cahier over scholieren en wetenschappelijke beroepen

Disciplineconsulenten
Een derde actie vanuit Stichting Weten is het faciliteren van disciplineconsulenten. Gezocht is naar personen en/of
organisaties met een breed netwerk in een specifiek wetenschapsgebied. Kennislink maakt bijvoorbeeld gebruik van deze
consulenten voor correspondenten, maar voor het overige is hun opdracht relatief open. Het gaat erom dat zij kansen
signaleren voor effectieve adoptierelaties. Er zijn op dit moment drie disciplineconsulenten voor biologie en natuurkunde
en één voor wiskunde, aardwetenschappen, sterrenkunde en ruimteonderzoek. Voor scheikunde is gebruik gemaakt van
Stichting C 3, die de spil is van een netwerk op het snijvlak van wetenschap, onderwijs en industrie. De consulent voor
biologie is gekoppeld aan het Expertisecentrum Biologie van het NIBI. Tot het moment van schrijven is het werk van de consulenten
vooral verkennend geweest. Voor scheikunde ligt er een zeer boeiende evaluatie van een groot aantal adoptierelaties
tussen onderwijs en de chemische industrie tijdens de afgelopen jaren. Voor biologie zijn twee initiatieven gestart: een
project Doe het zelf met DNA (met inschakeling van Kennislink) en een project Expert meets Expert, ontmoetingen tussen
onderwijsexperts en wetenschappelijke experts. Voor natuurkunde is een verkennende ronde gemaakt langs een aantal
bedrijven en instellingen, om het draagvlak te taxeren voor deelname aan adoptierelaties.
Overige initiatieven
Stichting Weten heeft ten slotte gesprekken gevoerd met betrokkenen bij een aantal bestaande projecten die kenmerken
hebben van adoptierelaties, op zoek naar de kritische succesfactoren. Vier initiatieven zijn daarbij in kaart gebracht:
• Het project Ingenieur voor de klas, opgezet door KIVI, NIRIA en de VEDOTECH. Het project brengt leerlingen in contact met
een ingenieur. In overleg met de techniekdocent wordt een gastles voorbereid. Aanvullend bezoekt een klas een bedrijf of
project, zodat leerlingen ook in de praktijk kunnen zien wat het werk van een ingenieur inhoudt. Het project zet daarmee
sterk in op het overbrengen van een beroepsbeeld.
• De Go Infra campagne, opgezet door acht organisaties in grond-, water- en wegenbouw. De campagne richt zich op jongeren
van basisschool tot en met universiteit en opereert vanuit Harderwijk, waar zich ook het Go Infra voorlichtingscentrum
bevindt. Er wordt veel geïnvesteerd in communicatie over de branche en de beroepen daarbinnen. Go Infra biedt informatie
via www.go-infra.nl, ontwikkelt lesmateriaal en organiseert excursies naar de bouwput bij het voorlichtingscentrum.
• Het CPS te Amersfoort kent het Landelijk Informatiepunt (Hoog)begaafdheid waar informatie is te krijgen over initiatieven
voor hoogbegaafde jongeren. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om masterclasses, plusprogramma’s van scholen, mogelijkheden
voor vwo-leerlingen om alvast colleges te volgen of speciale themaprojecten te doen bij een universiteit of bedrijf.
• Het project Metaal Impuls, een initiatief van het Platform Onderwijs Arbeidsmarkt in de Achterhoek. Het platform is
opgericht door bedrijven en industriële kringen die zijn aangesloten bij VNO/NCW Midden en vertegenwoordigers van het
onderwijs en de overheid in de regio. Metaal Impuls is een opleiding met baangarantie die geheel wordt betaald door de
bedrijven. De opleiding is door deze baangarantie – tegen de trend in – gegroeid. Het Platform organiseert tevens
techniekdagen voor een breed publiek. Inmiddels hebben de contacten tussen bedrijven en scholen geleid tot verschillende
convenanten over stages, activiteiten voor docenten, gebruik van machines door scholen et cetera. Er is nu ook een
initiatief voor de bouwsector.
2.3 Conclusies
Zowel de studies in de onderzoekslijn als de reflecties in de actielijn leveren een geschakeerd beeld op aan vormen van
samenwerking op het snijvlak van onderwijs, wetenschap en bedrijfsleven. Ofschoon het overzicht zeker niet uitputtend is,
vormen de uitgezette pilots en onderzochte initiatieven een goede afspiegeling van wat er zoal mogelijk is. Een algemene
conclusie is dat er in binnen- en buitenland allerlei voorbeelden te vinden zijn van adoptieachtige samenwerkingsrelaties,
maar dat geen enkele de essentiële kenmerken heeft van de adopties zoals aan het begin van deze rapportage gedefinieerd.
Wel is er veel informatie verkregen over motieven van partijen om aan dergelijke samenwerkingsrelaties deel te nemen en
over belangrijke condities voor succesvolle samenwerking.
-42 - Proefproject Adoptierelaties. Samenvattende rapportage eerste fase
3. Beroepskeuze van jongeren
3.1 Het literatuuronderzoek
Ofschoon het hier gaat om een beperkt literatuuronderzoek is de conclusie onvermijdelijk dat men in het algemeen geen
hooggespannen verwachtingen moet hebben van de beïnvloedbaarheid van beroepskeuzepatronen.
We weten overigens niet precies hoe het zit. Er is geen algemeen aanvaarde, samenhangende theorie over de wijze
waarop mensen keuzes maken voor hun loopbaan. Het idee dat er een match moet worden gevonden tussen de voorkeuren
en capaciteiten van een individu en de kenmerken van verschillende soorten werk is al oud (Parsons,
1909), maar over hoe dat proces gaat, lopen de meningen uiteen. In het literatuuronderzoek worden vier onderzoekstradities
aangehaald die het probleem vanuit verschillende invalshoeken benaderen. Afwisselend wordt de
nadruk gelegd op:
• Specifieke persoonlijkheidskenmerken die de beroepsgeschiktheid bepalen;
• Kritische gebeurtenissen die leiden tot keuzes in verschillende levensstadia;
• De mate waarin individuen zijn toegerust met vaardigheden om loopbaanbeslissingen te kunnen nemen;
• Het ontwikkelen van arbeidsidentiteit als continu proces.
In deze tradities wordt verschillend aangekeken tegen de rol van beroepskeuze-informatie en tegen de invloed van
persoonskenmerken versus sociale processen.
Vervolgens worden in de studie negen factoren besproken die in het proces van loopbaankeuzes een rol spelen. Een
aantal daarvan zijn persoonsgebonden, andere zijn verbonden met de omgeving. Het zal geen verbazing wekken
dat de belangrijkste factoren – milieu, etniciteit, geslacht, zelfconcept, beroepswens – niet of nauwelijks zijn te
beïnvloeden. De factor beroepswens verwijst naar het gegeven dat veel mensen al vrij vroeg bij voorkeur in bepaalde
richtingen denken en daarbij andere uitsluiten. De conclusie is dat er in elk geval drie mogelijkheden tot
beïnvloeding van keuzeprocessen zijn:
• Het onderwijscurriculum (met name aandacht voor loopbaanvaardigheden);
• Informatie over werk en beroep;
• Begeleiding van het proces waarin de keuzes worden gemaakt.
Over de mate waarin deze factoren invloed hebben, is in de literatuur geen overeenstemming anders dan dat ze relatief
weinig gewicht in de schaal leggen.
3.2 Loopbaanoriëntatie en -begeleiding
Van de vier genoemde invalshoeken is het ontwikkelen van een arbeidsidentiteit als continu proces de moeite waard om
nader te bekijken, omdat deze een aantal theorieën in zich verenigt en in ons land veel invloed heeft.
In eerdere opvattingen over oriëntatie op studie en beroep (OSB) stond het leren kiezen centraal, vanuit de
veronderstelling dat beroepskeuze vooral was gediend met het rationeel leren afwegen van alternatieven. Dit idee
is recent bekritiseerd als te eenvoudig en eenzijdig (Meijers en Wijers, 1997). In deze opvatting wordt de nadruk
gelegd op het ontwikkelen van inzicht in jezelf, gerelateerd aan de betekenis die je aan je toekomst wilt geven.
De verandering kan worden samengevat in het motto: van (leren) kiezen naar (leren) reflecteren.
Loopbaanoriëntatie en -begeleiding (LOB) is een relatief nieuw fenomeen. Er is gekozen om in één term alle
activiteiten samen te vatten die leerlingen helpen greep te krijgen op hun toekomst. Of het nu gaat om mentorlessen
over zelfstandig werken, gesprekken met de decaan, projecten ter oriëntatie op studie en beroep, gastlessen
gericht op de relatie tussen schoolse kennis en beroepen of om stages en bedrijfsbezoeken: al deze activiteiten
Stichting Weten -43 -