of</strong>dseries<br />
<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> te mak<strong>en</strong>, voor elke verdiepingshoogte. Daarnaast zijn er dus per serie e<strong>en</strong> aantal variant<strong>en</strong><br />
nodig voor de verschill<strong>en</strong>de raampartij<strong>en</strong>.<br />
In totaal zijn er 287 gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> nodig voor de gevels van het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter. Daarvan zijn<br />
er 13 variant<strong>en</strong> van <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> die vaker dan e<strong>en</strong>malig voorkom<strong>en</strong>, <strong>en</strong> 38 <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> die uniek zijn <strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong>malig voorkom<strong>en</strong>. Hierbij is nog ge<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>ing gehoud<strong>en</strong> met ev<strong>en</strong>tuele voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> aan de binn<strong>en</strong>zijde<br />
van de gevel, zoals aangebrachte bekabeling <strong>en</strong> aansluiting<strong>en</strong> voor binn<strong>en</strong>wand<strong>en</strong>. Hierdoor zal<br />
het aantal unieke <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> naar verwachting nog verder to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>. De seriegrootte van de repeter<strong>en</strong>de<br />
gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> is telk<strong>en</strong>s vrij beperkt, met maximaal <strong>en</strong>kele ti<strong>en</strong>tall<strong>en</strong> gelijkvormige <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>. In de<br />
praktijk zal dit erop neerkom<strong>en</strong> dat de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> allemaal op maat gemaakt word<strong>en</strong>. Het voordeel van<br />
massaproductie is met <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> van dergelijke afmeting<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> dergelijke complexiteit ook niet al te<br />
groot. De productie van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> zal toch al grot<strong>en</strong>deels maatwerk zijn in e<strong>en</strong> fabriek. De <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong><br />
zull<strong>en</strong> ligg<strong>en</strong>d op e<strong>en</strong> tafel word<strong>en</strong> geassembleerd in e<strong>en</strong> fabriek <strong>en</strong> per elem<strong>en</strong>t kunn<strong>en</strong> de onderdel<strong>en</strong><br />
aan de hand van e<strong>en</strong> assemblagetek<strong>en</strong>ing word<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>gevoegd. Doordat de variaties tuss<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de<br />
<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> niet heel groot zijn, voornamelijk varieert de plaats <strong>en</strong> de afmeting van de ram<strong>en</strong>,<br />
zal de productie relatief e<strong>en</strong>voudig per elem<strong>en</strong>t kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangepast. 1<br />
1 Bron: gesprek met Ton Geerts, Schüco Nederland.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
47
48<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
Detail van de verticale doorsnede door e<strong>en</strong> elem<strong>en</strong>tscheid<strong>en</strong>d pr<strong>of</strong>i el.<br />
Detail van de horizontale doorsnede door e<strong>en</strong> elem<strong>en</strong>tscheid<strong>en</strong>d pr<strong>of</strong>i el.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
Elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>gevel<br />
Gevelstotaal<br />
Oppervlakte: Totaal: 4356 m2<br />
Ram<strong>en</strong>: 1720 m2<br />
Dicht: 2636 m2<br />
Gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>:<br />
Dakrand:5800x3000mm aantal Gewicht<br />
A.Geslot<strong>en</strong> 17 1000kg<br />
B.Raam1500mm 31 1200kg<br />
C.Raam2700mm 4 1250kg<br />
D.Dakrand+raam 10 1300kg<br />
E.Uniekpasstuk 4 Variabel<br />
Hoogelem<strong>en</strong>t:6300x3000mm<br />
F.Geslot<strong>en</strong> 26 1200kg<br />
G.Raam1500mm 7 1400kg<br />
H.Raam2700mm 8 1450kg<br />
I.Raamelem<strong>en</strong>t 12 1500kg<br />
J.Uniekpasstuk 17 Variabel<br />
Standaardelem<strong>en</strong>t:4300x3000mm<br />
K.Geslot<strong>en</strong> 41 800kg<br />
L.Raam1500mm 24 900kg<br />
M.Raam2700mm 17 950kg<br />
N.Raamelem<strong>en</strong>t 24 1000kg<br />
O.Raamelem<strong>en</strong>t 28 1000kg<br />
P.Uniekpasstuk 17 Variabel<br />
Totaalunieke<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>: 38<br />
13repeter<strong>en</strong>dee<strong>en</strong>hed<strong>en</strong><br />
Totaalaantal<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>: 287<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
49
50<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
Statisch schema van e<strong>en</strong> vliesgevel met verdiepingshoge <strong>stijl</strong><strong>en</strong>. Statisch schema van e<strong>en</strong> vliesgevel met doorlop<strong>en</strong>de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> over meerdere<br />
verdieping<strong>en</strong>.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwkundige aansluiting<strong>en</strong><br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
In dit ho<strong>of</strong>dstuk zal aandacht geschonk<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aan de bouwkundige aansluiting<strong>en</strong> van de in het werk<br />
gefabriceerde gevel <strong>en</strong> de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel. Eerst zal de krachtswerking van vliesgevels word<strong>en</strong> onderzocht,<br />
waarna gekek<strong>en</strong> zal word<strong>en</strong> naar de consequ<strong>en</strong>ties van deze krachtswerking voor de bouwkundige<br />
detaillering <strong>en</strong> montage van deze gevelsystem<strong>en</strong>. Vervolg<strong>en</strong>s zal aan de hand van e<strong>en</strong> aantal refer<strong>en</strong>tiedetails<br />
<strong>en</strong> praktijkvoorbeeld<strong>en</strong> de toepassing van deze principes word<strong>en</strong> bestudeerd, waarna e<strong>en</strong> conclusie<br />
zal volg<strong>en</strong>.<br />
Vliesgevelsystem<strong>en</strong> <strong>en</strong> krachtswerking<br />
E<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel <strong>en</strong> e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel zijn beide constructief te beschouw<strong>en</strong> als<br />
vliesgevels. E<strong>en</strong> vliesgevel is e<strong>en</strong> niet-drag<strong>en</strong>de gevel die in principe minimaal verdiepingshoog is. E<strong>en</strong><br />
vliesgevel heeft alle<strong>en</strong> e<strong>en</strong> functie als geveldichting, de sterkte, stijfheid <strong>en</strong> stabiliteit van het gebouw<br />
word<strong>en</strong> door de draagconstructie verzorgd. E<strong>en</strong> vliesgevel staat constructief los van de draagconstructie<br />
<strong>en</strong> verzorgt de visuele, bouwkundige <strong>en</strong> bouwfysische scheiding tuss<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> <strong>en</strong> buit<strong>en</strong>. Doordat de<br />
vliesgevel ge<strong>en</strong> constructieve <strong>of</strong> stabiliteitsfuncties hoeft te vervull<strong>en</strong>, kan e<strong>en</strong> vliesgevel met e<strong>en</strong> minimum<br />
aan constructie word<strong>en</strong> opgebouwd <strong>en</strong> vaak uiterst transparant zijn.<br />
De vliesgevel draagt ge<strong>en</strong> andere verticale belasting<strong>en</strong> dan het eig<strong>en</strong> gewicht. Windbelasting<strong>en</strong> <strong>en</strong> overige<br />
horizontale belasting<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> soms in de pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> zelf word<strong>en</strong> opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> <strong>en</strong> afgedrag<strong>en</strong> naar<br />
de bevestigingspunt<strong>en</strong>, maar zeker bij grote geveloppervlaktes is er vaak e<strong>en</strong> aparte constructie nodig<br />
om de windbelasting<strong>en</strong> op te vang<strong>en</strong>. Dit kunn<strong>en</strong> extra kolomm<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> vakwerk <strong>of</strong> e<strong>en</strong> spanconstructie<br />
van staalkabels zijn. Gebruikelijk is ook om e<strong>en</strong> vliesgevel bij grote geveloppervlaktes constructief door te<br />
koppel<strong>en</strong> naar de achterligg<strong>en</strong>de draagconstructie <strong>en</strong> zo de horizontale windbelasting<strong>en</strong> af te drag<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
de gevelpr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> beperkt in afmeting<strong>en</strong> te houd<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde vliesgevel bestaat uit e<strong>en</strong> combinatie van horizontale <strong>en</strong> verticale pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong>.<br />
Meestal zijn de verticale pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> drag<strong>en</strong>d voor de gevel <strong>en</strong> drag<strong>en</strong> de horizontale regels hun belasting<strong>en</strong><br />
over aan de verticale <strong>stijl</strong><strong>en</strong>. De <strong>stijl</strong><strong>en</strong> van e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel zijn één <strong>of</strong> meerdere verdieping<strong>en</strong><br />
hoog <strong>en</strong> zijn constructief bevestigd aan de vloerrand<strong>en</strong>. Als de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> verdiepingshoog zijn, heeft<br />
elke <strong>stijl</strong> twee bevestigingspunt<strong>en</strong>, aan de bov<strong>en</strong>- <strong>en</strong> onderzijde. Eén van deze bevestiging<strong>en</strong>, meestal de<br />
bov<strong>en</strong>ste, draagt de <strong>stijl</strong>. De andere bevestiging is in verticale richting beweg<strong>en</strong>d uitgevoerd, zodat de<br />
vervorming<strong>en</strong> in de <strong>stijl</strong> t<strong>en</strong> gevolge van temperatuur <strong>en</strong> belasting<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> plaatsvind<strong>en</strong>. Constructief<br />
zijn deze aansluiting<strong>en</strong> op te vatt<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> scharnier <strong>en</strong> e<strong>en</strong> roloplegging. Als de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> over meerdere<br />
verdieping<strong>en</strong> doorlop<strong>en</strong>, is altijd maar één verbinding als e<strong>en</strong> scharnier uitgevoerd, de andere verbinding<strong>en</strong><br />
zijn dan allemaal beweg<strong>en</strong>d uitgevoerd, als e<strong>en</strong> roloplegging. Door steeds maar één punt van de <strong>stijl</strong><br />
te fi xer<strong>en</strong> word<strong>en</strong> spanning<strong>en</strong> in de <strong>stijl</strong> t<strong>en</strong> gevolge van verhinderde beweging<strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong>. 1<br />
E<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel bestaat uit grote, verdiepingshoge raamwerk<strong>en</strong> van <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels. In teg<strong>en</strong>stelling<br />
tot e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel is bij e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel het gehele raamwerk drag<strong>en</strong>d voor de<br />
gevel. Het stijve kader van het elem<strong>en</strong>t, met pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> aan alle zijd<strong>en</strong>, verzorgt voor het grootste deel de<br />
sterkte <strong>en</strong> stijfheid van het elem<strong>en</strong>t. Bij grote gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> kunn<strong>en</strong> hier nog pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> midd<strong>en</strong> in het<br />
elem<strong>en</strong>t aan toegevoegd word<strong>en</strong>. De <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> zijn vervolg<strong>en</strong>s met montageankers opgehang<strong>en</strong> aan de<br />
draagconstructie van het gebouw. Meestal zijn deze montagepunt<strong>en</strong> aan de bov<strong>en</strong>zijde van e<strong>en</strong> elem<strong>en</strong>t<br />
aangebracht, zodat het elem<strong>en</strong>t aan de vloerrand kan word<strong>en</strong> gemonteerd <strong>en</strong> van vloer tot vloer de gevel<br />
kan dicht<strong>en</strong>. De onderzijde van het elem<strong>en</strong>t is in verticale richting beweg<strong>en</strong>d bevestigd aan het elem<strong>en</strong>t<br />
eronder, door middel van e<strong>en</strong> stekeind aan de bov<strong>en</strong>zijde van het onderligg<strong>en</strong>de elem<strong>en</strong>t. Op die manier<br />
is het elem<strong>en</strong>t aan bov<strong>en</strong>- <strong>en</strong> onderzijde bevestigd <strong>en</strong> kan het elem<strong>en</strong>t door de beweg<strong>en</strong>de verbinding<br />
aan de onderzijde nog vervorm<strong>en</strong> onder temperatuur <strong>en</strong> belasting<strong>en</strong>. De bov<strong>en</strong>ste aansluiting, met de<br />
montageankers, is constructief op te vatt<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> scharnier. De bevestiging aan de onderzijde is op te<br />
vatt<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> roloplegging. In geval van grote gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> kunn<strong>en</strong> de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> over meerdere verdieping<strong>en</strong><br />
doorlop<strong>en</strong>. In dat geval is alle<strong>en</strong> de bov<strong>en</strong>ste bevestiging aan de vloerrand e<strong>en</strong> scharnier<strong>en</strong>d<br />
1 Watts, A. , Modern Construction Handbook p. 62-67<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
51
52<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
Montagepunt<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel; bov<strong>en</strong>aan e<strong>en</strong> scharnier<strong>en</strong>de verbinding, onderaan e<strong>en</strong> roloplegging<br />
122 660<br />
228 049<br />
205 934<br />
Montagepunt in het werk gefabriceerde gevel - Scharnier<br />
Dübel Adapter<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
Montagepunt in het werk gefabriceerde gevel - Roloplegging<br />
Bron: Schüco Bron: Schüco<br />
Dübel<br />
Adapter
anker, <strong>en</strong> zijn de overige ankers roloplegging<strong>en</strong>. 2<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
Bouwkundige detaillering van oplegging<strong>en</strong><br />
Bij de in het werk gefabriceerde gevel bestaat e<strong>en</strong> oplegging uit e<strong>en</strong> ankerplaat, die aan <strong>of</strong> op de vloerrand<br />
bevestigd wordt <strong>en</strong> in twee horizontale richting<strong>en</strong> te stell<strong>en</strong> is. Deze ankerplaat bevat vervolg<strong>en</strong>s<br />
twee ev<strong>en</strong>wijdige stekk<strong>en</strong>, waartuss<strong>en</strong> e<strong>en</strong> <strong>stijl</strong> geschov<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong>. Met bout<strong>en</strong> kan de <strong>stijl</strong> dan vervolg<strong>en</strong>s<br />
word<strong>en</strong> vastgezet in de oplegging. Deze boutbevestiging is vervolg<strong>en</strong>s nog in verticale richting<br />
stelbaar, zodat het ankerpunt in alle drie dim<strong>en</strong>sies stelmogelijkhed<strong>en</strong> heeft. Afhankelijk van de constructieve<br />
functie van de aansluiting kan er e<strong>en</strong> scharnier <strong>of</strong> e<strong>en</strong> roloplegging van gemaakt word<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele<br />
bout in e<strong>en</strong> slobgat is te schematiser<strong>en</strong> als roloplegging, twee bout<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> monagepunt vorm<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
scharnier<strong>en</strong>de oplegging.<br />
De montagepunt<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel zijn verkrijgbaar in e<strong>en</strong> aantal standaard<br />
modell<strong>en</strong> <strong>en</strong> afmeting<strong>en</strong>, waarbij de maximale belasting per montagepunt is gegarandeerd op basis van<br />
test<strong>en</strong>. Door deze verankering<strong>en</strong> te standaardiser<strong>en</strong>, hoeft e<strong>en</strong> gevelontwerper niet voor elke gevel e<strong>en</strong><br />
nieuw constructief detail te ontwikkel<strong>en</strong> <strong>en</strong> te test<strong>en</strong>. Afhankelijk van de mat<strong>en</strong> van de constructie, de<br />
belasting<strong>en</strong> <strong>en</strong> de achterligg<strong>en</strong>de constructie kan e<strong>en</strong> geschikte verankering gekoz<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Bij e<strong>en</strong> in<br />
het werk gefabriceerde gevel zijn de gevelankers meestal haaks teg<strong>en</strong> de vloerrand bevestigd. De <strong>stijl</strong><strong>en</strong><br />
kunn<strong>en</strong> dan vrij dicht teg<strong>en</strong> de vloerrand aan word<strong>en</strong> bevestigd in de montageankers, terwijl de tuss<strong>en</strong>ruimte<br />
tuss<strong>en</strong> vloer <strong>en</strong> gevel wordt gedicht met minerale wol <strong>en</strong> e<strong>en</strong> stal<strong>en</strong> hoekpr<strong>of</strong>i el, om brandoverslag<br />
teg<strong>en</strong> te gaan. De ankers voor e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel kunn<strong>en</strong> ook aan de bov<strong>en</strong>zijde<br />
van de vloerrand bevestigd word<strong>en</strong>, dan kan de bevestiging naderhand word<strong>en</strong> ingestort in de dekvloer<br />
<strong>of</strong> weggewerkt onder e<strong>en</strong> verhoogde dekvloer. De montage van de ankers is bij deze variant iets e<strong>en</strong>voudiger,<br />
doordat m<strong>en</strong> de ankers op de vloerrand moet bevestig<strong>en</strong>, <strong>en</strong> dit kan e<strong>en</strong>voudiger van binn<strong>en</strong>uit<br />
het gebouw. De ankers word<strong>en</strong> in deze vorm wel met e<strong>en</strong> extra buig<strong>en</strong>d mom<strong>en</strong>t belast, doordat er e<strong>en</strong><br />
grotere afstand is tuss<strong>en</strong> de bevestiging van de gevel <strong>en</strong> de bevestiging in de draagconstructie. 3<br />
Bij e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel wordt het gevelelem<strong>en</strong>t bevestigd aan de draagconstructie door midd<strong>en</strong> van<br />
montageankers. Deze ankers zijn in de pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> van het elem<strong>en</strong>t verwerkt <strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> de vorm van hak<strong>en</strong>,<br />
die uit het elem<strong>en</strong>t stek<strong>en</strong>. Met deze hak<strong>en</strong> kan het elem<strong>en</strong>t in de montagebeugels gehang<strong>en</strong> word<strong>en</strong>,<br />
die aan de draagconstructie bevestigd zijn. Deze montagebeugels zijn in twee horizontale richting<strong>en</strong> stelbaar,<br />
de diepte waarmee de hak<strong>en</strong> in de beugels schuiv<strong>en</strong> vormt de verticale stelmogelijkheid. De hak<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> plaat vastgezet, zodat de verbinding in verticale richting gefi xeerd is. Op deze manier is<br />
deze aansluiting te schematiser<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> scharnier.<br />
Aan de ankers in het elem<strong>en</strong>t zit aan de bov<strong>en</strong>zijde e<strong>en</strong> stekeleinde, dat uit het elem<strong>en</strong>t steekt. Met dit<br />
stekeinde kan de verbinding gemaakt word<strong>en</strong> met het bov<strong>en</strong>ligg<strong>en</strong>de elem<strong>en</strong>t. In de onderrand van dat<br />
elem<strong>en</strong>t zitt<strong>en</strong> uitsparing<strong>en</strong>, waarmee het over de stekeind<strong>en</strong> he<strong>en</strong> schuift. Op die manier ontstaat er e<strong>en</strong><br />
schuiv<strong>en</strong>de verbinding tuss<strong>en</strong> twee bov<strong>en</strong> elkaar ligg<strong>en</strong>de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>. Deze verbinding is te schematiser<strong>en</strong><br />
als e<strong>en</strong> roloplegging.<br />
Bij e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel kunn<strong>en</strong> de ankerpunt<strong>en</strong> zowel aan als op de vloerrand bevestigd word<strong>en</strong>. In vergelijking<br />
met de in het werk gefabriceerde gevel is er meer ruimte nodig voor de montageankers. M<strong>en</strong><br />
kan bij e<strong>en</strong> geprefabriceerd elem<strong>en</strong>t niet meer de zijkant<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> <strong>stijl</strong> bereik<strong>en</strong> om bout<strong>en</strong> door de <strong>stijl</strong><br />
te bevestig<strong>en</strong>. De ankers van e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel stek<strong>en</strong> uit het elem<strong>en</strong>t <strong>en</strong> er moet voldo<strong>en</strong>de ruimte<br />
zijn tuss<strong>en</strong> de gevel <strong>en</strong> de vloerrand om de ankers uiteindelijk te bevestig<strong>en</strong> <strong>en</strong> te stell<strong>en</strong>. Als de montageankers<br />
voor e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel voor de vloerrand bevestigd word<strong>en</strong>, is er veel ruimte nodig tuss<strong>en</strong><br />
de vloerrand <strong>en</strong> de gevel om de ankers te kunn<strong>en</strong> bevestig<strong>en</strong> <strong>en</strong> de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> te kunn<strong>en</strong> monter<strong>en</strong>. De<br />
afsluiting van deze ruimte tuss<strong>en</strong> gevel <strong>en</strong> vloer zal met het oog op brandoverslag extra aandacht verdie-<br />
2 Watts, A. , Modern Construction Handbook p. 67-69<br />
3 Productinformatie Schüco, Watts, A. , Modern Construction Handbook p. 72-84<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
53
54<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
Montagepunt van e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel, in één elem<strong>en</strong>t zijn<br />
e<strong>en</strong> scharnier<strong>en</strong>de <strong>en</strong> e<strong>en</strong> roloplegging gecombineerd<br />
Montagepunt<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel; bov<strong>en</strong>aan e<strong>en</strong> oplegging voor de vloerrand, onderaan e<strong>en</strong> oplegging bov<strong>en</strong> de<br />
vloerrand. Bron: Schüco<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
n<strong>en</strong>. Als er gekoz<strong>en</strong> wordt voor e<strong>en</strong> montageanker aan de bov<strong>en</strong>zijde van de vloerrand, is er iets minder<br />
ruimte nodig tuss<strong>en</strong> gevel <strong>en</strong> vloer, aangezi<strong>en</strong> de montage van het anker op de vloerrand gebeurt <strong>en</strong> er<br />
niet voor. Wel wordt het anker ingestort in de dekvloer, wat latere aanpasbaarheid bemoeilijkt, <strong>of</strong> de dekvloer<br />
moet voor de vloerrand beëindigd word<strong>en</strong>. Het montageanker mag ook niet te groot zijn als het op<br />
de vloer wordt bevestigd, omdat anders het anker bov<strong>en</strong> de vloerrand uit zal stek<strong>en</strong>. 4<br />
Bij zowel de in het werk gefabriceerde gevel als de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel maakt het voor de montage <strong>en</strong> detaillering<br />
weinig verschil welk type vloer<strong>en</strong> <strong>en</strong> constructie gebruikt wordt. Door het gebruik van montageankers<br />
is er e<strong>en</strong> overbruggingsconstructie tuss<strong>en</strong> de vliesgevel <strong>en</strong> de draagconstructie. De vliesgevel heeft<br />
verder weinig relatie met de achterligg<strong>en</strong>de constructie, behalve de afracht van het eig<strong>en</strong> gewicht <strong>en</strong> de<br />
windbelasting<strong>en</strong>. Bij de meeste vloer- <strong>en</strong> constructiesystem<strong>en</strong> zoals de in het werk gestorte betonvloer,<br />
de kanaalplaatvloer, de staaplaat-betonvloer, <strong>en</strong> alle variant<strong>en</strong> van holle betonvloer<strong>en</strong>, is het mogelijk om<br />
aan <strong>of</strong> op de vloerrand<strong>en</strong> ankers te bevestig<strong>en</strong>. Wel kan het nodig zijn om in de vloer, <strong>of</strong> in de dekvloer,<br />
met het aanbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van wap<strong>en</strong>ing rek<strong>en</strong>ing te houd<strong>en</strong> met de belasting<strong>en</strong> die optred<strong>en</strong> t<strong>en</strong> gevolge van<br />
de vliesgevel. In geval van e<strong>en</strong> holle staalconstructie zal in plaats van e<strong>en</strong> dikke vloerrand e<strong>en</strong> stal<strong>en</strong> balk<br />
ter plaatse van de gevel moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangebracht, om de gevel aan te kunn<strong>en</strong> monter<strong>en</strong>. Bij beide<br />
gevelsystem<strong>en</strong> is de krachtswerking op de draagconstructie vergelijkbaar, dus hierin verschill<strong>en</strong> beide<br />
gevelsystem<strong>en</strong> nauwelijks.<br />
Montagepunt<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel, links is e<strong>en</strong> scharnier<strong>en</strong>de verbinding te zi<strong>en</strong>,<br />
rechts is dezelfde verbinding als roloplegging uitgevoerd Bron: Schüco<br />
4 Productinformatie Schüco, Oestele, E. (e.a.) , Doppelschalige Fassad<strong>en</strong>; Ganzheitliche planung. p. 156-160<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
55
56<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
Refer<strong>en</strong>tiedetails<br />
Aan de hand van e<strong>en</strong> aantal standaard refer<strong>en</strong>tiedetails van vliesgevels zull<strong>en</strong> de principes van bevestiging<br />
van de gevels aan verschill<strong>en</strong>de variant<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> draagconstructie kort toegelicht word<strong>en</strong>. Deze<br />
refer<strong>en</strong>tiedetails zijn ontle<strong>en</strong>d aan de standaard refer<strong>en</strong>tiedetails van de stichting bouwresearch <strong>en</strong> de<br />
stichting bouw<strong>en</strong> met staal. 1<br />
Het eerste detail, S 01.01, heeft e<strong>en</strong> staalconstructie, kanaalplaatvloer<strong>en</strong> opgelegd op stal<strong>en</strong> balk<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde vliesgevel. De kanaalplaatvloer<strong>en</strong> zijn afgewerkt met e<strong>en</strong> drukvloer, wat betek<strong>en</strong>t<br />
dat in het werk e<strong>en</strong> laag beton over de gelegde kanaalplat<strong>en</strong> wordt gestort. In deze drukvloer kan<br />
e<strong>en</strong> laag wap<strong>en</strong>ing word<strong>en</strong> aangebracht om de kanaalplat<strong>en</strong> aan elkaar te verbind<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> stijve vloer.<br />
De gevel is met stal<strong>en</strong> ankers bevestigd aan de rand<strong>en</strong> van de vloer. Deze ankers zijn in de betonn<strong>en</strong> rand<br />
van de vloer bevestigd met bout<strong>en</strong>. Doordat de gevel in het werk gefabriceerd is, kan de ruimte tuss<strong>en</strong> de<br />
vloerrand <strong>en</strong> de gevel beperkt gehoud<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. De ruimte tuss<strong>en</strong> de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> de vloer wordt gedicht<br />
met minerale wol <strong>en</strong> door middel van e<strong>en</strong> stal<strong>en</strong> strip gedicht.<br />
Het tweede detail, S 01.03 bestaat uit e<strong>en</strong> stal<strong>en</strong> draagconstructie met holle staal-betonvloer<strong>en</strong>. Deze holle<br />
staal-betonvloer<strong>en</strong> bestaan uit e<strong>en</strong> betonschil van minimale dikte <strong>en</strong> verder e<strong>en</strong> combinatie van stal<strong>en</strong><br />
balk<strong>en</strong> met daarbov<strong>en</strong> e<strong>en</strong> akoestisch losgekoppelde topvloer. Hier kunn<strong>en</strong> de ankers voor de vliesgevel<br />
niet aan de vloerrand bevestigd word<strong>en</strong>, aangezi<strong>en</strong> die te dun is. In plaats daarvan loopt er e<strong>en</strong> stal<strong>en</strong><br />
randbalk langs de gevel, waaraan de vliesgevel bevestigd kan word<strong>en</strong>. In de <strong>en</strong>e richting is deze randbalk<br />
onderdeel van de ho<strong>of</strong>ddraagconstructie <strong>en</strong> draagt deze ook de vloer, in de andere richting is het e<strong>en</strong><br />
aparte randbalk, die dan ook e<strong>en</strong> kleinere maat heeft. De verankering<strong>en</strong> voor de vliesgevel zijn gelast <strong>en</strong><br />
gebout aan de staalconstructie.<br />
Bij het derde detail, S 01.05, is e<strong>en</strong> staalconstructie in combinatie met e<strong>en</strong> staalplaat-betonvloer toegepast.<br />
Op e<strong>en</strong> gepr<strong>of</strong>i leerde staalplaat wordt in het werk e<strong>en</strong> vrij dunne betonvloer gestort. Door de combinatie<br />
met e<strong>en</strong> gepr<strong>of</strong>i leerde staalplaat kan de betonvloer dun gehoud<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Bij deze vloer zijn de ankers<br />
voor de vliesgevel niet teg<strong>en</strong>, maar op de vloerrand bevestigd, <strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s ingestort in de dekvloer. Dit<br />
is gedaan vanwege de beperkte dikte van de vloer, hierdoor zal het lastiger zijn om e<strong>en</strong> groot anker teg<strong>en</strong><br />
de vloerrand aan te bevestig<strong>en</strong>. De ankers word<strong>en</strong> hierdoor wel iets langer <strong>en</strong> de ruimte tuss<strong>en</strong> de vloerrand<br />
<strong>en</strong> de gevel wordt iets groter door de afwijk<strong>en</strong>de vorm van de ankers.<br />
Het vierde detail, S 01.02, bestaat uit e<strong>en</strong> staalconstructie met kanaalplaatvloer<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel.<br />
De constructie is vergelijkbaar met detail S 01.01, maar nu is er e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel toegepast. De ankers<br />
voor de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel zijn teg<strong>en</strong> de vloerrand bevestigd <strong>en</strong> de bevestiging vindt plaats tuss<strong>en</strong> de gevel<br />
<strong>en</strong> de voerrand. Hierdoor wordt de ruimte tuss<strong>en</strong> gevel <strong>en</strong> vloerrand groter dan bij ditzelfde detail bij<br />
e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel, daar kon immers de bevestiging plaatsvind<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de <strong>stijl</strong><strong>en</strong>, in<br />
het vlak van de gevel. Deze grotere ruimte tuss<strong>en</strong> vloerrand <strong>en</strong> gevel wordt gevuld met minerale wol; <strong>en</strong><br />
afgedicht met e<strong>en</strong> gezette staalplaat aan bov<strong>en</strong>zijde <strong>en</strong> onderzijde ter voorkoming van brandoverslag.<br />
Het laatste detail, S 01.04, is e<strong>en</strong> staalconstructie in combinatie met e<strong>en</strong> staalplaat-betonvloer. Hierbij is<br />
e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel toegepast, die met ankers aan de bov<strong>en</strong>zijde van de vloerrand bevestigd is. De constructie<br />
van dit detail is vergelijkbaar met detail S 01.05, maar nu met e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel. Net als bij de<br />
in het werk gefabriceerde gevel zijn de ankers voor de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel op de vloerrand aangebracht <strong>en</strong><br />
ingestort in de dekvloer. Door de grotere maat van de ankers stek<strong>en</strong> de ankers echter bij de verdiepingsvloer<strong>en</strong><br />
bov<strong>en</strong> de rand van de vloer uit <strong>en</strong> moet<strong>en</strong> ze weggewerkt word<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> plint. Deze ankers zijn bij<br />
de montage van de gevel wel e<strong>en</strong>voudiger te bereik<strong>en</strong>, doordat ze bov<strong>en</strong> het vlak van de vloer ligg<strong>en</strong>. De<br />
afstand tuss<strong>en</strong> de vloerrand <strong>en</strong> de gevel is iets groter dan bij de in het werk gefabriceerde gevel.<br />
1 Standaard refer<strong>en</strong>tiedetails voor vliesgevels ontle<strong>en</strong>d aan SBR-refer<strong>en</strong>tiedetails utiliteitsbouw.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
57
58<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
Case-study<br />
In e<strong>en</strong> korte case-study aan de hand van aantal praktijkvoorbeeld<strong>en</strong> zal de toepassing van deze bouwkundige<br />
principes in <strong>en</strong>kele gerealiseerde project<strong>en</strong> bestudeerd word<strong>en</strong>. Deze projectgegev<strong>en</strong>s <strong>en</strong> de<br />
bijbehor<strong>en</strong>de tek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> zijn ontle<strong>en</strong>d aan het boek ‘Contemporary curtain wall architecture’, van Scott<br />
Murray. 2<br />
Yale Sculpture building, New Hav<strong>en</strong>, USA. Kieran Timberlake architect<strong>en</strong>.<br />
Dit gebouw heeft e<strong>en</strong> staalconstructie met staalplaat-betonvloer<strong>en</strong>. De gevel is in het werk sam<strong>en</strong>gesteld<br />
met <strong>stijl</strong>- <strong>en</strong> <strong>regelwerk</strong>. De <strong>stijl</strong><strong>en</strong> zijn op de vloerrand<strong>en</strong> bevestigd door middel van consoles die in de holle<br />
ruimte van de pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> van de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> geschov<strong>en</strong> zijn. De ankers van de vliesgevel zijn op de vloerrand<br />
bevestigd, aan de bov<strong>en</strong>zijde. Door het ontbrek<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> aparte dekvloer word<strong>en</strong> de montagepunt<strong>en</strong><br />
niet aangestort, maar e<strong>en</strong> dec<strong>en</strong>trale luchtbehandelingsmodule in de gevelzone onttrekt de montagepunt<strong>en</strong><br />
aan het gezicht. Door de consoles in de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> aan de voorzijde uit te lat<strong>en</strong> stek<strong>en</strong>, ontstaan er<br />
bevestigingspunt<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> frame waar e<strong>en</strong> extrerne zonwering op gemonteerd kan word<strong>en</strong> in de vorm<br />
van lamell<strong>en</strong>.<br />
Louis Vuitton LVMH, Osaka, Japan. K<strong>en</strong>go Kuma ass.<br />
Dit gebouw heeft e<strong>en</strong> lichte betonn<strong>en</strong> vloer op e<strong>en</strong> stal<strong>en</strong> draagconstructie. De gevel is e<strong>en</strong> hybride in<br />
het werk sam<strong>en</strong>gestelde gevel, met verdiepingshoge <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels. Doordat de onderdel<strong>en</strong> van deze in<br />
het werk gefabriceerde gevel verdiepingshoog zijn, wordt deze als hybride b<strong>en</strong>oemd. De betonn<strong>en</strong> vloer<br />
heeft e<strong>en</strong> minimale dikte <strong>en</strong> de montagepunt<strong>en</strong> voor de gevel zijn precies binn<strong>en</strong> de vloerrand teg<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
stal<strong>en</strong> randbalk van de vloer bevestigd. Hierdoor zijn de montagepunt<strong>en</strong> van de gevel volledig in het vlak<br />
van de vloer weggewerkt. De gevel bestaat uit verdiepingshoge transluc<strong>en</strong>te onyx-st<strong>en</strong><strong>en</strong> plat<strong>en</strong> <strong>en</strong> glaspanel<strong>en</strong>,<br />
die in aluminium pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> van minimale afmeting<strong>en</strong> gevat zijn. Deze pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> zijn vervolg<strong>en</strong>s<br />
constructief doorgekoppeld naar achterligg<strong>en</strong>de verticale staalpr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong>, waar de gevel mee opgehang<strong>en</strong><br />
is aan de vloerrand<strong>en</strong>.<br />
Skirkanich Hall, Philadelphia, USA. Todd Williams Billie Tsi<strong>en</strong> Architects<br />
Dit gebouw heeft e<strong>en</strong> betonskelet, met uitkrag<strong>en</strong>de, geprefabriceerde betonn<strong>en</strong> vloer<strong>en</strong>. De in het werk<br />
sam<strong>en</strong>gestelde vliesgevel loopt in e<strong>en</strong> zaagtandvorm <strong>en</strong> de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> lop<strong>en</strong> zodo<strong>en</strong>de per verdieping schuin.<br />
De verspringing per verdieping is door middel van e<strong>en</strong> dicht paneel met isolatie afgeslot<strong>en</strong>. De gevel<strong>stijl</strong><strong>en</strong><br />
zijn aan e<strong>en</strong> uitstek<strong>en</strong>de console teg<strong>en</strong> de vloerrand bevestigd. De console is door middel van<br />
e<strong>en</strong> hoekstaal zowel teg<strong>en</strong> als op de vloerrand bevestigd, <strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s zijn aan de console de <strong>stijl</strong><strong>en</strong><br />
bevestigd. De bov<strong>en</strong>zijde van de onderligg<strong>en</strong>de <strong>stijl</strong> is door middel van e<strong>en</strong> scharnier<strong>en</strong>de verbinding<br />
met twee bout<strong>en</strong> bevestigd aan de console. De onderzijde van de bov<strong>en</strong>ligg<strong>en</strong>de <strong>stijl</strong> is door middel van<br />
e<strong>en</strong> schuiv<strong>en</strong>de verbinding met twee bout<strong>en</strong> in slobgat<strong>en</strong> bevestigd aan het eind van dezelfde console.<br />
Door de verspringing in de gevel is er voldo<strong>en</strong>de ruimte rond de vloerrand voor de bevestiging van de<br />
gevel<strong>stijl</strong><strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> grote console.<br />
Trutec building, Seoul, Korea. Barkow Liebinger architect<strong>en</strong><br />
Dit gebouw heeft e<strong>en</strong> staalconstructie met dunne staalplaat-betonvloer<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel. De<br />
<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> lop<strong>en</strong> van vloer tot vloer <strong>en</strong> zijn met platte ankers bevestigd aan de bov<strong>en</strong>zijde van de vloerrand.<br />
De onderzijde van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> is door middel van e<strong>en</strong> roloplegging verbond<strong>en</strong> met het elem<strong>en</strong>t<br />
eronder. Op de plek waar deze ankers op de vloerrand bevestigd zijn is in de verhoogde dekvloer e<strong>en</strong><br />
ruimte uitgespaard waarin e<strong>en</strong> leidingkoker <strong>en</strong> e<strong>en</strong> convectie-verwarmingsunit zijn opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Op die<br />
manier is het voordeel van e<strong>en</strong>voudige montage van het op de vloerrand ligg<strong>en</strong>de anker b<strong>en</strong>ut door de<br />
ruimte bov<strong>en</strong> dit montagepunt te gebruik<strong>en</strong> voor andere functies in <strong>en</strong> om de gevel.<br />
2 Murray, S. , Contemporary curtain wall architecture.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
59
60<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
100 Elev<strong>en</strong>th av<strong>en</strong>ue, New York, USA. Ateliers Jean Nouvel<br />
Dit gebouw heeft e<strong>en</strong> betonskelet met uitkrag<strong>en</strong>de vloer<strong>en</strong>, die in het werk gestort zijn. In de vloerrand<strong>en</strong><br />
zijn ankerbuss<strong>en</strong> voor de montagepunt<strong>en</strong> van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel meegestort. In deze ankerbuss<strong>en</strong> zijn<br />
vervolg<strong>en</strong>s de montagepunt<strong>en</strong> voor de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel bevestigd, waarna de verdiepingshoge gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong><br />
aan de montagepunt<strong>en</strong> gehang<strong>en</strong> zijn. Deze montagepunt<strong>en</strong> fi xer<strong>en</strong> zowel het onderligg<strong>en</strong>de<br />
als het bov<strong>en</strong>ligg<strong>en</strong>de elem<strong>en</strong>t, het eerste met e<strong>en</strong> scharnier<strong>en</strong>de verbinding, het tweede met e<strong>en</strong> schuiv<strong>en</strong>de<br />
rolverbinding. De naad tuss<strong>en</strong> twee gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> wordt hierdoor relatief groot <strong>en</strong> is, zeker in relatie<br />
tot de andere pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> in de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>, van de buit<strong>en</strong>zijde te herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> in het gevelbeeld. Doordat<br />
de montageankers beide gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> moet<strong>en</strong> fi xer<strong>en</strong> <strong>en</strong> doordat de ankers voor de vloerrand zijn bevestigd<br />
in plaats van erop, is er relatief veel ruimte tuss<strong>en</strong> de vloerrand <strong>en</strong> de gevel ontstaan. Deze ruimte<br />
wordt deels b<strong>en</strong>ut voor het aanbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> zonweringsroldoek aan de binn<strong>en</strong>zijde van de gevel.<br />
New York Times building, New York, USA R<strong>en</strong>zo Piano building workshop<br />
Dit gebouw heeft e<strong>en</strong> staalskelet met in het werk gestorte staalplaat-betonvloer<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong> de staalplaatbetonvloer<strong>en</strong><br />
is e<strong>en</strong> relatief hoge verhoogde computervloer aangebracht. Hierdoor kan de bevestiging<br />
van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel geheel bov<strong>en</strong> de vloerrand geplaatst word<strong>en</strong> <strong>en</strong> toch onder de verhoogde vloer<br />
vall<strong>en</strong>. Zowel de ankers aan het elem<strong>en</strong>t als de bevestiging<strong>en</strong> op de vloerrand ligg<strong>en</strong> bov<strong>en</strong> het peil van<br />
de betonvloer. Deze toepassing van ankers bov<strong>en</strong> het peil van de vloer vergemakkelijkt de montage van<br />
de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> zo is het mogelijk de op<strong>en</strong> ruimte tuss<strong>en</strong> vloerrand <strong>en</strong> gevel beperkt te houd<strong>en</strong>. Door<br />
de toepassing van de verhoogde vloer is bij de vloerrand zelfs nog ruimte voor e<strong>en</strong> convectorrooster t<strong>en</strong><br />
behoeve van de verwarming.<br />
Conclusie<br />
Uiteindelijk kan gesteld word<strong>en</strong> dat de principes van bevestiging, krachtswerking <strong>en</strong> aansluitng<strong>en</strong> van<br />
e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel <strong>en</strong> e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel weinig verschill<strong>en</strong>. Beide gevelsystem<strong>en</strong> zijn<br />
te schematiser<strong>en</strong> als vliesgevels <strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> zodo<strong>en</strong>de e<strong>en</strong> vergelijkbare krachtswerking. De bouwkundige<br />
aansluiting<strong>en</strong> zijn bij beide gevelsystem<strong>en</strong> daardoor ook vergelijkbaar. Voor de bevestiging van de<br />
vliesgevel aan de draagconstructie maakt de soort constructie niet veel uit. Bij e<strong>en</strong> betonvloer kunn<strong>en</strong> de<br />
montageankers op <strong>of</strong> voor de vloerrand bevestigd word<strong>en</strong>, bij e<strong>en</strong> dunnere vloer alle<strong>en</strong> op de vloer. Als<br />
de vloer<strong>en</strong> te dun zijn <strong>of</strong> te weinig belasting<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> drag<strong>en</strong>, zal er e<strong>en</strong> randbalk langs de gevel moet<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> aangebracht, waar de vliesgevel aan bevestigd kan word<strong>en</strong>. Dit is ook het geval als er e<strong>en</strong><br />
staalconstructie wordt gebruikt, met holle staal-betonvloer<strong>en</strong>. Deze constructieve principes zijn voor e<strong>en</strong><br />
<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel <strong>en</strong> e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel gelijk.<br />
Alle<strong>en</strong> de manier van bevestiging van beide gevelsystem<strong>en</strong> is verschill<strong>en</strong>d; waar bij e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde<br />
gevel de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> word<strong>en</strong> bevestigd aan de draagconstructie <strong>en</strong> dan pas de gevel eromhe<strong>en</strong><br />
wordt geassembleerd, wordt e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel in zijn geheel aan de montagepunt<strong>en</strong> opgehang<strong>en</strong>.<br />
Het gevolg hiervan is dat er bij e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel russ<strong>en</strong> de gevel <strong>en</strong> de vloerrand vaak meer ruimte<br />
moet word<strong>en</strong> op<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong>, om de bevestiging van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> te kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>. Bij e<strong>en</strong> in het werk<br />
gefabriceerde gevel kunn<strong>en</strong> deze bevestiging<strong>en</strong> als ze zijn aangebracht in het vlak van de gevel weggewerkt<br />
word<strong>en</strong> <strong>en</strong> kan de gevel uiteindelijk iets strakker teg<strong>en</strong> de draagconstructie bevestigd word<strong>en</strong>.<br />
Bij e<strong>en</strong> grotere tuss<strong>en</strong>ruimte tuss<strong>en</strong> gevel <strong>en</strong> constructie kan deze ruimte echter ook weer b<strong>en</strong>ut word<strong>en</strong><br />
voor het wegwerk<strong>en</strong> van voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> zonwering <strong>of</strong> verwarming.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
61
62<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
63
64<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
65
66<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
67
68<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwkost<strong>en</strong><br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
Schatting<strong>en</strong> op basis van k<strong>en</strong>getall<strong>en</strong><br />
Het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter kan word<strong>en</strong> beschouwd als e<strong>en</strong> publiek gebouw met e<strong>en</strong> l<strong>en</strong>gte van 60 meter,<br />
e<strong>en</strong> breedte van 39 meter <strong>en</strong> e<strong>en</strong> hoogte van 25 meter. Het gebouw heeft e<strong>en</strong> Bruto Vloer Oppervlakte<br />
van ongeveer 10.000 m 2 <strong>en</strong> e<strong>en</strong> bruto inhoud van 58.000 m 3 . De totale oppervlakte aan gevels bedraagt<br />
4357 m 2 . De verhouding gevel/BVO bedraagt hierdoor ongeveer 0,43.<br />
Programmatisch bestaat het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter uit e<strong>en</strong> confer<strong>en</strong>tiec<strong>en</strong>trum, e<strong>en</strong> foyerruimte gecombineerd<br />
met e<strong>en</strong> expositiefunctie, kantor<strong>en</strong> <strong>en</strong> projectruimtes <strong>en</strong> horecafaciliteit<strong>en</strong>. Hiermee valt het<br />
gebouw typologisch het best te categoriser<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> universiteitsgebouw, aangezi<strong>en</strong> daar ook grote<br />
college/confer<strong>en</strong>tiezal<strong>en</strong> zijn, gecombineerd met werkruimtes, e<strong>en</strong> grote c<strong>en</strong>trale hal <strong>en</strong> horecafuncties.<br />
Ook wat betreft k<strong>en</strong>getall<strong>en</strong> als vormfactor<strong>en</strong> <strong>en</strong> grootte valt het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter het best te<br />
categoriser<strong>en</strong> als universiteitsgebouw. E<strong>en</strong> typering als kantoorgebouw is te simpel <strong>en</strong> houdt te weinig<br />
rek<strong>en</strong>ing met de bijzondere functie van het gebouw, zowel wat betreft afwerking <strong>en</strong> aankleding, als wat<br />
betreft functies van de ruimtes.<br />
Als het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter op deze wijze wordt beschouwd, kan met behulp van het k<strong>en</strong>getall<strong>en</strong><br />
kompas bouwkost<strong>en</strong> 2009 e<strong>en</strong> eerste inschatting word<strong>en</strong> gemaakt van de totale bouwkost<strong>en</strong> van het<br />
Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter. Bij e<strong>en</strong> gebouw voor universitair onderwijs moet gerek<strong>en</strong>d word<strong>en</strong> met bouwkost<strong>en</strong><br />
van 1.600 euro per m 2 BVO. Voor het gehele gebouw van 10.000 m 2 komt dit neer op in totaal<br />
16.000.000 euro aan bouwkost<strong>en</strong>. Aangezi<strong>en</strong> voor de gevel gerek<strong>en</strong>d kan word<strong>en</strong> op ongeveer 15-20%<br />
van de totale bouwkost<strong>en</strong>, zull<strong>en</strong> de bouwkost<strong>en</strong> voor de gevel naar verwachting rond de 250 tot 350<br />
euro per m 2 BVO bedrag<strong>en</strong>, <strong>of</strong>wel in totaal 3.000.000 euro. 1<br />
Schatting<strong>en</strong> op basis van refer<strong>en</strong>tieproject<strong>en</strong><br />
Deze eerste inschatting kan vervolg<strong>en</strong>s aan de hand van kost<strong>en</strong>gegev<strong>en</strong>s van vergelijkbare refer<strong>en</strong>tieproject<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> bijgesteld <strong>en</strong> nauwkeuriger gemaakt. Bij het bestuder<strong>en</strong> van refer<strong>en</strong>tieproject<strong>en</strong> is het<br />
van belang e<strong>en</strong> aantal k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> in aanmerking te nem<strong>en</strong>, om tot e<strong>en</strong> eerlijke vergelijking te kom<strong>en</strong>.<br />
Allereerst heeft de omvang van het project e<strong>en</strong> grote invloed op de bouwkost<strong>en</strong>. Bij e<strong>en</strong> groter project<br />
is het steeds lon<strong>en</strong>der om te invester<strong>en</strong> in maatwerk, aangezi<strong>en</strong> dergelijke investering<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> groter<br />
project beter terug te verdi<strong>en</strong><strong>en</strong> zijn. Daarnaast is de vormverhouding van e<strong>en</strong> project van belang. Op het<br />
mom<strong>en</strong>t dat e<strong>en</strong> gebouw in verhouding met het vloeroppervlak relatief veel geveloppervlak heeft, zal<br />
deze gevel e<strong>en</strong> hogere kostprijs per vierkante meter BVO k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> ook e<strong>en</strong> signifi cant groter aandeel<br />
hebb<strong>en</strong> in de projectbegroting.<br />
Vervolg<strong>en</strong>s moet<strong>en</strong> de bouwkost<strong>en</strong> van de verschill<strong>en</strong>de project<strong>en</strong> word<strong>en</strong> vergelek<strong>en</strong>, om ook e<strong>en</strong> inschatting<br />
te kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> van het kwaliteitsniveau. Hiertoe is het nodig de bouwkost<strong>en</strong> van de verschill<strong>en</strong>de<br />
project<strong>en</strong> vergelijkbaar te krijg<strong>en</strong>, dit kan door de bouwkost<strong>en</strong> te del<strong>en</strong> door de projectgrootte in<br />
vierkante meters BVO. Hieruit volgt e<strong>en</strong> vierkante meterprijs per project, op basis waarvan de verschill<strong>en</strong>de<br />
project<strong>en</strong> met elkaar vergelek<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />
De kost<strong>en</strong> van de gevel zijn ook gegev<strong>en</strong> als kost<strong>en</strong> per vierkante meter BVO, waardoor de kost<strong>en</strong> voor de<br />
gevel bij de verschill<strong>en</strong>de project<strong>en</strong> goed vergelek<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Hierbij zijn twee aspect<strong>en</strong> van belang.<br />
Allereerst de verhouding van de kost<strong>en</strong> van de gevel per vierkante meter BVO in relatie tot de totale<br />
bouwkost<strong>en</strong> per vierkante meter BVO. Deze verhouding geeft aan <strong>of</strong> de gevel relatief duur <strong>of</strong> goedkoop<br />
is om te bouw<strong>en</strong>. Daarnaast kan gekek<strong>en</strong> word<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> korte omschrijving van de gevel, om te bepal<strong>en</strong><br />
in hoeverre het referetieproject vergelijkbaar is met de aluminium vliesgevel van het te onderzoek<strong>en</strong><br />
gevelontwerp. 2<br />
Vervolg<strong>en</strong>s volgt hier e<strong>en</strong> korte omschrijving van de geselecteerde refer<strong>en</strong>tieproject<strong>en</strong>, met e<strong>en</strong> vergelijking<br />
van de bouwkost<strong>en</strong> <strong>en</strong> de kost<strong>en</strong> van de gevel. Deze refer<strong>en</strong>tieproject<strong>en</strong> zijn geselecteerd op basis<br />
van de projectgrootte, project<strong>en</strong> vanaf ongeveer 6000 tot 10.000 m2 zijn vergelijkbaar met het Sci<strong>en</strong>ce<br />
1 K<strong>en</strong>getall<strong>en</strong> Kompas Bouwkost<strong>en</strong> 2009, pp. 11-21,105<br />
2 Bron: kost<strong>en</strong>database van www.bouwkost<strong>en</strong>.nl<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
69
70<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
Bankgebouw met bibliotheek <strong>en</strong> 13 woning<strong>en</strong> – Echt<br />
BVO: 3.880,00 m 2<br />
BIH: 10.861,00 m 3<br />
Geveloppervlak: 2.363,00 m 2<br />
Totaal bouwkost<strong>en</strong> 4.600.000,00 euro<br />
Bouwkost<strong>en</strong> per m 2 1.185,57 euro/m 2<br />
Kost<strong>en</strong> gevel per m 2 BVO: 146,00 euro<br />
Bedrijfsverzamelgebouw – Emm<strong>en</strong><br />
BVO: 8.997,00 m 2<br />
BIH: 32.597,00 m 3<br />
Geveloppervlak: 3.640,00 m 2<br />
Totaal bouwkost<strong>en</strong> 8.025.280,00 euro<br />
Bouwkost<strong>en</strong> per m 2 892,00 euro/m 2<br />
Kost<strong>en</strong> gevel per m 2 BVO: 144,93 euro<br />
Bedrijfsverzamelgebouw – Ve<strong>en</strong>dam<br />
BVO: 2.690,00 m 2<br />
BIH: 9.760,00 m 3<br />
Geveloppervlak: 1.919,00 m 2<br />
Totaal bouwkost<strong>en</strong> 3.645.860,00 euro<br />
Bouwkost<strong>en</strong> per m 2 1.355,34 euro/m 2<br />
Kost<strong>en</strong> gevel per m 2 BVO: 263,69 euro<br />
Kantoorgebouw – Zwolle<br />
BVO: 6.173,00 m 2<br />
BIH: 22.495,00 m 3<br />
Geveloppervlak: 3.980,00 m 2<br />
Totaal bouwkost<strong>en</strong> 10.054.515,00 euro<br />
Bouwkost<strong>en</strong> per m 2 1.628,79 euro/m 2<br />
Kost<strong>en</strong> gevel per m 2 BVO: 299,00 euro<br />
Kost<strong>en</strong>gegev<strong>en</strong>s zijn geïndexeerd naar e<strong>en</strong> actueel prijspeil <strong>en</strong> ontle<strong>en</strong>d aan de database van www.bouwkost<strong>en</strong>.nl<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
Business C<strong>en</strong>ter in omvang. Daarnaast zijn ook e<strong>en</strong> aantal project<strong>en</strong> geselecteerd op basis van de afwerking<br />
van de gevel, bijvoorbeeld e<strong>en</strong> toepassing van aluminium kozijn<strong>en</strong> <strong>of</strong> vliesgevels. Deze kost<strong>en</strong>gegev<strong>en</strong>s<br />
zijn ontle<strong>en</strong>d aan de database van bouwkost<strong>en</strong>.nl <strong>en</strong> zijn geïndexeerd naar hetzelfde, actuele prijspeil.<br />
Zodo<strong>en</strong>de zijn de bouwkost<strong>en</strong> van de project<strong>en</strong> uit verschill<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong> met elkaar vergelijkbaar. 3<br />
Bankgebouw met bibliotheek <strong>en</strong> 13 woning<strong>en</strong> – Echt - Architect<strong>en</strong>bureau Keulers Schrij<strong>en</strong> Coon<strong>en</strong><br />
Dit project bevat naast e<strong>en</strong> bank <strong>en</strong> e<strong>en</strong> plaatselijke bibliotheek ook 13 woning<strong>en</strong>. Bij de bouw van dit<br />
op<strong>en</strong>bare gebouw is de milieuambitie vrij hoog gesteld, <strong>en</strong> e<strong>en</strong> aantal maatregel<strong>en</strong> zoals milieubewust<br />
materiaalgebruik <strong>en</strong> hoge isolatiewaard<strong>en</strong> is doorgevoerd om het gebouw zo duurzaam mogelijk te krijg<strong>en</strong>.<br />
Het gebouw heeft e<strong>en</strong> gevel van overweg<strong>en</strong>d metselwerk, met invulstukk<strong>en</strong> van Trespa <strong>en</strong> isolatiemateriaal.<br />
Dit gebouw is qua grootte ongeveer e<strong>en</strong> derde van het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter, <strong>en</strong> het heeft door het<br />
grote gebruik van metselwerk e<strong>en</strong> kwalitatief minder hoogwaardige gevel. De kost<strong>en</strong> van de gevel zull<strong>en</strong><br />
dus onder de verwachtingswaarde voor het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter ligg<strong>en</strong>.<br />
Bedrijfsverzamelgebouw – Emm<strong>en</strong> - OIII Architect<strong>en</strong><br />
Dit project omvat e<strong>en</strong> compact, rechthoekig bedrijfsverzamelgebouw in de omgeving van Emm<strong>en</strong>. Het<br />
gebouw heeft e<strong>en</strong> tweetal kantoorverdieping<strong>en</strong>, op de begane grond is e<strong>en</strong> <strong>en</strong>treehal met balies <strong>en</strong><br />
publieke ruimte, <strong>en</strong> op de bov<strong>en</strong>ste verdieping<strong>en</strong> zijn collectieve kantoorvoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong> installaties<br />
aangebracht. De gevels zijn opgebouwd uit metselwerk, met del<strong>en</strong> uitgevoerd als aluminium vliesgevel,<br />
zowel transparant als geslot<strong>en</strong>. De ram<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> hardst<strong>en</strong><strong>en</strong> v<strong>en</strong>sterbank<strong>en</strong>.<br />
Dit gebouw is redelijk vergelijkbaar met het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter in grootte, het heeft ongeveer e<strong>en</strong>zelfde<br />
vloeroppervlak. De gevel heeft incid<strong>en</strong>teel e<strong>en</strong> vliesgevelconstructie, maar het grootste deel van<br />
de gevel is in metselwerk uitgevoerd. Hierdoor zull<strong>en</strong> de kost<strong>en</strong> van de gevel lager ligg<strong>en</strong> dan van het<br />
Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter.<br />
Bedrijfsverzamelgebouw – Ve<strong>en</strong>dam - I’M architect<strong>en</strong><br />
Dit project omvat e<strong>en</strong> kantoorgebouw voor het BWI, e<strong>en</strong> bedrijfsverzamelgebouw van het CWI. Het gebouw<br />
heeft e<strong>en</strong> kleinere begane grondverdieping met publieke <strong>en</strong>tree <strong>en</strong> daarbov<strong>en</strong> vier kantoorverdieping<strong>en</strong>.<br />
Drie gevels van het gebouw zijn uitgevoerd als aluminium vliesgevels, met zowel glaz<strong>en</strong> als dichte<br />
panel<strong>en</strong>. De vierde gevel is opgebouwd uit geprefabriceerde betonn<strong>en</strong> gevelplat<strong>en</strong>. Door de indeling van<br />
<strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels is e<strong>en</strong> dynamische vlakverdeling ontstaan in het patroon van de ram<strong>en</strong> in de gevel.<br />
Dit gebouw is kleiner dan het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter, het heeft ongeveer e<strong>en</strong> kwart van de oppervlakte.<br />
Het gebouw heeft echter wel aan drie zijd<strong>en</strong> e<strong>en</strong> aluminium vliesgevel, waarmee het qua afwerking <strong>en</strong><br />
materialisatie meer overe<strong>en</strong>komt met het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter. Dit komt ook terug in de hogere gevelprijs.<br />
Kantoorgebouw – Zwolle - Rudy Uyt<strong>en</strong>haak Architect<strong>en</strong>bureau<br />
Dit kantoorgebouw in Zwolle staat aan e<strong>en</strong> plein dat ook e<strong>en</strong> parkeerfunctie bevat. Op de begane grond<br />
is e<strong>en</strong> <strong>en</strong>treehal <strong>en</strong> e<strong>en</strong> uitgang van de parkeergarage. In de verdieping<strong>en</strong> zijn de kantoorruimtes te vind<strong>en</strong>.<br />
Door e<strong>en</strong> slimme verspringing met standaardvloer<strong>en</strong> uit te voer<strong>en</strong>, zijn op e<strong>en</strong>voudige <strong>en</strong> goedkope<br />
wijze overstekk<strong>en</strong> per verdieping gerealiseerd. De gevels bestaan uit glaz<strong>en</strong> pui<strong>en</strong> met aluminium <strong>stijl</strong>- <strong>en</strong><br />
<strong>regelwerk</strong>, hout<strong>en</strong> stelkozijn<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> hardst<strong>en</strong><strong>en</strong> v<strong>en</strong>sterbank.<br />
Dit project omvat iets meer dan de helft van het vloeroppervlak van het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter, daarnaast<br />
heeft het e<strong>en</strong> bijzondere vormgeving <strong>en</strong> grote glaspui<strong>en</strong> met aluminium <strong>stijl</strong>- <strong>en</strong> <strong>regelwerk</strong>. Door<br />
de vormgeving van het gebouw <strong>en</strong> de materialisatie is de gevelprijs redelijk vergelijkbaar met het Sci<strong>en</strong>ce<br />
Business C<strong>en</strong>ter.<br />
3 Bron: kost<strong>en</strong>database van www.bouwkost<strong>en</strong>.nl<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
71
72<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
Geme<strong>en</strong>tehuis met bibliotheek <strong>en</strong> politiebureau – Goor<br />
BVO: 12.145,00 m 2<br />
BIH: 46.441,00 m3<br />
Geveloppervlak: 6.156,00 m 2<br />
Totaal bouwkost<strong>en</strong> 17.333.610,00 euro<br />
Bouwkost<strong>en</strong> per m 2 1.427,22 euro/m 2<br />
Kost<strong>en</strong> gevel per m 2 BVO: 209,00 euro<br />
Brandweerkazerne – Kamp<strong>en</strong><br />
BVO: 3.033,00 m 2<br />
BIH: 1.349,00 m 3<br />
Geveloppervlak: 1.778,00 m 2<br />
Totaal bouwkost<strong>en</strong> 3.840.560,00 euro<br />
Bouwkost<strong>en</strong> per m 2 1.266,26 euro/m 2<br />
Kost<strong>en</strong> gevel per m 2 BVO: 224,00 euro<br />
Verpleeghuis – Lelystad<br />
BVO: 6.362,00 m 2<br />
BIH: 23.007,00 m 3<br />
Geveloppervlak: 3.436,00 m 2<br />
Totaal bouwkost<strong>en</strong> 8.525.585,00 euro<br />
Bouwkost<strong>en</strong> per m 2 1.340,08 euro/m 2<br />
Kost<strong>en</strong> gevel per m 2 BVO: 160,00 euro<br />
Lyceum – Dev<strong>en</strong>ter<br />
BVO: 10.332,00 m 2<br />
BIH: 41.560,00 m 3<br />
Geveloppervlak: 4.931,00 m 2<br />
Totaal bouwkost<strong>en</strong> 8.449.220,00 euro<br />
Bouwkost<strong>en</strong> per m 2 817,77 euro/m 2<br />
Kost<strong>en</strong> gevel per m 2 BVO: 127,00 euro<br />
Kost<strong>en</strong>gegev<strong>en</strong>s zijn geïndexeerd naar e<strong>en</strong> actueel prijspeil <strong>en</strong> ontle<strong>en</strong>d aan de database van www.bouwkost<strong>en</strong>.nl<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
Geme<strong>en</strong>tehuis met bibliotheek <strong>en</strong> politiebureau – Goor - Architect<strong>en</strong>bureau Kristinsson<br />
Dit project bestaat uit e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>voeging van e<strong>en</strong> aantal publieke functies in e<strong>en</strong> groot, op<strong>en</strong>baar gebouw.<br />
Het programma omvat e<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>tehuis, bibliotheek <strong>en</strong> politiebureau. De begane grond omvat<br />
e<strong>en</strong> grote publieke <strong>en</strong>tree, terwijl de verdieping<strong>en</strong> daarbov<strong>en</strong> bestaan uit kantor<strong>en</strong>. De geslot<strong>en</strong> gevels<br />
zijn opgebouwd uit metselwerk, de op<strong>en</strong> del<strong>en</strong> zijn uitgevoerd als aluminium vliesgevels met <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
regels.<br />
Dit gebouw is wat betreft de vloeroppervlak iets groter dan het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter. Het heeft e<strong>en</strong><br />
iets minder hoogwaardige gevel, maar is verder behoorlijk vergelijkbaar. Ook als groot publiek gebouw<br />
met meerdere functies is het goed vergelijkbaar. De afwerking van de gevel is met metselwerk voor de<br />
geslot<strong>en</strong> del<strong>en</strong> wel iets goedkoper dan e<strong>en</strong> volledige vliesgevel.<br />
Brandweerkazerne – Kamp<strong>en</strong> - BDG Architekt<strong>en</strong> Ing<strong>en</strong>ieurs<br />
Deze brandweerkazerne staat op e<strong>en</strong> beeldbepal<strong>en</strong>de locatie aan e<strong>en</strong> kruispunt in Kamp<strong>en</strong>. Het gebouw<br />
heeft dan ook e<strong>en</strong> repres<strong>en</strong>tatiever uiterlijk dan e<strong>en</strong> normale brandweerkazerne. Het gebouw heeft e<strong>en</strong><br />
grote hal voor de brandweerfuncties <strong>en</strong> e<strong>en</strong> apart deel met kantoorfuncties <strong>en</strong> wachtruimtes. De gevels<br />
zijn uitgevoerd in metselwerk, waarbij de op<strong>en</strong> del<strong>en</strong> als vliesgevel zijn uitgevoerd.<br />
Dit gebouw heeft ongeveer e<strong>en</strong> derde van de oppervlakte van het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter. Als brandweerkazerne<br />
is de totale afwerking iets minder hoogwaardig dan van e<strong>en</strong> publiek gebouw als het Sci<strong>en</strong>ce<br />
Business C<strong>en</strong>ter. De vliesgevels <strong>en</strong> vooral de grote glaspui<strong>en</strong> in de gevel zorg<strong>en</strong> toch voor e<strong>en</strong> relatief<br />
hoge kostprijs voor de gevel.<br />
Verpleeghuis – Lelystad - BDG architect<strong>en</strong> ing<strong>en</strong>ieurs<br />
Dit project is e<strong>en</strong> compact, stedelijk woonblok. Het gebouw heeft e<strong>en</strong> c<strong>en</strong>traal, beglaasd atrium met grote<br />
ram<strong>en</strong> <strong>en</strong> transparante doorgang<strong>en</strong> op de begane grond. Het gebouw heeft e<strong>en</strong> transparante, op<strong>en</strong> laag<br />
op de begane grond, met daarbov<strong>en</strong> drie bouwlag<strong>en</strong> met woning<strong>en</strong> <strong>en</strong> functies. De gevels zijn uitgevoerd<br />
in metselwerk. De op<strong>en</strong> del<strong>en</strong> van de gevels zijn uitgevoerd met e<strong>en</strong> aluminium vliesgevelsysteem<br />
met <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels.<br />
Dit project is qua grootte <strong>en</strong>igszins vergelijkbaar met het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter. De functie van e<strong>en</strong><br />
verpleeghuis <strong>en</strong> de afwerking van de gevel zijn echter minder vergelijkbaar. Het grootste gedeelte van de<br />
gevels is metselwerk, wat ook terug te zi<strong>en</strong> is in de lagere gevelprijs.<br />
Lyceum – Dev<strong>en</strong>ter - Architect<strong>en</strong>bureau Kristinsson<br />
Dit project omvat e<strong>en</strong> school met plaats voor 1300 leerling<strong>en</strong>. Het gebouw heeft e<strong>en</strong> zakelijke uitstraling<br />
<strong>en</strong> heeft e<strong>en</strong> rechthoekige vorm. Het telt vijf bouwlag<strong>en</strong> <strong>en</strong> is in 2 aparte units onderverdeeld. In het <strong>en</strong>e<br />
deel zijn de klaslokal<strong>en</strong> te vind<strong>en</strong>, in het andere deel de algem<strong>en</strong>ere ruimtes <strong>en</strong> praktijklokal<strong>en</strong>. De gevel<br />
is in bakste<strong>en</strong> uitgevoerd <strong>en</strong> vrij sober gehoud<strong>en</strong>. Slechts bij de <strong>en</strong>treepartij is e<strong>en</strong> grote glaz<strong>en</strong> vliesgevel<br />
gebruikt, met aluminium kozijn<strong>en</strong>.<br />
Dit gebouw is met 10.000 m2 heel vergelijkbaar met het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter in grootte. De functie<br />
komt iets minder overe<strong>en</strong>, het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter zal minder e<strong>en</strong>duidige leslokal<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> meer<br />
foyer/expositieruimtes. De afwerking van de gevel is echter vijwel volledig in bakste<strong>en</strong> <strong>en</strong> is sober gehoud<strong>en</strong>.<br />
Vandaar dat de kost<strong>en</strong> van deze gevel relatief laag zijn <strong>en</strong> minder vergelijkbaar met het Sci<strong>en</strong>ce<br />
Business C<strong>en</strong>ter.<br />
Conclusie refer<strong>en</strong>tieproject<strong>en</strong><br />
Op basis van deze geanalyseerde project<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong> gesteld dat de afwerking <strong>en</strong> materialisering van<br />
de gevel e<strong>en</strong> veel signifi cantere invloed hebb<strong>en</strong> op de kostprijs van de gevel dan de projectgrootte. Bij<br />
zowel grote als kleine project<strong>en</strong> blijkt de kostprijs van de gevel meer af te hang<strong>en</strong> van de gekoz<strong>en</strong> material<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> het afwerkingsniveau. In alle gevall<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> gevel van metselwerk beduid<strong>en</strong>d goedkoper dan<br />
e<strong>en</strong> vliesgevel <strong>of</strong> glaz<strong>en</strong> pui<strong>en</strong>. Voor het refer<strong>en</strong>tieontwerp van het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter kan gesteld<br />
word<strong>en</strong> dan e<strong>en</strong> aluminium vliesgevel met beglaasde <strong>en</strong> dichte del<strong>en</strong> uit zal kom<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> kostprijs van<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
73
74<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
LyceumteDev<strong>en</strong>ter<br />
LyceumteDev<strong>en</strong>ter<br />
LyceumteDev<strong>en</strong>ter<br />
LyceumteDev<strong>en</strong>ter<br />
LyceumteDev<strong>en</strong>ter<br />
LyceumteDev<strong>en</strong>ter<br />
LyceumteDev<strong>en</strong>ter<br />
VerpleeghuisteLelystad<br />
VerpleeghuisteLelystad<br />
VerpleeghuisteLelystad<br />
VerpleeghuisteLelystad<br />
VerpleeghuisteLelystad<br />
VerpleeghuisteLelystad<br />
VerpleeghuisteLelystad<br />
BrandweerkazerneteKamp<strong>en</strong><br />
BrandweerkazerneteKamp<strong>en</strong><br />
BrandweerkazerneteKamp<strong>en</strong><br />
BrandweerkazerneteKamp<strong>en</strong><br />
BrandweerkazerneteKamp<strong>en</strong><br />
BrandweerkazerneteKamp<strong>en</strong><br />
Geme<strong>en</strong>tehuismetpolitiebureau<strong>en</strong>bibliotheekteGoor<br />
Geme<strong>en</strong>tehuismetpolitiebureau<strong>en</strong>bibliotheekteGoor<br />
Geme<strong>en</strong>tehuismetpolitiebureau<strong>en</strong>bibliotheekteGoor<br />
Geme<strong>en</strong>tehuismetpolitiebureau<strong>en</strong>bibliotheekteGoor<br />
Geme<strong>en</strong>tehuismetpolitiebureau<strong>en</strong>bibliotheekteGoor<br />
Geme<strong>en</strong>tehuismetpolitiebureau<strong>en</strong>bibliotheekteGoor<br />
KantoorgebouwteZwolle<br />
KantoorgebouwteZwolle<br />
KantoorgebouwteZwolle<br />
KantoorgebouwteZwolle<br />
KantoorgebouwteZwolle<br />
BedrijfsverzamelgebouwteVe<strong>en</strong>dam<br />
BedrijfsverzamelgebouwteVe<strong>en</strong>dam<br />
BedrijfsverzamelgebouwteVe<strong>en</strong>dam<br />
BedrijfsverzamelgebouwteVe<strong>en</strong>dam<br />
BedrijfsverzamelgebouwteVe<strong>en</strong>dam<br />
BedrijfsverzamelgebouwteEmm<strong>en</strong><br />
BedrijfsverzamelgebouwteEmm<strong>en</strong><br />
BedrijfsverzamelgebouwteEmm<strong>en</strong><br />
BedrijfsverzamelgebouwteEmm<strong>en</strong><br />
Bankgebouw Bankgebouwmetbibliotheek<strong>en</strong>13woning<strong>en</strong>tePeyEcht<br />
Bankgebouwmetbibliotheek<strong>en</strong>13woning<strong>en</strong>tePeyEcht<br />
Bankgebouwmetbibliotheek<strong>en</strong>13woning<strong>en</strong>tePeyEcht<br />
met bibliotheek <strong>en</strong> 13 woning<strong>en</strong> te PeyEcht<br />
Sci<strong>en</strong>cebusinessC<strong>en</strong>ter<br />
Sci<strong>en</strong>cebusinessC<strong>en</strong>ter<br />
Sci<strong>en</strong>cebusinessC<strong>en</strong>ter<br />
Elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>gevel<br />
Elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>gevel<br />
Inhetwerkgefabriceerdegevel<br />
Inhetwerkgefabriceerdegevel<br />
Inhetwerkgefabriceerdegevel<br />
Inhetwerkgefabriceerdegevel<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
BVO BVO(m2) BVO(m2) BVO(m2) BVO(m2) (m2)<br />
Geveloppervlak(m2)<br />
Geveloppervlak(m2)<br />
Geveloppervlak(m2)<br />
Geveloppervlak(m2)<br />
Bouwkost<strong>en</strong>(x€ Bouwkost<strong>en</strong>(x€ Bouwkost<strong>en</strong>(x€ Bouwkost<strong>en</strong>(x€ 1000)<br />
Kost<strong>en</strong>gevelperm2BVO<br />
Kost<strong>en</strong>gevelperm2BVO<br />
Kost<strong>en</strong>gevelperm2BVO<br />
Kost<strong>en</strong>gevelperm2BVO<br />
0,00 2.000,00 4.000,00 6.000,00 8.000,00 10.000,00 12.000,00 14.000,00 16.000,00 18.000,00 20.000,00<br />
€0 €0 € 10.000.000 10.000.000 € 20.000.000 20.000.000 € 30.000.000 30.000.000<br />
Bouwkost<strong>en</strong> k<br />
Totaalkost<strong>en</strong>gevel<br />
Totaalkost<strong>en</strong>gevel<br />
Totaalkost<strong>en</strong>gevel<br />
Totaalkost<strong>en</strong>gevel<br />
Totaalkost<strong>en</strong>gevel<br />
Kost<strong>en</strong>gevelsysteem<br />
Kost<strong>en</strong>gevelsysteem<br />
Kost<strong>en</strong>gevelsysteem<br />
Kost<strong>en</strong>gevelsysteem<br />
Kost<strong>en</strong>gevelsysteem
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
tuss<strong>en</strong> de 250 <strong>en</strong> 300 euro per vierkante meter. De totale bouwkost<strong>en</strong> zijn het meest te vergelijk<strong>en</strong> met<br />
het geme<strong>en</strong>tehuis in Goor <strong>en</strong> het kantoorgebouw in Zwolle. Het geme<strong>en</strong>tehuis in Goor is wat betreft<br />
combinatie van publieke functies <strong>en</strong> interne organisatie vergelijkbaar, het kantoorgebouw in Zwolle vanwege<br />
de architectonische vormgeving. Op basis van deze project<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> de te verwacht<strong>en</strong> bouwkost<strong>en</strong><br />
gesteld word<strong>en</strong> op 1.500 euro per vierkante meter. Hier blijk<strong>en</strong> de eerste schatting<strong>en</strong> op basis van<br />
k<strong>en</strong>getall<strong>en</strong> aardig te klopp<strong>en</strong>.<br />
Calculatie met behulp van kost<strong>en</strong>model<br />
Met behulp van meer gedetailleerde kost<strong>en</strong>gegev<strong>en</strong>s van <strong>en</strong>kele databases kan e<strong>en</strong> nauwkeuriger inschatting<br />
gemaakt word<strong>en</strong> van de kost<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> vliesgevelsysteem. Volg<strong>en</strong>s Archidat bouwkost<strong>en</strong> komt<br />
e<strong>en</strong> aluminium vliesgevelsysteem uit op e<strong>en</strong> prijs van ongeveer 300 euro per vierkante meter gevel. Hierbij<br />
wordt uitgegaan van e<strong>en</strong> vlak van 9 bij 6 meter met e<strong>en</strong> vlakverdeling van 1500 bij 1500 mm. In het<br />
refer<strong>en</strong>tieontwerp voor het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter is de vlakverdeling echter iets groter <strong>en</strong> is de totale<br />
gevel ook groter. Deze prijsopgave is dus niet geheel accuraat voor dit ontwerp. Volg<strong>en</strong>s bouwkost<strong>en</strong>.nl<br />
ligg<strong>en</strong> de kost<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> vliesgevelwand tuss<strong>en</strong> de 450 <strong>en</strong> 550 euro per vierkante meter. 4<br />
De gevel van het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter is vervolg<strong>en</strong>s doorgerek<strong>en</strong>d met behulp van het rek<strong>en</strong>model<br />
Svinsk 2009, dat aan de <strong>TU</strong> delft ontwikkeld is voor onderwijsdoeleind<strong>en</strong>. Het rek<strong>en</strong>model is gebaseerd op<br />
het standaard kantoorontwerp, <strong>en</strong> zal dus voor de indeling van het gebouw niet geheel accuraat zijn. Het<br />
Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter heeft e<strong>en</strong> veel ruimere opzet aan verkeers- <strong>en</strong> expositieruimtes <strong>en</strong> e<strong>en</strong> ingewikkelder<br />
interne logistiek dan e<strong>en</strong> standaard kantoorgebouw. Daarnaast heeft het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter<br />
natuurlijk e<strong>en</strong> publieke functie, in teg<strong>en</strong>stelling tot e<strong>en</strong> kantoor, waar voornamelijk werkplekk<strong>en</strong> <strong>en</strong> incid<strong>en</strong>teel<br />
vergader- <strong>of</strong> ontvangstruimtes zijn. De kost<strong>en</strong>gegev<strong>en</strong>s over de draagconstructie <strong>en</strong> de interne<br />
organisatie van het gebouw zull<strong>en</strong> daarom minder betrouwbaar zijn. Het kost<strong>en</strong>model zal, uitgaande<br />
van het standaard kantoorontwerp, eerder e<strong>en</strong> te lage waarde dan e<strong>en</strong> te hoge waarde gev<strong>en</strong> voor deze<br />
kost<strong>en</strong>post<strong>en</strong>. Door het afwerkingsniveau zo hoog mogelijk te kiez<strong>en</strong> in het model <strong>en</strong> e<strong>en</strong> iets grotere<br />
vloeroppervlakte op te gev<strong>en</strong> voor het ontwerp, kan dit eff ect deels gecomp<strong>en</strong>seerd word<strong>en</strong>.<br />
Nu zal in het model voornamelijk word<strong>en</strong> gefocused op de gevel, aangezi<strong>en</strong> daar de aandacht van dit<br />
onderzoek op gericht is. Het model zal zodanig moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangepast dat de gevel vergelijkbaar is<br />
met het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter. Hiertoe moet<strong>en</strong> de geveloppervlaktes <strong>en</strong> de vloeroppervlaktes van het<br />
kost<strong>en</strong>model overe<strong>en</strong>kom<strong>en</strong> met de ontwerpgegev<strong>en</strong>s. Daarnaast kan de kostprijs van de gevel in het<br />
model word<strong>en</strong> aangepast op de reeds gevond<strong>en</strong> projectgegev<strong>en</strong>s <strong>en</strong> kost<strong>en</strong>gegev<strong>en</strong>s.<br />
Bij invoer in het kost<strong>en</strong>model blijk<strong>en</strong> de beide gevelsystem<strong>en</strong> voornamelijk berek<strong>en</strong>d te kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
op grond van e<strong>en</strong> vierkante meterprijs van de gevel. Bij de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel is gekoz<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> vierkante<br />
meterprijs tuss<strong>en</strong> de € 800 <strong>en</strong> € 1000, bij de in het werk sam<strong>en</strong>gestelde gevel is gekoz<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> vierkante<br />
meterprijs tuss<strong>en</strong> de € 400 <strong>en</strong> € 600. Deze hogere vierkante meterprijs van de gevel werkt door in de<br />
totale bouwkost<strong>en</strong>, die voor de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel bijna 2 miljo<strong>en</strong> euro hoger uitvall<strong>en</strong>. Op de totale bouwkost<strong>en</strong><br />
van € 26 miljo<strong>en</strong> is dat e<strong>en</strong> stijging van ongeveer 7 %. In de grafi ek hiernaast zijn de bouwkost<strong>en</strong>,<br />
de totale kost<strong>en</strong> van de gevel <strong>en</strong> de kost<strong>en</strong> van het gevelsysteem in verhouding te zi<strong>en</strong>.<br />
Deze kost<strong>en</strong>stijging is feitelijk de maximale kost<strong>en</strong>stijging. Het is in het model namelijk niet mogelijk om<br />
de mogelijke kost<strong>en</strong>besparing<strong>en</strong> als gevolg van de kortere bouwtijd, zoals e<strong>en</strong> lagere r<strong>en</strong>telast <strong>en</strong> het<br />
kleinere ruimtebeslag op de bouwplaats als gevolg van de keuze voor de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel door te rek<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
De meerkost<strong>en</strong> van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel bestaan daardoor voornamelijk uit de kost<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong><br />
hoogwaardiger product. De besparing<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s het bouwproces zijn ook nauwelijks in het algeme<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
op voorhand te berek<strong>en</strong><strong>en</strong>, deze hang<strong>en</strong> teveel af van lokale factor<strong>en</strong>. Zo wordt de kost<strong>en</strong>besparing door<br />
e<strong>en</strong> kleiner bouwplaatsoppervlak bepaald door de grondkost<strong>en</strong> van de bouwplaats. Per locatie zijn deze<br />
kost<strong>en</strong> weer anders.<br />
4 Bron: www.archidat.nl ; www.bouwkost<strong>en</strong>.nl<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
75
Elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>gevel<br />
76<br />
Omschrijving E<strong>en</strong>heid Hoeveelheid<br />
refer<strong>en</strong>tie<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
Hoeveelheid<br />
eig<strong>en</strong> invoer<br />
Kost<strong>en</strong> per<br />
e<strong>en</strong>heid<br />
Kost<strong>en</strong> eig<strong>en</strong><br />
invoer<br />
Kost<strong>en</strong> totaal<br />
BOUWKUNDIG WERK € 11.481.800<br />
FUNDERING € 592.700<br />
11 bodemvoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
Standaard m² bbo 2391 € 16 € 39.000<br />
13 vloer<strong>en</strong> op grondslag<br />
Zand m² bbo 2391 € 7 € 16.700<br />
16 funderingsconstructies<br />
paalfundering<strong>en</strong> m² bbo 2391 € 225 € 537.000<br />
17 Berek<strong>en</strong>de kost<strong>en</strong> incl. standaard hei<strong>en</strong><br />
Piling m² bbo 2391 € 0 € 0<br />
SKELET € 935.700<br />
Berek<strong>en</strong>de kost<strong>en</strong> m² bvo 16734 € 56 € 935.700<br />
DAK € 280.400<br />
27 dak-dicht incl. isolatie <strong>en</strong> bedekking<br />
Steel m² bbo 2391 € 92 € 219.800<br />
37 dak-op<strong>en</strong> incl. beweg<strong>en</strong>de del<strong>en</strong><br />
No op<strong>en</strong> parts m² 478 € 0 € 0<br />
47 dak<strong>en</strong>-afwerking<br />
Bitum<strong>en</strong> m² bbo 2391 € 25 € 60.600<br />
GEVELS € 4.411.400<br />
21 buit<strong>en</strong>wand<strong>en</strong>-dicht<br />
High-tech m² 4456 2636 € 1.047 € 2.760.300<br />
31 buit<strong>en</strong>wand<strong>en</strong>-op<strong>en</strong><br />
Automatic airlock st 1 1 € 22.913 € 10.000 € 10.000<br />
Climate facade m² 2849 1720 € 859 € 1.477.900<br />
Sun blind: Awnings m² 2849 € 57 € 163.200<br />
BINNENWANDEN € 2.096.000<br />
22 binn<strong>en</strong>wand-dicht<br />
Partitions (-15 dB) m² 6282 € 107 € 672.200<br />
Brandwer<strong>en</strong>de separatiewand m² 806 € 127 € 102.700<br />
Corridor wall (-15 dB) m² 6584 € 107 € 704.500<br />
Stability wall 20 cm m² 898 € 127 € 114.300<br />
32 binn<strong>en</strong>wand-op<strong>en</strong> 0<br />
Door (semisolid core) m² 1138 € 155 € 176.600<br />
Fire-retarding wall m² 81 € 219 € 17.700<br />
42 wandafwerking<br />
Standard m² 31982 € 10 € 308.000<br />
VLOEREN € 3.165.600<br />
23 vloer<strong>en</strong> dicht<br />
Imposed load 250 kN m² bvo 15897 € 91 € 1.443.400<br />
33 vloerop<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
N.a. m² 116 € 0 € 0<br />
43 vloerafwerking<br />
Floor finishing-hard: ceramic tiles m² 1673 € 92 € 154.200<br />
Floor finishing-s<strong>of</strong>t: carpet m² 14224 € 31 € 436.300<br />
24 trapp<strong>en</strong> <strong>en</strong> helling<strong>en</strong><br />
Functional st 18 € 1.483 € 26.700<br />
45 plafondafwerking<strong>en</strong><br />
Luxe m² bvo 16734 € 66 € 1.105.000<br />
WERK<strong>TU</strong>IGBOUWKUNDIG € 6.688.600<br />
51 warmte-opwekking<br />
Improved effici<strong>en</strong>cy m² bvo 16734 €4 € 70.500<br />
52 afvoer<strong>en</strong><br />
Standard m² bvo 16734 €4 € 62.400<br />
53 water<br />
Standard m² bvo 16734 € 5 € 91.700<br />
54 gass<strong>en</strong><br />
Standard m² bvo 16734 € 2 € 31.100<br />
55 koude-opwekking <strong>en</strong> distributie<br />
No cooling m² bvo 16734 € 0 € 0<br />
56 warmtedistributie<br />
Radiator with individual control m² bvo 16734 € 40 € 668.100<br />
57 luchtbehandeling<br />
Airconditioning m² bvo 16734 € 336 € 5.620.400<br />
58 regeling klimaat <strong>en</strong> sanitair<br />
Standard m² bvo 16734 € 9 € 144.400<br />
ELECTROTECHNIEK € 2.637.400<br />
61 c<strong>en</strong>tr. elektrotechnische voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
Standard m² bvo 16734 € 69 € 1.152.100<br />
62 krachtstroom<br />
Standard m² bvo 16734 € 3 € 56.400<br />
63 verlichting<br />
Standard m² bvo 16734 € 45 € 752.800<br />
64 communicatie<br />
Telephone m² bvo 16734 € 20 € 337.100<br />
65 beveiliging<br />
Lightning and fire protection m² bvo 16734 € 18 € 297.100<br />
67 gebouwbeheersvoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
Standard m² bvo 16734 € 3 € 41.900<br />
BIJZONDERE INSTALLATIES € 299.900<br />
66 lift <strong>en</strong> transport<br />
Functional st 3 € 99.954 € 299.900<br />
VASTE INRICHTING € 289.200<br />
71 vaste verkeersvoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
Standard m² bvo 16734 €4 € 71.900<br />
72 vaste gebruikersvoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
Standard m² bvo 16734 € 3 € 52.300<br />
73 vaste keuk<strong>en</strong>voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
Standard m² bvo 16734 € 3 € 52.300<br />
74 vaste sanitaire voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
Standard m² bvo 16734 €4 € 63.600<br />
75 vaste onderhoudsvoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
Window cleaning system: Ladder m² bvo 16734 € 2 € 29.100<br />
76 vaste opslagvoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
Standard m² bvo 16734 € 1 € 20.000<br />
TERREIN 10741 € 416.900<br />
901 grondvoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> m²<br />
Standard m² 0 € 5 € 0<br />
902 opstall<strong>en</strong> m²<br />
fiets<strong>en</strong>berging (berek<strong>en</strong>d) m² 84 € 646 € 54.100<br />
903 omheining<strong>en</strong> m²<br />
F<strong>en</strong>ce m² 207 € 21 € 4.400<br />
904 terreinafwerking<strong>en</strong><br />
Simple m² 0 €6 € 0<br />
parker<strong>en</strong> op terrein st 334 € 1.073 € 358.400<br />
Basem<strong>en</strong>t car parking - norm 1 st 0 € 0 € 0<br />
Directe bouwkost<strong>en</strong> € 21.813.800<br />
Bouwplaatskost<strong>en</strong> % 12,0 € 2.617.700<br />
Algem<strong>en</strong>e kost<strong>en</strong> % 6,0 € 1.465.900<br />
Winst <strong>en</strong> risico % 3,0 € 776.900<br />
Bouwkost<strong>en</strong> € 26.674.300<br />
In het werk gefabriceerde gevel<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
Omschrijving E<strong>en</strong>heid Hoeveelheid<br />
refer<strong>en</strong>tie<br />
Hoeveelheid<br />
eig<strong>en</strong> invoer<br />
Kost<strong>en</strong> per<br />
e<strong>en</strong>heid<br />
Kost<strong>en</strong> eig<strong>en</strong><br />
invoer<br />
Kost<strong>en</strong> totaal<br />
BOUWKUNDIG WERK € 9.513.200<br />
FUNDERING € 592.700<br />
11 bodemvoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
Standaard m² bbo 2391 € 16 € 39.000<br />
13 vloer<strong>en</strong> op grondslag<br />
Zand m² bbo 2391 € 7 € 16.700<br />
16 funderingsconstructies<br />
paalfundering<strong>en</strong> m² bbo 2391 € 225 € 537.000<br />
17 Berek<strong>en</strong>de kost<strong>en</strong> incl. standaard hei<strong>en</strong><br />
Piling m² bbo 2391 € 0 € 0<br />
SKELET € 935.700<br />
Berek<strong>en</strong>de kost<strong>en</strong> m² bvo 16734 € 56 € 935.700<br />
DAK € 280.400<br />
27 dak-dicht incl. isolatie <strong>en</strong> bedekking<br />
Steel m² bbo 2391 € 92 € 219.800<br />
37 dak-op<strong>en</strong> incl. beweg<strong>en</strong>de del<strong>en</strong><br />
No op<strong>en</strong> parts m² 478 € 0 € 0<br />
47 dak<strong>en</strong>-afwerking<br />
Bitum<strong>en</strong> m² bbo 2391 € 25 € 60.600<br />
GEVELS € 2.442.800<br />
21 buit<strong>en</strong>wand<strong>en</strong>-dicht<br />
High-tech m² 4456 2636 € 1.047 € 600 € 1.581.600<br />
31 buit<strong>en</strong>wand<strong>en</strong>-op<strong>en</strong><br />
Automatic airlock st 1 € 22.913 € 10.000 € 10.000<br />
Climate facade m² 2849 1720 € 859 € 400 € 688.000<br />
Sun blind: Awnings m² 2849 € 57 € 163.200<br />
BINNENWANDEN € 2.096.000<br />
22 binn<strong>en</strong>wand-dicht<br />
Partitions (-15 dB) m² 6282 € 107 € 672.200<br />
Brandwer<strong>en</strong>de separatiewand m² 806 € 127 € 102.700<br />
Corridor wall (-15 dB) m² 6584 € 107 € 704.500<br />
Stability wall 20 cm m² 898 € 127 € 114.300<br />
32 binn<strong>en</strong>wand-op<strong>en</strong> 0<br />
Door (semisolid core) m² 1138 € 155 € 176.600<br />
Fire-retarding wall m² 81 € 219 € 17.700<br />
42 wandafwerking<br />
Standard m² 31982 € 10 € 308.000<br />
VLOEREN € 3.165.600<br />
23 vloer<strong>en</strong> dicht<br />
Imposed load 250 kN m² bvo 15897 € 91 € 1.443.400<br />
33 vloerop<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
N.a. m² 116 € 0 € 0<br />
43 vloerafwerking<br />
Floor finishing-hard: ceramic tiles m² 1673 € 92 € 154.200<br />
Floor finishing-s<strong>of</strong>t: carpet m² 14224 € 31 € 436.300<br />
24 trapp<strong>en</strong> <strong>en</strong> helling<strong>en</strong><br />
Functional st 18 € 1.483 € 26.700<br />
45 plafondafwerking<strong>en</strong><br />
Luxe m² bvo 16734 € 66 € 1.105.000<br />
WERK<strong>TU</strong>IGBOUWKUNDIG € 6.688.600<br />
51 warmte-opwekking<br />
Improved effici<strong>en</strong>cy m² bvo 16734 €4 € 70.500<br />
52 afvoer<strong>en</strong><br />
Standard m² bvo 16734 €4 € 62.400<br />
53 water<br />
Standard m² bvo 16734 € 5 € 91.700<br />
54 gass<strong>en</strong><br />
Standard m² bvo 16734 € 2 € 31.100<br />
55 koude-opwekking <strong>en</strong> distributie<br />
No cooling m² bvo 16734 € 0 € 0<br />
56 warmtedistributie<br />
Radiator with individual control m² bvo 16734 € 40 € 668.100<br />
57 luchtbehandeling<br />
Airconditioning m² bvo 16734 € 336 € 5.620.400<br />
58 regeling klimaat <strong>en</strong> sanitair<br />
Standard m² bvo 16734 € 9 € 144.400<br />
ELECTROTECHNIEK € 2.637.400<br />
61 c<strong>en</strong>tr. elektrotechnische voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
Standard m² bvo 16734 € 69 € 1.152.100<br />
62 krachtstroom<br />
Standard m² bvo 16734 € 3 € 56.400<br />
63 verlichting<br />
Standard m² bvo 16734 € 45 € 752.800<br />
64 communicatie<br />
Telephone m² bvo 16734 € 20 € 337.100<br />
65 beveiliging<br />
Lightning and fire protection m² bvo 16734 € 18 € 297.100<br />
67 gebouwbeheersvoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
Standard m² bvo 16734 € 3 € 41.900<br />
BIJZONDERE INSTALLATIES € 299.900<br />
66 lift <strong>en</strong> transport<br />
Functional st 3 € 99.954 € 299.900<br />
VASTE INRICHTING € 289.200<br />
71 vaste verkeersvoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
Standard m² bvo 16734 €4 € 71.900<br />
72 vaste gebruikersvoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
Standard m² bvo 16734 € 3 € 52.300<br />
73 vaste keuk<strong>en</strong>voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
Standard m² bvo 16734 € 3 € 52.300<br />
74 vaste sanitaire voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
Standard m² bvo 16734 €4 € 63.600<br />
75 vaste onderhoudsvoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
Window cleaning system: Ladder m² bvo 16734 € 2 € 29.100<br />
76 vaste opslagvoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
Standard m² bvo 16734 € 1 € 20.000<br />
TERREIN 10741 € 416.900<br />
901 grondvoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> m²<br />
Standard m² 0 € 5 € 0<br />
902 opstall<strong>en</strong> m²<br />
fiets<strong>en</strong>berging (berek<strong>en</strong>d) m² 84 € 646 € 54.100<br />
903 omheining<strong>en</strong> m²<br />
F<strong>en</strong>ce m² 207 € 21 € 4.400<br />
904 terreinafwerking<strong>en</strong><br />
Simple m² 0 €6 € 0<br />
parker<strong>en</strong> op terrein st 334 € 1.073 € 358.400<br />
Basem<strong>en</strong>t car parking - norm 1 st 0 € 0 € 0<br />
Directe bouwkost<strong>en</strong> € 19.845.200<br />
Bouwplaatskost<strong>en</strong> % 12,0 € 2.381.400<br />
Algem<strong>en</strong>e kost<strong>en</strong> % 6,0 € 1.333.600<br />
Winst <strong>en</strong> risico % 3,0 € 706.800<br />
Bouwkost<strong>en</strong> € 24.267.000
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
Calculatie op basis van informatie produc<strong>en</strong>t<br />
De prijs van e<strong>en</strong> aluminium <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel <strong>en</strong> e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel kan ook geschat<br />
word<strong>en</strong> op basis van informatie van de gevelproduc<strong>en</strong>t. Het is echter niet goed mogelijk om op voorhand<br />
nauwkeurige bedrag<strong>en</strong> te krijg<strong>en</strong>, aangezi<strong>en</strong> per ontwerp de gevelleveranciers e<strong>en</strong> andere <strong>of</strong>f erte mak<strong>en</strong>.<br />
Afhankelijk van hun eig<strong>en</strong> productietempo <strong>en</strong> -mogelijkhed<strong>en</strong> van dat mom<strong>en</strong>t <strong>en</strong> de geschiktheid<br />
van hun methodes voor de toepassing op e<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> ontwerp, kan e<strong>en</strong> <strong>of</strong>f erte hoger <strong>of</strong> lager uitvall<strong>en</strong>.<br />
Naar aanleiding van e<strong>en</strong> berek<strong>en</strong>ing op basis van e<strong>en</strong> aantal uitgevoerde project<strong>en</strong> van Schüco kon<br />
gesteld word<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> simpele vliesgevel met <strong>stijl</strong>- <strong>en</strong> <strong>regelwerk</strong> op e<strong>en</strong> prijs van ongeveer € 250 tot €<br />
300 per vierkante meter gevel uitkomt. E<strong>en</strong> iets zwaardere vliesgevel komt neer op e<strong>en</strong> prijs van € 300 tot<br />
€ 375 per vierkante meter. Bij toepassing van structurele beglazing komt m<strong>en</strong> uit op e<strong>en</strong> prijs van € 600<br />
tot € 800. E<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel zit daar in prijs nog bov<strong>en</strong>, met e<strong>en</strong> vierkante meterprijs van € 800 tot wel<br />
€1200.<br />
Nu is e<strong>en</strong> vierkante meterprijs voor e<strong>en</strong> gevel nog maar e<strong>en</strong> deel van de totale kost<strong>en</strong>, verbond<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong><br />
gevel. Zo br<strong>en</strong>gt e<strong>en</strong> langere bouwtijd, zeker op de bouwplaats, hogere kost<strong>en</strong> met zich mee, ev<strong>en</strong>als e<strong>en</strong><br />
groter ruimtegebruik op de bouwplaats. Daarnaast is e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel e<strong>en</strong> kwalitatief hoogwaardiger<br />
product, met e<strong>en</strong> betere kwaliteit van detaillering <strong>en</strong> uitvoering, waar ook door betere inspectie <strong>en</strong> certifi<br />
cering meer garanties op gegev<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong>. Deze bijkom<strong>en</strong>de aspect<strong>en</strong> zorg<strong>en</strong> er voor dat de hogere<br />
vierkante meterprijs van e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel afhankelijk van het ontwerp <strong>en</strong> randvoorwaard<strong>en</strong> wel <strong>of</strong><br />
niet gecomp<strong>en</strong>seerd kan word<strong>en</strong> door besparing<strong>en</strong> op andere del<strong>en</strong> van het totale bouwproces. 5<br />
Overige factor<strong>en</strong> die de bouwkost<strong>en</strong> beïnvloed<strong>en</strong><br />
De keuze voor e<strong>en</strong> bepaald systeem beïnvloedt zodo<strong>en</strong>de meerdere factor<strong>en</strong> in het bouwproces, die vervolg<strong>en</strong>s<br />
e<strong>en</strong> eff ect kunn<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> op de bouwkost<strong>en</strong>. Hierbij kan het zowel gaan om factor<strong>en</strong> die e<strong>en</strong><br />
ontwerp <strong>of</strong> de uitvoering ervan complicer<strong>en</strong> <strong>en</strong> bijzonder vertrag<strong>en</strong>, als om factor<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> onzekerheid<br />
meebr<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Het betreft dan zak<strong>en</strong> die, als gevolg van e<strong>en</strong> bepaalde systeemkeuze, kunn<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> tot<br />
vertraging<strong>en</strong> <strong>of</strong> onverwachte kost<strong>en</strong>stijging<strong>en</strong>. Deze factor<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> niet vanzelfsprek<strong>en</strong>d e<strong>en</strong> kost<strong>en</strong>stijging<br />
bij de keuze voor e<strong>en</strong> van beide gevelsystem<strong>en</strong>. Maar afhankelijk van de omstandighed<strong>en</strong> kan<br />
bijvoorbeeld e<strong>en</strong> vertraging in de bouw onacceptabel hoge kost<strong>en</strong> met zich mee br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, <strong>of</strong> e<strong>en</strong> opdrachtgever<br />
is gebond<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> beperkt budget zonder ruimte voor kost<strong>en</strong>stijging<strong>en</strong>. In e<strong>en</strong> dergelijk<br />
geval zal gekoz<strong>en</strong> word<strong>en</strong> om zoveel mogelijk onzekerhed<strong>en</strong> uit te sluit<strong>en</strong> <strong>en</strong> te kiez<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> systeem<br />
dat zekerheid biedt op de gew<strong>en</strong>ste gebied<strong>en</strong>.<br />
Bouwtijd:<br />
Bij e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel is er e<strong>en</strong> grote kans op tijdsvertraging door omstandighed<strong>en</strong> op<br />
de bouwplaats. Aangezi<strong>en</strong> het meeste constructiewerk voor e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel op de<br />
bouwplaats, in weer <strong>en</strong> wind zal gebeur<strong>en</strong>, hebb<strong>en</strong> vertraging<strong>en</strong> op de bouwplaats e<strong>en</strong> groot eff ect op de<br />
bouwtijd <strong>en</strong> -kost<strong>en</strong> van de gevel. Omdat juist de dichting van de gevel bepal<strong>en</strong>d is voor de verdere vordering<br />
van de werkzaamhed<strong>en</strong>, zoals de afwerking <strong>en</strong> installaties, zal e<strong>en</strong> vertraging in het aanbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong><br />
van de gevel eff ect hebb<strong>en</strong> op de planning van alle daarop volg<strong>en</strong>de werkzaamhed<strong>en</strong>. Afhankelijk van<br />
het project zijn er meer <strong>en</strong> minder kost<strong>en</strong> verbond<strong>en</strong> aan tijdsvertraging<strong>en</strong> in de dichting van de gevel.<br />
E<strong>en</strong> groot voordeel van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel op het gebied van bouwkost<strong>en</strong> is de snelle dichting van de<br />
gevel <strong>en</strong> de korte bouwtijd op de bouwplaats. Doordat de montage van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> op de bouwplaats<br />
snel kan gebeur<strong>en</strong>, hoeft er weinig in weer <strong>en</strong> wind te word<strong>en</strong> gewerkt <strong>en</strong> is er ook minder risico op vertraging<strong>en</strong><br />
<strong>of</strong> kwaliteitsverlies door de weersomstandighed<strong>en</strong>. De gevel kan sneller gedicht word<strong>en</strong> <strong>en</strong> het<br />
risico op vertraging<strong>en</strong> in de bouw is kleiner. 6<br />
Serieproductie:<br />
E<strong>en</strong> positief eff ect op de bouwkost<strong>en</strong> wordt geleverd doordat bij e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel<br />
5 Bron: Gesprek met Ton Geerts, Schüco Nederland<br />
6 Oesterle e.a.; Doppelschalige fassad<strong>en</strong>, p. 136<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
77
78<br />
Uitgav<strong>en</strong><br />
Uitgav<strong>en</strong><br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
Elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>gevel<br />
Korte bouwtijd<br />
Lage financieringslast<br />
Start van de<br />
Bouwwerkzaamhed<strong>en</strong><br />
In het werk gefabriceerde gevel<br />
Langere bouwtijd<br />
Hogere financieringslast<br />
Start van de<br />
Bouwwerkzaamhed<strong>en</strong><br />
Financieringslast<br />
Oplevering<br />
& In gebruikname<br />
Financieringslast<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
Tijd<br />
Oplevering<br />
& In gebruikname<br />
Tijd
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
makkelijk met veel id<strong>en</strong>tieke panel<strong>en</strong> gewerkt kan word<strong>en</strong>. Door de geringe afmeting<strong>en</strong> van de constructieonderdel<strong>en</strong><br />
kan veel gevarieerd word<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> standaardmat<strong>en</strong> <strong>en</strong> is het mogelijk om grote series aan<br />
gevelonderdel<strong>en</strong> te lat<strong>en</strong> fabricer<strong>en</strong>, in plaats van kleinere series <strong>of</strong> veel unieke passtukk<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> grotere<br />
serie onderdel<strong>en</strong> is meestal voordeliger te mak<strong>en</strong> dan veel verschill<strong>en</strong>de onderdel<strong>en</strong>. Gevelfabrikant<strong>en</strong><br />
kunn<strong>en</strong> in geval van e<strong>en</strong> grote serie vaak e<strong>en</strong> lagere prijs bied<strong>en</strong>.<br />
Keuzevrijheid <strong>en</strong> concurr<strong>en</strong>tie:<br />
E<strong>en</strong> opdrachtgever heeft in de in het werk gefabriceerde gevelbouw e<strong>en</strong> veel ruimere keus uit leveranciers,<br />
doordat het e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudiger gevelsysteem is <strong>en</strong> meer bedrijv<strong>en</strong> de techniek<strong>en</strong> <strong>en</strong> capacitit<strong>en</strong> in<br />
huis hebb<strong>en</strong>. Enerzijds levert dit meer concurr<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> dus ook scherpere aanbieding<strong>en</strong> op. Anderzijds<br />
geeft het grote aanbod aan deskudige bedrijv<strong>en</strong> ook zekerheid in het geval van tekortkoming<strong>en</strong> door de<br />
gekoz<strong>en</strong> leverancier. In dat geval kan de opdracht relatief e<strong>en</strong>voudig word<strong>en</strong> overg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> andere<br />
leverancier, zonder veel verlies in kost<strong>en</strong> <strong>of</strong> tijd. Bij e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel zijn er minder bedrijv<strong>en</strong> die<br />
de k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> expertise bezitt<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> complexe <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel te ontwikkel<strong>en</strong> <strong>en</strong> te realiser<strong>en</strong>. De leverancier<br />
zal dus zorgvuldiger gekoz<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> dan bij de in het werk gefabriceerde gevelbouw,<br />
<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong>tijds overstapp<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> andere leverancier is minder goed mogelijk. 7<br />
Kwaliteitsverschil:<br />
Als er e<strong>en</strong> elem<strong>en</strong>t van e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel beschadigd is <strong>of</strong> aangepast moet word<strong>en</strong>, is de kans veel<br />
groter dat dit e<strong>en</strong> lange vertraging oplevert, aangezi<strong>en</strong> de complete <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> moeilijk achteraf aan te<br />
pass<strong>en</strong> zijn. Op het mom<strong>en</strong>t dat e<strong>en</strong> elem<strong>en</strong>t moet word<strong>en</strong> aangepast, kan de montage van de andere<br />
<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> ook niet verder gaan, aangezi<strong>en</strong> de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> allemaal op elkaar aan moet<strong>en</strong> sluit<strong>en</strong>. E<strong>en</strong><br />
beschadigd <strong>of</strong> ongeschikt elem<strong>en</strong>t zal dus e<strong>en</strong> grote vertraging <strong>en</strong> extra kost<strong>en</strong> met zich mee br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.<br />
Dit risico kan goed word<strong>en</strong> beheersd doordat de kwaliteitsinspectie in e<strong>en</strong> fabriek veel betere garanties<br />
kan bied<strong>en</strong> dan de controle op de bouwplaats. Door het effi ciënt gebruik van machines <strong>en</strong> de geoptimaliseerde<br />
omstandighed<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> fabriek kan de inzet van duur personeel word<strong>en</strong> geoptimaliseerd. Hoogopgeleid<br />
personeel kan in e<strong>en</strong> fabriek de sam<strong>en</strong>stelling van e<strong>en</strong> complex elem<strong>en</strong>t verzorg<strong>en</strong>, terwijl op de<br />
bouwplaats weinig inzet van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> nodig is bij de korte montage. Doordat er minder in de buit<strong>en</strong>lucht<br />
hoeft te word<strong>en</strong> gewerkt, kan er e<strong>en</strong> hogere kwaliteit bereikt word<strong>en</strong> in de afwerking <strong>en</strong> detaillering van<br />
de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>. Door de productie in e<strong>en</strong> fabriek is de kwaliteitsbeheersing <strong>en</strong> inspectie veel beter te organiser<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> grondiger uit te voer<strong>en</strong>. Het is dus mogelijk om meer garanties te krijg<strong>en</strong> over de kwaliteit van<br />
de uitvoering van de gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>. 8<br />
Financieringslast:<br />
De kortere bouwtijd van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel betek<strong>en</strong>t dat de fi nancieringslast voor de opdrachtgever<br />
door e<strong>en</strong> kortere looptijd van het bouwproces ook lager wordt. Vanaf het mom<strong>en</strong>t dat begonn<strong>en</strong> wordt<br />
met bouw<strong>en</strong>, zal de opdrachtgever de bouwkost<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> fi nancier<strong>en</strong> aan de aannemer, onderaannemers,<br />
leveranciers <strong>en</strong> andere betrokk<strong>en</strong> partij<strong>en</strong>. In eerste instantie begint de fi nanciering van e<strong>en</strong> bouwproject<br />
met de kost<strong>en</strong> van ontwerp <strong>en</strong> planning, deze kost<strong>en</strong> zijn relatief laag, vergelek<strong>en</strong> met de kost<strong>en</strong><br />
die gemaakt word<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s de daadwerkelijke bouw. Op het mom<strong>en</strong>t dat begonn<strong>en</strong> word met bouw<strong>en</strong>,<br />
zull<strong>en</strong> de uitgav<strong>en</strong> snel stijg<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> bouwproject levert in deze fase nog ge<strong>en</strong> opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> op, dus de<br />
opdrachtgever zal deze uitgav<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> voorfi nancier<strong>en</strong>. Dit betek<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> r<strong>en</strong>telast, doordat het geld<br />
voor deze voorfi nanciering zal moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gele<strong>en</strong>d. E<strong>en</strong> verkorting van de bouwtijd betek<strong>en</strong>t e<strong>en</strong><br />
verkorting van de fi nancieringslast. Tuss<strong>en</strong> het mom<strong>en</strong>t van de investering <strong>en</strong> het mom<strong>en</strong>t waarop het<br />
gebouw opgeleverd is <strong>en</strong> dus opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> gaat g<strong>en</strong>erer<strong>en</strong> zit immers minder tijd, zodat het geld minder<br />
lang hoeft te word<strong>en</strong> gele<strong>en</strong>d. De to<strong>en</strong>ame van de fi nancieringslast bij e<strong>en</strong> langere bouwtijd kan bij e<strong>en</strong><br />
r<strong>en</strong>testand van ongeveer 6% uiteindelijk <strong>en</strong>kele proc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> op de totale investeringskost<strong>en</strong> uitmak<strong>en</strong>. Het<br />
kost<strong>en</strong>eff ect van e<strong>en</strong> kortere bouwtijd is in orde van grootte dus vergelijkbaar met e<strong>en</strong> stijging van <strong>en</strong>kele<br />
7 Oesterle e.a.; Doppelschalige fassad<strong>en</strong>, p. 140<br />
8 Brock, L. , Designing the exterior wall., pp. 116-118<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
79
80<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
ti<strong>en</strong>tall<strong>en</strong> proc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in de kostprijs van de gevel.<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
Conclusies met betrekking tot bouwkost<strong>en</strong><br />
Uiteindelijk zull<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong> keuze voor e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel <strong>of</strong> e<strong>en</strong> in het werk sam<strong>en</strong>gestelde gevel de<br />
bouwkost<strong>en</strong> e<strong>en</strong> belangrijke rol spel<strong>en</strong> in de overweging<strong>en</strong> op verschill<strong>en</strong>de mom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in het ontwerp-<br />
<strong>en</strong> uitvoeringsproces. Hierbij is op voorhand moeilijk te voorspell<strong>en</strong> wat de precieze kost<strong>en</strong>eff ect<strong>en</strong> van<br />
de verschill<strong>en</strong>de ontwerpkeuzes zijn. De relatie kost<strong>en</strong>-kwaliteit is niet e<strong>en</strong>duidig te mak<strong>en</strong>, <strong>en</strong> ook het<br />
kost<strong>en</strong>eff ect van tijdsbesparing<strong>en</strong> in het bouwproces, effi ciënter gebruik van productiemethodes, scherpe<br />
<strong>of</strong>f ertes van derde partij<strong>en</strong> <strong>en</strong> dergelijke zijn pas gedur<strong>en</strong>de e<strong>en</strong> ontwerpproces duidelijk te krijg<strong>en</strong>. Dit<br />
leidt ertoe dat bouwkost<strong>en</strong> weliswaar als argum<strong>en</strong>t kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangevoerd bij ontwerpbeslissing<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> bepaalde keuzes zeker om fi nanciële red<strong>en</strong><strong>en</strong> gemaakt kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, maar dat bij de meeste keuzes<br />
de totale kost<strong>en</strong>eff ect<strong>en</strong> zeer moeilijk te voorspell<strong>en</strong> zijn.<br />
De architectonische, technische <strong>en</strong> functionele waarde van de gevel zull<strong>en</strong> uiteindelijk belangrijker moet<strong>en</strong><br />
zijn dan de bouwkost<strong>en</strong>, wil m<strong>en</strong> tot goede architectuur kom<strong>en</strong>. Daarnaast zijn bij e<strong>en</strong> gevel ook de<br />
kost<strong>en</strong> gedur<strong>en</strong>de de gebruiksfase van belang. Door e<strong>en</strong> kwalitatief beter ontwerp, dat in eerste instantie<br />
hogere bouwkost<strong>en</strong> met zich meebr<strong>en</strong>gt, kan uiteindelijk e<strong>en</strong> besparing op <strong>en</strong>ergiegebruik <strong>of</strong> onderhoudskost<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> gerealiseerd gedur<strong>en</strong>de de lev<strong>en</strong>sduur van e<strong>en</strong> gebouw.<br />
De afweging voor e<strong>en</strong> duurdere gevel kan beter word<strong>en</strong> gemaakt op het mom<strong>en</strong>t dat de bouwkost<strong>en</strong><br />
voor de gevel word<strong>en</strong> beschouwd in relatie tot de totale bouwkost<strong>en</strong> <strong>en</strong> de totale investeringskost<strong>en</strong>. De<br />
investeringskost<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> gebouw zijn de som van de grondkost<strong>en</strong>, bouwkost<strong>en</strong>, inrichtingskost<strong>en</strong>, <strong>en</strong><br />
bijkom<strong>en</strong>de kost<strong>en</strong>. Op de totale investeringskost<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> bouwproject hebb<strong>en</strong> de directe bouwkost<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> aandeel van ongeveer 40 tot 50%. In deze bouwkost<strong>en</strong> heeft de gevel e<strong>en</strong> aandeel van ongeveer<br />
15 tot 20%. Dit betek<strong>en</strong>t dus dat e<strong>en</strong> stijging in de kost<strong>en</strong> van de gevel e<strong>en</strong> relatief klein eff ect heeft op de<br />
totale investeringskost<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> gebouw. Wanneer de prijs van de gevel met 10% zou stijg<strong>en</strong>, stijg<strong>en</strong> de<br />
bouwkost<strong>en</strong> nog maar met 2% <strong>en</strong> is de stijging van de investeringskost<strong>en</strong> nog maar 1%. Zelfs als de gevel<br />
tweemaal zo duur zou word<strong>en</strong>, stijg<strong>en</strong> de totale investeringskost<strong>en</strong> stijg<strong>en</strong> nog maar met 10%. De kost<strong>en</strong><br />
voor de gevel hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> dusdanig klein aandeel in de totale bouw- <strong>en</strong> investeringskost<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> project,<br />
dat het veel belangrijker is om voor e<strong>en</strong> kwalitatief hoogstaande gevel <strong>en</strong> e<strong>en</strong> optimaal bouwproces<br />
te kiez<strong>en</strong>, dan om e<strong>en</strong> gevel zo goedkoop mogelijk te bouw<strong>en</strong>. Het uiteindelijke eff ect van e<strong>en</strong> kost<strong>en</strong>besparing<br />
op e<strong>en</strong> gevel is immers maar gering, terwijl de waarde van e<strong>en</strong> goede gevel veel groter is <strong>en</strong> vaak<br />
op de lange termijn zelfs winst kan oplever<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> laatste aspect is de architectonische waarde van e<strong>en</strong> gevel. Deze waarde is moeilijk in geld uit te<br />
drukk<strong>en</strong>, maar is niettemin belangrijk om te noem<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> gevel is als buit<strong>en</strong>zijde van e<strong>en</strong> gebouw als het<br />
ware het gezicht van e<strong>en</strong> gebouw. E<strong>en</strong> bepaalde keuze voor e<strong>en</strong> ingewikkelder vormgeving <strong>of</strong> e<strong>en</strong> duurder,<br />
hoogwaardiger gevel kan weliswaar meer kost<strong>en</strong> met zich mee br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, maar kan daarmee wel e<strong>en</strong><br />
gebouw waardevoller mak<strong>en</strong> in de beleving van gebruikers <strong>en</strong> bezoekers. E<strong>en</strong> gebouw met meer architectonische<br />
waarde kan erin resulter<strong>en</strong> dat bij de exploitatie e<strong>en</strong> hogere huurprijs gevraagd kan word<strong>en</strong>.<br />
De relatie tuss<strong>en</strong> e<strong>en</strong> hogere huurprijs <strong>of</strong> exploitatieopbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> versus de extra kost<strong>en</strong> van de architectonische<br />
kwaliteit is niet e<strong>en</strong>duidig <strong>en</strong> bijvoorbeeld afhankelijk van de locatie, concurr<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> marktwerking.<br />
Het is aan de eig<strong>en</strong>aar <strong>of</strong> de gebruiker <strong>of</strong> deze bereid zijn meer te betal<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> hoogwaardiger<br />
gebouw. Er kan echter wel degelijk bij e<strong>en</strong> ontwerp op gestuurd word<strong>en</strong> om door e<strong>en</strong> hogere architectonische<br />
kwaliteit meer opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> in de exploitatiefase te g<strong>en</strong>erer<strong>en</strong>.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
81
Opbouw van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel.<br />
82<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwproces <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
In dit ho<strong>of</strong>dstuk zal het bouwproces van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel word<strong>en</strong> bestudeerd, te beginn<strong>en</strong> met de<br />
organisatie van de bouwplaats. Onderzocht wordt welke werkzaamhed<strong>en</strong> plaats moet<strong>en</strong> vind<strong>en</strong> <strong>en</strong> wat<br />
dit betek<strong>en</strong>t voor het ruimtebeslag <strong>en</strong> de inrichting van de bouwplaats. Vervolg<strong>en</strong>s wordt de montagevolgorde<br />
van de gevel bestudeerd, om e<strong>en</strong> overzicht te krijg<strong>en</strong> van welke handeling<strong>en</strong> nodig zijn voor het<br />
monter<strong>en</strong> van de gevel. Hierna volgt e<strong>en</strong> analyse naar de consequ<strong>en</strong>ties van deze gevelmontage voor de<br />
bouwtijd. Onderzocht wordt hoe de tijdsverdeling van het bouwproces is over de verschill<strong>en</strong>de handeling<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> fases. Tot slot wordt het besprok<strong>en</strong> bouwproces toegepast op het gevelontwerp voor het Sci<strong>en</strong>ce<br />
Business C<strong>en</strong>ter, om inzicht te verkrijg<strong>en</strong> in de gevolg<strong>en</strong> van de keuze voor e<strong>en</strong> dergelijk gevelsysteem<br />
voor e<strong>en</strong> concreet ontwerp.<br />
Organisatie van de bouwplaats:<br />
E<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel is volledig geprefabriceerd <strong>en</strong> hoeft op de bouwplaats slechts nog gemonteerd te<br />
word<strong>en</strong>. De bouwplaats di<strong>en</strong>t daarom gericht te zijn op het ontvang<strong>en</strong> van vrachtwag<strong>en</strong>s met geprefabriceerde<br />
gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> het snel monter<strong>en</strong> van deze <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>. Het is mogelijk om de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong><br />
direct vanaf de vrachtwag<strong>en</strong> in één <strong>en</strong>kele hijsgang naar hun defi niteve positie in de gevel te hijs<strong>en</strong>, maar<br />
er zijn ook methodes waarbij de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> in aparte arbeidsgang<strong>en</strong> gelost <strong>en</strong> gehes<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. De keuze<br />
voor één van beide methodes is afhankelijk van de beschikbare ruimte op de bouwplaats, de noodzaak<br />
om <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> voor montage te kantel<strong>en</strong> <strong>of</strong> na te bewerk<strong>en</strong> <strong>en</strong> de tijdsdruk bij de montage.<br />
Montage in één arbeidsgang<br />
Wanneer er voor gekoz<strong>en</strong> wordt om de gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> in één keer vanaf de vrachtwag<strong>en</strong>s te hijs<strong>en</strong><br />
naar de defi nitieve positie in de gevel, moet het voor de vrachtwag<strong>en</strong>s met <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> mogelijk zijn om<br />
tot onder het bereik van de hijskraan te rijd<strong>en</strong>, zodat de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> direkt kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> uitgehes<strong>en</strong>.<br />
Meestal betek<strong>en</strong>t dit dat er e<strong>en</strong> bouwweg moet ligg<strong>en</strong> vanaf de op<strong>en</strong>bare weg tot vlak aan het gebouw,<br />
met voldo<strong>en</strong>de verharding om zware vrachtwag<strong>en</strong>s te drag<strong>en</strong>. De vrachtwag<strong>en</strong> moet vervolg<strong>en</strong>s blijv<strong>en</strong><br />
wacht<strong>en</strong> tot alle <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> zijn gehes<strong>en</strong>, wat <strong>en</strong>ige tijd kan dur<strong>en</strong>. Hoewel de vrachtwag<strong>en</strong>s vaak lang<br />
moet<strong>en</strong> wacht<strong>en</strong>, is het belangrijker om de kraantijd effi ciënt te b<strong>en</strong>utt<strong>en</strong>, aangezi<strong>en</strong> deze veel kostbaarder<br />
is. Om de snelle voortgang in de montage van de gevel te garander<strong>en</strong> zal e<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>de vrachtwag<strong>en</strong><br />
met gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> al klaar moet<strong>en</strong> staan voordat de eerste vrachtwag<strong>en</strong> weg is. Er moet dus op de<br />
bouwplaats ook ruimte zijn voor e<strong>en</strong> opstelling waar <strong>en</strong>kele vrachtwag<strong>en</strong>s staan te wacht<strong>en</strong> tot er gelost<br />
kan word<strong>en</strong>.<br />
Het voordeel van deze methode is dat er op de bouwplaats nauwelijks opslagruimte nodig is, de wacht<strong>en</strong>de<br />
vrachtwag<strong>en</strong>s kunn<strong>en</strong> bij extreem ruimtegebrek zelfs langs de op<strong>en</strong>bare weg <strong>of</strong> e<strong>en</strong> externe locatie<br />
opgesteld word<strong>en</strong>. Nadeel is dat de aanlevering van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> zich voegt naar het tempo van de montage<br />
<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tuele vertaging in de montage ook de logistiek van aanlevering van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong><br />
zal verstor<strong>en</strong>. De <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> moet<strong>en</strong> ook precies op volgorde van montage word<strong>en</strong> aangeleverd <strong>en</strong> op de<br />
vrachtwag<strong>en</strong>s word<strong>en</strong> gelad<strong>en</strong>. Dit betek<strong>en</strong>t ook dat de vrachtwag<strong>en</strong>s niet op de meest effi ciënte manier<br />
gelad<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. 1<br />
Levering <strong>en</strong> montage losgekoppeld<br />
Als er wordt gekoz<strong>en</strong> om de gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> in aparte arbeidsgang<strong>en</strong> te loss<strong>en</strong> <strong>en</strong> te monter<strong>en</strong>, zal er op<br />
de bouwplaats e<strong>en</strong> losplek moet<strong>en</strong> zijn waar de gev<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> met behulp van e<strong>en</strong> kraan <strong>of</strong> vorkheftruck<br />
van de vrachtwag<strong>en</strong>s kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gelost. Deze losplek kan buit<strong>en</strong> het bereik van de hijskraan ligg<strong>en</strong>,<br />
hetge<strong>en</strong> de veiligheid t<strong>en</strong> goede komt. De vrachtwag<strong>en</strong> kan in één keer gelost word<strong>en</strong>, <strong>en</strong> hoeft niet te<br />
wacht<strong>en</strong> op montage van alle gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>. Vervolg<strong>en</strong>s kunn<strong>en</strong> de gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> tijdelijk word<strong>en</strong><br />
opgeslag<strong>en</strong> op de bouwplaats, tot ze ingehes<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> in de gevel. Deze opslag hoeft meestal<br />
niet lang te dur<strong>en</strong> <strong>en</strong> heeft vooral e<strong>en</strong> buff erfunctie. Vanaf de opslagplaats kunn<strong>en</strong> de gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong><br />
vervolg<strong>en</strong>s in het gebouw gehes<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Als deze opslag niet al onder het kraanbereik ligt, moet<strong>en</strong> de<br />
<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> met e<strong>en</strong> heftruck onder het kraanbereik word<strong>en</strong> gebracht.<br />
1 Oesterle e.a., Doppelschalige fassad<strong>en</strong> ; pp. 136-138<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
83
84<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
Organisatie van de bouwplaats bij e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel. Door de effi ciënte logistiek is er weinig ruimte nodig op de bouwplaats.<br />
Bron: Oesterle e.a. , Doppelschalige Fassad<strong>en</strong> , Gesprek met Schüco<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
Voordeel van deze methode is dat de logistiek van aanlevering <strong>en</strong> montage wordt losgekoppeld <strong>en</strong> daarmee<br />
aanmerkelijk minder complex <strong>en</strong> storingsgevoelig wordt. De gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> kunn<strong>en</strong> op de meest<br />
effi ciënte manier vervoerd word<strong>en</strong> <strong>en</strong> hoev<strong>en</strong> niet noodzakelijk in de volgorde van montage aangeleverd<br />
te word<strong>en</strong>. Nadel<strong>en</strong> aan deze methode zijn het ruimtebeslag van de opslag op de bouwplaats. Indi<strong>en</strong><br />
deze ruimte er niet is op bijvoorbeeld e<strong>en</strong> binn<strong>en</strong>stedelijke locatie, dan kan deze methode niet gebruikt<br />
word<strong>en</strong>. Daarbij zijn compleet geprefabriceerde gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>, zeker als er sprake is van geïntegreerde<br />
installaties, nogal kwetsbaar bij opslag op de bouwplaats. Om beschadiging<strong>en</strong> te voorkom<strong>en</strong>, di<strong>en</strong>t de<br />
oplsagtijd zo kort mogelijk te zijn. Ook betek<strong>en</strong>t elke handeling aan e<strong>en</strong> elem<strong>en</strong>t dat er meer tijd <strong>en</strong> geld<br />
in het bouwproces wordt besteed. Er moet dus e<strong>en</strong> duidelijk voordeel mee behaald word<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> elem<strong>en</strong>t<br />
met meer handeling<strong>en</strong> te monter<strong>en</strong>. 2<br />
Montagevoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
De <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel wordt met behulp van e<strong>en</strong> hijskraan gemonteerd, er zijn verder ge<strong>en</strong> steigers <strong>of</strong> andere<br />
hulpvoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> nodig op de bouwplaats. Deze hijskraan moet voldo<strong>en</strong>de capaciteit hebb<strong>en</strong> om<br />
de zware, verdiepingshoge <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> te kunn<strong>en</strong> drag<strong>en</strong> <strong>en</strong> op verschill<strong>en</strong>de plekk<strong>en</strong> in de gevel te hijs<strong>en</strong>.<br />
De bouwkraan die wordt gebruikt bij de bouw van de draagconstructie kan hier ev<strong>en</strong>tueel voor gebruikt<br />
word<strong>en</strong>, mits de capaciteit <strong>en</strong>igszins overe<strong>en</strong>komt met de gevraagde capaciteit voor de gevel. Bij<br />
e<strong>en</strong> betonn<strong>en</strong> draagconstructie met geprefabriceede <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> zal er e<strong>en</strong> zware kraan ingezet zijn voor<br />
de bouw. Als het beton ter plekke gestort is, <strong>of</strong> als er gebruik gemaakt is van e<strong>en</strong> staalskelet, is de kraan<br />
minder zwaar, maar heeft waarschijnlijk wel voldo<strong>en</strong>de vermog<strong>en</strong> om ook aluminium sandwichpanel<strong>en</strong><br />
in de gevel te hijs<strong>en</strong>. De keuze voor e<strong>en</strong> bepaald type <strong>en</strong> vermog<strong>en</strong> aan kraan wordt gemaakt door de<br />
aannemer <strong>en</strong> heeft ook te mak<strong>en</strong> met economische <strong>en</strong> logistieke omstandighed<strong>en</strong> van het bedrijf. In<br />
sommige gevall<strong>en</strong> kan het lon<strong>en</strong>d zijn om e<strong>en</strong> vaste tor<strong>en</strong>kraan in te zett<strong>en</strong>, die vervolg<strong>en</strong>s ook di<strong>en</strong>st<br />
kan do<strong>en</strong> voor de assemblage van de gevel. Voordeel hiervan is dat dezelfde bouwkraan tijd<strong>en</strong>s het hele<br />
bouwproces aanwezig is <strong>en</strong> er niet telk<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> andere kraan hoeft te word<strong>en</strong> opgebouwd <strong>en</strong> afgebrok<strong>en</strong>.<br />
De bezettingsgraad van deze kraan moet dan wel hoog g<strong>en</strong>oeg zijn om de investering lon<strong>en</strong>d te mak<strong>en</strong>.<br />
Anders zal gekoz<strong>en</strong> word<strong>en</strong> om te werk<strong>en</strong> met mobiele kran<strong>en</strong>, die naar behoefte voor kortere tijd gehuurd<br />
word<strong>en</strong>.<br />
Wanneer de capaciteit van de bouwkraan voor de ruwbouw niet voldo<strong>en</strong>de overe<strong>en</strong>komt met het gewicht<br />
van de gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>, zal e<strong>en</strong> aparte kraan gebruikt moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> voor de montage van de<br />
gevel. Afhankelijk van het b<strong>en</strong>odigde vermog<strong>en</strong> kan e<strong>en</strong> bepaalde kraan gekoz<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Aangezi<strong>en</strong> het<br />
monter<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel maar relatief kort duurt, zal dan e<strong>en</strong> mobiele kraan gekoz<strong>en</strong> word<strong>en</strong>,<br />
die alle<strong>en</strong> op het mom<strong>en</strong>t van montage ingezet hoeft te word<strong>en</strong>. 3<br />
Bouwvolgorde:<br />
Gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> voor e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel word<strong>en</strong> in de fabriek volledig geprefabriceerd <strong>en</strong> in hun geheel<br />
getransporteerd naar de bouwplaats. Alle logistiek van aanlevering <strong>en</strong> montage van verschill<strong>en</strong>de<br />
onderdel<strong>en</strong> gebeurt dan ook in de fabriek <strong>en</strong> heeft verder ge<strong>en</strong> gevolg<strong>en</strong> voor het bouwproces. Ev<strong>en</strong>tuele<br />
vertaging<strong>en</strong> in het bouw<strong>en</strong> van de gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> kom<strong>en</strong> voor rek<strong>en</strong>ing van de gevelbouwer. De <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong><br />
moet<strong>en</strong> in hun geheel vervoerd word<strong>en</strong> <strong>en</strong> zijn op dat mom<strong>en</strong>t kwetsbaar voor beschadiging<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> vervorming<strong>en</strong>. Meestal zijn de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> echter door de in de fabriek verlijmde hoekverbinding<strong>en</strong><br />
sterk <strong>en</strong> stijf g<strong>en</strong>oeg om de belasting<strong>en</strong> van het vervoer <strong>en</strong> de montage te drag<strong>en</strong>. De <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> word<strong>en</strong><br />
vaak wel beschermd langs de kwetsbare gepr<strong>of</strong>i leerde rand<strong>en</strong> met blokk<strong>en</strong> piepschuim. Ook word<strong>en</strong> de<br />
pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> afgeplakt met bescherm<strong>en</strong>de tape, om krass<strong>en</strong> <strong>en</strong> stot<strong>en</strong> te voorkom<strong>en</strong>.<br />
Montagepunt<strong>en</strong><br />
De <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel kan gemonteerd word<strong>en</strong> als de draagconstructie gereed is. In de vloerrand<strong>en</strong> <strong>of</strong> de gevelbalk<br />
word<strong>en</strong> de montagepunt<strong>en</strong> voor de gevel nauwkeurig uitgezet. Deze montagepunt<strong>en</strong> nem<strong>en</strong> de<br />
2 Oesterle e.a., Doppelschalige Fassad<strong>en</strong> ; pp. 136-139<br />
3 Jellema deel 12b; pp. 40-117<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
85
86<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
Bouw van de draagconstructie. Aanbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> stell<strong>en</strong> van de montagepunt<strong>en</strong>.<br />
Montage van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> in één richting. Laatste elem<strong>en</strong>t is e<strong>en</strong> passtuk <strong>en</strong> sluit de gevel.<br />
Mogelijke belading van vrachtwag<strong>en</strong>s met gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> voor het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter.<br />
De <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> word<strong>en</strong> op hun kant vervoerd op e<strong>en</strong> dieplader.<br />
Afhankelijk van het gewicht pass<strong>en</strong> er maximaal 8 <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> op e<strong>en</strong> vrachtwag<strong>en</strong>.<br />
Bron: Oesterle e.a. , Doppelschalige Fassad<strong>en</strong> , Gesprek met Schüco<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
maatafwijking<strong>en</strong> in de achterligg<strong>en</strong>de betonconstructie op <strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> e<strong>en</strong> overbrugging naar de nauwe<br />
toleranties van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel. In drie richting<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> de montagepunt<strong>en</strong> e<strong>en</strong> stelmogelijkheid<br />
hebb<strong>en</strong>, zodat zowel in hoogte, breedte als diepte alle montagepunt<strong>en</strong> in één vlak ligg<strong>en</strong>. Wanneer alle<br />
montagepunt<strong>en</strong> precies op de juiste plek zijn aangebracht, is de montage van de gevel <strong>en</strong> vooral ook het<br />
stell<strong>en</strong> van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> zeer e<strong>en</strong>voudig <strong>en</strong> snel. De aansluit<strong>en</strong>de nad<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> zijn alle<strong>en</strong><br />
goed uit te voer<strong>en</strong> als de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> allemaal op de juiste plek t<strong>en</strong> opzichte van elkaar zijn gemonteerd <strong>en</strong><br />
er ge<strong>en</strong> grote kier<strong>en</strong> <strong>of</strong> nad<strong>en</strong> ontstaan. Het is dus belangrijk dat deze montagepunt<strong>en</strong> zeer nauwekeurig<br />
word<strong>en</strong> uitgezet op de gevel. Door middel van laser-meetapparatuur kan precies word<strong>en</strong> vastgesteld<br />
<strong>of</strong> alle punt<strong>en</strong> in één vlak ligg<strong>en</strong>. Het stell<strong>en</strong> van de montagepunt<strong>en</strong> kan gebeur<strong>en</strong> van binn<strong>en</strong>uit het<br />
gebouw. Vanaf de verdiepingsvloer<strong>en</strong> kan telk<strong>en</strong>s aan de buit<strong>en</strong>zijde e<strong>en</strong> montagepunt word<strong>en</strong> aangebracht,<br />
ingemet<strong>en</strong> <strong>en</strong> op maat gesteld.<br />
Als de montagepunt<strong>en</strong> voor de gevel op maat gesteld zijn, kan in principe de gevel gemonteerd word<strong>en</strong>.<br />
Om e<strong>en</strong> goede dichting van de elem<strong>en</strong>tscheid<strong>en</strong>de naad te bereik<strong>en</strong>, moet<strong>en</strong> de aansluiting<strong>en</strong> van de<br />
<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong>igszins in elkaar schuiv<strong>en</strong>, als e<strong>en</strong> soort messing- <strong>en</strong> groef verbinding. Hierdoor kunn<strong>en</strong> de<br />
<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> slechts in één richting gemonteerd word<strong>en</strong>, aangezi<strong>en</strong> elk volg<strong>en</strong>d elem<strong>en</strong>t teg<strong>en</strong> het vorige<br />
elem<strong>en</strong>t aan geplaatst moet word<strong>en</strong>. De rechte <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> van e<strong>en</strong> gevelvlak word<strong>en</strong> als eerste gemonteerd.<br />
Als twee gevelvlakk<strong>en</strong> gemonteerd zijn, kan het hoekelem<strong>en</strong>t als laatste word<strong>en</strong> gemonteerd, als<br />
sluitstuk. Er is dus ge<strong>en</strong> mogelijkheid om <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> later nog te monter<strong>en</strong> <strong>of</strong> in e<strong>en</strong> andere volgorde<br />
te monter<strong>en</strong>. Door e<strong>en</strong> goede kwaliteitscontrole van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> doordachte logistiek kan er<br />
voor gezorgd word<strong>en</strong> dat de montage van de gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> ook daadwerkelijk in e<strong>en</strong> ononderbrok<strong>en</strong><br />
stroom kan doorgaan. 4<br />
Hijsproces<br />
De <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> moet<strong>en</strong> vanaf de begane grond, waar ze word<strong>en</strong> aangeleverd, word<strong>en</strong> ingehes<strong>en</strong> op hun<br />
plek in de gevel. In het meest e<strong>en</strong>voudige geval word<strong>en</strong> de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> rechtop op e<strong>en</strong> vrachtwag<strong>en</strong> vervoerd<br />
<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> ze in één hijsgang direct naar hun defi nitieve positie gehes<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Meestal echter<br />
zal het effi ciënter zijn om de gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> ligg<strong>en</strong>d <strong>of</strong> op hun kant te vervoer<strong>en</strong>. In dat geval moet elk<br />
elem<strong>en</strong>t eerst gekanteld <strong>of</strong> gedraaid word<strong>en</strong> voor het gereed is om in de gevel gehes<strong>en</strong> te word<strong>en</strong>. Dit<br />
draai<strong>en</strong> <strong>of</strong> kantel<strong>en</strong> kan gecombineerd word<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tuele tuss<strong>en</strong>tijdse opslag op de bouwplaats.<br />
Allereerst moet e<strong>en</strong> elem<strong>en</strong>t word<strong>en</strong> aangepikt aan de hijskraan. De hijskraan hijst vanaf één punt, terwijl<br />
e<strong>en</strong> elem<strong>en</strong>t vaak meerdere hijsog<strong>en</strong> heeft. Om zijwaartse spatkracht<strong>en</strong> op de hijsog<strong>en</strong> te voorkom<strong>en</strong> zal<br />
er gebruik moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gemaakt van e<strong>en</strong> hijsbalk met twee hijsog<strong>en</strong>. Op het mom<strong>en</strong>t dat e<strong>en</strong> elem<strong>en</strong>t<br />
gekanteld moet word<strong>en</strong>, kan eerst het <strong>en</strong>e hijsoog word<strong>en</strong> vastgemaakt <strong>en</strong> kan het elem<strong>en</strong>t gekanteld<br />
word<strong>en</strong> door het aan het <strong>en</strong>e hijsoog e<strong>en</strong> eindje omhoog te takel<strong>en</strong>. Vervolg<strong>en</strong>s kan de takel aan het<br />
tweede hijsoog word<strong>en</strong> bevestigd <strong>en</strong> kan het elem<strong>en</strong>t omhoog word<strong>en</strong> gehes<strong>en</strong> naar de positie in de<br />
gevel. 5<br />
Montage<br />
Op het mom<strong>en</strong>t dat het gevelelem<strong>en</strong>t op de defi nitieve positie is gehes<strong>en</strong>, kan het elem<strong>en</strong>t word<strong>en</strong> bevestigd<br />
aan de montagepunt<strong>en</strong>, die van tevor<strong>en</strong> op de juiste maat zijn gesteld. Hierbij kan soms gebruik<br />
gemaakt word<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> tijdelijke hijsrail die aan e<strong>en</strong> bov<strong>en</strong>ligg<strong>en</strong>de verdieping is bevestigd. De gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong><br />
word<strong>en</strong> dan door de hijskraan omhoog gehes<strong>en</strong> <strong>en</strong> aan de rail gehang<strong>en</strong>. Vanaf de rail kan het<br />
elem<strong>en</strong>t heel nauwkeurig op de defi nitieve positie gehes<strong>en</strong> word<strong>en</strong> <strong>en</strong> afgesteld word<strong>en</strong>. Vooral in het<br />
geval van hoogbouw kan e<strong>en</strong> dergelijke montagerail nuttig zijn, aangezi<strong>en</strong> de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> vanaf e<strong>en</strong> montagerail<br />
e<strong>en</strong> verdieping hoger veel nauwkeuriger ingehes<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> dan vanaf e<strong>en</strong> grote hoogte<br />
met de hijskraan. Er kan voor gekoz<strong>en</strong> word<strong>en</strong> om deze montagerail perman<strong>en</strong>t aan te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> aan het<br />
gebouw <strong>en</strong> deze in te zett<strong>en</strong> als glaz<strong>en</strong>wasinstallatie. E<strong>en</strong> dergelijke hijsvoorzi<strong>en</strong>ing aan de buit<strong>en</strong>zijde<br />
van de gevel is door de zwaardere uitvoering duurder dan e<strong>en</strong> gewone glaz<strong>en</strong>wasinstallatie, maar de<br />
4 Oesterle e.a. , Doppelschalige Fassad<strong>en</strong> ; pp. 154-159<br />
5 Jellema deel 12b; pp. 40-117<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
87
88<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
De gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> word<strong>en</strong> van de vrachwag<strong>en</strong> gehes<strong>en</strong>. Met behulp van tijdelijke hijsconstructies kan het elem<strong>en</strong>t gekanteld<br />
word<strong>en</strong>, zodat het rechtop staat.<br />
Als het elem<strong>en</strong>t rechtop aan de kraan hangt, kunn<strong>en</strong> tijdelijke bescherming<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> verwijderd <strong>en</strong> kan het word<strong>en</strong> ingehes<strong>en</strong><br />
De montageploeg op de verdieping ontvangt het elem<strong>en</strong>t <strong>en</strong> verzorgt de<br />
plaatsing <strong>en</strong> montage.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
Het elem<strong>en</strong>t kan vervolg<strong>en</strong>s naar de juiste plek in de gevel gehes<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
besparing<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s de gebruiksfase van het gebouw zijn aanzi<strong>en</strong>lijk. De gevel is namelijk altijd goed<br />
bereikbaar van de buit<strong>en</strong>zijde, zowel voor schoonmaak als voor klein <strong>en</strong> groot onderhoud. Zodra er e<strong>en</strong><br />
glaspaneel vervang<strong>en</strong> moet word<strong>en</strong> <strong>en</strong> hiervoor ge<strong>en</strong> aparte kraan hoeft te word<strong>en</strong> ingehuurd, is deze<br />
investering al terugverdi<strong>en</strong>d. 6<br />
Afwerking<br />
E<strong>en</strong> deskundige montageploeg di<strong>en</strong>t er op toe te zi<strong>en</strong> dat de elem<strong>en</strong>tscheid<strong>en</strong>de nad<strong>en</strong> goed aansluit<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> verzorgt de defi nitieve plaatsing <strong>en</strong> fi jne afregeling van alle stelmogelijkhed<strong>en</strong>. Ev<strong>en</strong>tuele dec<strong>en</strong>trale<br />
installaties <strong>of</strong> doorgekoppelde leiding<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s word<strong>en</strong> aangeslot<strong>en</strong>. Alle werkzaamhed<strong>en</strong><br />
aan de montage van e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel kunn<strong>en</strong> van binn<strong>en</strong>uit het gebouw gebeur<strong>en</strong>, zodat er ge<strong>en</strong><br />
steigers <strong>of</strong> hoogwerkers nodig zijn voor de montage <strong>of</strong> afwerking van de gevel.<br />
De <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel is direct na de montage van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> bouwkundig geslot<strong>en</strong>, zodat gestart kan<br />
word<strong>en</strong> met de verdere afwerking binn<strong>en</strong> in het gebouw. Meestal zal gestreefd word<strong>en</strong> om personeel <strong>en</strong><br />
materieel zo in te zett<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> hele verdieping in één dag gemonteerd kan word<strong>en</strong>. In to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de<br />
mate wordt er voor gekoz<strong>en</strong> om vlak voor de dichting van de gevel e<strong>en</strong> inbouwpakket met binn<strong>en</strong>wand<strong>en</strong>,<br />
vloerafwerking<strong>en</strong> <strong>en</strong> installatievoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> op de verdieping te plaats<strong>en</strong>. Dit pakket kan door de<br />
hijskraan e<strong>en</strong>voudig geplaatst word<strong>en</strong>, <strong>en</strong> alle material<strong>en</strong> voor de binn<strong>en</strong>afwerking zijn dan op hun plaats<br />
zodra de gevel dicht is. 7<br />
Bouwtijd:<br />
Ontwerpfase<br />
De <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel wordt in zijn geheel geprefabriceerd <strong>en</strong> op de bouwplaats gemonteerd als kant- <strong>en</strong>klare<br />
<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>. De ontwerpfase van de gevel zal relatief lang dur<strong>en</strong>, aangezi<strong>en</strong> alle problem<strong>en</strong>, detaillering<br />
<strong>en</strong> aansluiting<strong>en</strong> in het ontwerp van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> opgelost. Er is door de hoge mate<br />
van prefabricage ge<strong>en</strong> mogelijkheid om onderdel<strong>en</strong> in het werk te stell<strong>en</strong> <strong>of</strong> te assembler<strong>en</strong>. Hierdoor is<br />
de ontwerpfase van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel complexer <strong>en</strong> langer dan van de in het werk gefabriceerde gevel.<br />
Daarnaast is e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel e<strong>en</strong> totaaloplossing, waarbij alle gevelonderdel<strong>en</strong> <strong>en</strong> -functies in één<br />
elem<strong>en</strong>t gecombineerd word<strong>en</strong>. Dit betek<strong>en</strong>t dat alle ontwerpdisciplines geïntegreerd moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
in hetzelde ontwerp. Er zijn zodo<strong>en</strong>de tijd<strong>en</strong>s de ontwerpfase meer partij<strong>en</strong> met uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>de expertise<br />
betrokk<strong>en</strong>, zodat het ontwerpproces langer duurt <strong>en</strong> gevoeliger is voor storing<strong>en</strong> <strong>en</strong> vertraging<strong>en</strong> door<br />
overleg tuss<strong>en</strong> alle betrokk<strong>en</strong> partij<strong>en</strong>. Niet alle<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> alle technische problem<strong>en</strong> <strong>en</strong> aansluiting<strong>en</strong><br />
tijd<strong>en</strong>s de ontwerpfase word<strong>en</strong> opgelost, maar alle verschill<strong>en</strong>de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> moet<strong>en</strong> ook per stuk word<strong>en</strong><br />
uitgetek<strong>en</strong>d om ze op maat te kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>. Waar bij e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel sneller kan<br />
word<strong>en</strong> volstaan met principedetails zal voor e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel elk verschill<strong>en</strong>d elem<strong>en</strong>t moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
getek<strong>en</strong>d. Hierdoor volgt bij e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel na de ontwerpfase eerst nog e<strong>en</strong> tek<strong>en</strong>fase voordat<br />
kan word<strong>en</strong> overgegaan tot de productie.<br />
Productiefase<br />
Vervolg<strong>en</strong>s moet de gevel word<strong>en</strong> geproduceerd in e<strong>en</strong> fabriek. De productiefase van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel<br />
zal langer dur<strong>en</strong> dan van e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel, aangezi<strong>en</strong> de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> gecompliceerder<br />
zijn <strong>en</strong> er ook onderdel<strong>en</strong> van verschill<strong>en</strong>de fabrikant<strong>en</strong> in het uiteindelijke elem<strong>en</strong>t gecombineerd<br />
moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Eerst moet<strong>en</strong> de losse onderdel<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geproduceerd. Aangezi<strong>en</strong> de gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong><br />
maatwerk zijn, zal het vaak ook nodig zijn om nieuwe aluminium pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> voor deze <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> te<br />
ontwikkel<strong>en</strong>. Voor de productie van deze pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s extrusiemall<strong>en</strong> gemaakt word<strong>en</strong>,<br />
waarna met de productie van de pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> begonn<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong>. De verschill<strong>en</strong>de onderdel<strong>en</strong> voor de<br />
<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> word<strong>en</strong> op aparte locaties geproduceerd <strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s getransporteerd naar de gevelfabrikant.<br />
De productie <strong>of</strong> levering van deze aparte onderdel<strong>en</strong> kan vertraging oplop<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarmee de productie<br />
van de hele gevel vertrag<strong>en</strong>. De kans op vertraging<strong>en</strong> in deze fase is overig<strong>en</strong>s niet heel groot,<br />
6 Jellema deel 12b; pp. 40-117<br />
7 R<strong>en</strong>ck<strong>en</strong>s, J. , Facades in Glas <strong>en</strong> Aluminium ; pp. 220-234<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
89
90<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
Montagepunt met stelmogelijkhed<strong>en</strong> in drie richting<strong>en</strong>.<br />
SchematischeweergaveverdelingbouwtijdElem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>gevel<br />
Draagconstructiegereed<br />
Aanbestedingvandeopdracht<br />
Ontwerp<strong>en</strong>vande<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong><br />
Uittek<strong>en</strong><strong>en</strong>vanalle<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong><strong>en</strong>details<br />
Productievangevelonderdel<strong>en</strong>indefabriek<br />
Toeleveringonderdel<strong>en</strong>aangevelbouwer<br />
Productievan<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>doordegevelbouwer<br />
Transport<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>naarbouwplaats<br />
Aanbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong><strong>en</strong>stell<strong>en</strong>vanmontagepunt<strong>en</strong> Werkopdebouwplaats<br />
Montagevande<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong><br />
Inhijs<strong>en</strong>vanafwerkingspakket<br />
SchematischeweergaveverdelingbouwtijdInhetWerkgefabriceerdegevel<br />
Draagconstructiegereed<br />
Aanbested<strong>en</strong>vandeopdracht<br />
Ontwerp<strong>en</strong>vandegevel,principedetails<br />
Productievandegevelonderdel<strong>en</strong><br />
Transportvangevelonderdel<strong>en</strong>naarbouwplaats<br />
Opslagtijd,veiligheidsmarge<br />
Aanbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong><strong>en</strong>stell<strong>en</strong>vanmontagepunt<strong>en</strong> Werkopdebouwplaats<br />
Stijl<strong>en</strong>opmaatmak<strong>en</strong><br />
Stijl<strong>en</strong>monter<strong>en</strong><strong>en</strong>stell<strong>en</strong><br />
Regelsopmaatmak<strong>en</strong><br />
Regelsmonter<strong>en</strong><br />
Rubberpr<strong>of</strong>iel<strong>en</strong>inspecter<strong>en</strong><br />
Gevelpanel<strong>en</strong>monter<strong>en</strong><br />
Glasvlakk<strong>en</strong>monter<strong>en</strong><br />
Klemlijst<strong>en</strong>aanbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong><br />
Rubberpr<strong>of</strong>iel<strong>en</strong>inspecter<strong>en</strong><br />
Deklijst<strong>en</strong>aanbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong><br />
Ev<strong>en</strong>tueelprestatietestvane<strong>en</strong>gevelvlak<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
doordat de verschill<strong>en</strong>de leveranciers volg<strong>en</strong>s str<strong>en</strong>ge kwaliteitsnorm<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>. De levering <strong>en</strong> kwaliteit<br />
van de onderdel<strong>en</strong> is ook contractueel vastgelegd, zodat deze onzekerhed<strong>en</strong> goed beheersbaar zijn.<br />
De productie kan vervolg<strong>en</strong>s gebeur<strong>en</strong> met gespecialiseerde machines <strong>en</strong> onder gecontroleerde omstandighed<strong>en</strong>,<br />
zodat het proces effi ciënter <strong>en</strong> nauwkeuriger kan gebeur<strong>en</strong> <strong>en</strong> ge<strong>en</strong> hinder ondervindt van<br />
weersomstandighed<strong>en</strong>. Zeker als m<strong>en</strong> beschikt over de meest moderne, digitaal aangestuurde machines,<br />
kan elk onderdeel van e<strong>en</strong> elem<strong>en</strong>t volkom<strong>en</strong> uniek gemaakt word<strong>en</strong> <strong>en</strong> is het relatief e<strong>en</strong>voudig om alle<br />
<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> verschill<strong>en</strong>d te mak<strong>en</strong>. Daarnaast zijn de kwaliteitscontroles in e<strong>en</strong> fabriek beter <strong>en</strong> nauwkeuriger<br />
uit te voer<strong>en</strong>, zodat er minder kans is op vertraging<strong>en</strong> in de bouw door defecte <strong>of</strong> verkeerde onderdel<strong>en</strong>.<br />
8<br />
Transportfase<br />
Daarna moet<strong>en</strong> de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> naar de bouwplaats vervoerd word<strong>en</strong>. Door de afmeting<strong>en</strong> <strong>en</strong> het gewicht<br />
van volledig geassembleerde gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> zal het vervoer erg complex zijn. De gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> zijn,<br />
zeker inclusief beglazing, kwetsbaar voor beschadiging<strong>en</strong> <strong>en</strong> vervorming<strong>en</strong> door onjuiste belasting. De<br />
<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> moet<strong>en</strong> dus goed beschermd word<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> beschadiging<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s het transport, door middel<br />
van piepschuim blokk<strong>en</strong> <strong>en</strong> afstandhouders. Daarbij zijn verdiepingshoge gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> nogal groot<br />
om te vervoer<strong>en</strong> over de weg. Elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> met beperkte grootte kunn<strong>en</strong> nog rechtop op e<strong>en</strong> vrachtwag<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> vervoerd, maar in de meeste gevall<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> ligg<strong>en</strong>d <strong>of</strong> schuin staand vervoerd<br />
moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> dieplader. Er pass<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> dergelijk geval maar <strong>en</strong>kele <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> per keer op<br />
e<strong>en</strong> vrachtwag<strong>en</strong>. Het transport naar de bouwplaats kost dus meer tijd <strong>en</strong> is minder effi ciënt dan bij e<strong>en</strong><br />
in het werk gefabriceerde gevel. 9<br />
Montage<br />
De assemblage van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> zelf zal bijzonder snel gaan. Op de bouwplaats hoev<strong>en</strong> geprefabriceerde<br />
gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> slechts nog aangepikt, op hun plaats gehes<strong>en</strong>, nauwkeurig gesteld <strong>en</strong> afgepikt te word<strong>en</strong>.<br />
Dit proces omvat e<strong>en</strong> aantal kraanhandeling<strong>en</strong> per elem<strong>en</strong>t. Vervolg<strong>en</strong>s kan mete<strong>en</strong> het volg<strong>en</strong>de<br />
elem<strong>en</strong>t ernaast geplaatst word<strong>en</strong>. De plaatsing van de gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> is per elem<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> kwestie van<br />
ti<strong>en</strong>tall<strong>en</strong> minut<strong>en</strong>. In de meeste gevall<strong>en</strong> kan bij de assemblage van e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel e<strong>en</strong> productietempo<br />
van e<strong>en</strong> halve tot e<strong>en</strong> hele verdieping per dag gehaald word<strong>en</strong>. Dit is aanmerkelijk sneller dan bij<br />
e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel.<br />
De assemblagefase op de bouwplaats is het mom<strong>en</strong>t waarop de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel e<strong>en</strong> signifi cante tijdsbeparing<br />
oplevert. De gevel is bij <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>bouw in <strong>en</strong>kele dag<strong>en</strong> geslot<strong>en</strong>, terwijl bij de in het werk<br />
gefabriceerde gevelbouw dit veel langer duurt. In het ideale geval wordt de gevel ontworp<strong>en</strong> <strong>en</strong> geproduceerd<br />
tijd<strong>en</strong>s de voorbereidingsfase <strong>en</strong> de ruwbouw van de draagconstructie. Wanneer de draagconstructie<br />
dan af is, kan in <strong>en</strong>kele dag<strong>en</strong> de gevel aangebracht <strong>en</strong> gedicht word<strong>en</strong>. Voor e<strong>en</strong> aannemer is<br />
het erg belangrijk om de gevel wind- <strong>en</strong> waterdicht te krijg<strong>en</strong>, aangezi<strong>en</strong> er dan met de afwerking aan de<br />
binn<strong>en</strong>zijde begonn<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong>. Door vlak voor de dichting van de gevel e<strong>en</strong> afwerkingspakket met<br />
alle b<strong>en</strong>odigde material<strong>en</strong> voor de binn<strong>en</strong>afwerking op de vloer<strong>en</strong> te plaats<strong>en</strong>, is de logistiek na het dicht<strong>en</strong><br />
van de gevel zeer e<strong>en</strong>voudig, aangezi<strong>en</strong> er nauwelijks meer material<strong>en</strong> naar bov<strong>en</strong> vervoerd hoev<strong>en</strong><br />
te word<strong>en</strong>. 10<br />
Toepassing bij het ontwerp voor het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter:<br />
Indi<strong>en</strong> e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel wordt toegepast voor het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter, zal er voor gekoz<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> om de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> niet in één keer te monter<strong>en</strong>, maar tijdelijk op te slaan op de bouwplaats.<br />
Er is namelijk op de bouwplaats in het Technopolis voldo<strong>en</strong>de ruimte beschikbaar om gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong><br />
tijdelijk op te slaan. Belangrijker is nog dat de gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> door de grotere verdiepingshoogte van het<br />
Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter te groot zijn om rechtop vervoerd te word<strong>en</strong>. De <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> moet<strong>en</strong> dus ligg<strong>en</strong>d<br />
<strong>of</strong> op hun kant op e<strong>en</strong> vrachtwag<strong>en</strong> gelad<strong>en</strong> word<strong>en</strong> <strong>en</strong> moet<strong>en</strong> voor de montage gekanteld word<strong>en</strong> om<br />
8 Jellema deel 12b; pp. 40-117<br />
9 Oesterle e.a. , Doppelschalige Fassad<strong>en</strong> ; pp. 154-159<br />
10 Jellema deel 12b; pp. 40-117<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
91
92<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
ze rechtop in de gevel te kunn<strong>en</strong> hang<strong>en</strong>. Deze extra arbeidsgang van draai<strong>en</strong> <strong>en</strong> kantel<strong>en</strong> bij het loss<strong>en</strong><br />
van de vrachtwag<strong>en</strong>s moet in elk geval plaatsvind<strong>en</strong>, om de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> rechtop te kunn<strong>en</strong> monter<strong>en</strong>.<br />
Daarnaast kunn<strong>en</strong> tijdelijke bescherming<strong>en</strong> na het loss<strong>en</strong> van de vrachtwag<strong>en</strong> <strong>en</strong> voor het inhijs<strong>en</strong> in de<br />
gevel verwijderd word<strong>en</strong>. De <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> zull<strong>en</strong> door de geringe gebouwhoogte niet op e<strong>en</strong> montagerail<br />
gehes<strong>en</strong> hoev<strong>en</strong> te word<strong>en</strong>, maar zull<strong>en</strong> in één keer door de hijskraan in hun defi nitieve positie gehes<strong>en</strong><br />
kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Op de bouwplaats in Technopolis is voldo<strong>en</strong>de ruimte beschikbaar voor de aanlevering<br />
van <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> door vrachtwag<strong>en</strong>s. Wel moet er op gelet word<strong>en</strong> dat de bouwweg<strong>en</strong> in de slappe <strong>Delft</strong>se<br />
bodem voldo<strong>en</strong>de stevig zijn voor de zware vrachtwag<strong>en</strong>s.<br />
Als het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter wordt uitgevoerd met e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel, betek<strong>en</strong>t dit dat het ruimtebeslag<br />
van de bouwplaats relatief klein is. Aangezi<strong>en</strong> het niet om e<strong>en</strong> binn<strong>en</strong>stedelijke locatie gaat, levert<br />
dit wel e<strong>en</strong> voordeel op door lagere bouwplaatskost<strong>en</strong>, maar zal het naar verwachting niet doorslaggev<strong>en</strong>d<br />
zijn. Het voordeel is wel dat er weinig opslag van material<strong>en</strong> op de bouwplaats hoeft plaats te vind<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> dat er dus minder kans is op schade door vandalisme <strong>of</strong> diefstal op de bouwplaats.<br />
E<strong>en</strong> ander voordeel is dat er bij de toepassing van e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel ge<strong>en</strong> steigers <strong>of</strong> hoogwerkervoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
aan de buit<strong>en</strong>kant van het gebouw hoev<strong>en</strong> te kom<strong>en</strong>. De gevel kan met behulp van e<strong>en</strong><br />
tor<strong>en</strong>kraan, die ook gebruikt wordt voor de bouw van de draagconstructie <strong>en</strong> voor de bouw van de om<br />
het gebouw he<strong>en</strong> ligg<strong>en</strong>de parkeergarage, word<strong>en</strong> gemonteerd. Het voordeel is dat er voldo<strong>en</strong>de kraancapaciteit<br />
zal zijn voor de zware gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> de kraan alle zijd<strong>en</strong> van het gebouw kan bereik<strong>en</strong>.<br />
Uiteindelijk is de keuze voor e<strong>en</strong> kraan aan de aannemer, maar e<strong>en</strong> mogelijkheid tot effi ciënt gebruik van<br />
e<strong>en</strong> bepaalde kraanoptie kan e<strong>en</strong> aannemer in staat stell<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> scherpere <strong>of</strong>f erte te mak<strong>en</strong>.<br />
De snelle dichting van de gevel, ook e<strong>en</strong> groot voordeel van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel, zal bij het Sci<strong>en</strong>ce Business<br />
C<strong>en</strong>ter ge<strong>en</strong> bijzonder voordeel oplever<strong>en</strong>. Wel is er door de bijzondere publieke functie met expositie<br />
<strong>en</strong> confer<strong>en</strong>tiezal<strong>en</strong> vermoedelijk meer afwerking aan het interieur van het gebouw te verricht<strong>en</strong>.<br />
Hier kan pas mee begonn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> als de gevel gedicht is, <strong>en</strong> de snelheid waarmee e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel<br />
gedicht kan word<strong>en</strong> komt dan wel van pas. E<strong>en</strong> nadeel van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel kan zijn dat het moeilijk is<br />
om <strong>en</strong>kele op<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> in de gevel te lat<strong>en</strong> voor de aanvoer van material<strong>en</strong> voor de afbouw aan het interieur.<br />
Alle material<strong>en</strong> voor de afwerking moet<strong>en</strong> dus voor de dichting van de gevel word<strong>en</strong> aangevoerd, <strong>of</strong><br />
nadi<strong>en</strong> van binn<strong>en</strong>uit word<strong>en</strong> aangevoerd.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
93
Opbouw van de in het werk gefabriceerde gevel.<br />
94<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
Bouwproces in het werk gefabriceerde gevel<br />
In dit ho<strong>of</strong>dstuk zal het bouwproces van de in het werk gefabriceerde gevel word<strong>en</strong> bestudeerd, te beginn<strong>en</strong><br />
met de organisatie van de bouwplaats. Onderzocht wordt welke werkzaamhed<strong>en</strong> plaats moet<strong>en</strong><br />
vind<strong>en</strong> <strong>en</strong> wat dit betek<strong>en</strong>t voor het ruimtebeslag <strong>en</strong> de inrichting van de bouwplaats. Vervolg<strong>en</strong>s wordt<br />
de montagevolgorde van de gevel bestudeerd, om e<strong>en</strong> overzicht te krijg<strong>en</strong> van welke handeling<strong>en</strong> nodig<br />
zijn voor het monter<strong>en</strong> van de gevel. Hierna volgt e<strong>en</strong> analyse naar de consequ<strong>en</strong>ties van deze gevelmontage<br />
voor de bouwtijd. Onderzocht wordt hoe de tijdsverdeling van het bouwproces is over de verschill<strong>en</strong>de<br />
handeling<strong>en</strong> <strong>en</strong> fases. Tot slot wordt het besprok<strong>en</strong> bouwproces toegepast op het gevelontwerp<br />
voor het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter, om inzicht te verkrijg<strong>en</strong> in de gevolg<strong>en</strong> van de keuze voor e<strong>en</strong> in het<br />
werk gefabriceerde gevel voor e<strong>en</strong> concreet ontwerp.<br />
Organisatie van de bouwplaats:<br />
Bij e<strong>en</strong> in het werk sam<strong>en</strong>gestelde vliesgevel is er sprake van e<strong>en</strong> groot aantal onderdel<strong>en</strong> <strong>en</strong> meerdere<br />
leveranciers. De aluminium <strong>stijl</strong><strong>en</strong>, regels <strong>en</strong> andere onderdel<strong>en</strong> <strong>en</strong> het glas word<strong>en</strong> door verschill<strong>en</strong>de<br />
bedrijv<strong>en</strong> geproduceerd <strong>en</strong> geleverd <strong>en</strong> word<strong>en</strong> pas op de bouwplaats sam<strong>en</strong>gevoegd. In het ideale geval<br />
word<strong>en</strong> de onderdel<strong>en</strong> van de gevel aangeleverd in de volgorde waarin ze ook gebouwd zull<strong>en</strong> word<strong>en</strong>,<br />
<strong>en</strong> kan mete<strong>en</strong> begonn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> met bouw<strong>en</strong>. In de praktijk echter moet m<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>ing houd<strong>en</strong> met<br />
mogelijke vertraging<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong> van de leveranciers <strong>en</strong> zal gekoz<strong>en</strong> word<strong>en</strong> om de onderdel<strong>en</strong> met <strong>en</strong>ige<br />
marge vooruit te bestell<strong>en</strong> <strong>en</strong> zolang op de bouwplaats op te slaan. Daarnaast kom<strong>en</strong> de onderdel<strong>en</strong> van<br />
de gevel per soort tegelijk, terwijl de montage per stuk gaat. De bouwplaats heeft dan ook e<strong>en</strong> duidelijke<br />
buff erfunctie, alle onderdel<strong>en</strong> voor de gevel word<strong>en</strong> aangeleverd op verschill<strong>en</strong>de mom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> tot aan<br />
de montage word<strong>en</strong> de onderdel<strong>en</strong> opgeslag<strong>en</strong> op de bouwplaats. Het glas voor de gevel is bijzonder<br />
kwetsbaar voor beschadiging<strong>en</strong> <strong>en</strong> vervuiling als het op de bouwplaats staat opgeslag<strong>en</strong> <strong>en</strong> er zal zodo<strong>en</strong>de<br />
voor gekoz<strong>en</strong> word<strong>en</strong> dit zo kort mogelijk op te slaan op de bouwplaats. Dit betek<strong>en</strong>t wel dat e<strong>en</strong><br />
vertraging in de levering van het glas sneller leidt tot e<strong>en</strong> vertraging in de bouw, t<strong>en</strong>zij m<strong>en</strong> er voor kiest<br />
de raamop<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> provisorisch te dicht<strong>en</strong>. 1<br />
Aanlevering <strong>en</strong> opslag op de bouwplaats<br />
Bij e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel heeft de bouwplaats e<strong>en</strong> distributiefunctie, e<strong>en</strong> assemblagefunctie<br />
<strong>en</strong> e<strong>en</strong> montagefunctie. De onderdel<strong>en</strong> voor de gevel moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangevoerd, opgeslag<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
afgevoerd naar de uiteindelijke plaats in de te bouw<strong>en</strong> gevel.<br />
Bij de aanvoer is het van belang dat de onderdel<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geregistreerd <strong>en</strong> per soort opgeslag<strong>en</strong>. Er<br />
di<strong>en</strong>t voldo<strong>en</strong>de plaats te zijn op de bouwplaats om alle verschill<strong>en</strong>de onderdel<strong>en</strong> goed beschermd <strong>en</strong><br />
gesorteerd op te slaan. Aangezi<strong>en</strong> de gevel bestaat uit veel verschill<strong>en</strong>de onderdel<strong>en</strong>, is het van belang<br />
de plaats <strong>en</strong> aantall<strong>en</strong> van de onderdel<strong>en</strong> goed te docum<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>, dit vergemakkelijkt de assemblage.<br />
Hoe meer variatie er in de gevel is, <strong>en</strong> ook hoe meer verschill<strong>en</strong>de onderdel<strong>en</strong>, des te complexer wordt de<br />
opslag op de bouwplaats. Er moet<strong>en</strong> dan namelijk veel verschill<strong>en</strong>de onderdel<strong>en</strong> in kleine series word<strong>en</strong><br />
opgeslag<strong>en</strong>. Door de kwetsbaarheid van opslag op de bouwplaats is het ook nodig om e<strong>en</strong> veiligheidsmarge<br />
aan te houd<strong>en</strong> <strong>en</strong> van elk onderdeel <strong>en</strong>kele reserve-exemplar<strong>en</strong> te bestell<strong>en</strong> in verband met beschadiging<strong>en</strong><br />
<strong>of</strong> diefstal. 2<br />
Op de bouwplaats is er veel ruimte nodig om al deze onderdel<strong>en</strong> op te slaan. Aangezi<strong>en</strong> de onderdel<strong>en</strong><br />
soort bij soort opgeslag<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, zal er zeker bij e<strong>en</strong> ontwerp met veel unieke <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> veel ruimte<br />
moet<strong>en</strong> zijn om alle <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels los van elkaar op te slaan. De onderdel<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geleverd op grote<br />
vrachtwag<strong>en</strong>s, die moet<strong>en</strong> de ruimte hebb<strong>en</strong> om de onderdel<strong>en</strong> snel te kunn<strong>en</strong> loss<strong>en</strong>. Vervolg<strong>en</strong>s kan<br />
de aannemer met e<strong>en</strong> vorkheftruck de onderdel<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s zijn systhematiek vanaf de losplek naar de<br />
opslag transporter<strong>en</strong>. Daarnaast moet het glas voor de gevel goed beschermd word<strong>en</strong> op de bouwplaats.<br />
Zowel beschadiging<strong>en</strong> door weer <strong>en</strong> wind, als diefstal <strong>en</strong> vandalisme bedreig<strong>en</strong> het glas bij opslag op de<br />
bouwplaats. De bouwplaats moet dus niet alle<strong>en</strong> groot g<strong>en</strong>oeg zijn, er moet ook e<strong>en</strong> degelijke omheining<br />
1 Jellema deel 12b; pp. 40-117<br />
2 Oesterle e.a. , Doppelschalige Fassad<strong>en</strong> ; pp. 136-139<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
95
96<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
Mogelijke inrichting van de bouwplaats voor e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel met veel ruimte voor opslag van onderdel<strong>en</strong>.<br />
Bron: Oesterle e.a. , Doppelschalige Fassad<strong>en</strong> , Gesprek met Schüco<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
aanwezig zijn <strong>en</strong> voldo<strong>en</strong>de toezicht <strong>of</strong> bewaking.<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
Door e<strong>en</strong> duidelijke systematiek is het mogelijk om de verschill<strong>en</strong>de onderdel<strong>en</strong> voor de gevel snel <strong>en</strong><br />
doelmatig terug te vind<strong>en</strong> op het mom<strong>en</strong>t dat ze nodig zijn voor montage. E<strong>en</strong> barcodesysteem met<br />
nummers voor elk uniek elem<strong>en</strong>t kan e<strong>en</strong> goede id<strong>en</strong>tifi catie van de onderdel<strong>en</strong> garander<strong>en</strong>. De opslagplaats<br />
voor de gevelonderdel<strong>en</strong> moet volg<strong>en</strong>s deze systematiek word<strong>en</strong> ingericht. Zo moet<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de<br />
typ<strong>en</strong> <strong>stijl</strong><strong>en</strong>, regels <strong>en</strong> panel<strong>en</strong> per soort word<strong>en</strong> opgeslag<strong>en</strong>. Vanaf de opslaglocatie moet<strong>en</strong> de<br />
verschill<strong>en</strong>de onderdel<strong>en</strong> op het mom<strong>en</strong>t van montage word<strong>en</strong> verzameld <strong>en</strong> afgevoerd naar de assemblagelocatie.<br />
Hierbij is het van belang dat duidelijk is welke onderdel<strong>en</strong> bij elkaar hor<strong>en</strong> in de gevel. Voor<br />
de daadwerkelijke assemblage kan er nog voor gekoz<strong>en</strong> word<strong>en</strong> alle onderdel<strong>en</strong> voor het te bouw<strong>en</strong><br />
gevelvlak uit te zoek<strong>en</strong> <strong>en</strong> op de plaats uit te legg<strong>en</strong>. Hier kan mete<strong>en</strong> e<strong>en</strong> extra controle plaatsvind<strong>en</strong>,<br />
<strong>of</strong> daadwerkelijk de juiste onderdel<strong>en</strong> zijn gekoz<strong>en</strong>. Dit betek<strong>en</strong>t weliswaar e<strong>en</strong> extra arbeidsgang in de<br />
montage, maar verkleint de kans op fout<strong>en</strong>. 3<br />
Montagevoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
Bij de assemblage van de in het werk gefabriceerde gevel bepal<strong>en</strong> de zwaarste onderdel<strong>en</strong> hoe zwaar<br />
de kraan is die di<strong>en</strong>t te word<strong>en</strong> ingezet. De lichtere del<strong>en</strong> van de gevel kunn<strong>en</strong> soms zelfs met de hand<br />
word<strong>en</strong> gemonteerd. De vliesgevel moet vanwege de opbouw van de gevel van buit<strong>en</strong>af word<strong>en</strong> geassembleerd.<br />
Bij de assemblage zal dus e<strong>en</strong> vorm van steigerwerk <strong>of</strong> mobiele hoogwerkers nodig zijn. E<strong>en</strong><br />
complete gevelsteiger is niet handig, aangezi<strong>en</strong> de onderdel<strong>en</strong> voor de gevel van buit<strong>en</strong>af moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
aangebracht <strong>en</strong> ingehes<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> gevelsteiger zou dan in de weg staan bij het inhijs<strong>en</strong> van onderdel<strong>en</strong>.<br />
Bij voorkeur word<strong>en</strong> voor de montage hefsteigers gebruikt. Dit is e<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele steigervloer, die door middel<br />
van twee mast<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong> opgevijzeld naar de gew<strong>en</strong>ste werkhoogte. Kleinere gevelonderdel<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />
op de begane grond op de hefsteiger word<strong>en</strong> gelad<strong>en</strong> <strong>en</strong> zo naar de werkhoogte gebracht. Behalve<br />
de twee mast<strong>en</strong> is er dan verder ge<strong>en</strong> steigerconstructie nodig aan de buit<strong>en</strong>zijde van het gebouw, zodat<br />
de grotere gevelonderdel<strong>en</strong> makkelijk kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangevoerd met e<strong>en</strong> hijskraan. Ook kan er word<strong>en</strong><br />
gewerkt met mobiele hefplatforms, die zijn kleiner <strong>en</strong> mobieler. Er kan dan minder materiaal mee word<strong>en</strong><br />
g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> <strong>en</strong> er kunn<strong>en</strong> minder m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> tegelijk op dezelfde plek aan de gevel werk<strong>en</strong>. Het voordeel is<br />
dat er telk<strong>en</strong>s kleine hoeveelhed<strong>en</strong> materiaal naar bov<strong>en</strong> gebracht kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat m<strong>en</strong> makkelijker<br />
van de <strong>en</strong>e plek naar de andere plek verplaatst. De hefplatforms kunn<strong>en</strong> ook makkelijker word<strong>en</strong><br />
verplaatst naar de volg<strong>en</strong>de verdieping.<br />
De bouwkraan die is gebruikt voor de bouw van de draagconstructie zal naar verwachting e<strong>en</strong> te grote<br />
capaciteit hebb<strong>en</strong> om eff ectief te kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ingezet bij de constructie van de gevel. De onderdel<strong>en</strong><br />
van de in het werk sam<strong>en</strong>gestelde gevel zijn relatief licht, dus het zal voordeliger zijn om e<strong>en</strong> lichte, mobiele<br />
kraan in te hur<strong>en</strong> voor de gevelbouw. E<strong>en</strong> mobiele kraan kan ook makkelijker verplaatst word<strong>en</strong> om<br />
de vier gevels van het gebouw goed te bereik<strong>en</strong>. Als e<strong>en</strong> tor<strong>en</strong>kraan toch al gebruikt wordt voor de ruwbouw,<br />
kan de aannemmer besluit<strong>en</strong> dat het r<strong>en</strong>dabeler is om de kraan ook voor de gevelbouw te lat<strong>en</strong><br />
staan, ondanks de overcapaciteit. 4<br />
Assemblage van de onderdel<strong>en</strong><br />
Het sam<strong>en</strong>stell<strong>en</strong> van de pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> voor de gevel kan zowel op de bouwplaats gebeur<strong>en</strong> als in de fabriek.<br />
In het laatste geval word<strong>en</strong> de pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> inclusief rubbers, koppelstukk<strong>en</strong> <strong>en</strong> verbindings<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> aangeleverd.<br />
Het voordeel is dat dan de verbindings<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> onder gecontroleerde omstandighed<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> aangebracht <strong>en</strong> dus van hogere kwaliteit kunn<strong>en</strong> zijn. De keerzijde is dat m<strong>en</strong> dan al snel<br />
met vele honderd<strong>en</strong> tot <strong>en</strong>kele duiz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> unieke <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels zit, die allemaal op de juiste plek in het<br />
gebouw moet<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>. Ook de panel<strong>en</strong> voor de dichte del<strong>en</strong> van de gevel kunn<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> fabriek word<strong>en</strong><br />
geprefabriceerd <strong>of</strong> op de bouwplaats word<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>gesteld. Het is dan minder goed mogelijk om in te<br />
spring<strong>en</strong> op maatafwijking<strong>en</strong> in de constructie <strong>of</strong> onderdel<strong>en</strong> na te stell<strong>en</strong>, de gevel zal dan e<strong>en</strong> grotere<br />
3 Jellema deel 12b; pp. 40-117<br />
4 Jellema deel 12b; pp. 40-117<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
97
98<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
De draagconstructie is gereed, zodat de montage van de gevel kan beginn<strong>en</strong>. Montagepunt<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangebracht <strong>en</strong> uitgemet<strong>en</strong> op de gevel.<br />
Gevel<strong>stijl</strong><strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangebracht <strong>en</strong> nauwkeurig gesteld. Horizontale regels word<strong>en</strong> aangebracht tuss<strong>en</strong> de gevel<strong>stijl</strong><strong>en</strong>.<br />
Beglazing <strong>en</strong> dichte panel<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangebracht <strong>en</strong> met klemlijst<strong>en</strong><br />
vastgezet in het <strong>stijl</strong>- <strong>en</strong> <strong>regelwerk</strong>.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
Op de klemlijst<strong>en</strong> wordt de gevel afgewerkt met deklijst<strong>en</strong>.
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
maatnauwkeurigheid moet<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>. Als de pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> pas op de bouwplaats word<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>gevoegd, is<br />
het mogelijk om de mat<strong>en</strong> van de onderdel<strong>en</strong> <strong>en</strong> de plaats van bevestigingspunt<strong>en</strong> uit te met<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />
onderdel<strong>en</strong> precies op maat te mak<strong>en</strong> voor de gevel. De gevel kan dan aan alle kant<strong>en</strong> strakker aansluit<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> er zijn minder overbruggingsconstructies <strong>of</strong> toleranties nodig. E<strong>en</strong> nadeel is wel dat het werk op de<br />
bouwplaats met minder grote nauwkeurigheid kan gebeur<strong>en</strong> dan in e<strong>en</strong> fabriek. De kwaliteit van de detaillering<br />
<strong>en</strong> uitvoering zal dus minder zijn dan in geval van geprefabriceerde onderdel<strong>en</strong>. 5<br />
Bouwvolgorde:<br />
Montagepunt<strong>en</strong><br />
De in het werk gefabriceerde vliesgevel kan gemonteerd word<strong>en</strong> als de draagconstructie gereed is. De<br />
assemblage van de gevel kan pas beginn<strong>en</strong> als de gehele draagconstructie staat, aangezi<strong>en</strong> anders toekomstige<br />
maatafwijking<strong>en</strong> in de bov<strong>en</strong>ste verdieping<strong>en</strong> niet altijd meer kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> opgevang<strong>en</strong> in<br />
de plaatsing van de gevel. Daarbij kan lekk<strong>en</strong>d cem<strong>en</strong>twater van het stort<strong>en</strong> van bov<strong>en</strong>geleg<strong>en</strong> verdieping<strong>en</strong><br />
de aluminium gevel ernstig tot onherstelbaar bevuil<strong>en</strong>. Daarna kan begonn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> met het<br />
aanbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van de montagepunt<strong>en</strong> voor de gevel<strong>stijl</strong><strong>en</strong> aan de vloerrand<strong>en</strong>. Dit kan van binn<strong>en</strong> uit het<br />
gebouw gebeur<strong>en</strong>. De ophangpunt<strong>en</strong> word<strong>en</strong> precies uitgemet<strong>en</strong> om de gevel recht <strong>en</strong> vlak te kunn<strong>en</strong><br />
monter<strong>en</strong> <strong>en</strong> maatafwijking<strong>en</strong> in de betonconstructie kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> opgevang<strong>en</strong> door het stell<strong>en</strong> van<br />
de montagepunt<strong>en</strong>. Met e<strong>en</strong> lichte hijskraan kunn<strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s de gevel<strong>stijl</strong><strong>en</strong> gehes<strong>en</strong> <strong>en</strong> aan de ophangpunt<strong>en</strong><br />
van de draagconstructie bevestigd word<strong>en</strong>. Deze gevel<strong>stijl</strong><strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> van binn<strong>en</strong> af word<strong>en</strong><br />
bevestigd aan de draagconstructie. Bij het bevestig<strong>en</strong> van de gevel<strong>stijl</strong><strong>en</strong> word<strong>en</strong> nog stelmogelijkhed<strong>en</strong><br />
gebruikt, dus de plaatsing van de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> zal zorgvuldig moet<strong>en</strong> gebeur<strong>en</strong> <strong>en</strong> nauwkeurig uitgemet<strong>en</strong><br />
moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. 6<br />
De verdere assemblage van de gevel moet echter van buit<strong>en</strong>af gebeur<strong>en</strong>. Hiervoor wordt e<strong>en</strong> hefsteiger<br />
<strong>of</strong> e<strong>en</strong> gevelhoogwerker ingezet, afhankelijk van de afmeting<strong>en</strong> van de gevel <strong>en</strong> de afmeting<strong>en</strong> van de<br />
onderdel<strong>en</strong>. Het tempo waarin de aannemer de gevel gemonteerd moet krijg<strong>en</strong> is bepal<strong>en</strong>d voor het<br />
aantal hefsteigers dat tegelijk wordt ingezet. Deze tijdsplanning is afhankelijk van vele externe factor<strong>en</strong>. In<br />
principe maakt het voor de hoeveelheid manur<strong>en</strong> die aan de gevel wordt besteed niet uit hoeveel werkzaamhed<strong>en</strong><br />
tegelijk verricht di<strong>en</strong><strong>en</strong> te word<strong>en</strong>.<br />
Stijl<strong>en</strong> <strong>en</strong> regels<br />
Als volg<strong>en</strong>de stap word<strong>en</strong> de horizontale regels tuss<strong>en</strong> de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> bevestigd. Dit gaat met behulp van speciale<br />
koppelstukk<strong>en</strong>, die in voorgeboorde gat<strong>en</strong> in de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> vastgebout. Hieroverhe<strong>en</strong><br />
schuiv<strong>en</strong> dan de regels, die door e<strong>en</strong> schuiv<strong>en</strong>de verbinding ruimte hebb<strong>en</strong> om uit te zett<strong>en</strong>. Vervolg<strong>en</strong>s<br />
moet<strong>en</strong> in de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels de rubberpr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangebracht voor de beglazing. In sommige gevall<strong>en</strong><br />
gebeurt dit al in de fabriek, maar in dat geval moet alsnog op de bouwplaats gezorgd word<strong>en</strong> voor<br />
de dichting van de hoekaansluiting<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> van de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels. Het aanbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van<br />
deze rubberpr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> is kritiek voor de uiteindelijke kwaliteit van de vliesgevel, aangezi<strong>en</strong> deze pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong><br />
de lucht- <strong>en</strong> waterdichtheid van de gevel moet<strong>en</strong> verzorg<strong>en</strong> <strong>en</strong> de beweging<strong>en</strong> <strong>en</strong> toleranties in het glas<br />
moet<strong>en</strong> opvang<strong>en</strong>. Vakkundige aanbr<strong>en</strong>ging is hierbij vereist. Omdat er gebruik wordt gemaakt van veel<br />
personeel <strong>en</strong> handwerk bij in het werk gefabriceerde gevelbouw zijn de werknemers vaak lager opgeleid<br />
<strong>en</strong> minder gespecialiseerd in bepaalde tak<strong>en</strong>. Bij kritieke onderdel<strong>en</strong> als het aanbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van rubberpr<strong>of</strong>i<br />
el<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> vliesgevel is strikte controle op de uitvoering van deze rubberpr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> dus noodzakelijk. 7<br />
Gevelbeplating<br />
Vervolg<strong>en</strong>s kunn<strong>en</strong> het glas <strong>en</strong> de dichte gevelpanel<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangebracht. Dit gebeurt van buit<strong>en</strong>af <strong>en</strong><br />
di<strong>en</strong>t afhankelijk van het gewicht met behulp van speciale hijsvoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> aangebracht te word<strong>en</strong>. De<br />
5 R<strong>en</strong>ck<strong>en</strong>s, J. , Facades in Glas <strong>en</strong> Aluminium ; pp. 56-59<br />
6 Oesterle e.a. , Doppelschalige Fassad<strong>en</strong> ; pp. 154-159<br />
7 Jellema deel 12b; pp. 40-117<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
99
100<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
Montagepunt<strong>en</strong> voor de in het werk gefabriceerde gevel met stelmogelijkhed<strong>en</strong><br />
in drie richting<strong>en</strong>. De <strong>stijl</strong><strong>en</strong> zelf word<strong>en</strong> gesteld in de richting dwars op het gevelvlak.<br />
Koppeling<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels, door middel van gecontramalde koppelstukk<strong>en</strong>.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
dichte panel<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> lichte kraan <strong>of</strong> op de hefsteiger naar bov<strong>en</strong> getransporteerd word<strong>en</strong>, de<br />
glasvlakk<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> met behulp van speciale hefvoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> getransporteerd <strong>en</strong> gehes<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. De<br />
glasvlakk<strong>en</strong> <strong>en</strong> dichte panel<strong>en</strong> rust<strong>en</strong> op oplegnokk<strong>en</strong> in de horizontale regels van de gevel <strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
met klemlijst<strong>en</strong> vastgemaakt op de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels. Hieroverhe<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s weer deklijst<strong>en</strong>, die<br />
met e<strong>en</strong> rubberpr<strong>of</strong>i el de buit<strong>en</strong>ste lijn van de water- <strong>en</strong> luchtdichting verzorg<strong>en</strong>. Voor de rubberpr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong><br />
van de deklijst<strong>en</strong> geldt wederom dat ze vakkundig <strong>en</strong> nauwkeurig aangebracht moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, t<strong>en</strong>einde<br />
e<strong>en</strong> goede dichting van de gevel te garander<strong>en</strong> <strong>en</strong> lekkages te voorkom<strong>en</strong>. De deklijst<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> afhankelijk<br />
van het gekoz<strong>en</strong> ontwerp nog word<strong>en</strong> afgewerkt met afdekkapp<strong>en</strong>, die over de deklijst<strong>en</strong> he<strong>en</strong><br />
geklemd word<strong>en</strong> om de bevestiging aan het oog te onttrekk<strong>en</strong>. Deze afdekkapp<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> verder ge<strong>en</strong><br />
constructieve functie <strong>en</strong> zijn in e<strong>en</strong> scala aan vorm<strong>en</strong> <strong>en</strong> modell<strong>en</strong> te verkrijg<strong>en</strong>.<br />
Bij de bouw van de in het werk sam<strong>en</strong>gestelde gevel kunn<strong>en</strong> de panel<strong>en</strong> <strong>en</strong> glasvlakk<strong>en</strong> in redelijk willekeurige<br />
volgorde word<strong>en</strong> aangebracht <strong>en</strong> bevestigd. Op het mom<strong>en</strong>t dat e<strong>en</strong> <strong>en</strong>kel paneel ontbreekt <strong>of</strong><br />
nog niet voorradig is, kan de op<strong>en</strong>ing alsnog tijdelijk word<strong>en</strong> gedicht met bouwplastic <strong>of</strong> multiplex. Voor<br />
de voortgang van het bouwproces is de dichting van de gevel e<strong>en</strong> erg belangrijk, <strong>en</strong> vaak ook contractueel<br />
vastgelegd mom<strong>en</strong>t. Het is daarom e<strong>en</strong> voordeel van de vliesgevel dat <strong>en</strong>kele ontbrek<strong>en</strong>de gevelvlakk<strong>en</strong><br />
provisorisch kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> opgevuld zonder de tijdige dichting van de gevel te verhinder<strong>en</strong>. Het<br />
kan zelfs voorkom<strong>en</strong> dat de w<strong>en</strong>s bestaat om juist <strong>en</strong>kele op<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> in de gevel op<strong>en</strong> te houd<strong>en</strong> om voor<br />
de binn<strong>en</strong>afwerking van het gebouw nog e<strong>en</strong>voudig material<strong>en</strong> aan te voer<strong>en</strong> met de kraan. In dat geval<br />
word<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele panel<strong>en</strong> in de vliesgevel op<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong> <strong>en</strong> pas na de afwerking van het gebouw alsnog<br />
gedicht. Meestal wordt er echter gebruik gemaakt van e<strong>en</strong> totaalpakket aan material<strong>en</strong> voor de afbouw,<br />
<strong>en</strong> dat wordt dat vlak voor de dichting van de gevel in één keer naar binn<strong>en</strong> gehes<strong>en</strong>. De mogelijkheid om<br />
<strong>en</strong>kele panel<strong>en</strong> in de gevel langer op<strong>en</strong> te houd<strong>en</strong> geeft echter wel e<strong>en</strong> logistiek voordeel voor de in het<br />
werk gefabriceerde gevel als het aankomt op de planning van de afbouw. 8<br />
Bouwtijd:<br />
Ontwerpfase<br />
Bij e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel is de ontwerpfase relatief kort. Het gekoz<strong>en</strong> systeem moet alle<br />
technische problem<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> oploss<strong>en</strong>, <strong>en</strong> hier is ontwerp<strong>en</strong>d werk voor nodig. Als alle te verwacht<strong>en</strong><br />
problem<strong>en</strong> zijn opgelost <strong>en</strong> alle verschill<strong>en</strong>de principedetails zijn ontworp<strong>en</strong> <strong>en</strong> getek<strong>en</strong>d, kan de gevel<br />
geproduceerd word<strong>en</strong>. Niet elk afzonderlijk onderdeel van de gevel hoeft getek<strong>en</strong>d te word<strong>en</strong>, zelfs niet<br />
als de mat<strong>en</strong> <strong>of</strong> vorm<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>. Op basis van e<strong>en</strong> aantal kritieke principedetails kan de gevel word<strong>en</strong><br />
geproduceerd <strong>en</strong> in het werk word<strong>en</strong> dan de verschill<strong>en</strong>de aansluiting<strong>en</strong> op basis van de principedetails<br />
uitgevoerd. Het ontwerp van de in het werk gefabriceerde gevel verloopt dus e<strong>en</strong>voudiger <strong>en</strong> sneller dan<br />
bij e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel.<br />
Productiefase<br />
Vervolg<strong>en</strong>s zal de gevel geproduceerd word<strong>en</strong>. Als de in het werk gefabriceerde gevel is opgebouwd<br />
uit standaardonderdel<strong>en</strong>, zal de productie zeer snel verlop<strong>en</strong>, aangezi<strong>en</strong> alle persmall<strong>en</strong> <strong>en</strong> machines al<br />
voorradig zijn. Vaak zijn er echter unieke pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> gevel, die speciaal voor dat ontwerp op maat<br />
gemaakt word<strong>en</strong>. Daarvoor moet<strong>en</strong> dan eerst extrusiemall<strong>en</strong> ontwikkeld word<strong>en</strong> voordat het pr<strong>of</strong>i el geproduceerd<br />
kan word<strong>en</strong>. Maar ook in dat geval zal de productiefase redelijk snel gaan, zeker omdat de<br />
losse onderdel<strong>en</strong> mete<strong>en</strong> naar de bouwplaats vervoerd kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel wordt op de bouwplaats uit losse onderdel<strong>en</strong> gemonteerd. Het eerste<br />
onderdeel van het bouwproces op de bouwplaats is dus de levering van de onderdel<strong>en</strong>. Vanuit verschill<strong>en</strong>de<br />
leveranciers <strong>en</strong> produc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> het glas <strong>en</strong> de aluminium pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong>. Deze onderdel<strong>en</strong> moet<strong>en</strong><br />
zorgvuldig word<strong>en</strong> opgeslag<strong>en</strong> <strong>en</strong> aan de hand van e<strong>en</strong> consequ<strong>en</strong>te systematiek uit elkaar gehoud<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong>. Aangezi<strong>en</strong> er rek<strong>en</strong>ing moet word<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong> met mogelijke vertraging<strong>en</strong> in levering van de<br />
verschill<strong>en</strong>de onderdel<strong>en</strong>, zull<strong>en</strong> de onderdel<strong>en</strong> voor de gevel <strong>en</strong>ige tijd van tevor<strong>en</strong> besteld word<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
8 Brock, L. , Designing the exterior wall ; pp. 104-111<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
101
102<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
Belading van vrachtwag<strong>en</strong>s met gevelpr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong>. De pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> word<strong>en</strong> in del<strong>en</strong> van maximaal 6 meter vervoerd<br />
<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> als grote pakkett<strong>en</strong> word<strong>en</strong> vervoerd op e<strong>en</strong> vrachtwag<strong>en</strong>. Het vervoer is effi ciënt door de compacte<br />
belading van de vrachtwag<strong>en</strong>s.<br />
SchematischeweergaveverdelingbouwtijdElem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>gevel<br />
Draagconstructiegereed<br />
Aanbestedingvandeopdracht<br />
Ontwerp<strong>en</strong>vande<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong><br />
Uittek<strong>en</strong><strong>en</strong>vanalle<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong><strong>en</strong>details<br />
Productievangevelonderdel<strong>en</strong>indefabriek<br />
Toeleveringonderdel<strong>en</strong>aangevelbouwer<br />
Productievan<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>doordegevelbouwer<br />
Transport<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>naarbouwplaats<br />
Aanbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong><strong>en</strong>stell<strong>en</strong>vanmontagepunt<strong>en</strong> Werkopdebouwplaats<br />
Montagevande<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong><br />
Inhijs<strong>en</strong>vanafwerkingspakket<br />
SchematischeweergaveverdelingbouwtijdInhetWerkgefabriceerdegevel<br />
Draagconstructiegereed<br />
Aanbested<strong>en</strong>vandeopdracht<br />
Ontwerp<strong>en</strong>vandegevel,principedetails<br />
Productievandegevelonderdel<strong>en</strong><br />
Transportvangevelonderdel<strong>en</strong>naarbouwplaats<br />
Opslagtijd,veiligheidsmarge<br />
Aanbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong><strong>en</strong>stell<strong>en</strong>vanmontagepunt<strong>en</strong> Werkopdebouwplaats<br />
Stijl<strong>en</strong>opmaatmak<strong>en</strong><br />
Stijl<strong>en</strong>monter<strong>en</strong><strong>en</strong>stell<strong>en</strong><br />
Regelsopmaatmak<strong>en</strong><br />
Regelsmonter<strong>en</strong><br />
Rubberpr<strong>of</strong>iel<strong>en</strong>inspecter<strong>en</strong><br />
Gevelpanel<strong>en</strong>monter<strong>en</strong><br />
Glasvlakk<strong>en</strong>monter<strong>en</strong><br />
Klemlijst<strong>en</strong>aanbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong><br />
Rubberpr<strong>of</strong>iel<strong>en</strong>inspecter<strong>en</strong><br />
Deklijst<strong>en</strong>aanbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong><br />
Ev<strong>en</strong>tueelprestatietestvane<strong>en</strong>gevelvlak<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
zolang op de bouwplaats word<strong>en</strong> opgeslag<strong>en</strong>. Aangezi<strong>en</strong> het ontwerp voor e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde<br />
gevel minder complex is dan van e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel <strong>en</strong> de productie van de onderdel<strong>en</strong> ook e<strong>en</strong>voudiger<br />
<strong>en</strong> sneller kan gebeur<strong>en</strong>, zal de levering van de gevelonderdel<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> gebeur<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s de fase<br />
van de ruwbouw. Op het mom<strong>en</strong>t dat de ruwbouw dan gereed is, kan begonn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> met de montage<br />
van de gevel. Deze marge in de levertijd hoeft dus ge<strong>en</strong> vertraging<strong>en</strong> op te lever<strong>en</strong> in het bouwproces<br />
van de gevel. 9<br />
Voorbereiding montage<br />
Vervolg<strong>en</strong>s kan begonn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> met het uitzett<strong>en</strong> van de montagepunt<strong>en</strong> voor de gevel<strong>stijl</strong><strong>en</strong> op de<br />
vloerrand<strong>en</strong>. Op het mom<strong>en</strong>t dat deze montagepunt<strong>en</strong> door onnauwkeurigheid in de uitvoering van de<br />
draagconstructie erg van de opgegev<strong>en</strong> mat<strong>en</strong> afwijk<strong>en</strong>, kan er voor gekoz<strong>en</strong> word<strong>en</strong> om op de bouwplaats<br />
de mat<strong>en</strong> van <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels nog <strong>en</strong>igszins aan te pass<strong>en</strong> om deze maatverschill<strong>en</strong> op te vang<strong>en</strong>.<br />
Bij e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel hadd<strong>en</strong> grote onnauwkeurighed<strong>en</strong> in de uitvoering van de draagconstructie geleid<br />
tot e<strong>en</strong> grote vertraging, omdat dan de hele gevel niet meer had gepast. Bij e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde<br />
gevel is e<strong>en</strong> dergelijk probleem e<strong>en</strong>voudiger op te loss<strong>en</strong>. Het nadeel van dergelijke in het werk<br />
gerealiseerde oplossing<strong>en</strong> is wel dat de kwaliteit van de oplossing<strong>en</strong> vaak laag is, <strong>en</strong> dat de afwijking<strong>en</strong><br />
van het ontwerp niet altijd goed teruggekoppeld <strong>en</strong> gedocum<strong>en</strong>teerd word<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> gebouw kan op die<br />
manier verborg<strong>en</strong> gebrek<strong>en</strong> bezitt<strong>en</strong>, als bepaalde details anders zijn uitgevoerd dan ontworp<strong>en</strong> <strong>of</strong> berek<strong>en</strong>d.<br />
Montagefase<br />
Afhankelijk van de gevelbouwer word<strong>en</strong> de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> met <strong>of</strong> zonder voorgeboorde gat<strong>en</strong> <strong>en</strong> bevestigingspunt<strong>en</strong><br />
voor de regels geleverd. Als de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> in de fabriek al op maat gezaagd <strong>en</strong> bewerkt zijn, is de<br />
nauwkeurigheid van de voorbewerking groter <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> er makkelijker <strong>en</strong> sneller telk<strong>en</strong>s andere mat<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> aansluiting<strong>en</strong> voor de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> gemaakt word<strong>en</strong>. Als dit pas op de bouwplaats moet gebeur<strong>en</strong>, is het heel<br />
veel werk om alle mat<strong>en</strong> voor de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels individueel op te met<strong>en</strong> <strong>en</strong> te zag<strong>en</strong>. Bij veel verschill<strong>en</strong>de<br />
vorm<strong>en</strong> zal dus gekoz<strong>en</strong> word<strong>en</strong> voor geprefabriceerde <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels, die dan wel allemaal per stuk<br />
moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> opgeslag<strong>en</strong> <strong>en</strong> geregistreerd op de bouwplaats. Naderhand aanpass<strong>en</strong> van de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
regels aan de gerealiseerde mat<strong>en</strong> van de draagconstructie wordt dan wel lastiger. Bij veel herhaling <strong>en</strong><br />
gelijke vorm<strong>en</strong> zal gekoz<strong>en</strong> word<strong>en</strong> om de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels per grote l<strong>en</strong>gte aan te lever<strong>en</strong> <strong>en</strong> op de bouwplaats<br />
telk<strong>en</strong>s de gew<strong>en</strong>ste mat<strong>en</strong> te zag<strong>en</strong>. De opslag op de bouwpaats wordt daar e<strong>en</strong>voudiger door <strong>en</strong><br />
het wordt ook makkelijker om de gevel precies pass<strong>en</strong>d te krijg<strong>en</strong>, door alle mat<strong>en</strong> in het werk te met<strong>en</strong>.<br />
In beide gevall<strong>en</strong> kost het tijd <strong>en</strong> arbeid om de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels te zag<strong>en</strong> <strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s allemaal op de<br />
juiste plek te monter<strong>en</strong>. De <strong>stijl</strong><strong>en</strong> zull<strong>en</strong> door de grotere l<strong>en</strong>gte vaak met e<strong>en</strong> kraan gehes<strong>en</strong> word<strong>en</strong> naar<br />
de plek in het gebouw <strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s door twee <strong>of</strong> drie man word<strong>en</strong> gesteld op de plaats van montage<br />
<strong>en</strong> word<strong>en</strong> bevestigd. Doordat de bevestiging van de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> in de montagepunt<strong>en</strong> ook e<strong>en</strong> stelmogelijkheid<br />
omvat, moet de plaatsing van de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> wederom zeer nauwkeurig word<strong>en</strong> uitgemet<strong>en</strong>, ev<strong>en</strong>als bij<br />
de montagepunt<strong>en</strong> gebeurd is. Dit uitmet<strong>en</strong> kost extra tijd <strong>en</strong> montage van de gevel<strong>stijl</strong><strong>en</strong> zal dan ook<br />
minder snel kunn<strong>en</strong> gebeur<strong>en</strong>. 10<br />
De regels kunn<strong>en</strong>, door de kleinere afmeting<strong>en</strong>, vaak met de hand word<strong>en</strong> aangebracht tuss<strong>en</strong> de <strong>stijl</strong><strong>en</strong>.<br />
De bevestiging<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels moet<strong>en</strong> in het werk <strong>en</strong> met de hand word<strong>en</strong> gemaakt. Vaak<br />
kunn<strong>en</strong> de gecontramalde bevestigingspunt<strong>en</strong> op de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> al voor de montage <strong>of</strong> zelfs al in de fabriek<br />
word<strong>en</strong> aangebracht. Nu moet<strong>en</strong> echter de regels over deze bevestigingspunt<strong>en</strong> he<strong>en</strong> schuiv<strong>en</strong> <strong>en</strong> vastgebout<br />
<strong>of</strong> geschroefd word<strong>en</strong>. Dit is allemaal handwerk, wat op de bouwplaats <strong>en</strong> in weer <strong>en</strong> wind moet<br />
gebeur<strong>en</strong>. De kans op fout<strong>en</strong> <strong>of</strong> op vertraging<strong>en</strong> door het weer is dus vrij groot.<br />
Vervolg<strong>en</strong>s moet<strong>en</strong> in de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels de rubberpr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> voor de beglazing word<strong>en</strong> aangebracht.<br />
9 Jellema deel 12b; pp. 40-117<br />
10 Jellema deel 12b; pp. 40-117<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
103
104<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
Eerst moet<strong>en</strong> de rubbers in de rechte del<strong>en</strong> van de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels word<strong>en</strong> aangebracht, daarna volg<strong>en</strong><br />
aparte rubbers voor de hoekverbinding<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels. Sommige kwetsbare punt<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />
nog e<strong>en</strong>s extra word<strong>en</strong> gedicht met tape, om e<strong>en</strong> goede dichting van de gevel te garander<strong>en</strong>. Deze pr<strong>of</strong>i<br />
el<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> nauwkeurig word<strong>en</strong> aangebracht, aangezi<strong>en</strong> hiermee de dichting van de gevel teg<strong>en</strong> water<br />
<strong>en</strong> wind bereikt wordt. Aangezi<strong>en</strong> de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels al zijn gemonteerd, zal dit montageproces van de<br />
buit<strong>en</strong>zijde, vanaf e<strong>en</strong> hefsteiger <strong>of</strong> e<strong>en</strong> gevelhoogwerker moet<strong>en</strong> plaatsvind<strong>en</strong>. Deze werkzaamhed<strong>en</strong><br />
zijn vanzelfsprek<strong>en</strong>d nogal gevoelig voor storing<strong>en</strong> <strong>en</strong> vertaging<strong>en</strong> doordat ze in ongecontroleerde omstandighed<strong>en</strong><br />
in de buit<strong>en</strong>lucht moet<strong>en</strong> plaatsvind<strong>en</strong>. Na aanbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van de rubberpr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> moet e<strong>en</strong><br />
kwaliteitsinspectie plaatsvind<strong>en</strong>, waarna het glas <strong>en</strong> de dichte panel<strong>en</strong> geplaatst kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> in het<br />
ontstane raamwerk van <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels. Deze inspectie betek<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> extra arbeidsgang, maar geeft wel<br />
meer garantie voor het goed functioner<strong>en</strong> van de gevel <strong>en</strong> voorkomt reparaties achteraf.<br />
De glasvlakk<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel zijn van dusdanige afmeting<strong>en</strong> dat ze te zwaar<br />
zijn om met de hand te monter<strong>en</strong>. Er zal dus e<strong>en</strong> bouwkraan aan te pas moet<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> om elk glasvlak<br />
naar bov<strong>en</strong> te hijs<strong>en</strong> <strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s kunn<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele bouwvakkers het glasvlak op de plaats stell<strong>en</strong> <strong>en</strong> monter<strong>en</strong>.<br />
De dichte panel<strong>en</strong> van de gevel zijn lichter dan de glasvlakk<strong>en</strong>, maar zull<strong>en</strong> meestal alsnog te zwaar<br />
zijn om met de hand te word<strong>en</strong> gemonteerd. Per gevelvlak zijn er voor e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde<br />
gevel dus veel meer kraanhandeling<strong>en</strong> nodig om de montage van de gevel te verzorg<strong>en</strong> dan bij e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel.<br />
Wel is het mogelijk om op meerdere plekk<strong>en</strong> tegelijk aan de montage van de gevel te werk<strong>en</strong>. In teg<strong>en</strong>stelling<br />
tot bij de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel, waar alle <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> precies op volgorde op elkaar moet<strong>en</strong> aansluit<strong>en</strong>,<br />
kunn<strong>en</strong> de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels over de hele gevel tegelijk word<strong>en</strong> aangebracht. Ook de beplating kan overal<br />
tegelijk word<strong>en</strong> aangebracht. Deze fl exibiliteit zorgt er voor dat onderdel<strong>en</strong> die niet pass<strong>en</strong> niet mete<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> vertraging in de bouw van de hele gevel betek<strong>en</strong><strong>en</strong>. 11<br />
Afwerkingsfase<br />
Na de montage van de glasvlakk<strong>en</strong> <strong>en</strong> dichte panel<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> de klemlijst<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangebracht <strong>en</strong> kan<br />
de gevel afgewerkt word<strong>en</strong> met deklijst<strong>en</strong>. Deze beide pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> met de hand word<strong>en</strong> gemonteerd<br />
vanaf de buit<strong>en</strong>zijde van het gebouw. Hier hoeft ge<strong>en</strong> kraan meer aan te pas te kom<strong>en</strong>. Wel is het<br />
aanbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van de klemlijst<strong>en</strong> e<strong>en</strong> nauwkeurig werk, aangezi<strong>en</strong> hier ook weer rubberpr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> moet<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> aangebracht die de water- <strong>en</strong> winddichting van de gevel moet<strong>en</strong> verzorg<strong>en</strong>. Er moet goed op<br />
gelet word<strong>en</strong> dat de klemlijst<strong>en</strong> met de juiste kracht word<strong>en</strong> aangedraaid, zodat de rubberpr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> goed<br />
sluit<strong>en</strong> <strong>en</strong> de gevel afdo<strong>en</strong>de water- <strong>en</strong> winddicht is. Ook hier moet weer e<strong>en</strong> inspectie plaatsvind<strong>en</strong>, om<br />
e<strong>en</strong> goede uitvoering te kunn<strong>en</strong> garander<strong>en</strong>.<br />
Na de montage van de gevel is nog e<strong>en</strong> kwaliteitscontrole op de uitvoering nodig. In teg<strong>en</strong>stelling tot de<br />
<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel, die voor het verlat<strong>en</strong> van de fabriek uitgebreid getest kan word<strong>en</strong> onder gecontroleerde<br />
omstandighed<strong>en</strong>, is het inspecter<strong>en</strong> <strong>en</strong> test<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel veel bewerkelijker.<br />
In sommige gevall<strong>en</strong> wordt er e<strong>en</strong> geveldouche met v<strong>en</strong>tilator<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> gedeelte van de gevel<br />
geplaatst, om op die manier te water- <strong>en</strong> winddichting te test<strong>en</strong>. Door het ontbrek<strong>en</strong> van gecontroleerde<br />
omstandighed<strong>en</strong> is dit e<strong>en</strong> erg omslachtig proces. De e<strong>en</strong>voudiger uitvoering <strong>en</strong> detaillering van de in het<br />
werk gefabriceerde gevel zorgt er wel voor dat de gevel door e<strong>en</strong> visuele inspectie vaak al voldo<strong>en</strong>de kan<br />
word<strong>en</strong> gecontroleerd om de correcte werking te garander<strong>en</strong>. Ev<strong>en</strong>tuele fout<strong>en</strong> in de uitvoering zijn ook<br />
e<strong>en</strong>voudiger achteraf te corriger<strong>en</strong> dan bij e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel.<br />
Toepassing op het ontwerp voor het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter:<br />
Wanneer het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter met e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel wordt uitgevoerd, zal allereerst<br />
het ruimtebeslag van de bouwplaats to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>. Doordat er veel meer onderdel<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
opgeslag<strong>en</strong> op de locatie, is er meer ruimte nodig <strong>en</strong> ook meer beveiliging. Op de locatie in het Techno-<br />
11 Brock, L. , Designing the exterior wall ; pp. 104-111<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
105
106<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
polis is voldo<strong>en</strong>de ruimte beschikbaar, op zich vormt het grotere ruimtebeslag dus ge<strong>en</strong> probleem voor<br />
de uitvoering. Door de rechthoekige vorm van het gebouw <strong>en</strong> de vlakke wand<strong>en</strong> zijn er ge<strong>en</strong> bijzonder<br />
vreemde vorm<strong>en</strong> te verwacht<strong>en</strong>. De <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels hoev<strong>en</strong> dus niet in zeer complexe vorm<strong>en</strong> te word<strong>en</strong><br />
gezaagd <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> dan ook ev<strong>en</strong>tueel in de fabriek al word<strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong> van bevestigingspunt<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
boorgat<strong>en</strong>. Dit komt de technische kwaliteit van de gevel t<strong>en</strong> goede. Wel zijn er door de verschill<strong>en</strong>de<br />
verdiepingshoogt<strong>en</strong> <strong>stijl</strong><strong>en</strong> van verschill<strong>en</strong>de l<strong>en</strong>gte nodig per verdieping.<br />
Doordat het gevelgrid van het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter vrij regelmatig gehoud<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong>, hoev<strong>en</strong><br />
niet alle <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels uniek te zijn. Dit vere<strong>en</strong>voudigt de uitvoering van de gevel aanzi<strong>en</strong>lijk, er kan<br />
met behulp van <strong>en</strong>kele ti<strong>en</strong>tall<strong>en</strong> standaard modell<strong>en</strong> <strong>stijl</strong><strong>en</strong>, regels <strong>en</strong> panel<strong>en</strong> gewerkt word<strong>en</strong>. Alle<strong>en</strong><br />
op de plekk<strong>en</strong> waar unieke passtukk<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>, moet gewerkt word<strong>en</strong> met individueel op maat gemaakte<br />
onderdel<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> ander voordeel bij het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter is dat e<strong>en</strong> deel van de gevel op<strong>en</strong> gelat<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong><br />
om material<strong>en</strong> aan te kunn<strong>en</strong> voer<strong>en</strong> voor de afwerking aan de binn<strong>en</strong>zijde. Aangezi<strong>en</strong> het gebouw e<strong>en</strong><br />
publieke functie heeft als confer<strong>en</strong>tiec<strong>en</strong>trum <strong>en</strong> expositiegebouw, zal er voor de afwerking meer werk te<br />
verricht<strong>en</strong> zijn dan voor e<strong>en</strong> standaard kantoorgebouw. De installaties zull<strong>en</strong> grotere capaciteit moet<strong>en</strong><br />
hebb<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> hogere bezettingsgraad van de ruimtes <strong>en</strong> ook de inrichting van grote confer<strong>en</strong>tiezal<strong>en</strong><br />
vereist meer materiaal <strong>en</strong> is ingewikkelder dan de afwerking van e<strong>en</strong> kantoor. Ook zal door de publieke<br />
functie de kwaliteit van de afwerking hoogwaardiger <strong>en</strong> repres<strong>en</strong>tatiever moet<strong>en</strong> zijn. Het levert dus e<strong>en</strong><br />
voordeel op als er langere tijd material<strong>en</strong> door op<strong>en</strong> geveldel<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangevoerd voor de binn<strong>en</strong>afwerking.<br />
E<strong>en</strong> ander probleem is dat om het gebouw he<strong>en</strong> e<strong>en</strong> parkeergarage gebouwd wordt. Alle<strong>en</strong> aan de westgevel<br />
is het mogelijk om vanaf de begane grond bij het gebouw te kom<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> hoogwerker <strong>of</strong> steiger.<br />
Bij de andere gevels zou e<strong>en</strong> steiger <strong>of</strong> hoogwerker in de bouwplaats van de parkeergarage kom<strong>en</strong> te<br />
staan. Ev<strong>en</strong>tueel kan er voor gekoz<strong>en</strong> word<strong>en</strong> om de parkeergarage niet gelijk met het Sci<strong>en</strong>ce Business<br />
C<strong>en</strong>ter te bouw<strong>en</strong>. In dat geval kan er wel rondom het hele gebouw gewerkt word<strong>en</strong>. Het is dan alle<strong>en</strong><br />
minder goed mogelijk om e<strong>en</strong> tor<strong>en</strong>kraan in te zett<strong>en</strong> die zowel de ruwbouw van het Sci<strong>en</strong>ce Business<br />
C<strong>en</strong>ter als van de parkeergarage kan verzorg<strong>en</strong>.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
107
108<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Ontwerp <strong>en</strong> variatie<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
De mogelijkhed<strong>en</strong>, beperking<strong>en</strong> <strong>en</strong> vrijhed<strong>en</strong> die beide system<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> ontwerper bied<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> aan<br />
de hand van <strong>en</strong>kele voorbeeld<strong>en</strong> <strong>en</strong> ontwerpvariaties onderzocht word<strong>en</strong>. Allereerst zull<strong>en</strong> beide system<strong>en</strong><br />
onderzocht word<strong>en</strong> met het oog op de langere termijn. Hierbij moet gedacht word<strong>en</strong> aan mogelijkhed<strong>en</strong><br />
die het systeem biedt voor vervangbaarheid van onderdel<strong>en</strong> <strong>en</strong> onderhoud aan de gevel.<br />
Daarna zal onderzocht word<strong>en</strong> welke mogelijkhed<strong>en</strong> de gevelsystem<strong>en</strong> bied<strong>en</strong> voor het realiser<strong>en</strong> van<br />
de gew<strong>en</strong>ste architectonische vorm<strong>en</strong> <strong>en</strong> variaties. Hierbij zal begonn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> met kleine variaties <strong>en</strong><br />
verandering<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> het systeem, vervolg<strong>en</strong>s zal gepoogd word<strong>en</strong> de gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> van het systeem op te<br />
zoek<strong>en</strong> <strong>en</strong> meer variatie <strong>en</strong> vormvrijheid te realiser<strong>en</strong>. Tot zlot zal, mede op basis van de resultat<strong>en</strong> van<br />
het onderzoek naar vormvrijheid, gekek<strong>en</strong> word<strong>en</strong> naar de gevolg<strong>en</strong> van beide gevelsystem<strong>en</strong> op gebied<br />
van seriematigheid, repetitie <strong>en</strong> massaproductie. Er zal word<strong>en</strong> onderzocht hoe goed beide system<strong>en</strong> zich<br />
l<strong>en</strong><strong>en</strong> voor massaproductie, <strong>en</strong> <strong>of</strong> het mogelijk is juist alle onderdel<strong>en</strong> uniek te mak<strong>en</strong>.<br />
Onderhoud <strong>en</strong> vervanging<br />
Het eerste aandachtspunt bij het ontwerp<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> gevelsysteem is dat m<strong>en</strong> niet alle<strong>en</strong> voor het mom<strong>en</strong>t<br />
van oplevering moet ontwerp<strong>en</strong>, maar dat m<strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> voor de complete lev<strong>en</strong>scyclus van<br />
e<strong>en</strong> gevel moet treff <strong>en</strong>. E<strong>en</strong> gevel moet gebruikt <strong>en</strong> onderhoud<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, <strong>en</strong> beschadigde onderdel<strong>en</strong><br />
moet<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> vervang<strong>en</strong>. De huidige t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>s is om steeds meer vanuit e<strong>en</strong> in tegrale<br />
lev<strong>en</strong>scyclusb<strong>en</strong>adering e<strong>en</strong> ontwerp te beschouw<strong>en</strong>, <strong>en</strong> dat de eff ect<strong>en</strong> van bepaalde ontwerpkeuzes<br />
op de hele lev<strong>en</strong>sduur van e<strong>en</strong> gebouw in acht g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />
Zowel e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel als e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel bestaan uit glasvlakk<strong>en</strong> <strong>en</strong> dichte<br />
vlakk<strong>en</strong>, gevat in aluminium kozijn<strong>en</strong>. Beide gevelsystem<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> conv<strong>en</strong>tionele gevelreinigingsinstallatie<br />
goed <strong>en</strong> doeltreff <strong>en</strong>d gereinigd word<strong>en</strong>. In geval van e<strong>en</strong> hoog gebouw zal er voor gekoz<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> om dit met e<strong>en</strong> hijsbak langs de gevel te do<strong>en</strong>, bij e<strong>en</strong> lager gebouw zal vanaf de grond met<br />
ladders <strong>of</strong> e<strong>en</strong> gevelhoogwerker de gevel word<strong>en</strong> gereinigd. In geval van e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel kan voor<br />
e<strong>en</strong> hijsvoorzi<strong>en</strong>ing aan de dakrand e<strong>en</strong> zwaardere uitvoering word<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong>, zodat de gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong><br />
met deze kraan in de gevel gehes<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Deze perman<strong>en</strong>te hijsvoorzi<strong>en</strong>ing aan de gevel blijft<br />
tijd<strong>en</strong>s de gebruiksfase van het gebouw beschikbaar <strong>en</strong> levert e<strong>en</strong> groot voordeel op bij onderhoud aan<br />
de gevel <strong>en</strong> vooral vervanging van gevelonderdel<strong>en</strong>.<br />
Bij de normale gevelreiniging door e<strong>en</strong> glaz<strong>en</strong>wass<strong>en</strong> word<strong>en</strong> de aluminium pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> vaak niet standaard<br />
meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in de reiniging. Hierdoor hoopt vuil zicht op, waardoor de pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> sneller kunn<strong>en</strong> verouder<strong>en</strong>.<br />
Goede afsprak<strong>en</strong> met de gevelreinigers over het schoonhoud<strong>en</strong> van de aluminiumpr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> zijn<br />
dus noodzakelijk. E<strong>en</strong> normale vliesgevel di<strong>en</strong>t ongever 1 a 2 keer per jaar gereinigd te word<strong>en</strong>. Als de<br />
aluminiumpr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> gecoat zijn, is het noodzakelijk om, behalve de reguliee reiniging, de gevelpr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong>s per 2 jaar te behandel<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> conserver<strong>en</strong>de polijsting. Tot slot di<strong>en</strong><strong>en</strong> de rubberpr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> van<br />
de vliesgevels regelmatig geïnspecteerd te word<strong>en</strong> op beschadiging<strong>en</strong>, vervorming<strong>en</strong> <strong>en</strong> vervuiling. Bij<br />
lekkages <strong>of</strong> zichtbare beschadiging<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> deze pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> vervang<strong>en</strong> te word<strong>en</strong>. Inspectie kan visueel<br />
gebeur<strong>en</strong> <strong>en</strong> kan gecombineerd word<strong>en</strong> met het glaz<strong>en</strong>wass<strong>en</strong>. 1<br />
E<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>de aandachtspunt is de vervanging van de meest kwetsbare onderdel<strong>en</strong> van de gevel. In geval<br />
van e<strong>en</strong> vliesgevel, zowel bij e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel als e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel, zijn de rubberpr<strong>of</strong>i<br />
el<strong>en</strong> van de kozijn<strong>en</strong> het meest gevoelig voor beschadiging <strong>en</strong> veroudering. Na verloop van tijd <strong>en</strong><br />
onder invloed van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> kan het rubber haar veerkracht verliez<strong>en</strong> <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> lekkages optred<strong>en</strong><br />
bij de kozijn<strong>en</strong>. De rubberpr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> van de kozijn<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> als eerste bezwijk<strong>en</strong>, terwijl de rest van de gevel<br />
technisch nog goed functioneert. Door hier in de ontwerpfase rek<strong>en</strong>ing mee te houd<strong>en</strong> wordt e<strong>en</strong> gevel<br />
kan m<strong>en</strong> met kleine ingrep<strong>en</strong> de lev<strong>en</strong>sduur van e<strong>en</strong> gevel aanzi<strong>en</strong>lijk verl<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.<br />
Bij e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel is het relatief e<strong>en</strong>voudig om de deklijst<strong>en</strong> <strong>en</strong> klemlijst<strong>en</strong> te verwijder<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s de rubberpr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> te vervang<strong>en</strong>. M<strong>en</strong> moet dan wel met e<strong>en</strong> gevelhoogwerker <strong>of</strong><br />
1 H<strong>en</strong>driks, N.A. (red.) , Handboek gevels. ; Band 3, pp. 250-257<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
109
110<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
Het bedrijfsverzamelgebouw in Ve<strong>en</strong>dam <strong>en</strong> kantoortor<strong>en</strong> 52 Degrees in Nijmeg<strong>en</strong>, twee in het werk gefabriceerde vliesgevels waarbij de architectonische<br />
expressie ontle<strong>en</strong>d is aan het afwissel<strong>en</strong> van op<strong>en</strong> <strong>en</strong> dichte vlakk<strong>en</strong> in het grid van het <strong>stijl</strong>- <strong>en</strong> <strong>regelwerk</strong>.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
De Voll<strong>en</strong>hove-fl at in Zeist. e<strong>en</strong> appartem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>gebouw waar binn<strong>en</strong> het systeem<br />
van e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel e<strong>en</strong> architectonisch beeld is gerealiseerd met<br />
verspring<strong>en</strong>de op<strong>en</strong> <strong>en</strong> geslot<strong>en</strong> panel<strong>en</strong>.
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
e<strong>en</strong> andere voorzi<strong>en</strong>ing aan de buit<strong>en</strong>zijde van de gevel kunn<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>.<br />
Bij e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel zijn het glas <strong>en</strong> de dichte panel<strong>en</strong> in de fabriek aangebracht <strong>en</strong> zijn de bevestiging<strong>en</strong><br />
minder demontabel dan bij e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel. De glaslatt<strong>en</strong>, waarmee de rubberpr<strong>of</strong>i<br />
el<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> het glas <strong>en</strong> in de kozijn<strong>en</strong> geklemd zitt<strong>en</strong>, zull<strong>en</strong> op hun plaats klikk<strong>en</strong> <strong>of</strong> klemm<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
zijn dus niet zo e<strong>en</strong>voudig los te schroev<strong>en</strong> als de klemlijst<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel. Er<br />
zull<strong>en</strong> vaak speciale gereedschapp<strong>en</strong> aan te pas moet<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> om de glaslatt<strong>en</strong> op<strong>en</strong> te buig<strong>en</strong><strong>of</strong> los te<br />
klikk<strong>en</strong>. Het is dus wel mogelijk om de rubberpr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> te vervang<strong>en</strong>, maar het vereist iets specialistischer<br />
handeling<strong>en</strong>. Door de kwalitatief hoogwaardiger afwerking van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel is het echter mogelijk<br />
om de rubberpr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> in de gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> beter beschermd af te werk<strong>en</strong> <strong>en</strong> hoogwaardiger detaillering<br />
toe te pass<strong>en</strong>. Hierdoor zal de bevestiging van glas <strong>en</strong> panel<strong>en</strong> beter uitgevoerd zijn <strong>en</strong> zal er ook<br />
minder onderhoud nodig zijn. De pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> <strong>en</strong> rubbers hoev<strong>en</strong> minder vaak vervang<strong>en</strong> te word<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat<br />
levert e<strong>en</strong> voordeel op voor de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel. 2<br />
E<strong>en</strong> ander aspect van kwetsbaarheid van de gevel zijn beschadiging<strong>en</strong> aan het glas <strong>of</strong> de panel<strong>en</strong>. Zeker<br />
met glasbreuk moet rek<strong>en</strong>ing word<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong>, de glasvlakk<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> vervangbaar zijn. In geval van<br />
e<strong>en</strong> vliesgevel zijn de glasvlakk<strong>en</strong> meestal van dergelijke afmeting<strong>en</strong> <strong>en</strong> gewicht, dat ze niet met de hand<br />
te vervang<strong>en</strong> zijn. Er zal dus e<strong>en</strong> kraan aan te pas moet<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> gebrok<strong>en</strong> ruit te vervang<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> nieuwe ruit in te hijs<strong>en</strong>. Als de kraan van de glaz<strong>en</strong>wasinstallatie hiervoor gebruikt kan word<strong>en</strong>, levert<br />
dit, zoals al eerder gezegd, e<strong>en</strong> besparing op. Bij e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel is het, net als bij<br />
de vervanging van de rubberpr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> in de gevel, relatief e<strong>en</strong>voudig om het <strong>stijl</strong>- <strong>en</strong> <strong>regelwerk</strong> op<strong>en</strong> te<br />
legg<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> glasvlak te vervang<strong>en</strong>. De klemlijst<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudig word<strong>en</strong> losgeschroefd <strong>en</strong> verwijderd,<br />
zodat het glas kan word<strong>en</strong> vervang<strong>en</strong>.<br />
Bij e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel zull<strong>en</strong> de glaslatt<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> op<strong>en</strong>gebog<strong>en</strong> <strong>of</strong> losgeklikt met speciaal<br />
door de fabrikant ontwikkeld gereedschap. Na vervanging van e<strong>en</strong> glasvlak <strong>en</strong> plaatsing van e<strong>en</strong> nieuw<br />
vlak is de kans groot dat de kwaliteit van de afwerking minder is dan de originele plaatsing van het glas<br />
in de fabriek. De minder geconditioneerde omstandighed<strong>en</strong> in de buit<strong>en</strong>lucht bij de vervanging van het<br />
glas <strong>en</strong> het ontbrek<strong>en</strong> van bepaalde machines spel<strong>en</strong> hierin ook e<strong>en</strong> rol.<br />
Variatie in op<strong>en</strong> <strong>en</strong> dichte vlakk<strong>en</strong><br />
Eén van de meest opvall<strong>en</strong>de eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> gevelontwerp zijn de plaats <strong>en</strong> afmeting<strong>en</strong> van<br />
de ram<strong>en</strong>. Door middel van op<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>, glasvlakk<strong>en</strong> <strong>en</strong> ram<strong>en</strong> kan e<strong>en</strong> maatverdeling <strong>en</strong> expressie aan<br />
e<strong>en</strong> gevel word<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> <strong>en</strong> kan m<strong>en</strong> van binn<strong>en</strong> naar buit<strong>en</strong> kijk<strong>en</strong> <strong>en</strong> andersom. De plaats, vorm <strong>en</strong><br />
afmeting<strong>en</strong> van op<strong>en</strong> <strong>en</strong> dichte vlakk<strong>en</strong> bepaalt voor e<strong>en</strong> groot deel het uiterlijk van de gevel. In beide<br />
onderzochte gevelsystem<strong>en</strong> is het mogelijk om te variër<strong>en</strong> met dichte <strong>en</strong> op<strong>en</strong> vlakk<strong>en</strong>, met raampartij<strong>en</strong><br />
van verschill<strong>en</strong>de vorm <strong>en</strong> afmeting<strong>en</strong> <strong>en</strong> op die manier e<strong>en</strong> gew<strong>en</strong>ste architectonische expressie te bewerkstellig<strong>en</strong>.<br />
In geval van e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel is het e<strong>en</strong>voudig om binn<strong>en</strong> het grid van de gevel naar<br />
believ<strong>en</strong> e<strong>en</strong> dicht paneel <strong>of</strong> e<strong>en</strong> glasvlak op te nem<strong>en</strong>. De aansluiting<strong>en</strong> van <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels verander<strong>en</strong><br />
hier niet door, hoogst<strong>en</strong>s is het nodig om e<strong>en</strong> andere maat rubberpr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> te gebruik<strong>en</strong> voor de bevestiging<br />
van de onderdel<strong>en</strong> in het <strong>stijl</strong>- <strong>en</strong> <strong>regelwerk</strong>. Variatie in de plaatsing van de ram<strong>en</strong>, binn<strong>en</strong> de kaders<br />
van het gevelgrid is daarmee e<strong>en</strong>voudig te realiser<strong>en</strong>. In verschill<strong>en</strong>de voorbeeld<strong>en</strong>, zoals het bedrijfsverzamelgebouw<br />
in Ve<strong>en</strong>dam <strong>en</strong> kantoortor<strong>en</strong> 52 degrees in Nijmeg<strong>en</strong>, is te zi<strong>en</strong> hoe ook binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> regelmatig<br />
grid e<strong>en</strong> heel specifi ek gevelbeeld bereikt kan word<strong>en</strong> door te varier<strong>en</strong> met op<strong>en</strong> <strong>en</strong> dichte vlakk<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> met verschill<strong>en</strong>de material<strong>en</strong>.<br />
Bij e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel is de variatie in plaats <strong>en</strong> afmeting<strong>en</strong> van de ram<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> andere manier te bewerkstellig<strong>en</strong>.<br />
Ram<strong>en</strong> <strong>en</strong> dichte del<strong>en</strong> zijn onderdeel van e<strong>en</strong> groter geheel, e<strong>en</strong> gevelelem<strong>en</strong>t. Als e<strong>en</strong> gevelelem<strong>en</strong>t<br />
e<strong>en</strong> raam bevat, zal dat raam telk<strong>en</strong>s op dezelfde manier in de gevel uitkom<strong>en</strong> als dat elem<strong>en</strong>t<br />
2 Bron: Gesprek met Ton Geerts, Schüco Nederland<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
111
112<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
E<strong>en</strong> kantoorgebouw in Ath<strong>en</strong>e, van MRA architect<strong>en</strong>. In de vliesgevel zijn de <strong>stijl</strong><strong>en</strong><br />
schuin geplaatst, zodat alle aansluiting<strong>en</strong> onder e<strong>en</strong> hoek word<strong>en</strong> gemaakt.<br />
Bij het Trutec-gebouw in Seoul, van Barkow Liebinger architect<strong>en</strong> is binn<strong>en</strong> de kaders van e<strong>en</strong> recht elem<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> uiterst<br />
expressieve vorm gerealiseerd, met schuine lijn<strong>en</strong> <strong>en</strong> naar buit<strong>en</strong> stek<strong>en</strong>de del<strong>en</strong>. Door de kaders van elk elem<strong>en</strong>t recht te<br />
houd<strong>en</strong> is de montage niet bemoeilijkt <strong>en</strong> is de vormvrijheid bijzonder groot.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
meerdere mal<strong>en</strong> toegepast wordt. Als er variatie in de raampartij<strong>en</strong> gew<strong>en</strong>st is, zal er e<strong>en</strong> nieuw elem<strong>en</strong>t<br />
moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ontworp<strong>en</strong> <strong>en</strong> gemaakt. Door te varier<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> basisontwerp kan dit wel relatief e<strong>en</strong>voudig<br />
gebeur<strong>en</strong>, zeker met behulp van geautomatiseerde ontwerptechniek<strong>en</strong>. Afhankelijk van de mate<br />
van variatie kan het aantal verschill<strong>en</strong>de gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> to<strong>en</strong>em<strong>en</strong> tot uiteindelijk elk elem<strong>en</strong>t uniek is.<br />
Binn<strong>en</strong> de gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> elem<strong>en</strong>t kunn<strong>en</strong> in principe alle vorm<strong>en</strong> <strong>en</strong> mat<strong>en</strong> aan raamop<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> gemaakt<br />
word<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> voorbeeld van deze verdeling van op<strong>en</strong> <strong>en</strong> dichte vlakk<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel is<br />
te zi<strong>en</strong> in de gevel voor de Voll<strong>en</strong>hove-fl at. Hier zijn de gevelpanel<strong>en</strong> bij elk elem<strong>en</strong>t naar de w<strong>en</strong>s van de<br />
architect opgebouwd uit op<strong>en</strong> <strong>en</strong> dichte vlakk<strong>en</strong> <strong>en</strong> zijn de kleur<strong>en</strong> per elem<strong>en</strong>t ook verschill<strong>en</strong>d.<br />
In vergelijking is het bij e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel e<strong>en</strong>voudiger om naar believ<strong>en</strong> op<strong>en</strong> <strong>en</strong> dichte<br />
vlakk<strong>en</strong> af te wissel<strong>en</strong>, maar is m<strong>en</strong> gebond<strong>en</strong> aan de regelmatigheid van de vlakverdeling van het<br />
<strong>stijl</strong>- <strong>en</strong> <strong>regelwerk</strong>. Bij de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel kan m<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> de gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> van het elem<strong>en</strong>t elke gew<strong>en</strong>ste<br />
vlakverdeling mak<strong>en</strong>, maar moet elk elem<strong>en</strong>t dan wel apart vord<strong>en</strong> ontworp<strong>en</strong> <strong>en</strong> gemaakt. Dit is door de<br />
automatische productie in e<strong>en</strong> fabriek ge<strong>en</strong> groot bezwaar. 3<br />
Variatie in rechte <strong>en</strong> schuine lijn<strong>en</strong><br />
E<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>de stap in de variatie van e<strong>en</strong> gevel is de mogelijkheid om schuine lijn<strong>en</strong> <strong>en</strong> afwijk<strong>en</strong>de vorm<strong>en</strong><br />
in de gevel op te nem<strong>en</strong>. Het orthogonale grid van de gevel <strong>en</strong> de rechte aansluiting<strong>en</strong> word<strong>en</strong> dan<br />
doorbrok<strong>en</strong>.<br />
Bij e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel betek<strong>en</strong><strong>en</strong> schuine lijn<strong>en</strong> <strong>en</strong> vrije vorm<strong>en</strong> e<strong>en</strong> uitzondering op het<br />
rechthoekige systeem van <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels. De aansluiting<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels kunn<strong>en</strong> zo word<strong>en</strong><br />
ontworp<strong>en</strong> dat ze onder e<strong>en</strong> hoek op elkaar aansluit<strong>en</strong>. De koppelstukk<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> op maat gemaakt word<strong>en</strong>,<br />
<strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels kunn<strong>en</strong> onder e<strong>en</strong> hoek gezaagd <strong>en</strong> de aansluit<strong>en</strong>de rubberpr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> in het<br />
werk zorgvuldig word<strong>en</strong> aangebracht om e<strong>en</strong> goede aansluiting <strong>en</strong> dichting van de hoek te garander<strong>en</strong>.<br />
Op die manier kunn<strong>en</strong> de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels van e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel volg<strong>en</strong>s elk willekeurig<br />
patroon over de gevel lop<strong>en</strong>, al wordt de gevel dan heel snel heel duur door al deze op maat gemaakte<br />
unieke aansluiting<strong>en</strong>.<br />
Bij e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel zijn er twee mogelijkhed<strong>en</strong> om schuine lijn<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> gevel aan te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. De<br />
e<strong>en</strong>voudigste manier is om binn<strong>en</strong> het elem<strong>en</strong>t schuine pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> aan te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Dit is in uitvoering<br />
vergelijkbaar met de in het werk gefabriceerde gevel, met als verschil dat de complexe schuine aansluiting<strong>en</strong><br />
nu in de gecontroleerde omstandighed<strong>en</strong> <strong>en</strong> met de hoogwaardige apparatuur in e<strong>en</strong> fabriek<br />
kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gemaakt. Zeker als met computergestuurde apparatuur gewerkt wordt, kunn<strong>en</strong> schuine<br />
aansluiting<strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudig gemaakt word<strong>en</strong>. Het elem<strong>en</strong>t zelf blijft dan rechthoekig <strong>en</strong> kan verder op de<br />
gebruikelijke wijze vervoerd <strong>en</strong> gemonteerd word<strong>en</strong>. Het elem<strong>en</strong>t zelf kan ook meegaan in de schuine<br />
lijn<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> gevel. In dat geval moet<strong>en</strong> de aansluit<strong>en</strong>de nad<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> met extra aandacht<br />
ontworp<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Het is in de gecontroleerde omstandighed<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> fabriek, <strong>en</strong> met gebruikmaking<br />
van computergestuurde apparatuur echter goed mogelijk om afwijk<strong>en</strong>de vorm<strong>en</strong> op kwalitatief hoogwaardige<br />
wijze te mak<strong>en</strong> zonder het proces bijzonder te complicer<strong>en</strong>. Door e<strong>en</strong> automatische invoer is er<br />
voor e<strong>en</strong> mechanisch proces weinig verschil meer tuss<strong>en</strong> e<strong>en</strong> rechte <strong>en</strong> e<strong>en</strong> schuine snede. 4<br />
In vergelijking is het voor e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel veel e<strong>en</strong>voudiger om afwijk<strong>en</strong>de vorm<strong>en</strong> te realiser<strong>en</strong>,<br />
aangezi<strong>en</strong> de automatische productie in e<strong>en</strong> fabriek met weinig extra moeite elke gew<strong>en</strong>ste vorm kan<br />
mak<strong>en</strong> voor pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> <strong>en</strong> aansluiting<strong>en</strong> van <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>. Wanneer deze complexe aansluiting<strong>en</strong> in het werk<br />
moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gerealiseerd, kost het veel aandacht, controle <strong>en</strong> handwerk om e<strong>en</strong> complexe gevel te<br />
mak<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> punt wat hier nog bij komt is dat het aantal unieke <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> bij e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde<br />
gevel door elke uitzondering heel snel to<strong>en</strong>eemt. Dit compliceert de uitvoering van deze gevel al<br />
snel. Op het punt van seriegrootte <strong>en</strong> maatwerk zal hierna dieper word<strong>en</strong> ingegaan.<br />
3 Bron: Gesprek met Ton Geerts, Schüco Nederland<br />
4 Bron: Gesprek met Ton Geerts, Schüco Nederland<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
113
114<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
Bij de Navigation tor<strong>en</strong> in Doha, van MZ + partners, zijn de gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> licht gebog<strong>en</strong>, zodat e<strong>en</strong> gekromde<br />
<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>facade ontstaat.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
Variatie in vrije vorm<strong>en</strong><br />
E<strong>en</strong> laatste, <strong>en</strong> meest extreme vorm van variaties <strong>en</strong> uitzondering<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> gevel zijn de vrije vorm<strong>en</strong>, de<br />
gebog<strong>en</strong> <strong>en</strong> gedraaide gevels. Bij deze vorm van architectuur zijn de gevelpanel<strong>en</strong> meestal in meerdere<br />
vlakk<strong>en</strong> gekromd <strong>en</strong> gedraaid <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> aansluiting<strong>en</strong> onder zowat elke gew<strong>en</strong>ste hoek plaatsvind<strong>en</strong>.<br />
Voor e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel is deze vorm van architectuur erg complex. De <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels<br />
kunn<strong>en</strong> individueel volg<strong>en</strong>s digitale tek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> fabriek word<strong>en</strong> gebog<strong>en</strong> <strong>en</strong> gezaagd. Op de<br />
bouwplaats moet<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele duiz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> unieke pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> dan stuk voor stuk uitgezocht <strong>en</strong> gemonteerd<br />
word<strong>en</strong>. De glasvlakk<strong>en</strong> <strong>en</strong> dichte panel<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> op vergelijkbare wijze in de fabriek op maat gemaakt<br />
word<strong>en</strong> <strong>en</strong> op de bouwplaats word<strong>en</strong> gemonteerd. De aansluiting<strong>en</strong> zijn echter moeilijk uit te met<strong>en</strong>,<br />
te mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> het is niet goed mogelijk om te garander<strong>en</strong> dat alle onderdel<strong>en</strong> pass<strong>en</strong>. Door de complexe<br />
productiemethodes zijn er op de bouwplaats nauwelijks goede voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> voor hand<strong>en</strong> om slecht<br />
pass<strong>en</strong>de onderdel<strong>en</strong> te herstell<strong>en</strong>. Door de gebog<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> zijn maatverschill<strong>en</strong> ook moeilijker op te<br />
vang<strong>en</strong> in de constructie <strong>en</strong> zull<strong>en</strong> er eerder lekkages <strong>en</strong> fout<strong>en</strong> optred<strong>en</strong>. 5<br />
De <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> van e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel kunn<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> fabriek met de digitaal aangestuurde ontwerp-<br />
<strong>en</strong> productietechniek<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geproduceerd. Vervolg<strong>en</strong>s kunn<strong>en</strong> de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> in de fabriek mete<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>gevoegd <strong>en</strong> kan de kwaliteit van elk gevelelem<strong>en</strong>t getest word<strong>en</strong>. Het <strong>en</strong>ige waar op gelet<br />
di<strong>en</strong>t te word<strong>en</strong> is dat de elem<strong>en</strong>tscheid<strong>en</strong>de naad niet teveel gedraaid <strong>of</strong> vervormd is door de afwijk<strong>en</strong>de<br />
vorm<strong>en</strong> in de gevel. De rand<strong>en</strong> van elk elem<strong>en</strong>t kunn<strong>en</strong> in de fabriek echter nauwkeurig word<strong>en</strong> gecontroleerd<br />
op ev<strong>en</strong>tuele maatafwijking<strong>en</strong>, zodat de kans dat de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> pass<strong>en</strong> groter is dan bij e<strong>en</strong> in<br />
het werk gefabriceerde gevel. De montage van grote <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> met vrije vorm<strong>en</strong> zal wel complexer zijn<br />
dan bij e<strong>en</strong> normale <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel.<br />
Vergelijk<strong>en</strong>d kan gesteld word<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel zich beter le<strong>en</strong>t voor complexe <strong>en</strong> vrije vorm<strong>en</strong>,<br />
doordat de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> in e<strong>en</strong> fabriek beter <strong>en</strong> nauwkeuriger geassembleerd kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> dan op e<strong>en</strong><br />
bouwplaats. De kans op fout<strong>en</strong> <strong>en</strong> maatafwijking<strong>en</strong> is kleiner, <strong>en</strong> aansluiting<strong>en</strong> zijn beter te mak<strong>en</strong>.<br />
Repetitie, seriegrootte <strong>en</strong> maatwerk<br />
Bij elke gevel is sprake van repetitie, herhal<strong>en</strong>de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> <strong>en</strong> maatwerk. In sommige extreme gevall<strong>en</strong><br />
kiest e<strong>en</strong> architect ervoor om elk gevelpaneel uniek te mak<strong>en</strong>, maar meestal zal er toch gestreefd word<strong>en</strong><br />
naar zoveel mogelijk repetitie. Als er herhal<strong>en</strong>de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> in e<strong>en</strong> ontwerp voorkom<strong>en</strong>, is het vaak voordelig<br />
om seriematige productie toe te pass<strong>en</strong>. Hoe groter de repetitie is, hoe minder er in het productieproces<br />
tuss<strong>en</strong>tijds gewijzigd hoeft te word<strong>en</strong> <strong>en</strong> hoe sneller <strong>en</strong> goedkoper er geproduceerd kan word<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel bestaat uit e<strong>en</strong> groot aantal onderdel<strong>en</strong>, die allemaal los naar de<br />
bouwplaats vervoerd word<strong>en</strong> <strong>en</strong> afzonderlijk geassembleerd word<strong>en</strong>. Door de kleine schaal van de onderdel<strong>en</strong><br />
kan binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> systeem met kleine variaties vaak al veel vormvrijheid gerealiseerd word<strong>en</strong>. Het<br />
is e<strong>en</strong> groot voordeel als de gevel uit zoveel mogelijk gelijke onderdel<strong>en</strong> bestaat. Zowel bij de opslag als<br />
bij de montage hoev<strong>en</strong> de onderdel<strong>en</strong> dan immers niet uit elkaar te word<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong>. Als er wel sprake<br />
is van meerdere verschill<strong>en</strong>de onderdel<strong>en</strong>, dan is visuele onderscheiding het meest e<strong>en</strong>voudig. Duidelijk<br />
afwijk<strong>en</strong>de pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong>, zoals hoekstukk<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> op het oog al geïd<strong>en</strong>tifi ceerd word<strong>en</strong>. Als er meerdere<br />
gelijkvormige variant<strong>en</strong> zijn van gevelpr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong>, wordt het lastiger om op de bouwplaats de juiste onderdel<strong>en</strong><br />
te kiez<strong>en</strong>. Het is dan nodig om met labels, codes <strong>of</strong> andere id<strong>en</strong>tifi catiemiddel<strong>en</strong> te werk<strong>en</strong>. Dit<br />
vereist e<strong>en</strong> zorgvuldige aanpak, <strong>en</strong> de onderdel<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> bepaald deel van de gevel moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
uitgezocht <strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s gecontroleerd. De inpassing van e<strong>en</strong> verkeerd onderdeel hoeft door e<strong>en</strong> kleine<br />
maatafwijking niet mete<strong>en</strong> op te vall<strong>en</strong>, maar zal wel voor grote problem<strong>en</strong> <strong>en</strong> maatafwijking<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />
zorg<strong>en</strong> verderop in het bouwproces van de gevel. Zeker bij e<strong>en</strong> groot gebouw met e<strong>en</strong> complexe gevel<br />
kunn<strong>en</strong> de aantall<strong>en</strong> <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels oplop<strong>en</strong> tot duiz<strong>en</strong>dtall<strong>en</strong>. Als daar honderd<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de modell<strong>en</strong><br />
bij zitt<strong>en</strong>, is id<strong>en</strong>tifi catie e<strong>en</strong> tijdrov<strong>en</strong>d <strong>en</strong> erg storingsgevoelig proces. Bij e<strong>en</strong> in het werk gefabri-<br />
5 Oesterle e.a. , Doppelschalige Fassad<strong>en</strong> ; pp. 124-128<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
115
116<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
ceerde gevel is het duidelijk beter om met grotere series gelijkvormige onderdel<strong>en</strong> te werk<strong>en</strong>. 6<br />
E<strong>en</strong> andere mogelijkheid tot aanpassing aan e<strong>en</strong> ontwerp is om elk onderdeel op de bouwplaats te mak<strong>en</strong>.<br />
De <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangeleverd in standaardl<strong>en</strong>gtes van ongeveer 6 meter, zoals ze<br />
in de fabriek word<strong>en</strong> geproduceerd. Op de bouwplaats kan m<strong>en</strong> dan met e<strong>en</strong> beperkt machinepark aan<br />
de hand van de geveltek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> per keer de gew<strong>en</strong>ste pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> zag<strong>en</strong> <strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong> van koppelstukk<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
boorgat<strong>en</strong> voor de verbinding<strong>en</strong>. Op die manier word<strong>en</strong> alle <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels maatwerk. Dit proces is door<br />
de beperkte productiemogelijkhed<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> bouwplaats echter tijdsint<strong>en</strong>siever <strong>en</strong> minder nauwkeurig<br />
dan in e<strong>en</strong> fabriek.<br />
Bij e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel bestaat de gevel voor e<strong>en</strong> gebouw, afhankelijk van de grootte, uit <strong>en</strong>kele ti<strong>en</strong>tall<strong>en</strong><br />
tot honderd<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>. Alle rand<strong>en</strong> van de gevel <strong>en</strong> hoekaansluiting<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> opgelost word<strong>en</strong><br />
door middel van unieke passtukk<strong>en</strong>. De overige <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> in het midd<strong>en</strong> van het vlak van de gevel kunn<strong>en</strong><br />
in principe gelijkvormig zijn. In dat geval kunn<strong>en</strong> deze <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> in serie gemaakt word<strong>en</strong>. Aangezi<strong>en</strong><br />
de productie van de onderdel<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> elem<strong>en</strong>t grot<strong>en</strong>deels geautomatiseerd is, <strong>en</strong> ook op<br />
basis van digitale tek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> gebeurt, kan er relatief e<strong>en</strong>voudig voor gezorgd word<strong>en</strong> dat elk elem<strong>en</strong>t<br />
uit unieke pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> bestaat. Zolang alle verschill<strong>en</strong>de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> uitgetek<strong>en</strong>d zijn in het ontwerp, kan<br />
bij de productie zonder veel moeite elk elem<strong>en</strong>t uniek gemaakt word<strong>en</strong>. De onderdel<strong>en</strong> word<strong>en</strong> na het<br />
zag<strong>en</strong> <strong>en</strong> bewerk<strong>en</strong> mete<strong>en</strong> gemonteerd in het elem<strong>en</strong>t <strong>en</strong> hoev<strong>en</strong> zodo<strong>en</strong>de niet zorgvuldig gesorteerd<br />
<strong>en</strong> geïd<strong>en</strong>tifi ceerd te word<strong>en</strong>. De gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> zelf word<strong>en</strong> op hun beurt na assemblage voorzi<strong>en</strong> van<br />
e<strong>en</strong> uniek nummer <strong>en</strong> in volgorde van montage op transport gedaan. Dit proces wordt niet complexer<br />
als alle <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> e<strong>en</strong> unieke vorm hebb<strong>en</strong>, aangezi<strong>en</strong> de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> toch al in volgorde van montage<br />
vervoerd <strong>en</strong> gelad<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Op de bouwplaats word<strong>en</strong> de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> met e<strong>en</strong> snelheid van ongeveer<br />
e<strong>en</strong> verdieping per dag gemonteerd. Elk elem<strong>en</strong>t kan hierbij e<strong>en</strong>voudig uniek word<strong>en</strong> bijgehoud<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
geregistreerd. De uitvoering van e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel wordt dus nauwelijks complexer als de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong><br />
allemaal uniek zijn. Alle<strong>en</strong> de ontwerpfase is iets complexer, aangezi<strong>en</strong> elk uniek elem<strong>en</strong>t apart ontworp<strong>en</strong><br />
moet word<strong>en</strong>. 7<br />
Vergelijk<strong>en</strong>d kan gesteld word<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel in het voordeel is bij e<strong>en</strong> gevel waarin heel veel<br />
variatie optreedt <strong>en</strong> alle onderdel<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>d zijn. Het is vrij e<strong>en</strong>voudig om e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel met<br />
allemaal unieke <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> uit te voer<strong>en</strong>. De uitvoering van de in het werk gefabriceerde gevel wordt bij<br />
e<strong>en</strong> dergelijk ontwerp al snel uiterst complex. De in het werk gefabriceerde gevel kan e<strong>en</strong> voordeel behal<strong>en</strong><br />
als e<strong>en</strong> ontwerp zodanig kan word<strong>en</strong> geoptimaliseerd dat de gew<strong>en</strong>ste variatie met gebruik van veel<br />
gelijksoortige onderdel<strong>en</strong> kan plaatsvind<strong>en</strong>. De onderdel<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> dan door de grote seriematigheid<br />
heel effi ciënt geproduceerd word<strong>en</strong> <strong>en</strong> doordat er maar <strong>en</strong>kele grote series aan onderdel<strong>en</strong> zijn, is de<br />
uitvoering redelijk e<strong>en</strong>voudig.<br />
6 Jellema deel 12b; pp. 40-117<br />
7 Bron: Gesprek met Ton Geerts, Schüco Nederland<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
117
118<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
Mogelijke integratie van zonwering aan de buit<strong>en</strong>zijde van e<strong>en</strong> in het werk<br />
gefabriceerde gevel. De zonwering aan de gevel<strong>stijl</strong><strong>en</strong> bevestigd <strong>en</strong> niet in<br />
de gevel geïntegreerd, dit is dan ook de e<strong>en</strong>voudigste oplossing voor e<strong>en</strong><br />
buit<strong>en</strong>zonwering.<br />
Mogelijke integratie van zonwering aan de buit<strong>en</strong>zijde van e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel.<br />
In het elem<strong>en</strong>t is e<strong>en</strong> ruimte uitgespaard bov<strong>en</strong> het raam, waarin e<strong>en</strong><br />
uitrolbare zonwering is aangebracht. Dit elem<strong>en</strong>t kan inclusief zonwering<br />
word<strong>en</strong> gemonteerd.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
Mogelijke integratie van zonwering aan de binn<strong>en</strong>zijde van de gevel. E<strong>en</strong> zonweringsroldoek<br />
is aan de vloerrand, bov<strong>en</strong> het verlaagde plafond aangebracht.<br />
Dit is de meest gebruikelijke oplossing voor zonwering aan de binn<strong>en</strong>zijde.<br />
Mogelijke integratie van zonwering aan de binn<strong>en</strong>zijde van e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel.<br />
Bov<strong>en</strong> het raam is e<strong>en</strong> ruimte in het elem<strong>en</strong>t uitgespaard, waarin de<br />
zonwering kan word<strong>en</strong> aangebracht. Het elem<strong>en</strong>t kan inclusief zonwering<br />
word<strong>en</strong> gemonteerd.
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
Integratie van installaties <strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
Bij zowel de in het werk gefabriceerde gevel als bij de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel is het mogelijk om voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> installaties in de gevel op te nem<strong>en</strong>. Hierbij kan gedacht word<strong>en</strong> aan dec<strong>en</strong>trale installaties, zonweringsvoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> leiding<strong>en</strong> <strong>en</strong> bekabeling. Het is aan de architect <strong>of</strong> deze mogelijkhed<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />
gevel daadwerkelijk b<strong>en</strong>ut word<strong>en</strong>, <strong>en</strong> <strong>of</strong> deze integratie e<strong>en</strong> voordeel oplevert. Voor e<strong>en</strong> goede integratie<br />
van voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong> installaties in e<strong>en</strong> gevel is van belang dat hier in e<strong>en</strong> vroeg stadium van het ontwerp<br />
over nagedacht wordt. Toepassing van dec<strong>en</strong>trale installaties in de gevel kan e<strong>en</strong> gebouw effi ciënter mak<strong>en</strong><br />
doordat bijvoorbeeld e<strong>en</strong> verlaagd plafond overbodig kan word<strong>en</strong> gemaakt. Ook de installaties zelf<br />
zijn effi ciënter door het ontbrek<strong>en</strong> van lange leiding<strong>en</strong> <strong>en</strong> kleinschalige, lokale installaties kunn<strong>en</strong> beter<br />
word<strong>en</strong> afgestemd op de individuele eis<strong>en</strong> van elke gebruiker. Het ontwerp <strong>en</strong> de uitvoering van de gevel<br />
wordt echter wel complexer doordat de installaties ruimte nodig hebb<strong>en</strong> in de beperkte ruimte van e<strong>en</strong><br />
gevelzone <strong>en</strong> doordat bij de bouw van de gevel rek<strong>en</strong>ing moet word<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong> met de aansluiting van<br />
de installaties <strong>en</strong> de doorkoppeling van leiding<strong>en</strong>. Door de integratie van gevel <strong>en</strong> installaties wordt het<br />
ook ingewikkelder om de bouwkost<strong>en</strong> van de gevel vast te stell<strong>en</strong>. Door de verregaande integratie zijn de<br />
kost<strong>en</strong> van gevel <strong>en</strong> installaties niet meer goed te scheid<strong>en</strong>, omdat onderdel<strong>en</strong> niet meer e<strong>en</strong>duidig aan<br />
gevel <strong>of</strong> installaties toegeschrev<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. De gevolg<strong>en</strong> van het integrer<strong>en</strong> van gevel <strong>en</strong> installaties<br />
op het gebied van bouwkost<strong>en</strong> zijn in dit onderzoek dan ook buit<strong>en</strong> beschouwing gelat<strong>en</strong>.<br />
In dit ho<strong>of</strong>dstuk zull<strong>en</strong> eerst de theoretische mogelijkhed<strong>en</strong> voor de integratie van installaties <strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
in de gevel behandeld word<strong>en</strong>, waarna aan de hand van e<strong>en</strong> aantal praktijkvoorbeeld<strong>en</strong> zal<br />
word<strong>en</strong> geanalyseerd op welke manier deze integratie van gevel <strong>en</strong> installaties is toegepast.<br />
Zonwering<br />
Bij e<strong>en</strong> gevel, zeker e<strong>en</strong> vliesgevel met grote glasoppervlaktes, is het noodzakelijk om zonwering aan te<br />
br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, bij voorkeur aan de buit<strong>en</strong>zijde. Op die manier wordt de warmtelast van de zon zo vroeg mogelijk<br />
opgevang<strong>en</strong>. Van alle vorm<strong>en</strong> van geïntegreerde voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong> installaties in e<strong>en</strong> gevel is zonwering<br />
de meest toegepaste. Als e<strong>en</strong> zonweringsvoorzi<strong>en</strong>ing wordt geïntegreerd in het ontwerp, kan de<br />
functionaliteit van de zonwering <strong>en</strong> de architectonische kwaliteit van de gevel hier veel baat bij hebb<strong>en</strong>.<br />
De e<strong>en</strong>voudigste vorm van zonwering bij e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel zijn de lamell<strong>en</strong>zonwering<strong>en</strong><br />
<strong>of</strong> roosters die aan de buit<strong>en</strong>zijde van de gevel zijn aangebracht. Op consoles <strong>of</strong> aangelaste montagepunt<strong>en</strong><br />
aan de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> kan vrij e<strong>en</strong>voudig e<strong>en</strong> uitrolbare <strong>of</strong> vaste lamell<strong>en</strong>zonwering word<strong>en</strong> gebout. Deze<br />
vorm van zonwering is niet echt geïntegreerd met de gevel <strong>en</strong> zal ook als toegevoegd elem<strong>en</strong>t aan de<br />
gevel zichtbaar zijn, hoogst<strong>en</strong>s kan de maatvoering van de zonwering overe<strong>en</strong>kom<strong>en</strong> met de strami<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
van de gevel. Ook wat betreft montage is deze vorm van zonwering e<strong>en</strong> toegevoegd elem<strong>en</strong>t, dat wordt<br />
aangebracht vanaf de buit<strong>en</strong>zijde op het mom<strong>en</strong>t dat de gevel bouwkundig geslot<strong>en</strong> is.<br />
Zonwering kan ook in de vorm van roosters <strong>of</strong> vaste lamell<strong>en</strong> in de gevel word<strong>en</strong> aangebracht. Zeker bij<br />
e<strong>en</strong> dubbele huidgevel is het voor de hand ligg<strong>en</strong>d om in de spouw tuss<strong>en</strong> de gevelblad<strong>en</strong> zonwering aan<br />
te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. De zonnewarmte kan dan in de spouw word<strong>en</strong> opgevang<strong>en</strong> <strong>en</strong> ook mete<strong>en</strong> word<strong>en</strong> weggev<strong>en</strong>tileerd.<br />
Bij e<strong>en</strong> zonwering aan de binn<strong>en</strong>zijde van de gevel kan de ruimte tuss<strong>en</strong> de gevel <strong>en</strong> de vloerrand<br />
ook b<strong>en</strong>ut word<strong>en</strong> om zonwering in weg te werk<strong>en</strong>. Deze vorm van zonwering is in vorm <strong>en</strong> uiterlijk<br />
meer geïntegreerd met de gevel <strong>en</strong> wordt tijd<strong>en</strong>s de constructie van de gevel aangebracht.<br />
De meest geïntegreerde vorm van zonwering bij e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel zijn beweegbare<br />
zonweringsvoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> die geheel in de gevel wegvall<strong>en</strong> op het mom<strong>en</strong>t dat ze ingetrokk<strong>en</strong> zijn.<br />
Dit betek<strong>en</strong>t dat in het ontwerp van de gevel ruimte is uitgespaard om de zonwering in weg te werk<strong>en</strong>.<br />
Meestal betek<strong>en</strong>t dit dat ter plaatse van de vloerrand e<strong>en</strong> uitsparing in de gevel is gecreëerd, waarin de<br />
zonwering kan word<strong>en</strong> aangebracht. Deze vorm van geïntegreerde zonwering vereist maatwerk in het<br />
ontwerp van de gevel, waardoor het ontwerpproces complexer wordt, ev<strong>en</strong>als de uitvoering.<br />
Concluder<strong>en</strong>d kan word<strong>en</strong> gesteld dat bij e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel e<strong>en</strong> zonweringsvoorzi<strong>en</strong>ing<br />
altijd extra werkzaamhed<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s de uitvoeringsfase met zich meebr<strong>en</strong>gt, aangezi<strong>en</strong> de zonwering<br />
als aparte onderdel<strong>en</strong> in de gevel gemonteerd di<strong>en</strong>t te word<strong>en</strong>. Hoe meer de zonwering in de gevel geïn-<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
119
120<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
Mogelijke integratie van e<strong>en</strong> v<strong>en</strong>tilatieunit met warmteterugwinning. Bov<strong>en</strong> e<strong>en</strong> raam is e<strong>en</strong> strook met v<strong>en</strong>tilatieroosters,<br />
leiding<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> warmtewisselaar aangebracht. Deze installaties zijn goed te integrer<strong>en</strong> met de<br />
gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>, alle<strong>en</strong> is de kans groot dat de installaties meer ruimte nodig hebb<strong>en</strong> dan in de dikte van de gevel<br />
voorhand<strong>en</strong> is. In dat geval moet de gevel breder word<strong>en</strong> om deze installaties te kunn<strong>en</strong> bevatt<strong>en</strong>, <strong>of</strong> de v<strong>en</strong>tilatievoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
stek<strong>en</strong> uit de gevel.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
tegreerd is, des te complexer wordt deze montage.<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
Bij de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel kan de zonwering ook als losstaande <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> voor de gevel word<strong>en</strong> aangebracht,<br />
op vergelijkbare wijze als bij de in het werk gefabriceerde gevel. E<strong>en</strong> frame met lamell<strong>en</strong> <strong>of</strong> e<strong>en</strong><br />
uitrolbare zonwering kan aan e<strong>en</strong> elem<strong>en</strong>t toegevoegd word<strong>en</strong>. Het elem<strong>en</strong>t zelf wijzigt hierbij nauwelijks,<br />
alle<strong>en</strong> wordt in de fabriek ook de zonwering aan het elem<strong>en</strong>t toegevoegd. Bij de montage van de<br />
gevel zijn er vervolg<strong>en</strong>s ge<strong>en</strong> extra handeling<strong>en</strong> nodig, hoogst<strong>en</strong>s zal het elem<strong>en</strong>t door e<strong>en</strong> uitstek<strong>en</strong>de<br />
zonwering iets kwetsbaarder zijn tijd<strong>en</strong>s de montage.<br />
Het is bij e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel echter ook mogelijk om in de dichte gedeelt<strong>en</strong> van de gevel e<strong>en</strong> geïntegreerde<br />
zonweringsvoorzi<strong>en</strong>ing in te bouw<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong> het raam komt dan e<strong>en</strong> uitsparing in het elem<strong>en</strong>t,<br />
waarin e<strong>en</strong> uitrolbare zonwering kan word<strong>en</strong> ingebouwd. Dit kan in de fabriek gebeur<strong>en</strong> <strong>en</strong> het elem<strong>en</strong>t<br />
kan inclusief zonwering in één keer gemonteerd word<strong>en</strong>. In opgerolde toestand is de zonweringsvoorzi<strong>en</strong>ing<br />
goed beschermd teg<strong>en</strong> beschadiging<strong>en</strong> <strong>en</strong> de montage wordt er niet door gehinderd. Hierdoor kan<br />
de zonwering onder gecontroleerde omstanighed<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangebracht <strong>en</strong> wordt het bouwproces niet<br />
verder bemoeilijkt. De assemblage in de fabriek wordt wel complexer <strong>en</strong> zal ook iets langer dur<strong>en</strong>, maar<br />
kan wel nauwkeurig <strong>en</strong> gecontroleerd gebeur<strong>en</strong>. Deze zonwering kan zowel aan de binn<strong>en</strong>zijde als aan<br />
de buit<strong>en</strong>zijde van e<strong>en</strong> elem<strong>en</strong>t word<strong>en</strong> aangebracht. Aan de binn<strong>en</strong>zijde is het e<strong>en</strong>voudiger om e<strong>en</strong> uitsparing<br />
in het elem<strong>en</strong>t te mak<strong>en</strong>, <strong>of</strong> het elem<strong>en</strong>t iets breder uit te voer<strong>en</strong>, zodat er bov<strong>en</strong> het kozijn ruimte<br />
ontstaat voor e<strong>en</strong> ingebouwde zonwering. Zonwering aan de binn<strong>en</strong>zijde is weliswaar minder effi ciënt,<br />
maar vanwege de e<strong>en</strong>voudiger integratie kan toch voor deze oplossing gekoz<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. 1<br />
Concluder<strong>en</strong>d kan word<strong>en</strong> gesteld dat voor e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel het aanbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> geïntegreerde<br />
zonwering leidt tot meer werkzaamhed<strong>en</strong> in de fabriek <strong>en</strong> dat de montage op de werkplaats nauwelijks<br />
complexer zal word<strong>en</strong>. Doordat de zonwering in de fabriek kan word<strong>en</strong> aangebracht, is nauwkeuriger<br />
detaillering mogelijk <strong>en</strong> kan er e<strong>en</strong> betere integratie tuss<strong>en</strong> zonwering <strong>en</strong> elem<strong>en</strong>t bereikt word<strong>en</strong>.<br />
V<strong>en</strong>tilatie<br />
Elk gebouw waar m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> verblijv<strong>en</strong> moet gev<strong>en</strong>tileerd word<strong>en</strong>. Aangezi<strong>en</strong> de gevel de directe gr<strong>en</strong>s<br />
vormt tuss<strong>en</strong> binn<strong>en</strong>- <strong>en</strong> buit<strong>en</strong>klimaat, is het voor de hand ligg<strong>en</strong>d om de gevel in te zett<strong>en</strong> bij het v<strong>en</strong>tiler<strong>en</strong><br />
van e<strong>en</strong> gebouw. E<strong>en</strong> groot voordeel van het integrer<strong>en</strong> van v<strong>en</strong>tilatievoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> in de gevel is<br />
het vermijd<strong>en</strong> van lange leiding<strong>en</strong> die door e<strong>en</strong> gebouw lop<strong>en</strong> <strong>en</strong> de mogelijkheid om verlaagde plafonds<br />
te vermijd<strong>en</strong>. De lucht wordt behandeld op de plek waar ze nodig is <strong>en</strong> hoeft niet over grote afstand<strong>en</strong><br />
getransporteed te word<strong>en</strong>.<br />
Bij de in het werk gefabriceerde gevel kan de e<strong>en</strong>voudigste natuurlijke v<strong>en</strong>tilatie word<strong>en</strong> verzorgd door<br />
te op<strong>en</strong><strong>en</strong> ram<strong>en</strong> in de gevel. Bij e<strong>en</strong> vliesgevelsysteem betek<strong>en</strong>t dit dat er in het grid van de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
regels e<strong>en</strong> inzetkozijn wordt aangebracht, waarin vervolg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> te op<strong>en</strong><strong>en</strong> raam <strong>of</strong> e<strong>en</strong> v<strong>en</strong>tilatierooster<br />
kan word<strong>en</strong> gemonteerd.<br />
Ingewikkelder wordt het als er gezocht wordt naar system<strong>en</strong> van warmteterugwinning bij v<strong>en</strong>tilatie. Dit<br />
kan via e<strong>en</strong> suskast. In de suskast kan e<strong>en</strong> warmtewisselaar word<strong>en</strong> aangebracht, <strong>en</strong> de instrom<strong>en</strong>de koude<br />
lucht kan voorverwarmd word<strong>en</strong> met de teruggewonn<strong>en</strong> warmte uit de c<strong>en</strong>traal afgevoerde warme<br />
lucht van de mechanische afzuiging. De leiding<strong>en</strong> voor deze warmtewisselaar zoud<strong>en</strong> los voor de gevel <strong>of</strong><br />
in de ruimte tuss<strong>en</strong> de gevel <strong>en</strong> de draagconstructie lop<strong>en</strong> aan de binn<strong>en</strong>zijde.<br />
E<strong>en</strong> complexer, maar ook meer geïntegreerder systeem is e<strong>en</strong> v<strong>en</strong>tilatiestrook langs de gevelrand, zoals<br />
die wordt toegepast in de E 2 -facade van Schüco. Hier is extra ruimte uitgespaard tuss<strong>en</strong> de gevel <strong>en</strong> de<br />
vloerrand, waarin zich e<strong>en</strong> dec<strong>en</strong>trale v<strong>en</strong>tilatieunit <strong>en</strong> e<strong>en</strong> warmtewisselaar bevind<strong>en</strong>. In dit systeem<br />
wordt de lucht mechanisch gev<strong>en</strong>tileerd <strong>en</strong> bevindt de aan- <strong>en</strong> afvoer zich allebei in de vloerrand. Aan de<br />
buit<strong>en</strong>zijde van de gevel is ter plaatse van de vloerrand e<strong>en</strong> rooster te zi<strong>en</strong>. De apparatuur zelf wordt ook<br />
in de vloerrand ingebouwd. Ev<strong>en</strong>wijdig langs de vloerrand kunn<strong>en</strong> de leiding<strong>en</strong> dan goed word<strong>en</strong> weggewerkt.<br />
De v<strong>en</strong>tilatielucht kan afwissel<strong>en</strong>d per breedtemaat word<strong>en</strong> aangevoerd <strong>en</strong> afgevoerd, zodat de<br />
1 Haarts<strong>en</strong>, J. (e.a.) , De intellig<strong>en</strong>te gevel. pp. 42-48<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
121
122<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
De E2-facade van Schüco, e<strong>en</strong> combinatie van v<strong>en</strong>tilatie, dec<strong>en</strong>trale luchtbehandelingsinstallaties<br />
<strong>en</strong> e<strong>en</strong> buit<strong>en</strong>zonwering, geïntegreerd in de vloerrand.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
leiding<strong>en</strong> van de warmtewisselaar kort kunn<strong>en</strong> zijn.<br />
Deze dec<strong>en</strong>trale v<strong>en</strong>tilatieunit moet in het werk gemonteerd word<strong>en</strong> <strong>en</strong> kan uit losse onderdel<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
opgebouwd <strong>en</strong> geïntegreerd met de gevel. De uitvoering van de gevel wordt dan ter plekke van de<br />
vloerrand<strong>en</strong> wel complexer, onder andere omdat er e<strong>en</strong> aparte strook gevelpanel<strong>en</strong> voor de vloerrand<strong>en</strong><br />
moet kom<strong>en</strong>. Dit betek<strong>en</strong>t extra <strong>stijl</strong>- <strong>en</strong> <strong>regelwerk</strong> <strong>en</strong> extra aansluiting<strong>en</strong>. Daarnaast is de vloerrand ook<br />
de plaats waar de gevel met de draagconstructie verbond<strong>en</strong> is, zodat er bij e<strong>en</strong> dergelijke oplossing veel<br />
complexe detaillering rondom de gevelrand moet plaatsvind<strong>en</strong>. 2<br />
Concluder<strong>en</strong>d kan gesteld word<strong>en</strong> dat het bij e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel mogelijk is om dec<strong>en</strong>trale<br />
v<strong>en</strong>tilatievoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> op te nem<strong>en</strong> in de gevel. Hierbij le<strong>en</strong>t vooral de zone tuss<strong>en</strong> de gevel <strong>en</strong> de<br />
constructie, bij de vloerrand, zich voor de inpassing van dec<strong>en</strong>trale installatie-units. De werkzaamhed<strong>en</strong><br />
voor de montage van de gevel word<strong>en</strong> wel complexer <strong>en</strong> bewerkelijker door de toepassing van dec<strong>en</strong>trale<br />
v<strong>en</strong>tilatievoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>, zeker als deze voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangebracht in de vloerrand, waar<br />
ook al de montage van de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> aan de constructie plaatsvindt.<br />
Bij de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel kan er ev<strong>en</strong>als bij de in het werk gefabriceerde gevel e<strong>en</strong> te op<strong>en</strong><strong>en</strong> raam word<strong>en</strong><br />
aangebracht. Ook bij de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel betek<strong>en</strong>t dit dat er e<strong>en</strong> inzetkozijn in de bestaande <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels<br />
moet word<strong>en</strong> aangebracht. Dit inzetkozijn kan echter wel al in de fabriek word<strong>en</strong> aangebracht, zodat<br />
de montage van het elem<strong>en</strong>t niet beïnvloed wordt. Dit is e<strong>en</strong> voordeel voor de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel.<br />
Daarnaast is het mogelijk om op <strong>en</strong>ige plek in e<strong>en</strong> gevelelem<strong>en</strong>t, bijvoorbeeld bov<strong>en</strong> e<strong>en</strong> raamop<strong>en</strong>ing,<br />
e<strong>en</strong> geïntegreerde v<strong>en</strong>tilatieunit aan te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Hierbij kunn<strong>en</strong> ook leiding<strong>en</strong> voor verwarming, v<strong>en</strong>tilatie<br />
<strong>en</strong> warmteterugwinning in het gevelelem<strong>en</strong>t word<strong>en</strong> opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Horizontaal kunn<strong>en</strong> deze leiding<strong>en</strong><br />
van het <strong>en</strong>e naar het volg<strong>en</strong>de elem<strong>en</strong>t word<strong>en</strong> doorgekoppeld. Dit kan gebeur<strong>en</strong> door middel van fl exibele<br />
koppelstukk<strong>en</strong>, die in de elem<strong>en</strong>tscheid<strong>en</strong>de naad word<strong>en</strong> aangekoppeld, vlak voordat het elem<strong>en</strong>t<br />
gemonteerd wordt. De koppeling zelf kan terug schuiv<strong>en</strong> in de elem<strong>en</strong>tscheid<strong>en</strong>de naad na montage.<br />
De installaties <strong>en</strong> leiding<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> onder gecontroleerde omstandighed<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> fabriek word<strong>en</strong> aangebracht<br />
<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> dus e<strong>en</strong> hoog kwaliteitsniveau. Daarnaast is de montage van de gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong><br />
nauwelijks complexer geword<strong>en</strong> door de installaties. De <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> moet<strong>en</strong> voor de montage iets langer<br />
aan de kraan hang<strong>en</strong>, zodat m<strong>en</strong> eerst de leiding<strong>en</strong> kan aansluit<strong>en</strong> <strong>en</strong> dan de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> teg<strong>en</strong> elkaar kan<br />
plaats<strong>en</strong> <strong>en</strong> op hun positie stell<strong>en</strong>. Tot slot blijft de vloerrand in dit geval vrij van installaties. E<strong>en</strong> nadeel<br />
kan wel zijn dat de gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> door het aanbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van dec<strong>en</strong>trale installatiemodules e<strong>en</strong> grotere<br />
dikte moet<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong>. De installatiemodules zull<strong>en</strong> e<strong>en</strong> zekere maat moet<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>, afhankelijk van de<br />
gevraagde capaciteit. Hierdoor zal het hele gevelpakket dikker moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, wat extra kost<strong>en</strong> met zich<br />
meebr<strong>en</strong>gt. Bij de toepassing van e<strong>en</strong> dubbele huidgevel zijn de gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> toch al dikker <strong>en</strong> is er<br />
meer ruimte om dec<strong>en</strong>trale v<strong>en</strong>tilatievoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> op te nem<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> geïntegreerde v<strong>en</strong>tilatieunit kan ook ter hoogte van de vloerrand in het elem<strong>en</strong>t word<strong>en</strong> aangebracht,<br />
voordeel is dan dan er door de aansluiting met de vloer meer inbouwdiepte is voor de v<strong>en</strong>tilatievoorzi<strong>en</strong>ing<br />
met ev<strong>en</strong>tueel bijbehor<strong>en</strong>de installaties, zonder dat de rest van het gevelelem<strong>en</strong>t mete<strong>en</strong> dieper dan<br />
noodzakelijk hoeft te word<strong>en</strong>. Het elem<strong>en</strong>t wordt dan wel plaatselijk dieper, waar tijd<strong>en</strong>s het vervoer van<br />
de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> wel rek<strong>en</strong>ing mee moet word<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong>. Nadeel is dat de aansluiting van het elem<strong>en</strong>t<br />
op de draagconstructie al snel complexer wordt door de toevoeging van e<strong>en</strong> installatie-unit op de plaats<br />
in het elem<strong>en</strong>t waar ook al de montagevoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> zitt<strong>en</strong>. Deze complexiteit kan echter al wel in de<br />
ontwerpfase word<strong>en</strong> opgelost, de montage van het geprefabriceerde elem<strong>en</strong>t wordt niet bemoeilijkt.<br />
Uiteindelijk is het voor e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel goed mogelijk om v<strong>en</strong>tilatievoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> in het elem<strong>en</strong>t te<br />
integrer<strong>en</strong>. Deze voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> relatief e<strong>en</strong>voudig word<strong>en</strong> gecombineerd met mechanische v<strong>en</strong>tilatie<br />
<strong>en</strong> warmteterugwinning, waarbij de leiding<strong>en</strong> in de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> weggewerkt. De<br />
montage van gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> met geïntegreerde v<strong>en</strong>tilatievoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> wordt nauwelijks complexer,<br />
doordat de installaties in de fabriek al kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangebracht. Alle<strong>en</strong> de aansluiting van leiding<strong>en</strong><br />
2 Schüco , Architect information no. 8, Aluminium Unitised Façades.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
123
124<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
Doorkoppeling van leiding<strong>en</strong> <strong>en</strong> bekabeling bij de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel. De leiding<strong>en</strong> word<strong>en</strong> in het elem<strong>en</strong>t weggewerkt,<br />
<strong>of</strong> lop<strong>en</strong> door de holle pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong>. De koppeling van het <strong>en</strong>e elem<strong>en</strong>t naar het andere gaat met fl exibele koppelstukk<strong>en</strong><br />
die vlak voor de montage word<strong>en</strong> aangeslot<strong>en</strong> <strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s in de tuss<strong>en</strong>ruimte van de elem<strong>en</strong>tscheid<strong>en</strong>de naad<br />
wegvall<strong>en</strong>.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
<strong>en</strong> bekabeling voor de installaties bemoeilijkt de montage iets.<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
Leiding<strong>en</strong> <strong>en</strong> bekabeling<br />
Verschill<strong>en</strong>de leiding<strong>en</strong> <strong>en</strong> electrische bekabeling kunn<strong>en</strong> langs <strong>of</strong> door de gevel geleid word<strong>en</strong>. Electrische<br />
bedrading kan in theorie goed door de vele holle ruimtes in de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels van e<strong>en</strong> gevel word<strong>en</strong><br />
geleid. Het verschilt per ontwerp hoe haalbaar dit in de uitvoering is <strong>en</strong> in hoeverre hier voordeel uit<br />
behaald kan word<strong>en</strong>. Niet altijd kan volstaan word<strong>en</strong> met aansluiting<strong>en</strong> van electra <strong>en</strong> bekabeling langs<br />
de gevel <strong>en</strong> wand<strong>en</strong> <strong>en</strong> zijn alsnog aansluiting<strong>en</strong> in de vloer <strong>of</strong> het plafond nodig. Daarnaast is het vaak<br />
nodig om voor onderhoud <strong>of</strong> aanpassing<strong>en</strong> de bekabeling <strong>of</strong> leiding<strong>en</strong> te wijzig<strong>en</strong>. De leiding<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />
daarom beter niet te ver weggewerkt word<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> gevel. Alle<strong>en</strong> bij geïntegreerde installaties in de gevel<br />
zelf kan het nuttig zijn om de bekabeling voor de installaties in het elem<strong>en</strong>t weg te werk<strong>en</strong>.<br />
Doordat de in het werk gefabriceerde gevel voor de vloerrand doorloopt, kan er bij de aansluiting tuss<strong>en</strong><br />
gevel <strong>en</strong> vloerrand e<strong>en</strong> leiding- <strong>of</strong> kabelgoot word<strong>en</strong> ingebouwd. Wanneer langs de gevelrand al e<strong>en</strong><br />
v<strong>en</strong>tilatievoorzi<strong>en</strong>ing aanwezig is, kan deze doorvoer van leiding<strong>en</strong> daaraan toegevoegd word<strong>en</strong>, al moet<br />
daar dan wel de b<strong>en</strong>odigde ruimte voor word<strong>en</strong> vrijgemaakt. Sparing<strong>en</strong> in de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels voor de<br />
doorvoer van kabels <strong>en</strong> leiding<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> ter plekke word<strong>en</strong> aangebracht in het werk. Het doorvoer<strong>en</strong><br />
van kabels <strong>en</strong> leiding<strong>en</strong> door gevelpr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> is vrij bewerkelijk <strong>en</strong> kan in e<strong>en</strong> werkplaats <strong>of</strong> fabriek beter<br />
gebeur<strong>en</strong> dan op de bouwplaats. Doordat de bekabeling van de gevel echter pas in het werk wordt aangebracht,<br />
is e<strong>en</strong> ingewikkelde koppelvoorzi<strong>en</strong>ing niet nodig, ook hoeft m<strong>en</strong> niet in e<strong>en</strong> erg vroeg stadium<br />
van het ontwerp al de bekabeling vast te legg<strong>en</strong>. Aangezi<strong>en</strong> kabelgot<strong>en</strong> voor bedrading regelmatig moet<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> geop<strong>en</strong>d, is het niet aan te rad<strong>en</strong> om deze bekabeling al te ver in de gevel weg te werk<strong>en</strong>.<br />
Bij e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel is het mogelijk om doorvoer voor leiding<strong>en</strong> <strong>en</strong> bekabeling te integrer<strong>en</strong><br />
met de gevel. De ruimte tuss<strong>en</strong> gevel <strong>en</strong> constructie, bij de vloerrand, is de meest voor de hand<br />
ligg<strong>en</strong>de ruimte om e<strong>en</strong> leidinggoot aan te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Doorvoer van leiding<strong>en</strong> <strong>en</strong> bekabeling door de pr<strong>of</strong>i<br />
el<strong>en</strong> van de gevel is in principe mogelijk, maar is door de bewerkelijke manier van aanbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> in het<br />
werk niet gebruikelijk.<br />
In de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel is het mogelijk om via speciale doorkoppelmodules electrische bekabeling in de<br />
gevelpr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> van het <strong>en</strong>e elem<strong>en</strong>t naar het andere elem<strong>en</strong>t door te lat<strong>en</strong> lop<strong>en</strong>. De bedrading volgt dan<br />
de vorm van het elem<strong>en</strong>t <strong>en</strong> kan door de holle pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> geleid word<strong>en</strong>. Doordat er ge<strong>en</strong> grote sparing<strong>en</strong><br />
in de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels hoev<strong>en</strong> te word<strong>en</strong> gemaakt, is er ook ge<strong>en</strong> verlies aan sterkte. Dit is vooral handig<br />
wanneer kabels voor de gevelinstallaties doorgekoppeld moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, aangezi<strong>en</strong> geïntegreerde bedrading<br />
in de gevelpr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> nogal moeilijk later aangepast kan word<strong>en</strong>. Alle electrische bekabeling die<br />
door de gevel geleid wordt, moet in e<strong>en</strong> vroeg stadium van het ontwerp al word<strong>en</strong> vastgelegd. E<strong>en</strong> geïntegreerde<br />
kabelgoot in de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> die doorloopt van het <strong>en</strong>e elem<strong>en</strong>t in het andere is in principe ook<br />
mogelijk, al is de aansluiting lastiger te mak<strong>en</strong> in de elem<strong>en</strong>tscheid<strong>en</strong>de naad. E<strong>en</strong> kabelgoot langs de<br />
vloerrandaansluiting is ook mogelijk, net als bij de in het werk gefabriceerde gevel. Doordat e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel<br />
vaak e<strong>en</strong> iets grotere afstand tuss<strong>en</strong> gevel <strong>en</strong> constructie k<strong>en</strong>t, zal er meestal voldo<strong>en</strong>de ruimte<br />
beschikbaar zijn in de zone tussne vloerrand <strong>en</strong> gevel om e<strong>en</strong> kabelgoot weg te werk<strong>en</strong>. Dit is e<strong>en</strong> vorm<br />
van geïntegreerde voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> die pas in het werk kan word<strong>en</strong> aangebracht, <strong>en</strong> niet al in de fabriek in<br />
de gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> kan word<strong>en</strong> geïntegreerd. 3<br />
Sam<strong>en</strong>vatt<strong>en</strong>d is e<strong>en</strong> geïntegreerde leidingdoorvoer bij e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel goed mogelijk. De bedrading<strong>en</strong><br />
kunn<strong>en</strong> nauwkeurig in de pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> van het elem<strong>en</strong>t word<strong>en</strong> weggewerkt <strong>en</strong> op de bouwplaats is<br />
de aansluiting van de bekabeling van het <strong>en</strong>e elem<strong>en</strong>t naar het volg<strong>en</strong>de goed te regel<strong>en</strong> met speciale<br />
aansluiting<strong>en</strong>. Kabelgot<strong>en</strong> langs de vloerrand zijn bij e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel<br />
Verwarming<br />
Net als de v<strong>en</strong>tilatie kan ook de verwarming dec<strong>en</strong>traal geregeld word<strong>en</strong>. Bij verwarming kan m<strong>en</strong> zo-<br />
3 Schüco , Architect information no. 8, Aluminium Unitised Façades.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
125
126<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
De e-connect module van Schüco, e<strong>en</strong> koppeling voor bedrading die in de holle<br />
<strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels van e<strong>en</strong> vliesgevel wordt geïntegreerd. Door de koppelmodule kan<br />
de bedrading relatief e<strong>en</strong>voudig van het <strong>en</strong>e elem<strong>en</strong>t naar het volg<strong>en</strong>de word<strong>en</strong><br />
aangeslot<strong>en</strong>.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
wel d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> aan luchtverwarming als aan stralingsverwarming. In <strong>of</strong> aan e<strong>en</strong> gevel kunn<strong>en</strong> voornamelijk<br />
luchtverwarmingsinstallaties word<strong>en</strong> aangebracht, die verse buit<strong>en</strong>lucht verwarm<strong>en</strong> <strong>en</strong> de ruimte inblaz<strong>en</strong>.<br />
Daarnaast word<strong>en</strong> cv-radiator<strong>en</strong> voor stralingsverwarming <strong>of</strong> convector<strong>en</strong> vaak aan de gevel, onder<br />
de ram<strong>en</strong> aangebracht. Door de plaatsing onder e<strong>en</strong> raam wordt de ergste koudeval bij e<strong>en</strong> raam voorkom<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> neemt de behaaglijkheid toe. Moderne klimaatinstallaties mak<strong>en</strong> teg<strong>en</strong>woordig vaak gebruik van<br />
de betonkernactivering <strong>en</strong> de thermische massa van e<strong>en</strong> gebouw. Ook wordt er veel gebruik gemaakt van<br />
warmtepomp<strong>en</strong>, in combinatie met lage-temperatuur system<strong>en</strong>, zoals vloerverwarming <strong>of</strong> koelplafonds.<br />
Deze system<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geïntegreerd in de draagconstructie, in de vloer<strong>en</strong> <strong>en</strong> plafonds van e<strong>en</strong> gebouw.<br />
In het geval dat dergelijke system<strong>en</strong> word<strong>en</strong> toegepast, is integratie met de gevel dus niet mogelijk.<br />
Bij de in het werk gefabriceerde gevel kan de verwarming via dezelfde unit als voor de v<strong>en</strong>tilatie dec<strong>en</strong>traal<br />
geregeld word<strong>en</strong>. In de vloerrand komt dan e<strong>en</strong> extra verwarmingsunit voor de v<strong>en</strong>tilatielucht, zodat<br />
de warme lucht aan de warmtebehoefte kan voldo<strong>en</strong>. Leiding<strong>en</strong> hiervoor kunn<strong>en</strong> langs de gevelrand<br />
lop<strong>en</strong> <strong>of</strong> in de dekvloer ligg<strong>en</strong>.<br />
In de vloerrand tuss<strong>en</strong> gevel <strong>en</strong> constructie kan bij voldo<strong>en</strong>de ruimte e<strong>en</strong> convector word<strong>en</strong> geïntegreerd.<br />
Bij e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel is de ruimte tuss<strong>en</strong> gevel <strong>en</strong> vloerrand meestal beperkt, maar m<strong>en</strong><br />
kan er voor kiez<strong>en</strong> om ruimte te reserver<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> dergelijke convectorunit.<br />
In veel gevall<strong>en</strong> zal er vanwege het comfort van de gebruikers alsnog word<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> systeem<br />
met radiator<strong>en</strong>. Het systeem van c<strong>en</strong>trale verwarmingsradiator<strong>en</strong> is vrij standaard. De radiator<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />
op de vloer <strong>of</strong> aan de gevel bevestigd word<strong>en</strong>, <strong>en</strong> de leiding<strong>en</strong> lop<strong>en</strong> in de dekvloer.<br />
Bij de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel kan de verwarming goed word<strong>en</strong> verzorgd door e<strong>en</strong> dec<strong>en</strong>trale luchtverwarmingsunit,<br />
zoals besprok<strong>en</strong> bij de v<strong>en</strong>tilatie. Door de modulaire opbouw van de gevel kunn<strong>en</strong> leiding<strong>en</strong> <strong>en</strong> aansluiting<strong>en</strong><br />
makkelijk word<strong>en</strong> doorgekoppeld van het <strong>en</strong>e elem<strong>en</strong>t naar het volg<strong>en</strong>de. Doordat de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong><br />
in de fabriek word<strong>en</strong> gefabriceerd, kan e<strong>en</strong> hoog kwaliteitsniveau word<strong>en</strong> gehaald op de installaties.<br />
Als gekoz<strong>en</strong> wordt voor verwarmingsradiator<strong>en</strong>, dan kunn<strong>en</strong> deze niet met de gevel word<strong>en</strong> geintegreerd.<br />
De radiator<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> e<strong>en</strong> te kwetsbaar elem<strong>en</strong>t aan e<strong>en</strong> buit<strong>en</strong>zijde van het elem<strong>en</strong>t word<strong>en</strong>, de kans op<br />
beschadiging<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s het vervoer is te groot. E<strong>en</strong> radiator met ombouw, die duurzaam in het elem<strong>en</strong>t is<br />
geintegreerd, kan wel in de fabriek al gemonteerd word<strong>en</strong>. In dat geval kan word<strong>en</strong> bespaard op de montage<br />
van de CV-radiator<strong>en</strong>, al zal de aansluiting met de leiding<strong>en</strong> wel alsnog in het werk moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
gemaakt.<br />
In de vloerrand tuss<strong>en</strong> gevel <strong>en</strong> constructie, kan e<strong>en</strong> convectorunit in de vloer word<strong>en</strong> ingebouwd. Bij e<strong>en</strong><br />
<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel is de zone tuss<strong>en</strong> gevel <strong>en</strong> vloerrand vanwege de montagewerkzaamhed<strong>en</strong> vaak groot<br />
g<strong>en</strong>oeg voor verwarmingsvoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> in de vorm van e<strong>en</strong> convector. Deze convector zal wel pas in het<br />
werk kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangebracht, dus het voordeel van e<strong>en</strong> elem<strong>en</strong>t met e<strong>en</strong> geïntegreerde installatievoorzi<strong>en</strong>ing<br />
<strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudige montage van e<strong>en</strong> volledig geprefabriceerd elem<strong>en</strong>t zal niet kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
gerealiseerd.<br />
Sam<strong>en</strong>vatt<strong>en</strong>d kan gesteld word<strong>en</strong> dan de integratie van verwarmingsinstallaties erg veel overe<strong>en</strong>komst<strong>en</strong><br />
heeft met de integratie van v<strong>en</strong>tilatievoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>, zeker omdat dec<strong>en</strong>trale verwarmingsinstallaties<br />
vaak luchtverwarming gebruik<strong>en</strong>. Net als bij de v<strong>en</strong>tilatievoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> heeft de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel e<strong>en</strong><br />
voordeel van de nauwkeurige integratie van installaties in e<strong>en</strong> fabriek <strong>en</strong> de e<strong>en</strong>voudige montage van<br />
e<strong>en</strong> geprefabriceerd elem<strong>en</strong>t met geïntegreerde installaties. Bij het aanbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van radiator<strong>en</strong> <strong>of</strong> geïntegreerde<br />
convector<strong>en</strong> in de vloerrand is bij e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel de ruimte tuss<strong>en</strong> gevel <strong>en</strong> vloerrand vaak<br />
al iets groter <strong>en</strong> is de integratie van installaties in deze zone iets e<strong>en</strong>voudiger.<br />
Combinaties van geïntegreerde installaties<br />
Bij e<strong>en</strong> gevel met geïntegreerde installaties kan het voordeel bied<strong>en</strong> om meerdere installatievoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
te combiner<strong>en</strong> in de gevel. Zeker als voor bepaalde voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> e<strong>en</strong> grotere diepte van de gevel<br />
nodig blijkt te zijn, kan deze diepte goed word<strong>en</strong> b<strong>en</strong>ut voor de verdere integratie van voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>. E<strong>en</strong><br />
combinatie van dec<strong>en</strong>trale v<strong>en</strong>tilatie <strong>en</strong> verwarming kan goed sam<strong>en</strong>gaan met e<strong>en</strong> zonweringsvoorzie-<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
127
128<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
ning in de diepere gevel. De extra ruimte in de diepte van de gevel kan dan verder b<strong>en</strong>ut word<strong>en</strong> voor de<br />
doorvoer van kabels <strong>en</strong> leiding<strong>en</strong>.<br />
Case-study naar praktijkvoorbeeld<strong>en</strong> van geïntegreerde installaties<br />
Bij e<strong>en</strong> aantal praktijkvoorbeeld<strong>en</strong> zal nu door middel van e<strong>en</strong> analyse gekek<strong>en</strong> word<strong>en</strong> naar de toepassing<br />
van geïntegreerde installaties <strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> in de gevel. Bij het bestuder<strong>en</strong> van de praktijkvoorbeeld<strong>en</strong><br />
kwam naar vor<strong>en</strong> dat bij de meeste ontwerp<strong>en</strong> minimaal e<strong>en</strong> vorm van zonwering in de gevelzone<br />
is aangebracht, voornamelijk in de vorm van e<strong>en</strong> roldoek aan de binn<strong>en</strong>zijde van de gevel. Dit is het<br />
meest voorkom<strong>en</strong>de voorbeeld van geïntegreerde voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> in de gevel. Voor deze case-study zijn<br />
echter de meer bijzondere <strong>of</strong> ing<strong>en</strong>ieuze toepassing<strong>en</strong> van geïntegreerde installaties gekoz<strong>en</strong>, om zo e<strong>en</strong><br />
overzicht te krijg<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> aantal mogelijkhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> toepassing<strong>en</strong> van geïntegreerde installaties in e<strong>en</strong><br />
vliesgevel.<br />
Trutec building, Seoul, Korea Barkow Liebinger architect<strong>en</strong><br />
Dit gebouw heeft e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel die met ankers aan de bov<strong>en</strong>zijde van de dunne staalplaat-betonvloer<br />
is bevestigd. De vloer is afgewerkt met e<strong>en</strong> verhoogde dekvloer, waardoor ter plekke van de vloerrand<br />
het montageanker onder de verhoogde dekvloer weggewerkt kan word<strong>en</strong>. In de rand van de vloer,<br />
teg<strong>en</strong> de gevel aan, is in deze verhoogde dekvloer e<strong>en</strong> e<strong>en</strong> verlichtingsarmatuur <strong>en</strong> e<strong>en</strong> verwarmingsconvector<br />
aangebracht. De leiding<strong>en</strong> hiervoor lop<strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s ev<strong>en</strong>wijdig aan de gevel door deze goot.<br />
Deze verarmingsinstallatie is in het werk gemonteerd, maar maakt wel gebruik van de ruimte die ontstaat<br />
rond de montagevoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel.<br />
Aan de bov<strong>en</strong>zijde van het elem<strong>en</strong>t, in de ruimte tuss<strong>en</strong> elem<strong>en</strong>t <strong>en</strong> plafond is e<strong>en</strong> zonweringsroldoek<br />
aangebracht aan de binn<strong>en</strong>zijde van de gevel. Deze zonwering is in het werk aangebracht <strong>en</strong> is verder dus<br />
niet geïntegreerd met de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel.<br />
New York Times building, New York, USA R<strong>en</strong>zo Piano building workshop<br />
Dit gebouw heeft e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel die met ankers aan de bov<strong>en</strong>zijde van de dunne staalplaat-betonvloer<br />
bevestigd is. Op vergelijkbare wijze als bij het Trutec-gebouw is er gebruik gemaakt van e<strong>en</strong><br />
verhoogde dekvloer om zowel de montageankers als e<strong>en</strong> verwarmingsconvector weg te werk<strong>en</strong> in de<br />
vloerrand. Bij dit gebouw is de dekvloer echter nog hoger dan bij het vorige, zodat zowel het anker als de<br />
convectorput meer ruimte krijg<strong>en</strong> in de vloerrand.<br />
Aan de buit<strong>en</strong>zijde is e<strong>en</strong> metal<strong>en</strong> frame met keramische stav<strong>en</strong> als zonwering aan de gevel toegevoegd.<br />
Dit frame is in de fabriek aan de gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> bevestigd <strong>en</strong> het elem<strong>en</strong>t is inclusief frame in één keer<br />
gemonteerd. Dit is e<strong>en</strong> goed voorbeeld van de toepassing van geïntegreerde zonweringsvoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>,<br />
waarbij voordeel is behaald uit de prefabricage van e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel. Het in het werk aanbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van<br />
de keramische stav<strong>en</strong> aan de buit<strong>en</strong>zijde van dit hoge gebouw zou immers veel bewerkelijker zijn geweest<br />
dan het prefabricer<strong>en</strong> <strong>en</strong> kant <strong>en</strong> klaar inhijs<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> elem<strong>en</strong>t inclusief geprefabriceerde zonwering.<br />
Melvin J and Claire Levine Hall, Philadelphia, USA Kieran Timberlake ass. architects<br />
Dit gebouw heeft e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel die met ankers in e<strong>en</strong> uitsparing in de bov<strong>en</strong>zijde van de betonn<strong>en</strong><br />
vloerrand is bevestigd. De <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> zijn als dubbele huidgevel uitgevoerd, behalve de normale, isoler<strong>en</strong>de<br />
beglazing in de vliesgevel is aan de binn<strong>en</strong>zijde van de pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> nog e<strong>en</strong> tweede glaslaag aangebracht,<br />
met e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudige metal<strong>en</strong> lijst. De warme v<strong>en</strong>tilatielucht wordt vervolg<strong>en</strong>s in de gevelspouw<br />
gezog<strong>en</strong> via op<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> in de gevelpr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> <strong>en</strong> van daar c<strong>en</strong>traal afgezog<strong>en</strong>. De leiding<strong>en</strong> voor het afzuig<strong>en</strong><br />
van de v<strong>en</strong>tilatielucht lop<strong>en</strong> voor de gevel langs aan de binn<strong>en</strong>zijde, zodat de aansluiting<strong>en</strong> van de<br />
<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> e<strong>en</strong>voudig gemaakt kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. In de gevelspouw is ook e<strong>en</strong> zonweringsvoorzi<strong>en</strong>ing in<br />
de vorm van lamell<strong>en</strong> aangebracht, zodat de zonnewarmte in de spouw kan word<strong>en</strong> opgevang<strong>en</strong> <strong>en</strong> kan<br />
word<strong>en</strong> afgevoerd door de v<strong>en</strong>tilatievoorzi<strong>en</strong>ing. Hier is te zi<strong>en</strong> hoe de combinatie van zonwerings- <strong>en</strong><br />
v<strong>en</strong>tilatievoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel e<strong>en</strong> voordeel oplevert doordat beide installaties sam<strong>en</strong><br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
129
130<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
kunn<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>.<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
Yale sculpture building, New Hav<strong>en</strong>, USA Kieran Timberlake ass. architects<br />
Dit gebouw heeft e<strong>en</strong> in het werk sam<strong>en</strong>gestelde gevel waarbij de gevel<strong>stijl</strong><strong>en</strong> door middel van consoles<br />
teg<strong>en</strong> de vloerrand bevestigd zijn. Bij de dichte panel<strong>en</strong> in de gevel is er voor gekoz<strong>en</strong> om de isolatie aan<br />
de binn<strong>en</strong>zijde van de gevel te plaats<strong>en</strong> <strong>en</strong> aan de buit<strong>en</strong>zijde e<strong>en</strong> matglaz<strong>en</strong> beglazing aan te br<strong>en</strong>gn<strong>en</strong>.<br />
Hierdoor ontstaat e<strong>en</strong> luchtspouw in de vliesgevel, die bijdraagt aan de isoler<strong>en</strong>de werking van de gevel.<br />
Aan de binn<strong>en</strong>zijde van de gevel is teg<strong>en</strong> de vloerrand aan e<strong>en</strong> dec<strong>en</strong>trale luchtbehandelingsconsole<br />
aangebracht. Met deze module kan lucht word<strong>en</strong> gekoeld <strong>of</strong> verwarmd, waarbij de leiding<strong>en</strong> door de<br />
vloer he<strong>en</strong> gevoerd word<strong>en</strong> <strong>en</strong> onder de vloer verder lop<strong>en</strong>. Deze installatiemodule is niet geïntegreerd<br />
met de gevel <strong>en</strong> maakt verder ge<strong>en</strong> gebruik van de mogelijkheid om v<strong>en</strong>tilatielucht door de gevel aan te<br />
voer<strong>en</strong>.<br />
Aan de buit<strong>en</strong>zijde van de gevel is aan de consoles van de gevel e<strong>en</strong> metal<strong>en</strong> frame bevestigd met zonweringslamell<strong>en</strong>.<br />
Dit frame is in het werk aangebracht <strong>en</strong> behaalt <strong>en</strong>ig voordeel door het gebruik<strong>en</strong> van<br />
de montageconsoles van de gevel<strong>stijl</strong><strong>en</strong> voor de bevestiging aan de draagconstructie.<br />
Lehrerseminar, Chur, Zwitserland Bearth + Deplazes architect<strong>en</strong><br />
Dit gebouw heeft e<strong>en</strong> in het werk sam<strong>en</strong>gestelde gevel <strong>en</strong> e<strong>en</strong> in het werk gestort betonskelet. In de<br />
vloerrand<strong>en</strong> zijn ankers ingestort, waarmee de gevel<strong>stijl</strong><strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> bevestigd. In de gevel zelf zijn<br />
ruimtes uitgespaard voor e<strong>en</strong> geïntegreerde zonweringsvoorzi<strong>en</strong>ing. Aan de buit<strong>en</strong>zijde van de gevel is<br />
e<strong>en</strong> uitklapbare zonwering aangebracht, die in ingeklapte toestand geheel in e<strong>en</strong> uitsparing in de gevel<br />
kan verzink<strong>en</strong>. Het afdekkapje van de zonwering is van e<strong>en</strong> vergelijkbaar aluminiumpr<strong>of</strong>i el gemaakt als de<br />
<strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels <strong>en</strong> heeft ook e<strong>en</strong>zelfde maat in aanzicht. Op die manier valt de zonwering in teruggetrokk<strong>en</strong><br />
toestand volledig weg in de gevel. Aan de binn<strong>en</strong>zijde van de gevel is in de vloerrand e<strong>en</strong> uitsparing<br />
gemaakt voor e<strong>en</strong> verduister<strong>en</strong>d roldoek.<br />
De zonwering aan de buit<strong>en</strong>zijde is bijzonder goed geïntegreerd in de gevel, wat wel resulteert in e<strong>en</strong><br />
complexe detaillering. Aangezi<strong>en</strong> het hier e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel betreft, zorgt deze complexe<br />
detaillering voor e<strong>en</strong> ingewikkelder <strong>en</strong> langer bouwproces.<br />
E2-Facade systeem Schüco<br />
Dit systeem voor de integratie van v<strong>en</strong>tilatie <strong>en</strong> zonwering in e<strong>en</strong> vliesgevel kan zowel bij e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel<br />
als bij e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel word<strong>en</strong> toegepast. In feite komt het systeem neer op e<strong>en</strong><br />
v<strong>en</strong>tilatiestrook met mogelijkhed<strong>en</strong> voor warmteterugwinning <strong>en</strong> verwarming <strong>of</strong> koeling in de vloerrand.<br />
Deze installatiemodules word<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de montagepunt<strong>en</strong> van de vliesgevel aan de vloerrand bevestigd.<br />
In het vlak van de vliesgevel zelf is ter plekke van de vloerrand nog e<strong>en</strong> ruimte in de gevel uitgespaard<br />
voor e<strong>en</strong> zonweringsvoorzi<strong>en</strong>ing.<br />
Dit systeem wordt in het werk sam<strong>en</strong>gesteld <strong>en</strong> aan de vloerrand<strong>en</strong> bevestigd. Aan de montagepunt<strong>en</strong><br />
kan vervolg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel <strong>of</strong> e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel bevestigd word<strong>en</strong>. Het systeem<br />
biedt ge<strong>en</strong> voordel<strong>en</strong> door prefabricage <strong>of</strong> integratie met e<strong>en</strong> geprefabriceerd gevelelem<strong>en</strong>t, maar<br />
weet wel door e<strong>en</strong> ing<strong>en</strong>ieus ontwerp zowel v<strong>en</strong>tilatie, luchtbehandeling als zonwering in e<strong>en</strong> beperkte<br />
ruimte van e<strong>en</strong> vloerrand te integrer<strong>en</strong>.<br />
Conclusies<br />
Het grote voordeel bij de integratie van installaties <strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> gevel is de ruimtewinst door<br />
het vermijd<strong>en</strong> van verlaagde plafonds <strong>en</strong> de betere afstemming van kleine installaties op de individuele<br />
ruimtes. Het ontwerp <strong>en</strong> de uitvoering van de gevel word<strong>en</strong> door de integratie van dec<strong>en</strong>trale installaties<br />
wel complexer, dus per ontwerp zal e<strong>en</strong> afweging gemaakt moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> in hoeverre de toepassing<br />
van geïntegreerde installaties in de gevel werkelijk e<strong>en</strong> voordeel biedt.<br />
De toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> complexiteit van e<strong>en</strong> gevelontwerp met geïntegreerde installaties biedt e<strong>en</strong> voordeel<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
131
132<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
voor de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel, omdat juist e<strong>en</strong> complex gevelontwerp meer voordeel kan behal<strong>en</strong> van de<br />
goede werkomstandighed<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> fabriek. De montage van de installaties <strong>en</strong> voozi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> in de gevel<br />
kan gebeur<strong>en</strong> door deskundig personeel in e<strong>en</strong> fabriek met goede voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>. Daarnaast wordt de<br />
montage van e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel bij toepassing van dec<strong>en</strong>trale installaties <strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> nauwelijks<br />
gecompliceerder. Het elem<strong>en</strong>t wordt iets kwetsbaarder voor beschadiging<strong>en</strong>, maar zal verder op gebruikelijke<br />
wijze gemonteerd kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, net als e<strong>en</strong> gewone <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel.<br />
E<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel wordt aanmerkelijk complexer om uit te voer<strong>en</strong> met geïntegreerde<br />
installaties <strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>, aangezi<strong>en</strong> de geïntegreerde installaties <strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> allemaal op de<br />
bouwplaats pas kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> toegevoegd aan de gevel <strong>en</strong> dus extra werk aan de gevel betek<strong>en</strong><strong>en</strong>. De<br />
lager opgeleide werkemers op de bouwplaats zull<strong>en</strong> nu de montage van installaties <strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> bij<br />
de gevel moet<strong>en</strong> verzorg<strong>en</strong>, <strong>of</strong> er moet e<strong>en</strong> extra werkploeg van installateurs op de werkplaats aanwezig<br />
zijn om de installaties te monter<strong>en</strong>. De werkzaamhed<strong>en</strong> word<strong>en</strong> complexer <strong>en</strong> er moet<strong>en</strong> meer onderdel<strong>en</strong><br />
op de bouwplaats word<strong>en</strong> opgeslag<strong>en</strong> <strong>en</strong> geïntegreerd in e<strong>en</strong> bouwproces. Installaties <strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
kunn<strong>en</strong> uiteindelijk wel ruimtelijk word<strong>en</strong> geïntegreerd met de gevel, maar in het bouwproces zal<br />
het bij e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel er op neer kom<strong>en</strong> dat de geïntegreerde voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> extra<br />
complexiteit voor het ontwerp betek<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
In geval van geïntegreerde voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong> installaties biedt de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel dus duidelijk meer<br />
voordel<strong>en</strong> dan de in het werk gefabriceerde gevel. Geïntegreerde installaties zijn e<strong>en</strong>voudiger, nauwkeuriger<br />
<strong>en</strong> kwalitatief hoogwaardiger uit te voer<strong>en</strong> <strong>en</strong> af te werk<strong>en</strong> <strong>en</strong> het bouwproces wordt veel minder<br />
gecompliceerd bij e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
133
134<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Flexibiliteit <strong>en</strong> hergebruik<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
In het kader van dit onderzoek zal niet alle<strong>en</strong> vanuit het ontwerp <strong>en</strong> het bouwproces naar de te onderzoek<strong>en</strong><br />
gevelsystem<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gekek<strong>en</strong>, maar de gehele lev<strong>en</strong>scyclus van het ontwerp zal word<strong>en</strong> beschouwd.<br />
Hierbij zal gekek<strong>en</strong> word<strong>en</strong> naar het gebruik van e<strong>en</strong> gevel <strong>en</strong> naar het einde van de lev<strong>en</strong>sduur<br />
van de gevel. Tijd<strong>en</strong>s de gebruiksfase is het van belang dat e<strong>en</strong> gevel <strong>en</strong>erzijds aan de gestelde eis<strong>en</strong> van<br />
de gebruiker blijft voldo<strong>en</strong>. Daarnaast kan het e<strong>en</strong> voordeel bied<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> gevel e<strong>en</strong>voudig aan te pass<strong>en</strong><br />
<strong>of</strong> te r<strong>en</strong>over<strong>en</strong> is. Het vervang<strong>en</strong> <strong>en</strong> reinig<strong>en</strong> van onderdel<strong>en</strong> van de gevel is bij het vorige ho<strong>of</strong>dstuk<br />
over het ontwerp aan de orde geweest. To<strong>en</strong> is geconcludeerd dat bij e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel<br />
makkelijker onderdel<strong>en</strong> te vervang<strong>en</strong> zijn, maar dat de detaillering van e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel van hogere<br />
kwaliteit is <strong>en</strong> dus minder snel onderhoud nodig heeft. Wanneer m<strong>en</strong> wel onderdel<strong>en</strong> moet vervang<strong>en</strong>, is<br />
dat bij e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel minder e<strong>en</strong>voudig.<br />
In dit ho<strong>of</strong>dstuk zal voornamelijk naar de fl exibiliteit <strong>en</strong> aanpasbaarheid tijd<strong>en</strong>s het gebruik gekek<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> naar de consequ<strong>en</strong>ties van de sloop van e<strong>en</strong> aluminium vliesgevel. Hierbij zal in verschill<strong>en</strong>de ingreepniveau’s<br />
gedacht word<strong>en</strong>, van de zwaarste, totale sloop <strong>en</strong> nieuwbouw van e<strong>en</strong> gevel, tot de lichtste,<br />
die het niveau van het periodieke onderhoud nauwelijks overstijgt.<br />
Bij fl exibiliteit <strong>en</strong> hergebruik van e<strong>en</strong> gebouw zijn in het kader van dit onderzoek de volg<strong>en</strong>de ingreepniveau’s<br />
te onderscheid<strong>en</strong> met betrekking tot r<strong>en</strong>ovatie <strong>en</strong> verbouwing<strong>en</strong>.<br />
- Totale r<strong>en</strong>ovatie, ‘vernieuwbouwing’. leeftijd >30 jaar<br />
De hele gevel, installaties, voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong> het interieur word<strong>en</strong> gesloopt <strong>en</strong> afgevoerd. Alle<strong>en</strong> het casco<br />
van de draagstructuur blijft staan. Op het overgeblev<strong>en</strong> skelet van de draagconstructie wordt de rest van<br />
het gebouw in feite als nieuwbouw gebouwd. Er kom<strong>en</strong> nieuwe installaties, voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>, gevel <strong>en</strong> interieur.<br />
Voor de gevel betek<strong>en</strong>t deze optie feitelijk totale sloop <strong>en</strong> nieuwbouw van de gevel.<br />
- Upgrade gevel. leeftijd 10 - 30 jaar<br />
E<strong>en</strong> deel van de gevel <strong>en</strong> de voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong> alle installaties <strong>en</strong> het interieur word<strong>en</strong> gesloopt <strong>en</strong> afgevoerd.<br />
Of alle<strong>en</strong> de gevelbekleding wordt gesloopt <strong>en</strong> afgevoerd, terwijl de gevelconstructie blijft staan.<br />
Deze optie is eig<strong>en</strong>lijk vrij theoretisch, aangezi<strong>en</strong> in de praktijk altijd wordt gekoz<strong>en</strong> voor de extra investering<br />
van totale sloop <strong>en</strong> nieuwbouw, met de bijkom<strong>en</strong>de extra keuzevrijheid.<br />
- Functieverandering van het gebouw. leeftijd 5 - 20 jaar<br />
De interne organisatie van het gebouw verandert door e<strong>en</strong> veranderd gebruik als gevolg van e<strong>en</strong> andere<br />
functie. Er word<strong>en</strong> andere eis<strong>en</strong> gesteld aan de gevel, aan plaats <strong>en</strong> vorm van raamop<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>, uitstraling<br />
van de gevel, andere eis<strong>en</strong> aan klimaatinstallaties <strong>en</strong> de plaats <strong>en</strong> afmeting<strong>en</strong> van binn<strong>en</strong>wand<strong>en</strong> verandert.<br />
- Gebruik <strong>of</strong> indeling van het gebouw verandert. leeftijd +/- 5 jaar<br />
De functie van het gebouw blijft ongewijzigd. Alle<strong>en</strong> het ruimtegebruik verandert door bijvoorbeeld verandering<strong>en</strong><br />
in de organisatie van de gebruiker. De eis<strong>en</strong> die aan installaties, gevelop<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitstraling<br />
van gebouw <strong>en</strong> gevel gesteld word<strong>en</strong> verander<strong>en</strong> niet. De plaats <strong>en</strong> afmeting<strong>en</strong> van de binn<strong>en</strong>wand<strong>en</strong>,<br />
de binn<strong>en</strong>afwerking van de gevel <strong>en</strong> sommige installaties verander<strong>en</strong>.<br />
Totale vernieuwing van de gevel:<br />
Bij e<strong>en</strong> totale vervanging van de gevel kan e<strong>en</strong> aluminium gevel bijzonder goed gedemonteerd word<strong>en</strong>.<br />
Doordat alle verbinding<strong>en</strong> <strong>en</strong> montagepunt<strong>en</strong> droog zijn uitgevoerd, hoeft e<strong>en</strong> aluminium gevel niet met<br />
geweld gesloopt te word<strong>en</strong>, maar kunn<strong>en</strong> de onderdel<strong>en</strong> uit elkaar gehaald word<strong>en</strong> door de verbind<strong>en</strong>de<br />
bout<strong>en</strong> <strong>en</strong> moer<strong>en</strong> los te mak<strong>en</strong>. Alle<strong>en</strong> als de montagepunt<strong>en</strong> van de vliesgevel zijn ingestort in de<br />
dekvloer, zull<strong>en</strong> ze losgebrok<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. De onderdel<strong>en</strong> <strong>en</strong> material<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> goed gescheid<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> <strong>en</strong> het aluminium kan verzameld word<strong>en</strong> om gerecycled te word<strong>en</strong>. De onderdel<strong>en</strong> van de gevel<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
135
136<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
De Voll<strong>en</strong>hove-fl at in Zeist, waar e<strong>en</strong> nieuwe <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel aan e<strong>en</strong><br />
bestaand appartem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>gebouw is gemaakt. De <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> kond<strong>en</strong> zo<br />
e<strong>en</strong>voudig geplaatst word<strong>en</strong> dat de bewoners hun woning niet hoefd<strong>en</strong><br />
te ontruim<strong>en</strong>.
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
zijn te complex <strong>en</strong> te gespecialiseerd om als geheel hergebruikt te word<strong>en</strong>. In de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> zijn de boorgat<strong>en</strong>,<br />
verbindingspunt<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> precies afgestemd op het ontwerp. Bij toepassing op e<strong>en</strong><br />
ander ontwerp zoud<strong>en</strong> de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels niet meer pass<strong>en</strong>. E<strong>en</strong>zelfde verhaal geldt voor e<strong>en</strong> compleet<br />
gevelelem<strong>en</strong>t. Daarbij komt dat de prestatie-eis<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> gevel na verloop van tijd word<strong>en</strong> aangescherpt,<br />
<strong>en</strong> e<strong>en</strong> gevelontwerp is daarmee na e<strong>en</strong> aantal jaar verouderd.<br />
Recycling<br />
Recycling vanhet aluminium <strong>en</strong> de kunstst<strong>of</strong> pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> is dan e<strong>en</strong> veel betere optie. Aluminium is e<strong>en</strong> metaal<br />
dat zeer geschikt is voor recycling, door het lage smeltpunt. In teg<strong>en</strong>stelling tot staal, dat pas bij 1500<br />
grad<strong>en</strong> smelt, is aluminium al bij ongeveer 700 grad<strong>en</strong> gesmolt<strong>en</strong>. Dit zorgt er voor dat de recycling van<br />
aluminium economisch gezi<strong>en</strong> erg voordelig is <strong>en</strong> dat nieuw geproduceerd aluminium teg<strong>en</strong>woordig al<br />
voor ongeveer 70% uit gerecycled materiaal bestaat. Dit voordeel geldt voor zowel de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel als<br />
de in het werk gefabriceerde gevel. 1<br />
In beide gevall<strong>en</strong> zal bij demontage van de gevel begonn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> met de glasvlakk<strong>en</strong> te verwijder<strong>en</strong>.<br />
Door het gewicht <strong>en</strong> de afmeting<strong>en</strong> van het glas, zal dit met e<strong>en</strong> hoogwerker <strong>of</strong> e<strong>en</strong> kraan gebeur<strong>en</strong>.<br />
Vervolg<strong>en</strong>s kunn<strong>en</strong> de dichte panel<strong>en</strong> verwijderd word<strong>en</strong> <strong>of</strong> de hele <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> gedemonteerd word<strong>en</strong>.<br />
De in het werk gefabriceerde gevel heeft e<strong>en</strong> klein voordeel dat op de bouwplaats de gevel e<strong>en</strong>voudiger<br />
in kleinere onderdel<strong>en</strong> uit elkaar gehaald kan word<strong>en</strong> dan de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel. Op het mom<strong>en</strong>t dat<br />
de verbinding<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gedemonteerd, zijn de losse <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels handzamer <strong>en</strong> compacter dan de<br />
raamwerk<strong>en</strong> van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel. In geval van e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel zijn de hoekverbinding<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />
elem<strong>en</strong>t solide verlijmd <strong>en</strong> zal e<strong>en</strong> elem<strong>en</strong>t, nadat het glas verwijderd is, met e<strong>en</strong> kraan naar b<strong>en</strong>ed<strong>en</strong><br />
moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gehes<strong>en</strong> voordat het kan word<strong>en</strong> opgedeeld in handzamere stukk<strong>en</strong>.<br />
Nieuwbouw<br />
Op e<strong>en</strong> bestaande draagconstructie kan vervolg<strong>en</strong>s op vergelijkbare wijze als bij nieuwbouw e<strong>en</strong> nieuwe<br />
gevel aangebracht word<strong>en</strong>. Zowel voor de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel als voor de in het werk gefabriceerde gevel<br />
geldt dat de bevestigingspunt<strong>en</strong> aan de draagconstructie nauwkeurig moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> opgemet<strong>en</strong> <strong>of</strong><br />
dat nieuwe bevestigingspunt<strong>en</strong> op de draagconstructie moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangebracht. Meestal zal m<strong>en</strong> er<br />
voor kiez<strong>en</strong> om nieuwe bevestigingspunt<strong>en</strong> aan te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, aangezi<strong>en</strong> het moeilijk is garanties te gev<strong>en</strong><br />
over de betrouwbaarheid van de bevestigingspunt<strong>en</strong> van de oude gevel. Er kunn<strong>en</strong> door uitvoeringsfout<strong>en</strong><br />
verborg<strong>en</strong> gebrek<strong>en</strong> in de ophanging van de gevel aanwezig zijn. Bij het aanbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> nieuwe<br />
gevel kunn<strong>en</strong> deze fout<strong>en</strong> alsnog leid<strong>en</strong> tot bezwijk<strong>en</strong> van de ophangpunt<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> nieuwe gevel kan dan vervolg<strong>en</strong>s op de gebruikelijke wijze gemonteerd word<strong>en</strong> aan de bestaande<br />
draagconstructie. Bij e<strong>en</strong> verbouwing zal vaker nog dan bij nieuwbouw voordeel gehaald kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
uit de snelle bouwtijd van e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel. Zeker als e<strong>en</strong> gebruiker het gebouw tijdelijk ontruimt<br />
voor e<strong>en</strong> verbouwing di<strong>en</strong>t er zo snel mogelijk e<strong>en</strong> nieuwe gevel te word<strong>en</strong> aangebracht.<br />
Bij de Voll<strong>en</strong>hove-fl at in Zeist bijvoorbeeld, e<strong>en</strong> appartem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>gebouw dat is voorzi<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> nieuwe<br />
<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel, bleek het e<strong>en</strong> groot voordeel te zijn dan de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> vrijwel zonder bouwwerkzaamhed<strong>en</strong><br />
op de bouwplaats gemonteerd kond<strong>en</strong> word<strong>en</strong> <strong>en</strong> hoefd<strong>en</strong> de bewoners van de fl at hun woning<strong>en</strong><br />
niet te verlat<strong>en</strong>. Bij e<strong>en</strong> verbouwing is vaak ook niet de mogelijkheid om e<strong>en</strong> grote bouwplaats in te<br />
richt<strong>en</strong>, aangezi<strong>en</strong> de omgeving van e<strong>en</strong> gebouw vaak al vol gebouwd is. Ook in dat geval is het erg voordelig<br />
dat voor e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel nauwelijks ruimte op e<strong>en</strong> bouwplaats nodig is. De <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> kunn<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> aangevoerd <strong>en</strong> mete<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ingehes<strong>en</strong> op hun plek. 2<br />
Upgrade van de gevel:<br />
De optie voor e<strong>en</strong> lokale <strong>of</strong> gedeeltelijke aanpassing van de gevel is e<strong>en</strong> <strong>en</strong>igszins hypothetische. Bij e<strong>en</strong><br />
inverstering in de ontwikkeling van nieuwe gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> <strong>of</strong> -onderdel<strong>en</strong> zal veel sneller gekoz<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
om de totale gevel te vervang<strong>en</strong> dan slechts e<strong>en</strong> deel. Ook al is e<strong>en</strong> deel van de gevel nog geschikt,<br />
1 Dobbelste<strong>en</strong> van d<strong>en</strong>, A. , Bouwmaterial<strong>en</strong>, milieu & gezondheid, pp 94-97<br />
2 Bron: Gevelbouw oktober 2009, pp. 50-53<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
137
138<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
Het vervang<strong>en</strong> van glasvlakk<strong>en</strong> <strong>of</strong> dichte panel<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel. Voor het op<strong>en</strong>buig<strong>en</strong> van de glaslatt<strong>en</strong> t<strong>en</strong>einde deze te kunn<strong>en</strong> verwijder<strong>en</strong> is speciaal<br />
gereedschap nodig. Het verwijder<strong>en</strong> van de glaslatt<strong>en</strong> di<strong>en</strong>t dan ook door deskundig personeel te gebeur<strong>en</strong>. Na het vervang<strong>en</strong> van het glas <strong>of</strong> de panel<strong>en</strong><br />
kunn<strong>en</strong> de glaslatt<strong>en</strong> weer op hun plaats geklemd word<strong>en</strong>, het risico is dan wel dat de glaslatt<strong>en</strong> minder goed pass<strong>en</strong> na het op<strong>en</strong>- <strong>en</strong> dichtklemm<strong>en</strong>.<br />
Het vervang<strong>en</strong> van glasvlakk<strong>en</strong> <strong>of</strong> dichte panel<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel. Allereerst word<strong>en</strong> de deklijst<strong>en</strong> losgeklikt, dit kan met de hand<br />
gebeur<strong>en</strong>. Vervolg<strong>en</strong>s is het e<strong>en</strong>voudig om de klemlijst<strong>en</strong> los te schroev<strong>en</strong> <strong>en</strong> het glas te verwijder<strong>en</strong>. Hiervoor is ge<strong>en</strong> speciaal gereedschap <strong>of</strong> deskundig<br />
personeel nodig. Na het opnieuw aanbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van het glas <strong>en</strong> de klemlijst<strong>en</strong>, is de kwaliteit van de detaillering ev<strong>en</strong> goed als voorhe<strong>en</strong>.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
dan is het vaak e<strong>en</strong>voudiger <strong>en</strong> dus goedkoper om e<strong>en</strong> geheel nieuw systeem te gebruik<strong>en</strong> dan om veel<br />
moeite te do<strong>en</strong> zodat e<strong>en</strong> nieuw deel op e<strong>en</strong> oud deel van e<strong>en</strong> gevel aan zal sluit<strong>en</strong>. Vaak zijn de technische<br />
eis<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> gevel ook zodanig gewijzigd dat bij e<strong>en</strong> verbouwing mete<strong>en</strong> ook gekoz<strong>en</strong> wordt<br />
voor e<strong>en</strong> hoogwaardiger product voor de gehele gevel. E<strong>en</strong> betere <strong>en</strong>ergieprestatie van de gevel levert<br />
in de toekomst immers besparing<strong>en</strong> op, die e<strong>en</strong> investering in e<strong>en</strong> geheel nieuwe gevel kunn<strong>en</strong> rechtvaardig<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> ander aspect bij deze afweging is dat e<strong>en</strong> aluminium gevel goed te recycl<strong>en</strong> is, <strong>en</strong> dat de<br />
milieueff ect<strong>en</strong> van de gehele sloop van de gevel dus relatief bescheid<strong>en</strong> zull<strong>en</strong> zijn. Nog altijd is het vanuit<br />
duurzaamheidsoogpunt vele mal<strong>en</strong> beter om e<strong>en</strong> gevel te behoud<strong>en</strong>, maar de sloop <strong>en</strong> recycling van<br />
aluminium is veel milieuvri<strong>en</strong>delijker dan van bijvoorbeeld staal <strong>of</strong> beton.<br />
E<strong>en</strong> lokale aanpassing aan e<strong>en</strong> gevel is dus weliswaar voornamelijk e<strong>en</strong> theoretische mogelijkheid, maar<br />
is vanuit oogpunt van duurzaamheid zeker de moeite waard om te overweg<strong>en</strong>. De functionele levesduur<br />
van e<strong>en</strong> gevel is namelijk vele mal<strong>en</strong> lager dan de technische lev<strong>en</strong>sduur. Het is feitelijk e<strong>en</strong> verkwisting<br />
van <strong>en</strong>ergie <strong>en</strong> materiaal om e<strong>en</strong> technisch goed funtioner<strong>en</strong>de gevel te slop<strong>en</strong> <strong>en</strong> er e<strong>en</strong> andere gevel<br />
voor in de plaats te bouw<strong>en</strong>. Nu zull<strong>en</strong> dan ook de mogelijkhed<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> gedeeltelijke vervanging van<br />
de aluminium vliesgevel bij de beide system<strong>en</strong> onderzocht word<strong>en</strong>. Hierbij kan zowel gedacht word<strong>en</strong><br />
aan het stripp<strong>en</strong> van de gevel to op het <strong>stijl</strong>- <strong>en</strong> <strong>regelwerk</strong> <strong>en</strong> dat opnieuw invull<strong>en</strong>, <strong>of</strong> het vervang<strong>en</strong> van<br />
sommige panel<strong>en</strong>, <strong>of</strong> bijvoorbeeld alle<strong>en</strong> het vervang<strong>en</strong> van de beglazing.<br />
Vervang<strong>en</strong> van de gevelbeplating<br />
Bij e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel is het mogelijk om de beglazing <strong>en</strong> de dichte gevelpanel<strong>en</strong> uit het<br />
<strong>stijl</strong>- <strong>en</strong> <strong>regelwerk</strong> te hal<strong>en</strong> <strong>en</strong> te vervang<strong>en</strong>, om zo relatief e<strong>en</strong>voudig e<strong>en</strong> grot<strong>en</strong>deels nieuwe gevel te<br />
verkrijg<strong>en</strong>. Door de klemlijst<strong>en</strong> te verwijder<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> de glasvlakk<strong>en</strong> <strong>en</strong> dichte panel<strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudig verwijderd<br />
word<strong>en</strong>. Na het aanbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van nieuwe rubberpr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> voor het dicht<strong>en</strong> van de gevel kunn<strong>en</strong><br />
nieuwe panel<strong>en</strong> <strong>en</strong> ram<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangebracht <strong>en</strong> is de gevel vervang<strong>en</strong>. Dit kan zowel met e<strong>en</strong> complete<br />
gevel gedaan word<strong>en</strong> als met e<strong>en</strong> deel van e<strong>en</strong> gevel. Zelfs kan er voor gekoz<strong>en</strong> word<strong>en</strong> om alle<strong>en</strong><br />
het glas <strong>of</strong> alle<strong>en</strong> de dichte panel<strong>en</strong> te vervang<strong>en</strong>. Deze optie is vrij e<strong>en</strong>vodig uit te voer<strong>en</strong>, aangezi<strong>en</strong> het<br />
lastige werk van het opmet<strong>en</strong> <strong>en</strong> stell<strong>en</strong> van de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels niet hoeft te gebeur<strong>en</strong>. De nieuwe panel<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> glasvlakk<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> alle<strong>en</strong> wel nauwkeurig g<strong>en</strong>oeg op maat gemaakt word<strong>en</strong> om in het bestaande<br />
<strong>stijl</strong>- <strong>en</strong> <strong>regelwerk</strong> te pass<strong>en</strong>. Op deze manier is het bij e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel mogelijk om<br />
bij e<strong>en</strong> verbouwing de plaats <strong>en</strong> afmeting<strong>en</strong> van de op<strong>en</strong> <strong>en</strong> dichte del<strong>en</strong> te verander<strong>en</strong>, zonder e<strong>en</strong> heel<br />
nieuwe gevel te hoev<strong>en</strong> bouw<strong>en</strong>. Voordeel van deze optie is ook dat de nieuwe gevelpanel<strong>en</strong> <strong>en</strong> glasvlakk<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> hogere isolatiewaarde kunn<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> dan de bestaande gevel <strong>en</strong> dat op deze manier de <strong>en</strong>ergieprestatie<br />
van de gevel kan verbeter<strong>en</strong> zonder dat de complete gevel hoeft te word<strong>en</strong> vervang<strong>en</strong>. Deze<br />
optie is gunstig wat betreft de arbeid <strong>en</strong> complexiteit van het ontwerp, aangezi<strong>en</strong> het meest complexe <strong>en</strong><br />
bewerkelijke deel van de gevel, het <strong>stijl</strong>- <strong>en</strong> <strong>regelwerk</strong>, kan blijv<strong>en</strong> staan. Wat bereft materiaal <strong>en</strong> <strong>en</strong>ergie is<br />
deze optie minder ideaal, aangezi<strong>en</strong> het grootste deel van de gevel immers wordt vervang<strong>en</strong> <strong>en</strong> de oude<br />
panel<strong>en</strong> <strong>en</strong> glasvlakk<strong>en</strong> gerecycled <strong>of</strong> afgevoerd moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Na het gesprek bij Schüco is geblek<strong>en</strong><br />
dat deze optie in de praktijk nauwelijks <strong>of</strong> niet wordt toegepast. Het zou de aanbeveling verdi<strong>en</strong><strong>en</strong> om bij<br />
e<strong>en</strong> vervanging van de gevel deze optie vaker te overweg<strong>en</strong>.<br />
Het is ook mogelijk om e<strong>en</strong> deel van de in het werk gefabriceerde gevel compleet te vervang<strong>en</strong>, bijvoorbeeld<br />
<strong>en</strong>kele verdieping<strong>en</strong> <strong>of</strong> e<strong>en</strong> beuk van het gebouw. De aansluiting tuss<strong>en</strong> het oude <strong>en</strong> nieuwe deel<br />
van het <strong>stijl</strong>- <strong>en</strong> <strong>regelwerk</strong> zull<strong>en</strong> dan in het werk moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> opgelost, bijvoorbeeld met gebruik van<br />
extra afdichtingstape langs de nad<strong>en</strong>. Doordat de in het werk gefabriceerde gevel uit losse <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels<br />
bestaat, is het relatief e<strong>en</strong>voudig om <strong>en</strong>kele <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels te verwijder<strong>en</strong> <strong>en</strong> zo e<strong>en</strong> deel van de gevel te<br />
verander<strong>en</strong>. De <strong>stijl</strong><strong>en</strong> lop<strong>en</strong> vaak door over meerdere verdieping<strong>en</strong> <strong>en</strong> zijn met speciale koppelstukk<strong>en</strong><br />
gedilateerd aan elkaar verbond<strong>en</strong>. Bij het vervang<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> deel van de gevel zal dit verloop van de <strong>stijl</strong><strong>en</strong><br />
in acht word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> zodat m<strong>en</strong> voornamelijk gehele <strong>stijl</strong><strong>en</strong> kan vervang<strong>en</strong>. De horizontale regels<br />
zijn tuss<strong>en</strong> de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> aangebracht <strong>en</strong> lop<strong>en</strong> meestal niet verder door dan de afstand van <strong>stijl</strong> tot <strong>stijl</strong>.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
139
140<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
Links: De mogelijkhed<strong>en</strong> tot vervanging van del<strong>en</strong> van de gevel voor de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel. De <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> zijn gemonteerd in één richting, zoals op de onderste<br />
illustratie. Midd<strong>en</strong>in de gevel e<strong>en</strong> deel vervang<strong>en</strong> is niet mogelijk doordat de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> in elkaar schuiv<strong>en</strong> bij de naad. Alle<strong>en</strong> langs e<strong>en</strong> rechte lijn kunn<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong><br />
word<strong>en</strong> vervang<strong>en</strong>. Bij het plaats<strong>en</strong> van nieuwe <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> zal m<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> lett<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> goede aansluiting met de oude elem<strong>en</strong>tscheid<strong>en</strong>de naad.<br />
Rechts: De mogelijkheid tot vervanging van e<strong>en</strong> deel van de in het werk gefabriceerde gevel. E<strong>en</strong> aantal <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels kunn<strong>en</strong>, inclusief beplating, uitg<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> <strong>en</strong> vervang<strong>en</strong> door nieuwe <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels. Dit kan op elke gew<strong>en</strong>ste plek in de gevel gebeur<strong>en</strong>, zolang de maat van het te vervang<strong>en</strong> gebied overe<strong>en</strong>komt<br />
met de mat<strong>en</strong> van de <strong>stijl</strong><strong>en</strong>. Ook kan er voor gekoz<strong>en</strong> word<strong>en</strong> om de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels te behoud<strong>en</strong> <strong>en</strong> alle<strong>en</strong> de beplating te vervang<strong>en</strong>.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
Ook bij e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel is het mogelijk om alle<strong>en</strong> het glas <strong>en</strong> de dichte panel<strong>en</strong> te vervang<strong>en</strong> <strong>en</strong> het<br />
frame van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> te behoud<strong>en</strong>. Dit is echter vrij bewerkelijk, aangezi<strong>en</strong> de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> in e<strong>en</strong> fabriek,<br />
onder gecontroleerde omstandighed<strong>en</strong> zijn sam<strong>en</strong>gesteld <strong>en</strong> bij e<strong>en</strong> latere aanpassing de condities<br />
niet meer optimaal zijn voor hetzelfde nauwkeurige werk. Het resultaat zal daardoor kwalitatief minder<br />
hoogwaardig zijn. De klemlijst<strong>en</strong> waarmee het glas <strong>en</strong> de dichte panel<strong>en</strong> vast zitt<strong>en</strong>, zijn veel lastiger te<br />
verwijder<strong>en</strong> <strong>en</strong> opnieuw aan te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> dan bij e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel. Bij e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel<br />
is door de messing- <strong>en</strong> groef verbinding tuss<strong>en</strong> de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> het lokaal verwijder<strong>en</strong> <strong>en</strong> vervang<strong>en</strong><br />
van <strong>en</strong>kele <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> niet goed mogelijk. De <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> kunn<strong>en</strong> alle<strong>en</strong> uit elkaar gehaald word<strong>en</strong> op<br />
volgorde, zoals ook bij de montage gebeurd is. Wel kan e<strong>en</strong> deel van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> verwijderd word<strong>en</strong>,<br />
bijvoorbeeld <strong>en</strong>kele verdieping<strong>en</strong>, <strong>of</strong> e<strong>en</strong> beuk van het gebouw. Er moet dan wel op gelet word<strong>en</strong> dat<br />
de overblijv<strong>en</strong>de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> goed op elkaar blijv<strong>en</strong> aansluit<strong>en</strong>. Bij het aanbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van nieuwe <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong><br />
moet<strong>en</strong> de rand<strong>en</strong> van het oude <strong>en</strong> het nieuwe gedeelte van de gevel goed op elkaar aansluit<strong>en</strong>. Er<br />
kan voor gekoz<strong>en</strong> word<strong>en</strong> om hetzelfde systeem aan te houd<strong>en</strong> voor de nad<strong>en</strong> van de nieuwe <strong>en</strong> oude<br />
<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>, zodat de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> zonder problem<strong>en</strong> op elkaar aansluit<strong>en</strong>. Dit beperkt echter het ontwerp<br />
van de nieuwe <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>, zodat het simpeler is om door middel van e<strong>en</strong> aparte naad e<strong>en</strong> overbrugging<br />
te mak<strong>en</strong> van de oude naar de nieuwe <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>. De mogelijkheid om del<strong>en</strong> van de gevel te vervang<strong>en</strong><br />
zijn in geval van e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel minder uitgebreid. In sommige gevall<strong>en</strong> is het mogelijk om e<strong>en</strong> rij<br />
<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> te vervang<strong>en</strong>, maar door de manier van in elkaar plaats<strong>en</strong> van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> zijn de mogelijkhed<strong>en</strong><br />
om e<strong>en</strong> deel van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> te vervang<strong>en</strong> gering. In feite kan alle<strong>en</strong> vanaf de rand<strong>en</strong> van de<br />
gevel naar binn<strong>en</strong> toe e<strong>en</strong> deel van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> verwijderd <strong>en</strong> vervang<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Midd<strong>en</strong>in de gevel is<br />
het niet mogelijk om <strong>en</strong>kele <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> weg te nem<strong>en</strong> <strong>en</strong> te vervang<strong>en</strong>. Het vervang<strong>en</strong> van losse panel<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> glasvlakk<strong>en</strong> is in principe mogelijk, maar is door de detaillering <strong>en</strong> wijze van plaatsing van het glas <strong>en</strong><br />
de panel<strong>en</strong> veel bewerkelijker dan bij e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel. Met betrekking tot deze opties<br />
van gedeeltelijke r<strong>en</strong>ovatie van de gevel presteert de in het werk gefabriceerde gevel duidelijk beter dan<br />
de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel.<br />
Functieverandering van het gebouw:<br />
Op het mom<strong>en</strong>t dat de functie van e<strong>en</strong> gebouw verandert, verandert het gebruik van de ruimtes in e<strong>en</strong><br />
gebouw <strong>en</strong> verander<strong>en</strong> zodo<strong>en</strong>de ook de eis<strong>en</strong> die aan de gevel van die ruimtes gesteld word<strong>en</strong>. In geval<br />
van geïntegreerde installaties betek<strong>en</strong>t dit dat aan de capaciteit <strong>en</strong> soms ook aan de werking van de<br />
installaties andere eis<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gesteld. Om e<strong>en</strong> succesvolle functieverandering <strong>en</strong> bijbehor<strong>en</strong>de aanpassing<strong>en</strong><br />
aan het gebouw te kunn<strong>en</strong> faciliter<strong>en</strong>, moet het mogelijk zijn om geïntegreerde installaties<br />
te vervang<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> gevel, moet<strong>en</strong> raampartij<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> afgedicht <strong>of</strong> extra ram<strong>en</strong> aangebracht<br />
<strong>en</strong> moet het mogelijk zijn om ev<strong>en</strong>tueel lokaal e<strong>en</strong> andere gevelbekleding te kiez<strong>en</strong> <strong>of</strong> e<strong>en</strong> <strong>en</strong>tree te<br />
verplaats<strong>en</strong>. In de laatste gevall<strong>en</strong> gaat de ingreep al bijna e<strong>en</strong> niveau verder, richting de upgrade van de<br />
gevel.<br />
Bij e<strong>en</strong> in het werk sam<strong>en</strong>gestelde gevel is het relatief e<strong>en</strong>voudig om e<strong>en</strong> aantal klemlijst<strong>en</strong> te verwijder<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele panel<strong>en</strong> <strong>en</strong> glasvlakk<strong>en</strong> in de gevel te verander<strong>en</strong> <strong>of</strong> te vervang<strong>en</strong>. Op het mom<strong>en</strong>t dat de<br />
gevel e<strong>en</strong> regelmatig grid heeft, is het zelfs mogelijk om ram<strong>en</strong>, kozijn<strong>en</strong> <strong>of</strong> dichte del<strong>en</strong> om te wissel<strong>en</strong>.<br />
Er moet dan voor gewaakt word<strong>en</strong> dat dit ge<strong>en</strong> zichtbare kleurverschill<strong>en</strong> geeft op de gevel door verkleuring<strong>en</strong><br />
t<strong>en</strong> gevolge van zon <strong>of</strong> weersinvloed<strong>en</strong>. In de gevel geïntegreerde installaties zijn in het werk<br />
aangebracht <strong>en</strong> zijn dus naderhand ook weer te bereik<strong>en</strong> in het werk. Hierbij is het e<strong>en</strong>voudig om deze<br />
installaties te bereik<strong>en</strong> <strong>en</strong> te vervang<strong>en</strong> door andere installaties, als de functie van het gebouw verandert.<br />
Er moet bij de dim<strong>en</strong>sionering van de ruimtes voor dec<strong>en</strong>trale installaties in het ontwerp wel rek<strong>en</strong>ing<br />
word<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tuele functiewijziging. Door de installaties modulair uit te voer<strong>en</strong> <strong>en</strong> te<br />
zoner<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>s het grid van het gebouw, kunn<strong>en</strong> de installaties makkelijk word<strong>en</strong> aangepast aan e<strong>en</strong><br />
nieuwe functie <strong>en</strong> bijbehor<strong>en</strong>de indeling. Extra aandacht voor fl exibiliteit in de ontwerpfase door strict<br />
modulair te bouw<strong>en</strong> zal zijn waarde bewijz<strong>en</strong> door het gemak waarmee in e<strong>en</strong> latere fase de functies van<br />
de gevel <strong>en</strong> achterligg<strong>en</strong>de ruimtes gewijzigd kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Bij e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel is<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
141
142<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
Voorbeeld van e<strong>en</strong> modulair aanpasbaar systeem in e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel. In elk elem<strong>en</strong>t is e<strong>en</strong> ruimte uitgespaard voor e<strong>en</strong> dec<strong>en</strong>trale<br />
installatievoorzi<strong>en</strong>ing. Afhankelijk van de indeling van de ruimtes <strong>en</strong> de behoeft<strong>en</strong> wordt in sommige <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> daadwerkelijk e<strong>en</strong> module<br />
geplaatst, de overige <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> blijv<strong>en</strong> leeg.<br />
Wanneer de indeling <strong>en</strong> gebruik van de ruimtes verandert, kunn<strong>en</strong> de installatiemodules relatief e<strong>en</strong>voudig word<strong>en</strong> verplaatst van het <strong>en</strong>e<br />
elem<strong>en</strong>t naar het andere.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
deze vorm van fl exibel <strong>en</strong> modulair bouw<strong>en</strong> relatief e<strong>en</strong>voudig, ook doordat de grootte van de onderdel<strong>en</strong><br />
in e<strong>en</strong> ontwerp beperkt blijft.<br />
E<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel is lastiger lokaal aan te pass<strong>en</strong> dan e<strong>en</strong> in het werk sam<strong>en</strong>gestelde gevel. Doordat de<br />
<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> in e<strong>en</strong> fabriek zijn sam<strong>en</strong>gesteld, zijn de verbinding<strong>en</strong> vaak van defi nitiever aard <strong>en</strong> in ieder<br />
geval minder goed te bereik<strong>en</strong> van buit<strong>en</strong>af. Het is in principe mogelijk om losse onderdel<strong>en</strong> te verander<strong>en</strong><br />
<strong>of</strong> te vervang<strong>en</strong>, maar in dit opzicht is de in het werk gefabriceerde gevel door de simpeler opbouw<br />
<strong>en</strong> uitvoering duidelijk in het voordeel. E<strong>en</strong> fl exibele indeling kan bij e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel wel word<strong>en</strong><br />
mee-ontworp<strong>en</strong> in het elem<strong>en</strong>t. In dat geval kunn<strong>en</strong> er voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> word<strong>en</strong> aangebracht om binn<strong>en</strong><br />
het kader van e<strong>en</strong> elem<strong>en</strong>t de op<strong>en</strong> <strong>en</strong> dichte del<strong>en</strong> van de gevel relatief e<strong>en</strong>voudig te verwissel<strong>en</strong>. Zo<br />
kan m<strong>en</strong> d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> aan inzetkozijn<strong>en</strong> die e<strong>en</strong>voudig van binn<strong>en</strong>uit gedemonteerd kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> uit e<strong>en</strong><br />
elem<strong>en</strong>t <strong>en</strong> vervang<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> door dichte panel<strong>en</strong> <strong>of</strong> omgewisseld kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> met panel<strong>en</strong><br />
uit andere <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>. Het is echter moeilijk om in de ontwerpfase de toekomstige behoeft<strong>en</strong> goed in te<br />
schatt<strong>en</strong>. De kans is groot dat <strong>en</strong> investering in latere aanpasbaarheid uiteindelijk net niet geschikt blijkt<br />
te zijn. Bij e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel zijn geïntegreerde installaties wellicht verder weggewerkt in de gevel <strong>en</strong><br />
zal het lastiger zijn om die naderhand aan te pass<strong>en</strong>. De installaties zull<strong>en</strong> wel bereikbaar moet<strong>en</strong> zijn voor<br />
normaal onderhoud, maar bijvoorbeeld electrische bekabeling kan door de pr<strong>of</strong>i el<strong>en</strong> van het elem<strong>en</strong>t<br />
he<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geleid <strong>en</strong> zal bij e<strong>en</strong> latere aanpassing moeilijk te bereik<strong>en</strong> zijn.<br />
Gebruik <strong>of</strong> indeling van het gebouw verandert:<br />
De lichtste vorm van ingreep in het gebouw <strong>en</strong> de gevel vindt plaats wanneer de indeling <strong>en</strong> het gebruik<br />
van ruimtes verander<strong>en</strong>. De binn<strong>en</strong>wand<strong>en</strong> verander<strong>en</strong> hierbij niet <strong>en</strong> de indeling van de gevel hoeft dus<br />
ook niet te wijzig<strong>en</strong>. Onder dit ingreepniveau valt eig<strong>en</strong>lijk ook het periodieke onderhoud aan de gevel <strong>en</strong><br />
het vervang<strong>en</strong> van onderdel<strong>en</strong> t<strong>en</strong> gevolge van glasbreuk <strong>of</strong> beschadiging<strong>en</strong>.<br />
Als het gebruik van de ruimtes verandert, kan het tot gevolg hebb<strong>en</strong> dat m<strong>en</strong> andere eis<strong>en</strong> stelt aan de<br />
installaties <strong>of</strong> aan de zonwering. In de beschouwing van de functieverandering is al te zi<strong>en</strong> dat dec<strong>en</strong>trale<br />
installaties redelijk goed aanpasbaar zijn, zeker als bij het ontwerp van de installaties al rek<strong>en</strong>ing is gehoud<strong>en</strong><br />
met vervangbaarheid. In geval van e<strong>en</strong> gebruiksverandering zal niet zo snel gekoz<strong>en</strong> hoev<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
voor andere installaties, maar kan in sommige gevall<strong>en</strong> meer capaciteit word<strong>en</strong> toegevoegd, <strong>of</strong> word<strong>en</strong><br />
installaties van de <strong>en</strong>e plaats naar de andere verplaatst. E<strong>en</strong> modulair systeem van dec<strong>en</strong>trale installaties<br />
verdi<strong>en</strong>t dan ook de aanbeveling als m<strong>en</strong> het gebruik <strong>of</strong> de indeling van e<strong>en</strong> gebouw e<strong>en</strong>voudig wil kunn<strong>en</strong><br />
verander<strong>en</strong>.<br />
Bij e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel zijn de installaties pas tijd<strong>en</strong>s de bouw aangebracht, <strong>en</strong> is er dus<br />
vrijwel altijd de mogelijkheid om de installaties later aan te pass<strong>en</strong>. Zeker als het type installaties niet wijzigt,<br />
is het goed mogelijk om langs de hele gevel ruimte voor installaties op<strong>en</strong> te houd<strong>en</strong> <strong>en</strong> de dec<strong>en</strong>trale<br />
installaties alle<strong>en</strong> daar te plaats<strong>en</strong> waar ze op het mom<strong>en</strong>t nodig zijn. Als het gebruik verandert, kunn<strong>en</strong><br />
de installatiemodules relatief e<strong>en</strong>voudig anders gekoppeld word<strong>en</strong> <strong>of</strong> verplaatst word<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> nog<br />
lege ruimte aan de gevel. Bij e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel is deze optie ook aanwezig. Zeker als de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> in<br />
serie <strong>en</strong> zoveel mogelijk id<strong>en</strong>tiek word<strong>en</strong> uitgevoerd zal elk elem<strong>en</strong>t de b<strong>en</strong>odigde ruimte hebb<strong>en</strong> voor<br />
dec<strong>en</strong>trale installaties, ook al zull<strong>en</strong> de installaties niet in elk elem<strong>en</strong>t daadwerkelijk word<strong>en</strong> aangebracht.<br />
Als later behoefte ontstaat aan meer capaciteit <strong>of</strong> capaciteit op andere plekk<strong>en</strong>, dan kunn<strong>en</strong> de nog lege<br />
ruimtes in sommige <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> b<strong>en</strong>ut word<strong>en</strong>. Er moet dan wel in alle <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> bedrading word<strong>en</strong><br />
opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> om de dec<strong>en</strong>trale installaties later in te kunn<strong>en</strong> bouw<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> toekomstige fl exibiliteit in de<br />
indeling van de installaties moet dus wel van tevor<strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong> word<strong>en</strong>, om goed te werk<strong>en</strong>. het soort <strong>en</strong><br />
de gevraagde capaciteit aan installaties mag daarbij in de toekomst niet te ingrijp<strong>en</strong>d wijzig<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> andere aanpassing is t<strong>en</strong> gevolge van glasbreuk <strong>of</strong> beschadiging. In de beschouwing van de functieverandering<br />
is al besprok<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> <strong>en</strong>kel glasvlak <strong>of</strong> e<strong>en</strong> <strong>en</strong>kel dicht paneel altijd te vervang<strong>en</strong> is. Deze<br />
vervangbaarheid is ook onderdeel van de functionaliteit van e<strong>en</strong> gevel. Bij e<strong>en</strong> grote gevel in de utili-<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
143
144<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
teitsbouw is glasbreuk over het algeme<strong>en</strong> e<strong>en</strong> kostbare aangeleg<strong>en</strong>heid, vanwege de afmeting<strong>en</strong> van de<br />
gevel <strong>en</strong> de afmeting<strong>en</strong> van de glasplat<strong>en</strong>. Meestal moet er e<strong>en</strong> kraan <strong>of</strong> hoogwerker aan te pas kom<strong>en</strong><br />
om zware glasplat<strong>en</strong> te vervang<strong>en</strong>.<br />
Bij e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel was al opgemerkt dat de klemlijst<strong>en</strong> relatief e<strong>en</strong>voudig te verwijder<strong>en</strong><br />
zijn <strong>en</strong> dat het vervang<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> glasplaat t<strong>en</strong> gevolge van breuk dus redelijk goed mogelijk is.<br />
Bij e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel is het glas in de fabriek aangebracht <strong>en</strong> is het vervang<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> glasplaat e<strong>en</strong><br />
bewerkelijker verhaal. In veel gevall<strong>en</strong> is het glas vastgezet met klem- <strong>of</strong> kliklijst<strong>en</strong> <strong>en</strong> moet<strong>en</strong> deze met<br />
gespecialiseerd gereedschap word<strong>en</strong> losgemaakt om het glas te kunn<strong>en</strong> vervang<strong>en</strong>. In het algeme<strong>en</strong> kan<br />
word<strong>en</strong> gesteld dat door de hogere prefabricagegraad kleine wijziging<strong>en</strong> achteraf in de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel<br />
minder e<strong>en</strong>voudig zijn. De <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel is e<strong>en</strong> kant- <strong>en</strong> klaar product <strong>en</strong> dat is dan ook de kracht van de<br />
gevel. Wijziging<strong>en</strong> <strong>en</strong> aanpassing<strong>en</strong> zijn feitelijk pas goed mogelijk als ze van tevor<strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong> zijn. In dat<br />
geval kan gekoz<strong>en</strong> word<strong>en</strong> om te invester<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> modulair systeem, dat e<strong>en</strong>voudig aan te pass<strong>en</strong> is in<br />
de gebruiksfase, maar m<strong>en</strong> loopt dan het risico dat niet alle toekomstige verandering<strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> <strong>en</strong> de investering in het modulaire systeem toch uiteindelijk ge<strong>en</strong> positief resultaat oplevert.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
145
146<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
Inhetwerkgefabriceerdegevel Elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>gevel<br />
Bouwkost<strong>en</strong><br />
Kostprijs €250€300 €800€1200<br />
Bouwkost<strong>en</strong> Goedkopergevelsysteem Duurdergevelsysteem<br />
Financieringslast Hoger,langerebouwtijd Lager,wantkorterebouwtijd<br />
Veelleveranciers<strong>en</strong>system<strong>en</strong>,<br />
Minderleveranciers<strong>en</strong>system<strong>en</strong>,<br />
Keuzevrijheid<br />
Bouwproces<br />
meerkeuze<strong>en</strong>alternatiev<strong>en</strong><br />
weinigalternatiev<strong>en</strong><br />
Ruimtebeslagbouwplaats Groot,velopslag<strong>en</strong>werkruimte Kleintotminimaal<br />
Opslagonderdel<strong>en</strong> Veelopslag,kwetsbaar,bewakingnoodzakelijk Ge<strong>en</strong>opslagnoodzakelijk<br />
Bouwtijdopdebouwplaats Lang,veelwerkzaamhed<strong>en</strong> Kort,alle<strong>en</strong>aanlevering<strong>en</strong>montage<br />
Veelhijswerkzaamhed<strong>en</strong>,<br />
Minderhijswerkzaamhed<strong>en</strong>,<br />
Capaciteitbouwkraan<br />
lichterekraanvoldoet<br />
zwaarderekraannodigvoormontage<br />
Assemblagevanbuit<strong>en</strong>af,<br />
Assemblagevanbinn<strong>en</strong>uit,<br />
Assemblage/steigers<br />
steigers<strong>of</strong>gevelhoogwerker<br />
ge<strong>en</strong>steigersnodig<br />
Maatverschill<strong>en</strong>indebouwzijn<br />
Maatverschill<strong>en</strong>indebouwnietmeer<br />
Aanpasbaarheid<br />
e<strong>en</strong>voudigeropteloss<strong>en</strong><br />
Lagerekwaliteit,e<strong>en</strong>voudiger<br />
aantepass<strong>en</strong><br />
Kwaliteitdetaillering<br />
details<br />
Bewerkelijk,nietallefout<strong>en</strong>word<strong>en</strong><br />
Hogerekwaliteit,complexedetaillering<br />
Kwaliteitsinspectie<br />
Ontwerp<strong>en</strong>Variatie<br />
ontdekt<strong>en</strong>hersteld Goed<strong>en</strong>nauwkeuriguittevoer<strong>en</strong><br />
Onderhoud E<strong>en</strong>voudig Ietscomplexerdoorgrotere<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong><br />
Onderdel<strong>en</strong>moeilijkerteverv<strong>en</strong>g<strong>en</strong><br />
Vervangingonderdel<strong>en</strong> E<strong>en</strong>voudig<br />
doorcomplexedetailleringinfabriek<br />
Variatievanop<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
E<strong>en</strong>voudigtevarier<strong>en</strong>binn<strong>en</strong>systeem<br />
Binn<strong>en</strong>elem<strong>en</strong>tkadersgoedmogelijk,<br />
dichtevlakk<strong>en</strong><br />
van<strong>stijl</strong><strong>en</strong><strong>en</strong>regels<br />
betek<strong>en</strong>twelnieuwe<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong><br />
Complexereaansluiting<strong>en</strong>,verschill<strong>en</strong>deonder E<strong>en</strong>voudiguittevoer<strong>en</strong>,zolang<br />
Schuinelijn<strong>en</strong><br />
del<strong>en</strong>,veelhandwerkindeuitvoering<br />
<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>blijv<strong>en</strong>aansluit<strong>en</strong><br />
Uiterstcomplexeuitvoeringdoorveelunieke Complexe<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>goedtemak<strong>en</strong>,<br />
Vrijevorm<strong>en</strong><br />
onderdel<strong>en</strong><strong>en</strong>aansluiting<strong>en</strong><br />
relatiefe<strong>en</strong>voudigemontage<br />
Integratieinstallaties<br />
Inprincipemogelijk,maarlevertvaak<br />
Goedmogelijk,hogekwaliteithaalbaar<br />
<strong>en</strong>functies<br />
Flexibiliteit<strong>en</strong>Hergebruik<br />
extrawerkopincomplexegevelzone<br />
<strong>en</strong>montagewordtnietbemoeilijkt<br />
E<strong>en</strong>voudigesloop<strong>en</strong>demontage<br />
E<strong>en</strong>voudigesloop,demontagelastiger<br />
Sloop<strong>en</strong>demontage<br />
inkleinereonderdel<strong>en</strong><br />
doorgroteremaat<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong><br />
Aluminiumgoedterecycl<strong>en</strong>,ev<strong>en</strong>als<br />
Aluminiumgoedterecycl<strong>en</strong>,ev<strong>en</strong>als<br />
Recycling<br />
andereonderdel<strong>en</strong><br />
andereonderdel<strong>en</strong><br />
Nieuwegevel;totalesloop Mogelijk,maarlangebouwtijd<strong>en</strong>veel<br />
Goedtedo<strong>en</strong>,veelvoordeeluitkorte<br />
<strong>en</strong>vervanginggevel<br />
ruimt<strong>en</strong>odigopbouwplaats<br />
bouwtijd<strong>en</strong>kl<strong>en</strong>ebouwplaats<br />
Upgradegevel;vervanging E<strong>en</strong>voudigvervang<strong>en</strong>vanpanel<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
Lossepanel<strong>en</strong><strong>en</strong>glasvlakk<strong>en</strong>lastiger<br />
deelvandegevel<br />
onderdel<strong>en</strong><br />
tevervang<strong>en</strong>inhetwerk<br />
Lokaleaanpassing<strong>en</strong>;door Doormontageinhetwerkisaanpass<strong>en</strong><br />
Voordeelistebehal<strong>en</strong>uite<strong>en</strong>modulair<br />
functieveranderinggebouw inhetwerkookgoedmogelijk<br />
aanpasbaarsysteem,mistgoedgekoz<strong>en</strong><br />
In deze tabel zijn de conclusies van het onderzoek heel kort weergegev<strong>en</strong> om zo de afweging<strong>en</strong> die gemaakt kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> bij de keuze<br />
tuss<strong>en</strong> beide gevelsystem<strong>en</strong> <strong>en</strong>igszins inzichtelijk te mak<strong>en</strong>. Uiteindelijk is deze keuze uiterst complex <strong>en</strong> afhankelijk van vele factor<strong>en</strong>, die<br />
onafhankelijk van elkaar voordel<strong>en</strong> <strong>of</strong> nadel<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> van beide system<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> oplever<strong>en</strong>. Het is aan de architect, aannemer <strong>en</strong> gevelbouwer<br />
om te bepal<strong>en</strong> welke factor<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> concreet geval van doorslaggev<strong>en</strong>d belang zijn.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Conclusies<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
Doel van dit onderzoek was om e<strong>en</strong> vergelijking te mak<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel <strong>en</strong> e<strong>en</strong> in het werk<br />
gefabriceerde gevel, bij toepassing op e<strong>en</strong> middelgroot publiek gebouw. Hierbij is de volg<strong>en</strong>de vraagstelling<br />
geformuleerd:<br />
“ Wat zijn de specifi eke voor- <strong>en</strong> nadel<strong>en</strong> van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel, vergelek<strong>en</strong> met de traditionele gevel in<br />
<strong>stijl</strong>- <strong>en</strong> <strong>regelwerk</strong>, bij de toepassing op e<strong>en</strong> middelgroot publiek gebouw met gem<strong>en</strong>gde geveltypes? ”<br />
T<strong>en</strong>einde deze vraag goed te kunn<strong>en</strong> beantwoord<strong>en</strong>, zijn e<strong>en</strong> viertal criteria opgesteld, aan de hand waarvan<br />
de prestaties van deze gevelsystem<strong>en</strong> zijn onderzocht. Deze criteria zijn: Bouwkost<strong>en</strong>, Bouwproces<br />
<strong>en</strong> Bouwtijd, Ontwerp <strong>en</strong> Variatie <strong>en</strong> Flexibiliteit <strong>en</strong> Hergebruik. Voor elk van deze vier criteria zijn beide<br />
gevelsystem<strong>en</strong> onderzocht <strong>en</strong> zijn conclusies getrokk<strong>en</strong>. Als besluit van dit onderzoek kunn<strong>en</strong> nu de verschill<strong>en</strong>de<br />
deelvergelijking<strong>en</strong> <strong>en</strong> conclusies word<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>gevoegd tot e<strong>en</strong> totaaloverzicht.<br />
Bouwkost<strong>en</strong>:<br />
Op basis van de analyse van e<strong>en</strong> aantal project<strong>en</strong> kan geconcludeerd word<strong>en</strong> dat de afwerking <strong>en</strong> materialisatie<br />
van de gevel e<strong>en</strong> veel grotere invloed heeft op de bouwkost<strong>en</strong> dan de projectgrootte. E<strong>en</strong><br />
aluminium vliesgevel is e<strong>en</strong> redelijk dure gevel, vergelek<strong>en</strong> met andere gevelsystem<strong>en</strong>. Op basis van gegev<strong>en</strong>s<br />
van de produc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> kan gesteld word<strong>en</strong> dat de kostprijs van e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel<br />
ongeveer € 250 tot € 300 per vierkante meter gevel bedraagt. E<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel is aanmerkelijk duurder,<br />
met e<strong>en</strong> kostprijs van ongeveer € 800 tot € 1200 per vierkante meter. De precieze kostprijs is afhankelijk<br />
van veel factor<strong>en</strong> bij de produc<strong>en</strong>t, zoals seriegrootte <strong>en</strong> productiecapaciteit. Deze hogere vierkante<br />
meterprijs van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel kan, afhankelijk van het ontwerp <strong>en</strong> de omstandighed<strong>en</strong>, later in het<br />
bouwproces gecomp<strong>en</strong>seerd word<strong>en</strong> door bijvoorbeeld e<strong>en</strong> kortere bouwtijd <strong>en</strong> lagere fi nancieringslast,<br />
e<strong>en</strong> kwalitatief hoogwaardiger product <strong>en</strong> e<strong>en</strong> kleinere kans op vertraging<strong>en</strong> in de bouw t<strong>en</strong> gevolge van<br />
weersomstandighed<strong>en</strong> <strong>of</strong> fout<strong>en</strong>. Bij e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel is er door de grotere complexiteit wel minder<br />
vrijheid om e<strong>en</strong> leverancier te kiez<strong>en</strong> <strong>en</strong> is m<strong>en</strong> sterker gebond<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>maal gemaakte keuze voor<br />
e<strong>en</strong> systeem <strong>en</strong> fabrikant. Er moet voldo<strong>en</strong>de vertrouw<strong>en</strong> zijn in de capaciteit<strong>en</strong> van de gevelbouwer.<br />
Hierbij kan vervolg<strong>en</strong>s word<strong>en</strong> opgemerkt dat de kostprijs van e<strong>en</strong> gevel op de totale bouwkost<strong>en</strong> maar<br />
<strong>en</strong>kele proc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> verschil maakt <strong>en</strong> het eff ect van e<strong>en</strong> hogere kostprijs uiteindelijk dus beperkt is.<br />
Uiteindelijk is er op het gebied van bouwkost<strong>en</strong> wel e<strong>en</strong> verschil tuss<strong>en</strong> de in het werk gefabriceerde<br />
gevel, maar het uiteindelijke resultaat van de vergelijking is dusdanig complex dat per ontwerp e<strong>en</strong> afweging<br />
gemaakt zal moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> welk gevelsysteem de laagste kost<strong>en</strong> betek<strong>en</strong>t. Hierbij moet<strong>en</strong> de<br />
kost<strong>en</strong> niet slechts op het mom<strong>en</strong>t van de bouw word<strong>en</strong> bekek<strong>en</strong>, maar di<strong>en</strong>t m<strong>en</strong> de gebruikskost<strong>en</strong><br />
gedur<strong>en</strong>de het gehele gebruik van het gebouw te beschouw<strong>en</strong>. In dat geval blijkt ook e<strong>en</strong> aspect als architectonische<br />
kwaliteit e<strong>en</strong> positief eff ect te hebb<strong>en</strong> op de jaarlijkse kost<strong>en</strong>.<br />
Concluder<strong>en</strong>d kan word<strong>en</strong> gesteld dat de bouwkost<strong>en</strong>, hoewel vaak als argum<strong>en</strong>t gebruikt, niet doorslaggev<strong>en</strong>d<br />
zijn in de keuze voor e<strong>en</strong> in het werk sam<strong>en</strong>gestelde gevel <strong>of</strong> e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel. Daarbij komt<br />
dat het uiteindelijke kost<strong>en</strong>eff ect van e<strong>en</strong> systeemkeuze zeer complex is <strong>en</strong> heel moeilijk van tevor<strong>en</strong> in<br />
te schatt<strong>en</strong> is. De technische, architectonische <strong>en</strong> functionele waarde van e<strong>en</strong> gevel zijn belangrijker dan<br />
de bouwkost<strong>en</strong>.<br />
Bouwproces:<br />
De verschill<strong>en</strong> in het bouwproces tuss<strong>en</strong> de in het werk gefabriceerde gevel <strong>en</strong> de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel zijn<br />
groot. Eén van de belangrijkste verschill<strong>en</strong> is het ruimtebeslag op de bouwplaats. Bij e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde<br />
gevel is er veel meer oppervlakte nodig op de bouwplaats om alle onderdel<strong>en</strong> van de gevel op<br />
te slaan dan bij e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel. E<strong>en</strong> grote beperking in de oppervlakte van de bouwplaats zal dus<br />
al snel er toe leid<strong>en</strong> dat m<strong>en</strong> kiest voor e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel. Daarnaast is de opslag van onderdel<strong>en</strong> op<br />
de bouwplaats kwetsbaar voor diefstal <strong>en</strong> beschadiging, <strong>en</strong> kost bewaking van e<strong>en</strong> bouwplaats veel geld.<br />
Vervolg<strong>en</strong>s is de bouwtijd op de bouwplaats bij de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel veel korter dan bij e<strong>en</strong> in het werk<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
147
148<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
Inhetwerkgefabriceerdegevel Elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>gevel<br />
Bouwkost<strong>en</strong><br />
Kostprijs €250€300 €800€1200<br />
Bouwkost<strong>en</strong> Goedkopergevelsysteem Duurdergevelsysteem<br />
Financieringslast Hoger,langerebouwtijd Lager,wantkorterebouwtijd<br />
Veelleveranciers<strong>en</strong>system<strong>en</strong>,<br />
Minderleveranciers<strong>en</strong>system<strong>en</strong>,<br />
Keuzevrijheid<br />
Bouwproces<br />
meerkeuze<strong>en</strong>alternatiev<strong>en</strong><br />
weinigalternatiev<strong>en</strong><br />
Ruimtebeslagbouwplaats Groot,velopslag<strong>en</strong>werkruimte Kleintotminimaal<br />
Opslagonderdel<strong>en</strong> Veelopslag,kwetsbaar,bewakingnoodzakelijk Ge<strong>en</strong>opslagnoodzakelijk<br />
Bouwtijdopdebouwplaats Lang,veelwerkzaamhed<strong>en</strong> Kort,alle<strong>en</strong>aanlevering<strong>en</strong>montage<br />
Veelhijswerkzaamhed<strong>en</strong>,<br />
Minderhijswerkzaamhed<strong>en</strong>,<br />
Capaciteitbouwkraan<br />
lichterekraanvoldoet<br />
zwaarderekraannodigvoormontage<br />
Assemblagevanbuit<strong>en</strong>af,<br />
Assemblagevanbinn<strong>en</strong>uit,<br />
Assemblage/steigers<br />
steigers<strong>of</strong>gevelhoogwerker<br />
ge<strong>en</strong>steigersnodig<br />
Maatverschill<strong>en</strong>indebouwzijn<br />
Maatverschill<strong>en</strong>indebouwnietmeer<br />
Aanpasbaarheid<br />
e<strong>en</strong>voudigeropteloss<strong>en</strong><br />
Lagerekwaliteit,e<strong>en</strong>voudiger<br />
aantepass<strong>en</strong><br />
Kwaliteitdetaillering<br />
details<br />
Bewerkelijk,nietallefout<strong>en</strong>word<strong>en</strong><br />
Hogerekwaliteit,complexedetaillering<br />
Kwaliteitsinspectie<br />
Ontwerp<strong>en</strong>Variatie<br />
ontdekt<strong>en</strong>hersteld Goed<strong>en</strong>nauwkeuriguittevoer<strong>en</strong><br />
Onderhoud E<strong>en</strong>voudig Ietscomplexerdoorgrotere<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong><br />
Onderdel<strong>en</strong>moeilijkerteverv<strong>en</strong>g<strong>en</strong><br />
Vervangingonderdel<strong>en</strong> E<strong>en</strong>voudig<br />
doorcomplexedetailleringinfabriek<br />
Variatievanop<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
E<strong>en</strong>voudigtevarier<strong>en</strong>binn<strong>en</strong>systeem<br />
Binn<strong>en</strong>elem<strong>en</strong>tkadersgoedmogelijk,<br />
dichtevlakk<strong>en</strong><br />
van<strong>stijl</strong><strong>en</strong><strong>en</strong>regels<br />
betek<strong>en</strong>twelnieuwe<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong><br />
Complexereaansluiting<strong>en</strong>,verschill<strong>en</strong>deonder E<strong>en</strong>voudiguittevoer<strong>en</strong>,zolang<br />
Schuinelijn<strong>en</strong><br />
del<strong>en</strong>,veelhandwerkindeuitvoering<br />
<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>blijv<strong>en</strong>aansluit<strong>en</strong><br />
Uiterstcomplexeuitvoeringdoorveelunieke Complexe<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>goedtemak<strong>en</strong>,<br />
Vrijevorm<strong>en</strong><br />
onderdel<strong>en</strong><strong>en</strong>aansluiting<strong>en</strong><br />
relatiefe<strong>en</strong>voudigemontage<br />
Integratieinstallaties<br />
Inprincipemogelijk,maarlevertvaak<br />
Goedmogelijk,hogekwaliteithaalbaar<br />
<strong>en</strong>functies<br />
Flexibiliteit<strong>en</strong>Hergebruik<br />
extrawerkopincomplexegevelzone<br />
<strong>en</strong>montagewordtnietbemoeilijkt<br />
E<strong>en</strong>voudigesloop<strong>en</strong>demontage<br />
E<strong>en</strong>voudigesloop,demontagelastiger<br />
Sloop<strong>en</strong>demontage<br />
inkleinereonderdel<strong>en</strong><br />
doorgroteremaat<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong><br />
Aluminiumgoedterecycl<strong>en</strong>,ev<strong>en</strong>als<br />
Aluminiumgoedterecycl<strong>en</strong>,ev<strong>en</strong>als<br />
Recycling<br />
andereonderdel<strong>en</strong><br />
andereonderdel<strong>en</strong><br />
Nieuwegevel;totalesloop Mogelijk,maarlangebouwtijd<strong>en</strong>veel<br />
Goedtedo<strong>en</strong>,veelvoordeeluitkorte<br />
<strong>en</strong>vervanginggevel<br />
ruimt<strong>en</strong>odigopbouwplaats<br />
bouwtijd<strong>en</strong>kl<strong>en</strong>ebouwplaats<br />
Upgradegevel;vervanging E<strong>en</strong>voudigvervang<strong>en</strong>vanpanel<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
Lossepanel<strong>en</strong><strong>en</strong>glasvlakk<strong>en</strong>lastiger<br />
deelvandegevel<br />
onderdel<strong>en</strong><br />
tevervang<strong>en</strong>inhetwerk<br />
Lokaleaanpassing<strong>en</strong>;door Doormontageinhetwerkisaanpass<strong>en</strong><br />
Voordeelistebehal<strong>en</strong>uite<strong>en</strong>modulair<br />
functieveranderinggebouw inhetwerkookgoedmogelijk<br />
aanpasbaarsysteem,mistgoedgekoz<strong>en</strong><br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
gefabriceerde gevel. De <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> word<strong>en</strong> kant <strong>en</strong> klaar aangeleverd <strong>en</strong> hoev<strong>en</strong> alle<strong>en</strong> nog maar in hun<br />
positie gehes<strong>en</strong> te word<strong>en</strong>. Bij e<strong>en</strong> project waarbij er veel belang wordt gehecht aan de snelheid van de<br />
bouw, <strong>of</strong> waarbij tijdsvertraging<strong>en</strong> onacceptabel zijn, zal er eerder word<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel.<br />
Bij de assemblage van e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel is e<strong>en</strong> zwaardere bouwkraan nodig dan bij e<strong>en</strong> in het werk sam<strong>en</strong>gestelde<br />
gevel door de grotere afmeting<strong>en</strong> <strong>en</strong> het grotere gewicht van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>. Het is afhankelijk<br />
van de logistieke planning van e<strong>en</strong> aannemer op welke manier deze factor<strong>en</strong> e<strong>en</strong> keuze voor e<strong>en</strong> gevelsysteem<br />
beïnvloed<strong>en</strong>. Als e<strong>en</strong> zware bouwkraan, zoals e<strong>en</strong> tor<strong>en</strong>kraan, gebruikt wordt bij de bouw van<br />
de draagconstructie <strong>en</strong> ook voor de montage van de gevel kan word<strong>en</strong> ingezet, kan e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel<br />
veel voordeel bied<strong>en</strong>. Het ontbrek<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> zware tor<strong>en</strong>kraan kan juist leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> keuze voor e<strong>en</strong> in<br />
het werk sam<strong>en</strong>gestelde gevel met lichtere onderdel<strong>en</strong>. Door de korte montagetijd zal de bezettinggraad<br />
van e<strong>en</strong> bouwkraan bij e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel hoger zijn dan bij e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel.<br />
E<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>egvel kan daarnaast ook geassembleerd word<strong>en</strong> van binn<strong>en</strong>uit, zonder gebruik te hoev<strong>en</strong><br />
mak<strong>en</strong> van steigers <strong>of</strong> gevelhoogwerkers. Bij e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel zijn steigers <strong>of</strong> gevelhoogwerkers<br />
wel noodzakelijk om aan de buit<strong>en</strong>zijde van de gevel te kunn<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>. De mogelijkheid<br />
tot het al dan niet gebruik<strong>en</strong> van deze voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> heeft ook eff ect op de keuze voor één van beide<br />
gevelsystem<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel is e<strong>en</strong>voudiger aan te pass<strong>en</strong> aan onverwachte verandering<strong>en</strong> <strong>of</strong><br />
maatafwijking<strong>en</strong> op de bouw. Doordat alle onderdel<strong>en</strong> los word<strong>en</strong> aangeleverd <strong>en</strong> per stuk gemonteerd<br />
is het e<strong>en</strong>voudiger om onderdel<strong>en</strong> lokaal te bewerk<strong>en</strong> <strong>of</strong> beter pass<strong>en</strong>d te krijg<strong>en</strong>. Er moet wel zorgvuldige<br />
controle zijn <strong>of</strong> de kwaliteit van het ontwerp hiermee niet in gevaar komt. E<strong>en</strong> laatste aspect aan de<br />
uitvoering <strong>en</strong> het bouwproces is dat de kwaliteit van uitvoering <strong>en</strong> detaillering van e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel<br />
door de productie in e<strong>en</strong> fabriek veel hoger is. De gevel heeft e<strong>en</strong> technisch veel hogere kwaliteit.<br />
Ontwerp <strong>en</strong> Variatie:<br />
Bij het ontwerp voor e<strong>en</strong> gevel wordt niet alle<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>ing gehoud<strong>en</strong> met het mom<strong>en</strong>t van oplevering,<br />
maar zal de gehele lev<strong>en</strong>scyclus van e<strong>en</strong> gevel in acht moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Het onderhoud<strong>en</strong>, gebruik<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> vervang<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> gevel hebb<strong>en</strong> allemaal invloed op de geschiktheid van e<strong>en</strong> bepaald geveltype.<br />
Bij de reiniging <strong>en</strong> het onderhoud aan e<strong>en</strong> gevel heeft de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel e<strong>en</strong> voordeel als de<br />
glaz<strong>en</strong>was-installatie met e<strong>en</strong> hijsbak aan de gevel dusdanig zwaar is uitgevoerd dat ook gehele gevelonderdel<strong>en</strong><br />
hiermee kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> in- <strong>en</strong> uitgehes<strong>en</strong>. Deze investering in e<strong>en</strong> zwaardere hijsinstallatie aan<br />
de gevel betek<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> groot voordeel tijd<strong>en</strong>s het onderhoud, aangezi<strong>en</strong> dan ge<strong>en</strong> kraan meer hoeft te<br />
word<strong>en</strong> gehuurd voor elk gevelonderhoud.<br />
De vervanging van beschadigde onderdel<strong>en</strong> <strong>en</strong> het periodiek vervang<strong>en</strong> van onderdel<strong>en</strong> aan de gevel is<br />
bij e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel veel e<strong>en</strong>voudiger. Om onderdel<strong>en</strong> te vervang<strong>en</strong> hoeft m<strong>en</strong> slechts<br />
de klemlijst<strong>en</strong> los te schroev<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel is in e<strong>en</strong> fabriek sam<strong>en</strong>gesteld, zodat de demontage<br />
<strong>en</strong> vervanging van onderdel<strong>en</strong> veel bewerkelijker is. Meestal zijn er speciale gereedschapp<strong>en</strong> <strong>en</strong> deskundiger<br />
personeel nodig om de glaslatt<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel te demonter<strong>en</strong>. Het voordeel is wel dat<br />
de detaillering van e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel door de productie in e<strong>en</strong> fabriek kwalitatief hoogwaardiger is <strong>en</strong><br />
dat er dus minder regelmatig onderhoud nodig zal zijn <strong>en</strong> minder gebrek<strong>en</strong> te verwacht<strong>en</strong> zijn. Na het<br />
vervang<strong>en</strong> van onderdel<strong>en</strong> is het echter wel moeilijk om bij de werkzaamhed<strong>en</strong> dezelfde hoge kwaliteit<br />
te behal<strong>en</strong> als destijds in de fabriek.<br />
Beide gevelsystem<strong>en</strong> bied<strong>en</strong> mogelijkhed<strong>en</strong> tot variatie in e<strong>en</strong> ontwerp <strong>en</strong> in beide system<strong>en</strong> is het mogelijk<br />
om complexere vorm<strong>en</strong> te creër<strong>en</strong>. De plaats <strong>en</strong> afmeting<strong>en</strong> van de ram<strong>en</strong> is bij e<strong>en</strong> in het werk<br />
gefabriceerde gevel e<strong>en</strong>voudig te variër<strong>en</strong>, mits m<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> het grid van het <strong>stijl</strong>- <strong>en</strong> <strong>regelwerk</strong> blijft.<br />
Voor de uitvoering van de gevel maakt het in principe niet uit waar het grid wordt opgevuld met op<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
dichte del<strong>en</strong>. Bij e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel is het in principe mogelijk om binn<strong>en</strong> de kaders van e<strong>en</strong> elem<strong>en</strong>t<br />
naar believ<strong>en</strong> de op<strong>en</strong> <strong>en</strong> dichte vlakk<strong>en</strong> te verdel<strong>en</strong>. Elke variatie levert wel e<strong>en</strong> uniek elem<strong>en</strong>t op, bij relatief<br />
kleine variaties in e<strong>en</strong> verder uniforme gevel kan het e<strong>en</strong> nadeel zijn dat m<strong>en</strong> in plaats van allemaal<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
149
150<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
Inhetwerkgefabriceerdegevel Elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>gevel<br />
Bouwkost<strong>en</strong><br />
Kostprijs €250€300 €800€1200<br />
Bouwkost<strong>en</strong> Goedkopergevelsysteem Duurdergevelsysteem<br />
Financieringslast Hoger,langerebouwtijd Lager,wantkorterebouwtijd<br />
Veelleveranciers<strong>en</strong>system<strong>en</strong>,<br />
Minderleveranciers<strong>en</strong>system<strong>en</strong>,<br />
Keuzevrijheid<br />
Bouwproces<br />
meerkeuze<strong>en</strong>alternatiev<strong>en</strong><br />
weinigalternatiev<strong>en</strong><br />
Ruimtebeslagbouwplaats Groot,velopslag<strong>en</strong>werkruimte Kleintotminimaal<br />
Opslagonderdel<strong>en</strong> Veelopslag,kwetsbaar,bewakingnoodzakelijk Ge<strong>en</strong>opslagnoodzakelijk<br />
Bouwtijdopdebouwplaats Lang,veelwerkzaamhed<strong>en</strong> Kort,alle<strong>en</strong>aanlevering<strong>en</strong>montage<br />
Veelhijswerkzaamhed<strong>en</strong>,<br />
Minderhijswerkzaamhed<strong>en</strong>,<br />
Capaciteitbouwkraan<br />
lichterekraanvoldoet<br />
zwaarderekraannodigvoormontage<br />
Assemblagevanbuit<strong>en</strong>af,<br />
Assemblagevanbinn<strong>en</strong>uit,<br />
Assemblage/steigers<br />
steigers<strong>of</strong>gevelhoogwerker<br />
ge<strong>en</strong>steigersnodig<br />
Maatverschill<strong>en</strong>indebouwzijn<br />
Maatverschill<strong>en</strong>indebouwnietmeer<br />
Aanpasbaarheid<br />
e<strong>en</strong>voudigeropteloss<strong>en</strong><br />
Lagerekwaliteit,e<strong>en</strong>voudiger<br />
aantepass<strong>en</strong><br />
Kwaliteitdetaillering<br />
details<br />
Bewerkelijk,nietallefout<strong>en</strong>word<strong>en</strong><br />
Hogerekwaliteit,complexedetaillering<br />
Kwaliteitsinspectie<br />
Ontwerp<strong>en</strong>Variatie<br />
ontdekt<strong>en</strong>hersteld Goed<strong>en</strong>nauwkeuriguittevoer<strong>en</strong><br />
Onderhoud E<strong>en</strong>voudig Ietscomplexerdoorgrotere<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong><br />
Onderdel<strong>en</strong>moeilijkerteverv<strong>en</strong>g<strong>en</strong><br />
Vervangingonderdel<strong>en</strong> E<strong>en</strong>voudig<br />
doorcomplexedetailleringinfabriek<br />
Variatievanop<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
E<strong>en</strong>voudigtevarier<strong>en</strong>binn<strong>en</strong>systeem<br />
Binn<strong>en</strong>elem<strong>en</strong>tkadersgoedmogelijk,<br />
dichtevlakk<strong>en</strong><br />
van<strong>stijl</strong><strong>en</strong><strong>en</strong>regels<br />
betek<strong>en</strong>twelnieuwe<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong><br />
Complexereaansluiting<strong>en</strong>,verschill<strong>en</strong>deonder E<strong>en</strong>voudiguittevoer<strong>en</strong>,zolang<br />
Schuinelijn<strong>en</strong><br />
del<strong>en</strong>,veelhandwerkindeuitvoering<br />
<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>blijv<strong>en</strong>aansluit<strong>en</strong><br />
Uiterstcomplexeuitvoeringdoorveelunieke Complexe<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>goedtemak<strong>en</strong>,<br />
Vrijevorm<strong>en</strong><br />
onderdel<strong>en</strong><strong>en</strong>aansluiting<strong>en</strong><br />
relatiefe<strong>en</strong>voudigemontage<br />
Integratieinstallaties<br />
Inprincipemogelijk,maarlevertvaak<br />
Goedmogelijk,hogekwaliteithaalbaar<br />
<strong>en</strong>functies<br />
Flexibiliteit<strong>en</strong>Hergebruik<br />
extrawerkopincomplexegevelzone<br />
<strong>en</strong>montagewordtnietbemoeilijkt<br />
E<strong>en</strong>voudigesloop<strong>en</strong>demontage<br />
E<strong>en</strong>voudigesloop,demontagelastiger<br />
Sloop<strong>en</strong>demontage<br />
inkleinereonderdel<strong>en</strong><br />
doorgroteremaat<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong><br />
Aluminiumgoedterecycl<strong>en</strong>,ev<strong>en</strong>als<br />
Aluminiumgoedterecycl<strong>en</strong>,ev<strong>en</strong>als<br />
Recycling<br />
andereonderdel<strong>en</strong><br />
andereonderdel<strong>en</strong><br />
Nieuwegevel;totalesloop Mogelijk,maarlangebouwtijd<strong>en</strong>veel<br />
Goedtedo<strong>en</strong>,veelvoordeeluitkorte<br />
<strong>en</strong>vervanginggevel<br />
ruimt<strong>en</strong>odigopbouwplaats<br />
bouwtijd<strong>en</strong>kl<strong>en</strong>ebouwplaats<br />
Upgradegevel;vervanging E<strong>en</strong>voudigvervang<strong>en</strong>vanpanel<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
Lossepanel<strong>en</strong><strong>en</strong>glasvlakk<strong>en</strong>lastiger<br />
deelvandegevel<br />
onderdel<strong>en</strong><br />
tevervang<strong>en</strong>inhetwerk<br />
Lokaleaanpassing<strong>en</strong>;door Doormontageinhetwerkisaanpass<strong>en</strong><br />
Voordeelistebehal<strong>en</strong>uite<strong>en</strong>modulair<br />
functieveranderinggebouw inhetwerkookgoedmogelijk<br />
aanpasbaarsysteem,mistgoedgekoz<strong>en</strong><br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
id<strong>en</strong>tieke <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> ine<strong>en</strong>s met e<strong>en</strong> groot aantal uitzondering<strong>en</strong> van do<strong>en</strong> heeft.<br />
In het geval van schuine lijn<strong>en</strong> <strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> wordt e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel snel complexer,<br />
doordat veel hoekaansluiting<strong>en</strong> door de verschill<strong>en</strong>de hoek<strong>en</strong> telk<strong>en</strong>s verschill<strong>en</strong>d zijn <strong>en</strong> heel veel maatwerk<br />
op de bouwplaats betek<strong>en</strong><strong>en</strong>. Bij e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel zijn schuine elem<strong>en</strong>tvorm<strong>en</strong> goed mogelijk,<br />
mits de elem<strong>en</strong>tscheid<strong>en</strong>de naad goed blijft aansluit<strong>en</strong>. De automatische productie in e<strong>en</strong> fabriek maakt<br />
het goed mogelijk om uitzonderlijke vorm<strong>en</strong> te mak<strong>en</strong>.<br />
Bij e<strong>en</strong> geheel vrij gevormde, dubbelgekromde gevel wordt e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel al snel<br />
te complex, doordat er spake is van duiz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> unieke onderdel<strong>en</strong> die allemaal gesorteerd <strong>en</strong> op de juiste<br />
plek gemonteerd moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Het is door de specialistische productie van gekromde onderdel<strong>en</strong><br />
nauwelijks mogelijk om slecht pass<strong>en</strong>de onderdel<strong>en</strong> op de bouwplaats aan te pass<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>egevel<br />
kan in de fabriek door de automatische productie goed in complexe vorm<strong>en</strong> gemaakt word<strong>en</strong>.<br />
Door de goede kwaliteitscontroles in e<strong>en</strong> fabriek is er ook meer garantie dat de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> pass<strong>en</strong> op de<br />
bouwplaats.<br />
Sam<strong>en</strong>vatt<strong>en</strong>d is e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>voordeel beter geschikt als er hoge eis<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gesteld aan het ontwerp<br />
<strong>en</strong> aan de kwaliteit van detaillering <strong>en</strong> uitvoering. Zeker bij ontwerp<strong>en</strong> met vreemde vorm<strong>en</strong> <strong>of</strong> met<br />
veel variatie is e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel in het voordeel door de nauwkeuriger productie in de fabriek.<br />
Op het gebied van repetitie <strong>en</strong> maatwerk blijkt e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel het meeste voordeel<br />
te bied<strong>en</strong> als er gewerkt kan word<strong>en</strong> met grote series gelijke onderdel<strong>en</strong>. Variatie in de gevel kan dan<br />
bereikt word<strong>en</strong> door de invulling van verschill<strong>en</strong>de, gelijkvormige vlakk<strong>en</strong> af te wissel<strong>en</strong>, zonder dat m<strong>en</strong><br />
het ontwerp hoeft aan te pass<strong>en</strong>. Bij e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel is het juist zo dat, als elk onderdeel e<strong>en</strong>maal<br />
is uitgetek<strong>en</strong>d, de productie <strong>en</strong> montage van allemaal unieke <strong>of</strong> allemaal gelijke onderdel<strong>en</strong> nauwelijks<br />
meer verschil maakt. Bij veel variatie <strong>en</strong> unieke vorm<strong>en</strong> in de gevel is de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel dus duidelijk in<br />
het voordeel.<br />
E<strong>en</strong> integrale toepassing van installaties is bij zowel de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel als bij de in het werk gefabriceerde<br />
gevel mogelijk. In meer <strong>of</strong> mindere mate is het mogelijk om zonwering, v<strong>en</strong>tilatievoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>,<br />
verwarmingsinstallaties <strong>en</strong> doorvoer van kabels <strong>en</strong> leiding<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> gevel te realiser<strong>en</strong>. Hierbij blijkt<br />
dat e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel e<strong>en</strong> groot voordeel heeft van de productie in e<strong>en</strong> fabriek. Hierdoor is het veel<br />
beter mogelijk om op nauwkeurige wijze, onder gecontroleerde omstandighed<strong>en</strong>, installaties <strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
aan te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. De montage van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> wordt niet <strong>of</strong> nauwelijks ingewikkelder door de<br />
toepassing van deze installaties. Bij e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel betek<strong>en</strong><strong>en</strong> dec<strong>en</strong>trale installaties<br />
bijna altijd wel e<strong>en</strong> toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> complexiteit in de uitvoering.<br />
Flexibiliteit <strong>en</strong> Hergebruik<br />
In geval van sloop kan e<strong>en</strong> aluminium gevel relatief goed gerecycled word<strong>en</strong> door het lage smeltpunt van<br />
aluminium. Beide gevelsystem<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> dit voordeel, hoewel e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel iets<br />
e<strong>en</strong>voudiger in kleine onderdel<strong>en</strong> uit gedemonteerd <strong>en</strong> afgevoerd kan word<strong>en</strong>. Bij e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel<br />
zull<strong>en</strong> eerder complete <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gedemonteerd.<br />
E<strong>en</strong> nieuwe gevel aan e<strong>en</strong> bestaande draagconstructie bevestig<strong>en</strong> is voor beide gevelsystem<strong>en</strong> vergelijkbaar<br />
met e<strong>en</strong> nieuwbouw. Beide system<strong>en</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> dezelfde voor- <strong>en</strong> nadel<strong>en</strong> als bij nieuwbouw, al zal e<strong>en</strong><br />
<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel bij e<strong>en</strong> verbouwing eerder voordeel kunn<strong>en</strong> hal<strong>en</strong> uit e<strong>en</strong> korte montagetijd <strong>en</strong> e<strong>en</strong> klein<br />
ruimtebeslag op de bouwplaats.<br />
E<strong>en</strong> gedeeltelijke vernieuwing van de gevel is e<strong>en</strong> optie die in de praktijk niet vaak wordt toegepast, maar<br />
theoretisch veel voordeel zou bied<strong>en</strong>. Bij e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel is het e<strong>en</strong>voudig om de panel<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> glasvlakk<strong>en</strong> te vervang<strong>en</strong>, terwijl m<strong>en</strong> de meest nauwkeurige onderdel<strong>en</strong> van de gevel; de <strong>stijl</strong><strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> regels, behoudt. Hierdoor kan m<strong>en</strong> veel winst behal<strong>en</strong> op tijd <strong>en</strong> arbeid. De milieuaspect<strong>en</strong> van deze<br />
vervanging zijn echter minder voordelig, aangezi<strong>en</strong> het grootste deel van de gevel wel vervang<strong>en</strong> <strong>en</strong> dus<br />
als afval verwerkt moet word<strong>en</strong>. Bij e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel is het veel bewerkelijker om het glas <strong>en</strong> de pane-<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
151
152<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
Inhetwerkgefabriceerdegevel Elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>gevel<br />
Bouwkost<strong>en</strong><br />
Kostprijs €250€300 €800€1200<br />
Bouwkost<strong>en</strong> Goedkopergevelsysteem Duurdergevelsysteem<br />
Financieringslast Hoger,langerebouwtijd Lager,wantkorterebouwtijd<br />
Veelleveranciers<strong>en</strong>system<strong>en</strong>,<br />
Minderleveranciers<strong>en</strong>system<strong>en</strong>,<br />
Keuzevrijheid<br />
Bouwproces<br />
meerkeuze<strong>en</strong>alternatiev<strong>en</strong><br />
weinigalternatiev<strong>en</strong><br />
Ruimtebeslagbouwplaats Groot,velopslag<strong>en</strong>werkruimte Kleintotminimaal<br />
Opslagonderdel<strong>en</strong> Veelopslag,kwetsbaar,bewakingnoodzakelijk Ge<strong>en</strong>opslagnoodzakelijk<br />
Bouwtijdopdebouwplaats Lang,veelwerkzaamhed<strong>en</strong> Kort,alle<strong>en</strong>aanlevering<strong>en</strong>montage<br />
Veelhijswerkzaamhed<strong>en</strong>,<br />
Minderhijswerkzaamhed<strong>en</strong>,<br />
Capaciteitbouwkraan<br />
lichterekraanvoldoet<br />
zwaarderekraannodigvoormontage<br />
Assemblagevanbuit<strong>en</strong>af,<br />
Assemblagevanbinn<strong>en</strong>uit,<br />
Assemblage/steigers<br />
steigers<strong>of</strong>gevelhoogwerker<br />
ge<strong>en</strong>steigersnodig<br />
Maatverschill<strong>en</strong>indebouwzijn<br />
Maatverschill<strong>en</strong>indebouwnietmeer<br />
Aanpasbaarheid<br />
e<strong>en</strong>voudigeropteloss<strong>en</strong><br />
Lagerekwaliteit,e<strong>en</strong>voudiger<br />
aantepass<strong>en</strong><br />
Kwaliteitdetaillering<br />
details<br />
Bewerkelijk,nietallefout<strong>en</strong>word<strong>en</strong><br />
Hogerekwaliteit,complexedetaillering<br />
Kwaliteitsinspectie<br />
Ontwerp<strong>en</strong>Variatie<br />
ontdekt<strong>en</strong>hersteld Goed<strong>en</strong>nauwkeuriguittevoer<strong>en</strong><br />
Onderhoud E<strong>en</strong>voudig Ietscomplexerdoorgrotere<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong><br />
Onderdel<strong>en</strong>moeilijkerteverv<strong>en</strong>g<strong>en</strong><br />
Vervangingonderdel<strong>en</strong> E<strong>en</strong>voudig<br />
doorcomplexedetailleringinfabriek<br />
Variatievanop<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
E<strong>en</strong>voudigtevarier<strong>en</strong>binn<strong>en</strong>systeem<br />
Binn<strong>en</strong>elem<strong>en</strong>tkadersgoedmogelijk,<br />
dichtevlakk<strong>en</strong><br />
van<strong>stijl</strong><strong>en</strong><strong>en</strong>regels<br />
betek<strong>en</strong>twelnieuwe<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong><br />
Complexereaansluiting<strong>en</strong>,verschill<strong>en</strong>deonder E<strong>en</strong>voudiguittevoer<strong>en</strong>,zolang<br />
Schuinelijn<strong>en</strong><br />
del<strong>en</strong>,veelhandwerkindeuitvoering<br />
<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>blijv<strong>en</strong>aansluit<strong>en</strong><br />
Uiterstcomplexeuitvoeringdoorveelunieke Complexe<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>goedtemak<strong>en</strong>,<br />
Vrijevorm<strong>en</strong><br />
onderdel<strong>en</strong><strong>en</strong>aansluiting<strong>en</strong><br />
relatiefe<strong>en</strong>voudigemontage<br />
Integratieinstallaties<br />
Inprincipemogelijk,maarlevertvaak<br />
Goedmogelijk,hogekwaliteithaalbaar<br />
<strong>en</strong>functies<br />
Flexibiliteit<strong>en</strong>Hergebruik<br />
extrawerkopincomplexegevelzone<br />
<strong>en</strong>montagewordtnietbemoeilijkt<br />
E<strong>en</strong>voudigesloop<strong>en</strong>demontage<br />
E<strong>en</strong>voudigesloop,demontagelastiger<br />
Sloop<strong>en</strong>demontage<br />
inkleinereonderdel<strong>en</strong><br />
doorgroteremaat<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong><br />
Aluminiumgoedterecycl<strong>en</strong>,ev<strong>en</strong>als<br />
Aluminiumgoedterecycl<strong>en</strong>,ev<strong>en</strong>als<br />
Recycling<br />
andereonderdel<strong>en</strong><br />
andereonderdel<strong>en</strong><br />
Nieuwegevel;totalesloop Mogelijk,maarlangebouwtijd<strong>en</strong>veel<br />
Goedtedo<strong>en</strong>,veelvoordeeluitkorte<br />
<strong>en</strong>vervanginggevel<br />
ruimt<strong>en</strong>odigopbouwplaats<br />
bouwtijd<strong>en</strong>kl<strong>en</strong>ebouwplaats<br />
Upgradegevel;vervanging E<strong>en</strong>voudigvervang<strong>en</strong>vanpanel<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
Lossepanel<strong>en</strong><strong>en</strong>glasvlakk<strong>en</strong>lastiger<br />
deelvandegevel<br />
onderdel<strong>en</strong><br />
tevervang<strong>en</strong>inhetwerk<br />
Lokaleaanpassing<strong>en</strong>;door Doormontageinhetwerkisaanpass<strong>en</strong><br />
Voordeelistebehal<strong>en</strong>uite<strong>en</strong>modulair<br />
functieveranderinggebouw inhetwerkookgoedmogelijk<br />
aanpasbaarsysteem,mistgoedgekoz<strong>en</strong><br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
l<strong>en</strong> te vervang<strong>en</strong>, <strong>en</strong> het resultaat zal ook minder hoogwaardig zijn. Bij e<strong>en</strong> gedeeltelijke r<strong>en</strong>ovatie is e<strong>en</strong><br />
in het werk gefabriceerde gevel duidelijk in het voordeel. Ook bij het geheel vervang<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> deel van<br />
de gevel is e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel in het voordeel, doordat de <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> regels e<strong>en</strong> kleinere<br />
maat hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> dus makkelijker te demonter<strong>en</strong> <strong>en</strong> te vervang<strong>en</strong> zijn. Bij e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel zitt<strong>en</strong> de<br />
<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> in elkaar geschov<strong>en</strong> <strong>en</strong> is het nauwelijks mogelijk om <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> er tuss<strong>en</strong>uit te hal<strong>en</strong>.<br />
Bij e<strong>en</strong> functieverandering van e<strong>en</strong> gebouw <strong>en</strong> di<strong>en</strong>t<strong>en</strong>gevolge lokale aanpassing<strong>en</strong> aan de gevel is de in<br />
het werk gefabriceerde gevel om dezelfde red<strong>en</strong><strong>en</strong> in het voordeel. Doordat de onderdel<strong>en</strong>, installaties <strong>en</strong><br />
voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> in het werk zijn aangebracht, is het meestal e<strong>en</strong>voudiger om deze naderhand te bereik<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> aan te pass<strong>en</strong>.<br />
Bij kleine verandering<strong>en</strong> <strong>en</strong> aanpassing<strong>en</strong> aan het gebruik van het gebouw kan e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel voordeel<br />
behal<strong>en</strong> uit e<strong>en</strong> modulair systeem. Dit betek<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> investering in e<strong>en</strong> bepaalde mate van aanpasbaarheid,<br />
maar kan bij wissel<strong>en</strong>d gebruik zijn waarde bewijz<strong>en</strong>. Juist als alle gevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> gelijk zijn, is<br />
het e<strong>en</strong>voudig om bepaalde voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> in elk elem<strong>en</strong>t op te nem<strong>en</strong> <strong>en</strong> alle<strong>en</strong> daar te b<strong>en</strong>utt<strong>en</strong> waar<br />
er op dat mom<strong>en</strong>t vraag naar is. E<strong>en</strong> goede voorspelling van de toekomstige vraag is hierbij wel noodzakelijk.<br />
E<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel kan relatief e<strong>en</strong>voudig lokaal word<strong>en</strong> gewijzigd <strong>en</strong> aangepast<br />
doordat alle onderdel<strong>en</strong> in het werk al sam<strong>en</strong>gesteld zijn.<br />
Concluder<strong>en</strong>d kan word<strong>en</strong> gesteld dat e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel e<strong>en</strong> totaalproduct is, dat bij fl exibiliteit alle<strong>en</strong><br />
voordeel kan bied<strong>en</strong> als het systeem modulair is opgebouwd <strong>en</strong> er goed kan word<strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong> welke mogelijke<br />
wijziging<strong>en</strong> toekomstige gebruikers zull<strong>en</strong> w<strong>en</strong>s<strong>en</strong>. In de meeste gevall<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde<br />
gevel door de kleinere onderdel<strong>en</strong> <strong>en</strong> beter bereikbare verbinding<strong>en</strong> veel e<strong>en</strong>voudiger lokaal<br />
aan te pass<strong>en</strong> <strong>en</strong> te verbouw<strong>en</strong>.<br />
Bij e<strong>en</strong> totale vervanging van de gevel zal e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel echter in het voordeel zijn, aangezi<strong>en</strong> er<br />
dan verwacht kan word<strong>en</strong> dat er veel belang gehecht wordt aan e<strong>en</strong> korte bouwtijd <strong>en</strong> e<strong>en</strong> kleine bouwplaats.<br />
Toepassing op het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter<br />
Bij de toepassing van dit onderzoek op het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter kan de afweging tuss<strong>en</strong> beide gevelsystem<strong>en</strong><br />
gemaakt word<strong>en</strong> voor het concrete ontwerp van het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter. Deze vergelijking<br />
kan maar voor e<strong>en</strong> deel gemaakt word<strong>en</strong> op basis van het ontwerp voor het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter, zoals<br />
dat uitgewerkt is, voor e<strong>en</strong> belangrijk deel zijn de afweging<strong>en</strong> die gemaakt kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> niet op voorhand<br />
in te schatt<strong>en</strong>. Voor e<strong>en</strong> exacte prijsvorming van de gevelsystem<strong>en</strong> is m<strong>en</strong> bijvoorbeeld afhankelijk<br />
van e<strong>en</strong> <strong>of</strong>f erte van e<strong>en</strong> gevelleverancier. Deze <strong>of</strong>f ertes kunn<strong>en</strong> naar gelang de omstandighed<strong>en</strong> van de<br />
leverancier <strong>en</strong> di<strong>en</strong>s productiecapaciteit hoger <strong>of</strong> lager uitvall<strong>en</strong>. Vervolg<strong>en</strong>s zijn bepaalde keuzes voor de<br />
uitvoering van de gevel, zoals de inzet van materieel <strong>en</strong> techniek<strong>en</strong> afhankelijk van de capaciteit<strong>en</strong> van<br />
e<strong>en</strong> aannemer <strong>en</strong> gevelbouwer.<br />
Projectomvang<br />
Allereerst kan gesteld word<strong>en</strong> dat het ontwerp voor het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter wat betreft schaalgrootte<br />
de ontwikkeling van e<strong>en</strong> projectgebond<strong>en</strong> gevelsysteem mogelijk maakt. In de onderzochte uitvoering<br />
met e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel zijn voor het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter bijna 300 <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> nodig. Voor e<strong>en</strong> in<br />
het werk gefabriceerde gevel zijn ongeveer 2000 meter aan <strong>stijl</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> ruim 3000 meter aan regels nodig,<br />
ev<strong>en</strong>als ruim 500 dichte panel<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>en</strong>kele honderd<strong>en</strong> ram<strong>en</strong>. Deze aantall<strong>en</strong> zijn groot g<strong>en</strong>oeg om te<br />
invester<strong>en</strong> in maatwerk. Zowel e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel als e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel kan op het<br />
ontwerp word<strong>en</strong> aangepast <strong>en</strong> geoptimaliseerd.<br />
In het uiteindelijke ontwerp is het totale oppervlak van de vliesgevel aanzi<strong>en</strong>lijk kleiner, ongeveer e<strong>en</strong><br />
derde van de totale gevel. Dit heeft tot gevolg dat het minder aantrekkelijk wordt om te invester<strong>en</strong> in<br />
e<strong>en</strong> projectmatig systeem, de e<strong>en</strong>malige opstartkost<strong>en</strong> voor het ontwikkel<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> dergelijk systeem<br />
zull<strong>en</strong> e<strong>en</strong> te groot aandeel hebb<strong>en</strong> in de totale kost<strong>en</strong> van de vliesgevel. De defi nitieve keuze voor e<strong>en</strong><br />
projectgebond<strong>en</strong> systeem zal pas in sam<strong>en</strong>spraak met verschill<strong>en</strong>de gevelfabrikant<strong>en</strong> gemaakt kunn<strong>en</strong><br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
153
154<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
Inhetwerkgefabriceerdegevel Elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>gevel<br />
Bouwkost<strong>en</strong><br />
Kostprijs €250€300 €800€1200<br />
Bouwkost<strong>en</strong> Goedkopergevelsysteem Duurdergevelsysteem<br />
Financieringslast Hoger,langerebouwtijd Lager,wantkorterebouwtijd<br />
Veelleveranciers<strong>en</strong>system<strong>en</strong>,<br />
Minderleveranciers<strong>en</strong>system<strong>en</strong>,<br />
Keuzevrijheid<br />
Bouwproces<br />
meerkeuze<strong>en</strong>alternatiev<strong>en</strong><br />
weinigalternatiev<strong>en</strong><br />
Ruimtebeslagbouwplaats Groot,velopslag<strong>en</strong>werkruimte Kleintotminimaal<br />
Opslagonderdel<strong>en</strong> Veelopslag,kwetsbaar,bewakingnoodzakelijk Ge<strong>en</strong>opslagnoodzakelijk<br />
Bouwtijdopdebouwplaats Lang,veelwerkzaamhed<strong>en</strong> Kort,alle<strong>en</strong>aanlevering<strong>en</strong>montage<br />
Veelhijswerkzaamhed<strong>en</strong>,<br />
Minderhijswerkzaamhed<strong>en</strong>,<br />
Capaciteitbouwkraan<br />
lichterekraanvoldoet<br />
zwaarderekraannodigvoormontage<br />
Assemblagevanbuit<strong>en</strong>af,<br />
Assemblagevanbinn<strong>en</strong>uit,<br />
Assemblage/steigers<br />
steigers<strong>of</strong>gevelhoogwerker<br />
ge<strong>en</strong>steigersnodig<br />
Maatverschill<strong>en</strong>indebouwzijn<br />
Maatverschill<strong>en</strong>indebouwnietmeer<br />
Aanpasbaarheid<br />
e<strong>en</strong>voudigeropteloss<strong>en</strong><br />
Lagerekwaliteit,e<strong>en</strong>voudiger<br />
aantepass<strong>en</strong><br />
Kwaliteitdetaillering<br />
details<br />
Bewerkelijk,nietallefout<strong>en</strong>word<strong>en</strong><br />
Hogerekwaliteit,complexedetaillering<br />
Kwaliteitsinspectie<br />
Ontwerp<strong>en</strong>Variatie<br />
ontdekt<strong>en</strong>hersteld Goed<strong>en</strong>nauwkeuriguittevoer<strong>en</strong><br />
Onderhoud E<strong>en</strong>voudig Ietscomplexerdoorgrotere<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong><br />
Onderdel<strong>en</strong>moeilijkerteverv<strong>en</strong>g<strong>en</strong><br />
Vervangingonderdel<strong>en</strong> E<strong>en</strong>voudig<br />
doorcomplexedetailleringinfabriek<br />
Variatievanop<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
E<strong>en</strong>voudigtevarier<strong>en</strong>binn<strong>en</strong>systeem<br />
Binn<strong>en</strong>elem<strong>en</strong>tkadersgoedmogelijk,<br />
dichtevlakk<strong>en</strong><br />
van<strong>stijl</strong><strong>en</strong><strong>en</strong>regels<br />
betek<strong>en</strong>twelnieuwe<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong><br />
Complexereaansluiting<strong>en</strong>,verschill<strong>en</strong>deonder E<strong>en</strong>voudiguittevoer<strong>en</strong>,zolang<br />
Schuinelijn<strong>en</strong><br />
del<strong>en</strong>,veelhandwerkindeuitvoering<br />
<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>blijv<strong>en</strong>aansluit<strong>en</strong><br />
Uiterstcomplexeuitvoeringdoorveelunieke Complexe<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>goedtemak<strong>en</strong>,<br />
Vrijevorm<strong>en</strong><br />
onderdel<strong>en</strong><strong>en</strong>aansluiting<strong>en</strong><br />
relatiefe<strong>en</strong>voudigemontage<br />
Integratieinstallaties<br />
Inprincipemogelijk,maarlevertvaak<br />
Goedmogelijk,hogekwaliteithaalbaar<br />
<strong>en</strong>functies<br />
Flexibiliteit<strong>en</strong>Hergebruik<br />
extrawerkopincomplexegevelzone<br />
<strong>en</strong>montagewordtnietbemoeilijkt<br />
E<strong>en</strong>voudigesloop<strong>en</strong>demontage<br />
E<strong>en</strong>voudigesloop,demontagelastiger<br />
Sloop<strong>en</strong>demontage<br />
inkleinereonderdel<strong>en</strong><br />
doorgroteremaat<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong><br />
Aluminiumgoedterecycl<strong>en</strong>,ev<strong>en</strong>als<br />
Aluminiumgoedterecycl<strong>en</strong>,ev<strong>en</strong>als<br />
Recycling<br />
andereonderdel<strong>en</strong><br />
andereonderdel<strong>en</strong><br />
Nieuwegevel;totalesloop Mogelijk,maarlangebouwtijd<strong>en</strong>veel<br />
Goedtedo<strong>en</strong>,veelvoordeeluitkorte<br />
<strong>en</strong>vervanginggevel<br />
ruimt<strong>en</strong>odigopbouwplaats<br />
bouwtijd<strong>en</strong>kl<strong>en</strong>ebouwplaats<br />
Upgradegevel;vervanging E<strong>en</strong>voudigvervang<strong>en</strong>vanpanel<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
Lossepanel<strong>en</strong><strong>en</strong>glasvlakk<strong>en</strong>lastiger<br />
deelvandegevel<br />
onderdel<strong>en</strong><br />
tevervang<strong>en</strong>inhetwerk<br />
Lokaleaanpassing<strong>en</strong>;door Doormontageinhetwerkisaanpass<strong>en</strong><br />
Voordeelistebehal<strong>en</strong>uite<strong>en</strong>modulair<br />
functieveranderinggebouw inhetwerkookgoedmogelijk<br />
aanpasbaarsysteem,mistgoedgekoz<strong>en</strong><br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
word<strong>en</strong>, maar de kans is groter dat gekoz<strong>en</strong> zal word<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> standaard systeem dat vervolg<strong>en</strong>s met<br />
kleine aanpassing<strong>en</strong> geschikt kan word<strong>en</strong> gemaakt voor dit specifi eke ontwerp.<br />
Bouwkost<strong>en</strong><br />
Op het gebied van bouwkost<strong>en</strong> zal naar verwachting e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel e<strong>en</strong> hogere vierkante meterprijs<br />
hebb<strong>en</strong>. Door de kortere bouwtijd <strong>en</strong> daarmee de kortere fi nancieringslast zal deze hogere kostprijs<br />
al t<strong>en</strong> dele kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gecomp<strong>en</strong>seerd. Naar verwachting zull<strong>en</strong> de bouwkost<strong>en</strong> voor de keuze<br />
van e<strong>en</strong> gevel voor het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter ge<strong>en</strong> doorslaggev<strong>en</strong>de rol spel<strong>en</strong> bij de besluitvorming.<br />
Vanwege de rol van het gebouw als showcase voor de <strong>TU</strong> <strong>Delft</strong> <strong>en</strong> als toonbeeld van moderne techniek<br />
zal de architectonische beeldkwaliteit van de gevel veel zwaarder weg<strong>en</strong> dan de bouwkost<strong>en</strong>. Door e<strong>en</strong><br />
architectonisch hoogwaardiger gevel <strong>en</strong> gebouw te mak<strong>en</strong> kan m<strong>en</strong> ook e<strong>en</strong> kwalitatief hoogwaardiger<br />
product lever<strong>en</strong> als confer<strong>en</strong>tiec<strong>en</strong>trum <strong>en</strong> daarmee ook hogere exploitatieopbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> g<strong>en</strong>erer<strong>en</strong>.<br />
Bouwproces<br />
Met betrekking tot het bouwproces zal het ruimtebeslag van de bouwplaats ge<strong>en</strong> doorslaggev<strong>en</strong>de rol<br />
spel<strong>en</strong> voor de keuze voor e<strong>en</strong> gevelsysteem. Op de bouwplaats in het Technopolis bedrijv<strong>en</strong>terrein is<br />
voldo<strong>en</strong>de ruimte voorhand<strong>en</strong> om alle gevelonderdel<strong>en</strong> op te slaan tot ze gemonteerd kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />
De kwetsbaarheid van opslag op de bouwplaats voor diefstal <strong>en</strong> beschadiging <strong>en</strong> de daaruit volg<strong>en</strong>de<br />
kost<strong>en</strong> van bewaking <strong>en</strong> vervanging zull<strong>en</strong> wel e<strong>en</strong> rol kunn<strong>en</strong> spel<strong>en</strong>. De kortere bouwtijd van e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel<br />
kan e<strong>en</strong> voordeel oplever<strong>en</strong> voor de opdrachtgever, maar dat is afhankelijk van de tijdsdruk<br />
die de <strong>TU</strong> <strong>en</strong> de geme<strong>en</strong>te <strong>Delft</strong> als opdrachtgever achter de opdracht zett<strong>en</strong>. Aangezi<strong>en</strong> het Technopolis<br />
gebied in de kom<strong>en</strong>de 20 tot 30 jaar in meerdere fas<strong>en</strong> ontwikkeld wordt, zal de opdracht vermoedelijk<br />
ge<strong>en</strong> al te grote tijdsdruk k<strong>en</strong>n<strong>en</strong>.<br />
Wat wel e<strong>en</strong> rol speelt is dat door het grote aantal onderdel<strong>en</strong> de uitvoering van de gevel van het Sci<strong>en</strong>ce<br />
Business C<strong>en</strong>ter als in het werk gefabriceerde gevel al snel complex wordt. Hier zal bij de ontwerpoverweging<strong>en</strong><br />
op teruggekom<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tueel voordeel uit het b<strong>en</strong>utt<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> tor<strong>en</strong>kraan die bij de<br />
ruwbouw gebruikt is, zal door de aannemer bepaald moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. De schaalgrootte van het Sci<strong>en</strong>ce<br />
Business c<strong>en</strong>ter maakt het echter wel aannemelijk dat de aanemer e<strong>en</strong> tor<strong>en</strong>kraan <strong>of</strong> andere zware bouwkraan<br />
zal inzett<strong>en</strong> bij de bouw van de draagconstructie. Deze kraan kan vervolg<strong>en</strong>s nog <strong>en</strong>ige tijd blijv<strong>en</strong><br />
staan om e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel te monter<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> ander voordeel van e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel is het ontbrek<strong>en</strong><br />
van steigers <strong>of</strong> gevelhoogwerkers. Aangezi<strong>en</strong> er om het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter he<strong>en</strong> e<strong>en</strong> parkeergarage<br />
wordt gebouwd, zal het wellicht niet goed mogelijk zijn om van de buit<strong>en</strong>kant de gevels te bereik<strong>en</strong>. De<br />
technisch hoogstaande kwaliteit van e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel is tot slot ook e<strong>en</strong> argum<strong>en</strong>t, aangezi<strong>en</strong> de <strong>TU</strong><br />
van het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter e<strong>en</strong> showcase wil mak<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> hoogwaardige gevel zal dit doel beter kunn<strong>en</strong><br />
bereik<strong>en</strong>.<br />
In het defi nitieve ontwerp voor het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter is e<strong>en</strong> kleiner deel van de gevel als vliesgevel<br />
uitgevoerd dan in het ontwerp, zoals dat voor dit onderzoek gebruikt is. Hierdoor verander<strong>en</strong> de eerder<br />
g<strong>en</strong>oemde overweging<strong>en</strong> <strong>en</strong>igszins. Aangezi<strong>en</strong> voor de montage van de natuurste<strong>en</strong>gevel in ieder geval<br />
al verschill<strong>en</strong>de montagevoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> zoals steigers <strong>of</strong> gevelhoogwerkers b<strong>en</strong>odigd zijn, zal e<strong>en</strong> aannemer<br />
er eerder voor kunn<strong>en</strong> kiez<strong>en</strong> om ook de vliesgevel in het werk uit te voer<strong>en</strong>. Deze steigers zoud<strong>en</strong><br />
zelfs in de weg kunn<strong>en</strong> staan bij het monter<strong>en</strong> van grote vliesgevel<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>. Door het uitvoer<strong>en</strong> van<br />
e<strong>en</strong> deel van de gevel als in het werk gefabriceerde gevelbouw, wordt het aannemelijker dat de rest van<br />
de gevel ook in het werk wordt gefabriceerd, aangezi<strong>en</strong> de logistiek <strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> voor in het werk<br />
sam<strong>en</strong>gestelde gevelbouw al aanwezig zijn. Daarbij komt dat e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde vliesgevel<br />
minder complex wordt als het e<strong>en</strong> kleiner deel van de gevel betreft.<br />
Ontwerp<br />
De variatie in het gevelontwerp van het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter is niet bijzonder groot. Langs alle gevels<br />
loopt e<strong>en</strong> schuine glasstrook, ter plaatse waarvan de onderdel<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> gevel schuin op elkaar moet<strong>en</strong><br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
155
156<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
aansluit<strong>en</strong>. Maar verder is de gevel grot<strong>en</strong>deels orthogonaal. Bij de variant voor de in het werk gefabriceerde<br />
gevel blijkt het zelfs mogelijk te zijn het grootste deel van de gevel met één model gevelpaneel te<br />
dicht<strong>en</strong>. Ook bij e<strong>en</strong> uitvoering als <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel blijkt het mogelijk te zijn om kleinere <strong>en</strong> grotere series<br />
gelijke <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> te mak<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel heeft in dit ontwerp iets meer standaardisatie<br />
<strong>en</strong> heeft daarmee e<strong>en</strong> klein voordeel. In feite kan word<strong>en</strong> geconcludeerd dat met het huidige ontwerp<br />
beide gevelsystem<strong>en</strong> zich nog prima l<strong>en</strong><strong>en</strong> voor het ontwerp, <strong>en</strong> dat de in het werk gefabriceerde<br />
gevel iets e<strong>en</strong>voudiger om de uitzondering<strong>en</strong> in de gevel he<strong>en</strong> weet te werk<strong>en</strong>. Mocht in het vervolg van<br />
dit ontwerpproces de complexiteit van de gevel verder to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>, <strong>en</strong> vooral het aantal schuine aansluiting<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> uitzondering<strong>en</strong>, dan wordt het juist aantrekkelijker om e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel toe te pass<strong>en</strong>.<br />
In het defi nitieve ontwerp voor het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter is de complexiteit van de vliesgevel eerder afg<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />
dan toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, vooral doordat e<strong>en</strong> kleiner deel van de gevel als vliesgevel wordt uitgevoerd.<br />
Hierdoor is de keuze voor e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde vliesgevel voor de hand ligg<strong>en</strong>der geword<strong>en</strong>.<br />
Daarbij komt dat met de gekoz<strong>en</strong> variant van glasgevel, met glaz<strong>en</strong> stabilisatievinn<strong>en</strong>, deze <strong>stijl</strong><strong>en</strong> in ieder<br />
geval in het werk sam<strong>en</strong>gesteld moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Hieruit volgt al snel dat de gehele vliesgevel in het werk<br />
sam<strong>en</strong>gesteld wordt.<br />
De natuurste<strong>en</strong>gevel wordt in het werk sam<strong>en</strong>gesteld <strong>en</strong> heeft plaatafmeting<strong>en</strong> die varier<strong>en</strong> van 800x300<br />
tot 1700x700 mm. Deze mat<strong>en</strong> zijn kleiner dan de afmeting<strong>en</strong> van de in het werk gefabriceerde plat<strong>en</strong> in<br />
dit onderzoek <strong>en</strong> zodo<strong>en</strong>de kan deze gevel met e<strong>en</strong> grote mate van repetitie in het werk word<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>gesteld.<br />
Slechts e<strong>en</strong> klein deel van de plat<strong>en</strong> zal e<strong>en</strong> uitzonderlijke vorm hebb<strong>en</strong>, voornamelijk langs de<br />
schuine lijn<strong>en</strong> in de gevel. Door deze grote mate van repetitie is het voor de hand ligg<strong>en</strong>d om deze gevel<br />
in het werk sam<strong>en</strong> te stell<strong>en</strong>. Daarbij komt dat de natuurste<strong>en</strong> plat<strong>en</strong> in het werk aangebracht met e<strong>en</strong><br />
kleine naad van 8 mm op elkaar aansluit<strong>en</strong> <strong>en</strong> zeker van e<strong>en</strong> afstand e<strong>en</strong> aane<strong>en</strong>geslot<strong>en</strong> uiterlijk gev<strong>en</strong>.<br />
Door verspringing<strong>en</strong> in de mat<strong>en</strong> van de plat<strong>en</strong> zijn in verticale richting ge<strong>en</strong> doorgaande nad<strong>en</strong> te zi<strong>en</strong>.<br />
Als de gevel zou word<strong>en</strong> opgebouwd uit grotere <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>, zoud<strong>en</strong> de verticale nad<strong>en</strong> van de <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong><br />
bijna altijd als doorgaande, grotere nad<strong>en</strong> zichtbaar blijv<strong>en</strong> in het gevelbeeld. Deze grotere nad<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong><br />
het gevelbeeld van e<strong>en</strong> massief blok kunn<strong>en</strong> verstor<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarmee het concept minder krachtig tot uiting<br />
lat<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>.<br />
Onderhoud <strong>en</strong> fl exibiliteit<br />
Op het gebied van periodiek onderhoud <strong>en</strong> vervanging van onderdel<strong>en</strong> presteert de in het werk gefabriceerde<br />
gevel beter, aangezi<strong>en</strong> daar e<strong>en</strong>voudiger onderdel<strong>en</strong> uit verwijderd <strong>en</strong> vervang<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong>. Bij e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel is dit e<strong>en</strong> bewerkelijker proces, alhoewel de technische kwaliteit van e<strong>en</strong><br />
<strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel hoger is <strong>en</strong> deze minder onderhoud <strong>en</strong> vervanging zal verg<strong>en</strong>.<br />
Voor e<strong>en</strong> gew<strong>en</strong>ste integratie van installaties <strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> in de gevel presteert e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel<br />
in vrijwel alle gevall<strong>en</strong> beduid<strong>en</strong>d beter. Wanneer er uiteindelijk veel geïntegreerde installaties <strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
in de gevel word<strong>en</strong> toegepast, verdi<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong>gevel zeker de aanbeveling.<br />
In het defi nitieve ontwerp voor het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter is ge<strong>en</strong> gebruik gemaakt van dec<strong>en</strong>trale installaties<br />
in de gevel, aangezi<strong>en</strong> de belangrijkste ruimtes van het gebouw relatief diep zijn <strong>en</strong> naar verhouding<br />
weinig geveloppervlak hebb<strong>en</strong>. Het is dus niet goed mogelijk om deze ruimtes via de gevel te<br />
klimatiser<strong>en</strong>. In de materialisatie van het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter zijn de installaties voor zover mogelijk<br />
uit het zicht weggewerkt, deze keuze volgt uit het architectonisch concept. Hierdoor is het ook minder<br />
logisch om dec<strong>en</strong>trale installaties in de gevel te verwerk<strong>en</strong>, aangezi<strong>en</strong> deze installaties al snel e<strong>en</strong> erg<br />
zichtbare plaats krijg<strong>en</strong>. In plaats daarvan is gekoz<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> lage-temperatuursysteem met klimaatplafonds,<br />
zodat er optimaal gebruik kan word<strong>en</strong> gemaakt van duurzame technologie.<br />
Vanwege de functie van het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter <strong>en</strong> de specifi ek daarop afgestemde ruimtes, zijn er<br />
weinig mogelijkhed<strong>en</strong> tot fl exibiliteit in gebruik van de ruimtes. Door de specifi eke vorm <strong>en</strong> afmeting<strong>en</strong><br />
zijn e<strong>en</strong> foyer, expositiezaal <strong>of</strong> confer<strong>en</strong>tiezaal niet makkelijk voor andere functies te gebruik<strong>en</strong>. Als m<strong>en</strong><br />
hier toch voor kiest, zal dit in ieder geval e<strong>en</strong> forse verbouwing betek<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> dan zal de gevel ook volledig<br />
vervang<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> in het werk sam<strong>en</strong>gestelde gevel heeft hier e<strong>en</strong> klein voordeel, aangezi<strong>en</strong><br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
157
158<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
deze makkelijker lokaal vervang<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong>. Wel kan de w<strong>en</strong>s bestaan om de gevelbekleding na e<strong>en</strong><br />
aantal jar<strong>en</strong> te vervang<strong>en</strong>, om zo de rol als showcase voor de <strong>TU</strong> te kunn<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong> vervull<strong>en</strong>. Ook in dat<br />
opzicht is e<strong>en</strong> in het werk gefabriceerde gevel in het voordeel.<br />
Na voltooiïng van het defi nitieve ontwerp voor het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter kan hier nog aan toegevoegd<br />
word<strong>en</strong> dat door de specifi eke nauwe relatie tuss<strong>en</strong> concept <strong>en</strong> gevelbeeld het niet heel waarschijnlijk<br />
is dat de gevel ingrijp<strong>en</strong>d veranderd zou word<strong>en</strong>, dit zou immers de architectonische kwaliteit van het<br />
ontwerp teveel aantast<strong>en</strong>.<br />
Uiteindelijk kan word<strong>en</strong> gesteld dat wat betreft dit specifi eke ontwerp de beide gevelsystem<strong>en</strong> elkaar niet<br />
veel ontlop<strong>en</strong> <strong>en</strong> beide system<strong>en</strong> kleine voordel<strong>en</strong> <strong>en</strong> nadel<strong>en</strong> bied<strong>en</strong>. Bij het defi nitieve ontwerp voor<br />
het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter is geblek<strong>en</strong> dat door e<strong>en</strong> aantal ontwerpbeslissing<strong>en</strong>, met name het massief<br />
<strong>en</strong> in het werk uitvoer<strong>en</strong> van de geslot<strong>en</strong> natuurste<strong>en</strong>gevel <strong>en</strong> de w<strong>en</strong>s van maximale transparantie in de<br />
glasgevel, de keuze voor e<strong>en</strong> in het werk sam<strong>en</strong>gestelde vliesgevel veel voor de hand ligg<strong>en</strong>der is.<br />
Verder geldt dat voor e<strong>en</strong> aantal belangrijke, vooral praktische <strong>en</strong> logistieke overweging<strong>en</strong> met betrekking<br />
tot de systeemkeuze voor de gevel vooralsnog de informatie ontbreekt om voor het Sci<strong>en</strong>ce Business<br />
C<strong>en</strong>ter e<strong>en</strong> gevelsysteem te kiez<strong>en</strong>. Deze afweging<strong>en</strong> zijn afhankelijk van de praktijk van de aannemer <strong>en</strong><br />
de logistiek <strong>en</strong> prijsvorming van de leveranciers <strong>en</strong> gevebouwers. E<strong>en</strong> voorlopige keuze voor e<strong>en</strong> bepaald<br />
gevelsysteem kan in deze fase van het ontwerp vanuit de rol van architect <strong>en</strong> geveldeskundige gemaakt<br />
word<strong>en</strong>, maar uiteindelijk kan e<strong>en</strong> aannemer besluit<strong>en</strong> om toch, op basis van zijn capaciteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> omstandighed<strong>en</strong>,<br />
e<strong>en</strong> ander systeem toe te pass<strong>en</strong>. In dat geval zal het ontwerp wat betreft vormgeving niet <strong>of</strong><br />
nauwelijks meer mog<strong>en</strong> verander<strong>en</strong>, terwijl er toch voor e<strong>en</strong> andere detaillering <strong>en</strong> uitvoering gekoz<strong>en</strong><br />
wordt. Beide gevelsystem<strong>en</strong> zijn veelzijdig g<strong>en</strong>oeg om in e<strong>en</strong> dergelijke situatie alsnog het gew<strong>en</strong>ste<br />
beeld te realiser<strong>en</strong>, maar het ontwerp <strong>en</strong> de productie zull<strong>en</strong> minder effi ci<strong>en</strong>t zijn. Wanneer e<strong>en</strong> aannemer<br />
dit goed weet te comp<strong>en</strong>ser<strong>en</strong> door het strategisch inzett<strong>en</strong> van materieel <strong>of</strong> techniek<strong>en</strong>, levert dit<br />
uiteindelijk e<strong>en</strong> voordeel op.<br />
In de loop van dit onderzoek is geblek<strong>en</strong> dat m<strong>en</strong>, in de rol van architect/ontwerper, maar e<strong>en</strong> beperkte<br />
invloed heeft bij de verschill<strong>en</strong>de keuzemom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> doorslaggev<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> met betrekking tot de<br />
keuze voor e<strong>en</strong> gevelsysteem. Slechts in e<strong>en</strong> klein aantal gevall<strong>en</strong> zal e<strong>en</strong> ontwerp zo specifi ek zijn dat<br />
het alle<strong>en</strong> in één specifi ek systeem kan word<strong>en</strong> uitgewerkt. Maar meestal zal blijk<strong>en</strong> dat in de volg<strong>en</strong>de<br />
fases van het bouwproces de betrokk<strong>en</strong> partij<strong>en</strong> op basis van de geleverde randvoorwaard<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />
ontwerp <strong>en</strong> op basis van hun eig<strong>en</strong> mogelijkhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> compet<strong>en</strong>ties de gemaakte voorstell<strong>en</strong> met betrekking<br />
tot e<strong>en</strong> systeemkeuze zull<strong>en</strong> heroverweg<strong>en</strong>. Om te voorkom<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> ontwerp hierdoor teveel zou<br />
verander<strong>en</strong>, <strong>of</strong> dat er veel werk dubbel gebeurt, kan e<strong>en</strong> architect prober<strong>en</strong> al in e<strong>en</strong> vroege fase van het<br />
ontwerpproces contact te legg<strong>en</strong> met de latere aannemer, gevelbouwer <strong>en</strong> andere partij<strong>en</strong> die betrokk<strong>en</strong><br />
zijn in de latere fase van het bouwproces. Waar dit praktisch gezi<strong>en</strong> haalbaar is, kan uit e<strong>en</strong> dergelijke sam<strong>en</strong>werking<br />
voordeel word<strong>en</strong> gehaald uit e<strong>en</strong> vroegtijdige afstemming <strong>en</strong> optimale toepassing van e<strong>en</strong><br />
gekoz<strong>en</strong> systeem.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
159
160<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Evaluatie<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
Dit onderzoek is uitgevoerd in het kader van e<strong>en</strong> dubbel afstudeertraject, voor architectuur <strong>en</strong> bouwtechnologie.<br />
Hierbij is, naast het zelfstandig uitwerk<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> architectonisch ontwerp <strong>en</strong> e<strong>en</strong> bouwtechnisch<br />
onderzoek, ook de integratie tuss<strong>en</strong> het ontwerp <strong>en</strong> het onderzoek van belang. Het bouwtechnisch<br />
onderzoek is bedoeld om <strong>en</strong>erzijds g<strong>en</strong>erieke k<strong>en</strong>nis op te lever<strong>en</strong> als zelfstandig bouwtechnisch onderzoek,<br />
<strong>en</strong> tegelijk is deze k<strong>en</strong>nis van nut voor het uitwerk<strong>en</strong> van het architectonisch ontwerp.<br />
Voor e<strong>en</strong> goede evaluatie van de interactie tuss<strong>en</strong> het bouwtechniek onderzoek <strong>en</strong> het architectonisch<br />
ontwerp is de gevolgde loop van het proces van belang. Rond het begin van het ontwerpproces voor het<br />
Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter kwam er vrij snel e<strong>en</strong> keuzemom<strong>en</strong>t om e<strong>en</strong> onderwerp te kiez<strong>en</strong> voor het bouwtechnisch<br />
onderzoek. E<strong>en</strong> bouwtechnisch onderzoek kost tijd om voorbereid <strong>en</strong> uitgevoerd te word<strong>en</strong>,<br />
zodo<strong>en</strong>de was het raadzaam om hier op tijd mee te beginn<strong>en</strong>.<br />
In deze fase van het ontwerp voor het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter was het echter nog redelijk onzeker in welke<br />
richting het ontwerp zich zou ontwikkel<strong>en</strong>, zodat de toekomstige toepasbaarheid van het onderzoek<br />
maar t<strong>en</strong> dele kon word<strong>en</strong> voorspeld. Aangezi<strong>en</strong> het onderzoek ook los van de toepassing op het Sci<strong>en</strong>ce<br />
Business C<strong>en</strong>ter zijn waarde heeft als wet<strong>en</strong>schappelijk onderzoek, kon de keuze voor e<strong>en</strong> onderwerp ook<br />
op basis van deze relevantie gemaakt word<strong>en</strong>.<br />
Bij het onderzoek is gebruik gemaakt van het ontwerp voor het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter als case-study, om<br />
de toepassing van beide gevelsystem<strong>en</strong> te onderzoek<strong>en</strong>. Deze toepassing gaf <strong>en</strong>erzijds inzicht in de specifi<br />
eke verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> beide system<strong>en</strong> bij toepassing op e<strong>en</strong> concreet ontwerp, <strong>en</strong> anderzijds werd<strong>en</strong><br />
hierdoor ook de consequ<strong>en</strong>ties van gemaakte ontwerpbeslissing<strong>en</strong> voor de verdere uitwerking van het<br />
ontwerp duidelijk. Het eerste inzicht heeft geleid tot g<strong>en</strong>erieke k<strong>en</strong>nis, de toepassing van twee verschill<strong>en</strong>de<br />
system<strong>en</strong> op e<strong>en</strong>zelfde ontwerp geeft duidelijk vergelijkingsmateriaal voor beide gevelsystem<strong>en</strong>.<br />
Het tweede resultaat leidde tot gerichte k<strong>en</strong>nis met betrekking tot het ontwerp voor het Sci<strong>en</strong>ce Business<br />
C<strong>en</strong>ter. Dit heeft er voor gezorgd dat bij de verdere ontwikkeling van het ontwerp meer inzicht kwam in<br />
bijvoorbeeld de aanpassing van de gevelop<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> op strami<strong>en</strong>mat<strong>en</strong> <strong>en</strong> het aanpass<strong>en</strong> van uitzondering<strong>en</strong>,<br />
zodat het gebouw zoveel mogelijk met standaard onderdel<strong>en</strong> gemaakt kan word<strong>en</strong>. Ook met betrekking<br />
tot de afmeting<strong>en</strong> van gevelpanel<strong>en</strong> gaf het onderzoek veel duidelijkheid. Bij de toepassing van<br />
grote <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> bleek dat veel <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> e<strong>en</strong> unieke vorm kreg<strong>en</strong>, terwijl bij de toepassing van kleinere<br />
panel<strong>en</strong> de hoeveelheid onderdel<strong>en</strong> snel to<strong>en</strong>am. Beide eff ect<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> voor- <strong>en</strong> nadel<strong>en</strong>. Er blijkt e<strong>en</strong><br />
optimale grootte te zijn van <strong>elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong></strong> bij elk specifi ek ontwerp, waarbij de hoeveelheid onderdel<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
de hoeveelheid uitzondering<strong>en</strong> optimaal zijn. Bij de uitwerking van het gevelontwerp is zoveel mogelijk<br />
gebruik gemaakt van deze k<strong>en</strong>nis.<br />
Na het uitvoer<strong>en</strong> van het bouwtechnisch onderzoek is het ontwerp aan het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter verder<br />
uitgewerkt. Hierbij veranderde het ontwerp op e<strong>en</strong> aantal punt<strong>en</strong>, de materialisatie van gebouw <strong>en</strong><br />
gevel werd<strong>en</strong> steeds concreter ingevuld <strong>en</strong> ook vanuit het architectonisch concept werd<strong>en</strong> de eis<strong>en</strong> aan<br />
het ontwerp steeds scherper ingevuld. Vanuit het consequ<strong>en</strong>t doorwerk<strong>en</strong> vanuit het architectonisch concept<br />
is e<strong>en</strong> specifi eke vorm<strong>en</strong>taal ontwikkeld, die de vormgeving van het gebouw verder heeft beinvloed.<br />
Dit heeft ertoe geleid dat het ontwerp veranderde, <strong>en</strong> dat de case-study uit het bouwtechnisch onderzoek<br />
niet meer letterlijk toe te pass<strong>en</strong> is op het huidige ontwerp. Het gevelontwerp is te ingrijp<strong>en</strong>d veranderd,<br />
de mat<strong>en</strong> <strong>en</strong> afmeting<strong>en</strong> van het ontwerp zijn aangepast <strong>en</strong> ook de plaats <strong>en</strong> vorm van raamop<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
is veranderd. Deze verandering<strong>en</strong> van het ontwerp war<strong>en</strong> onvermijdelijk, aangezi<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> vroege fase<br />
van het architectonisch ontwerp het bouwtechnisch onderzoek al werd uitgevoerd. Op deze manier kon<br />
de opgedane k<strong>en</strong>nis uit het onderzoek word<strong>en</strong> gebruikt bij de verdere uitwerking vahet ontwerp. Het was<br />
daarom niet relevant om te wacht<strong>en</strong> tot het architectonisch ontwerp verder ontwikkeld was, aangezi<strong>en</strong><br />
bij deze ontwikkeling juist de k<strong>en</strong>nis uit et onderzoek van belang was.<br />
Bij deze uitwerking van het ontwerp is het bouwtechnish onderzoek vooral relevant geblek<strong>en</strong> op de eerder<br />
g<strong>en</strong>oemde punt<strong>en</strong> met betrekking tot schaalgrootte van onderdel<strong>en</strong> <strong>en</strong> standaardisering van vorm<strong>en</strong><br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
161
162<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
<strong>en</strong> afmeting<strong>en</strong> van het ontwerp. De opgedane technische k<strong>en</strong>nis met betrekking tot vliesgevelsystem<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> de bijbehor<strong>en</strong>de bouwprocess<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> hun waarde bewez<strong>en</strong> bij het uitwerk<strong>en</strong> <strong>en</strong> detailler<strong>en</strong> van<br />
de gevel.<br />
Bij de uitwerking van het ontwerp is gekoz<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> maximaal transparante glasgevel, <strong>en</strong> deze keuze<br />
voor maximale transparantie heeft geleid tot e<strong>en</strong> gevelsysteem met glaz<strong>en</strong> vinn<strong>en</strong> <strong>en</strong> structurele beglazing.<br />
Dit is ge<strong>en</strong> vliesgevel meer, hoewel het toegepaste systeem wel sterk verwant is aan <strong>en</strong> gebaseerd is<br />
op e<strong>en</strong> traditionele vliesgevel. Bij de ontwikkeling van deze gevel is vanuit die verwantschap veel gebruik<br />
gemaakt van de opgedane k<strong>en</strong>nis uit het bouwtechnisch onderzoek.<br />
In de loop van dit onderzoek is veel k<strong>en</strong>nis opgebouwd met betrekking tot vliesgevelsystem<strong>en</strong>. Het onderzoek<br />
heeft e<strong>en</strong> g<strong>en</strong>eriek wet<strong>en</strong>schappelijke toepassing in het inzichtelijk mak<strong>en</strong> van de verschill<strong>en</strong><br />
tuss<strong>en</strong> beide gevelsystem<strong>en</strong> <strong>en</strong> de randvoorwaard<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> rol spel<strong>en</strong> bij de keuze tuss<strong>en</strong> deze twee<br />
system<strong>en</strong>. Daarnaast heeft het onderzoek toegevoegde waarde bij dit specifi eke ontwerpproject, door de<br />
toepassing van beide system<strong>en</strong> op het ontwerp, in de case-study, ev<strong>en</strong>als door de opgebouwde k<strong>en</strong>nis<br />
t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van vliesgevelsystem<strong>en</strong>, schaalgrootte <strong>en</strong> bouwproces. De toegepaste vliesgevels uit de casestudy<br />
hebb<strong>en</strong> veel informatie geg<strong>en</strong>ereerd over het ontwerp van het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter. Daarbij kon<br />
de k<strong>en</strong>nis over detaillering <strong>en</strong> uitvoering van vliesgevels word<strong>en</strong> toegeast bij de verdere detaillering van<br />
het Sci<strong>en</strong>ce Business C<strong>en</strong>ter. Deze opgebouwde k<strong>en</strong>nis kon op vele manier<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ingezet bij de verdere<br />
uitwerking van het ontwerp. Hoewel het uiteindelijke ontwerp dus ge<strong>en</strong> traditionele vliesgevel meer<br />
bevat, is er zeker gepr<strong>of</strong>i teerd van de k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> ervaring, opgedaan bij dit onderzoek.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
163
164<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Refer<strong>en</strong>tielijst<br />
Geraadpleegde boek<strong>en</strong>:<br />
- Crosbie, M.J. , Curtain Walls. Burkhäuser, Basel, 2005<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
- Archidat , K<strong>en</strong>getall<strong>en</strong> Kompas Bouwkost<strong>en</strong> 2009, IGG Bouwkost<strong>en</strong>advies, Wass<strong>en</strong>aar, 2009<br />
- Ballast, D.K. , Architect’s handbook <strong>of</strong> construction detailing. John Wiley & sons, Hobok<strong>en</strong> NJ, 2009<br />
- Brock, L. , Designing the exterior wall. John Wiley & sons, Hobok<strong>en</strong> NJ, 2005<br />
- Brookes, A.J. , The making <strong>of</strong> facades. <strong>TU</strong> <strong>Delft</strong>, 2002<br />
- Dobbelste<strong>en</strong> van d<strong>en</strong>, A. , Bouwmaterial<strong>en</strong>, milieu & gezondheid. Weka uitgeverij, Amsterdam,<br />
2005<br />
-Doran, D. , Site Engineers Manual. Dunbeath, Whittles, 2009<br />
- Eisele, J. , Hochhaus Atlas. Callwey, Münch<strong>en</strong>, 2002<br />
- Engel, H. , Structure systems. Verlag Gerd Hatje, Darmstadt, 1997<br />
- Haarts<strong>en</strong>, J. (e.a.) , De intellig<strong>en</strong>te gevel. <strong>Delft</strong> Univertsity Press, 2003<br />
- H<strong>en</strong>driks, N.A. (red.) , Handboek gevels. SDU Uitgevers, D<strong>en</strong> Haag, 2005 - 2009<br />
- Herzog, T. , Fassad<strong>en</strong> Atlas. Birkhäuser, Basel, 2004<br />
- Jong de, T.M. & Voordt van der, D.J.M. (ed) , Ways to study and research. DUP Sci<strong>en</strong>ce, <strong>Delft</strong>, 2002<br />
- Jellema, Hogere bouwkunde deel 4b, 4c, 9, 12a,12b<br />
- Knaack, U. (ed) , Façades, principles <strong>of</strong> construction. Birkhäuser, Basel, 2009<br />
- Meijs, M. & Knaack, U. , Compon<strong>en</strong>ts and connections, principles <strong>of</strong> construction. Birkhäuser, Basel,<br />
2001<br />
- Murray, S. , Contemporary curtain wall architecture. Princeton AP. , New York, 2009<br />
- Oestele, E. (e.a.) , Doppelschalige Fassad<strong>en</strong>; Ganzheitliche planung. Callwey, Münch<strong>en</strong>, 1999<br />
- R<strong>en</strong>ck<strong>en</strong>s, J. , Gevels & Architectuur; Façades in glas <strong>en</strong> aluminium. VMRG, Nieuwegein,1996<br />
- Schittich, C. (ed) , Building skins. Concepts Layers Materials. Birkhäuser, Basel, 2001<br />
- Schittich, C. (ed) , Glasbau Atlas. Birkhäuser, Basel, 2006<br />
- Schüco , Architect information no. 7, Aluminium gevels <strong>en</strong> lichtdak<strong>en</strong>, Mijdrecht, Mei 2008<br />
- Schüco , Architect information no. 8, Aluminium Unitised Façades, Bielefeld, Januari 2009<br />
- Schüco , Architect information no. 9, Aluminium Structural Glazing gevels, Mijdrecht, Mei 2008<br />
- Verwer, M.W. , Materiaalkunde. EPN, Bussum, 2002<br />
- Watts, A. , Modern Construction Handbook. Springer Wi<strong>en</strong>, New York, 2001<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
165
166<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 2011 // Atelier SADD<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //
Geraadpleegde tijdschrift<strong>en</strong>:<br />
- AJ Focus, vol. 15, no. 10, okt. 2001 pp. 15 - 30<br />
- Aluminium, vol. 64, no. 12, dec 1988, pp. 1216 - 1218<br />
- APT Bullettin, vol. 32, no. 1, 2001, pp. 3 - 57<br />
- Architectural Record, vol. 191, no. 5, mei 2003, pp. 267 - 276<br />
- Architectuur <strong>en</strong> bouw<strong>en</strong>, jg. 10, no 10, okt 1994, pp. 55 - 62<br />
- A&U vol. 385, no. 10, okt. 2002, pp. 13 - 143<br />
- Bouw, vol. 53, no. 9, sept. 1998, pp. 42 - 45<br />
- Bouwwereld 24, no. 18, sept 2001, pp. 50 - 52<br />
- Detail no. 3, maart 2000, pp. 384 - 201<br />
- Detail no. 11. nov. 2003, pp. 1296 - 1300<br />
- Detail no. 12, dec. 2003, pp. 1450 - 1455<br />
- Detail no. 5, mei 2004, pp. 510 - 514<br />
- Detail no. 4, april 2004, pp. 346 - 348<br />
- Detail no. 1/2, jan. 2007, pp. 45 - 50<br />
- Detail no. 6, juni 2007, pp. 630, 645 - 652<br />
- Detail no. 7/8, jul/aug. 2007, pp. 840 - 844<br />
- Detail no. 9, sept. 2007, pp. 964 - 968<br />
- Gevelbouw no.10, okt. 2009, pp. 50-53<br />
- Riba Journal, vol. 108, no. 5, mei 2001, pp. 75-80<br />
Geraadpleegde websites:<br />
www.architect<strong>en</strong>web.nl<br />
www.arbouw.nl<br />
www.alcoa.nl<br />
www.bouw<strong>en</strong>metstaal.nl<br />
www.bouwkost<strong>en</strong>.nl<br />
www.bouwkost<strong>en</strong>-online.nl<br />
www.kierantimberlake.com<br />
www.sbr.nl<br />
www.schueco.com<br />
www.winket.nl<br />
// Bouwtechnologie // 2009 - 20101// Atelier SADD<br />
Geraadpleegde deskundig<strong>en</strong>:<br />
5 november 2009: Gesprek met T. Ebbert , building technology <strong>TU</strong> <strong>Delft</strong><br />
6 januari 2010: Gesprek met T. Geerts, Technische di<strong>en</strong>st Schüco Nederland.<br />
//Robert Roz<strong>en</strong>dal // 1169564 // Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> // F. Schnater // P. de Jong //<br />
167