Geschiedschrijving, waarheen? - Groniek

470
Van der Dunk
nen - het geloof fundament van heel de moderne wetenschap en het moderne
denken is geworden. Het geloof in mythen is niet minderwaardig
ten aanzien van het geloof in joodse, christelijke of islamitische dogma's.
En ondanks de enorme vooruitgang van onze natuurbeheersing dankzij
wetenschappen en techniek, waarvan de tastbare materiële resultaten dat
geloof in de weten chap ondersteunen, staan we telkens weer voor verrasingen,
onverklaarbare verschijnselen van de materie die de theorieën en
dat geloof uitdagen, zoals nieuwe ziektes die ineens opkomen of oude die
terugkeren, nadat ze bedwongen leken. De natuur gehoorzaamt dan ineens
niet meer aan de wetten en verwachtingen en de theorie moet worden
herzien. Waarheid blijkt altijd weer in nieuwe vermommingen te verschijnen.
Maar dit terzijde.
De Grieken gelden algemeen als degenen, bij wie de echte geschiedschrijving
begon, omdat het waarheidscriterium er verschoofvan het mythische
naar het empirisch-waarneembare. Anders gezegd, naar datgene wat echt
gebeurd was, want zichtbaar waargenomen door getuigen. Verhalen over het
verleden, en in die zin geschiedenis als overlevering, be tond wel op de een
ofandere wijze bij elk volk, ook in een tribale samenleving. Maar dat streven
naar geloofwaardigheid op grond van het empirische criterium wordt
misschien voor het eerst duidelijk bij Herodotus, die als 'vader van de gechiedschrijving'
wordt vereerd. Oudere werken zoals van Hekataios zijn
immers verloren gegaan. Zijn motief en uitgangspunt was het gevoel dat
de Grieks-Perzische oorlogen geweldig en onvergelijkbaar waren en daarom
bewaard moesten blijven voor het nageslacht. Hetzelfde motiefdus dat
ten grondslag ligt aan al die publicaties en persoonlijke herinneringen aan
oorlog,bezetting en terreur in onze tijd. Herodotus, dat was directe naoorlogse
geschiedschrijving toen de trilling van die aardschok nog in de lucht
hing, een soort eenmans-Instituut voor Oorlogsdocumentatie. Thucydides,
een generatie jonger en geroemd als de eerste grote wetenschappelijke
historicus, bleek al veel hogere eisen te stellen aan die geloofwaardigheid
dankzij een verder gevorderd empirisch waarheidsidee. Hij betichtte zijn
oudere collega van mythevorming, want die was nog te veel op mondelinge
verhalen afgegaan waarbij eigen getuigenis en legende waren vermengd.
En ook Thucydides chrijft omdat hij zelf zo unieke onvergelijkbare dingen
heeft beleefd, die alles in de chaduw stellen wat vroeger is gebeurd.
Zoals gezegd een overtuiging die als een soort Leitmotiv door de historiografie
loopt tot in onze tijd. De gebeurtenissen worden steeds unieker. Een
tweede herkenbare Leitmotiv is die genoemde beschuldiging aan het adres