Forum 4, maart - april, jaargang 19 - Artesis

inhoud
FORUM, tweemaandelijks tijdschrift
uitgegeven door het Koninklijk Conservatorium
Artesis Hogeschool Antwerpen
issn 0779-7397
Hoofdredactie
Lieve Eeckhaut
Eindredactie
Barbara Voets
Redactie
Pascale De Groote, Hans Dowit,
Ann Lommelen, Wilma Schneider, Kevin Voets
Tekstredactie
Roger Quadflieg, Wilma Schneider
Werkten mee
Ludo Abicht, Georges Goffin, Wim Henderickx,
Wouter Hillaert, Eli Elise Hoopman, Liese Stuer,
Redactie-adres
Desguinlei 25, 2018 Antwerpen
Tel.: 03-244 18 00 Fax: 03-238 90 17
E-mail: forum.ca@artesis.be
website: www.conservatorium.be
Vormgeving
Barbara Voets
Coverbeeld
Fotograaf: Frederik Beyens
Forum thuis ontvangen?
neem contact via forum.ca@artesis.be
Drukwerk
Albatros Printing
Overname van artikels en illustraties is slechts toegelaten
mits uitdrukkelijke toestemming van de uitgever.
Prima Vista
Van het leslokaal naar de Rode Zaal 3
interView
Kwaliteitszorg revisited 9
O & O
Het alledaagse versus het uitzonderlijke. 14
wOOrd schrijft
De vuurtoren 18
heiLiGe hUisjes
De Cultuur-met-hoofdletter-C als heiligste aller huisjes 21
KOrt 25
aGenda 33
Wim Henderickx 36
1

2
De directie van het conservatorium heeft samen met
de Antwerpse economische, politieke, academische
en culturele gemeenschap in 1999 de Stichting
Conservatorium Antwerpen opgericht. Voorzitter van
de Stichting is Gouverneur Cathy Berx. De Stichting
stelt zich tot doel, door mecenaat, de uitbouw van het
conservatorium te stimuleren en de uitstraling ervan in
de Antwerpse regio te versterken. De Stichting stelt de
nodige middelen ter beschikking voor masterclasses,
studiebeurzen, instrumenten en het jaarlijks uitreiken
van de titel ‘maestro honoris causa’.
Inlichtingen: Ann Lommelen
T: 0032 (0) 3 244 18 06
ann.lommelen@artesis.be
Structurele partners van de Stichting Conservatorium Antwerpen zijn:
10 advertising - BnP Paribas fortis Private Banking - cegelec - KBc - Laboratoria wolfs
Leasinvest real estate - Lions club antwerpen ter Beke - Lombard Odier
maintenance Partners - sd worx - soudal - Yamaha music europe - Zurich insurance

Prima Vista
Van het leslokaal naar de rode Zaal
door wouter hillaert
Hoe leer je jonge mensen dansen?
Onder leiding van zijn nieuwe
artistiek directeur Iris Bouche gaat
het Koninklijk Conservatorium Dans
samenwerken met choreograaf Sidi
Larbi Cherkaoui en diens gezelschap
Eastman. Beiden geloven in de
noodzaak van een nieuwe pedagogiek.
‘Niet techniek is het belangrijkste,
maar persoonlijkheid.’
Met Iris Bouche koos het Koninklijk Conservatorium van de
Antwerpse Artesis Hogeschool, gelegen op de Kunstcampus, voor
een jonge nieuwe artistiek directeur dans, die met beide voeten in
de praktijk staat. Net die directe interactie met het professionele
veld wil Bouche ook op de school overdragen. Zo zullen de studenten
een jaar lang werken rond repertoire van Sidi Larbi Cherkaoui,
huischoreograaf van deSingel. Zij worden daarin begeleid
door Cherkaoui zelf, en zijn dansers bij Eastman. Die intensieve
uitwisseling moet in juni resulteren in een heuse voorstelling,
die vier keer te zien zal zijn binnen het reguliere programma van
deSingel. ‘Dat is nieuw’, zegt Bouche. ‘De studenten zijn kleine,
eenmalige voorstellingen gewend, maar ik vind het essentieel dat
dit werk gezien wordt. Het is ook de eerste keer dat de school naar
buiten komt met het werk van één choreograaf.’
Imitatie is echter het laatste wat Bouche en Cherkaoui beogen
met de herinterpretatie van scènes uit Orbo Novo, Foi, Babel en
misschien Tezuka. ‘Het gaat ons niet om het klakkeloos overnemen
van dat materiaal, maar om de vraag wat er eigen aan is,
en vooral: hoe elke student het zich toe-eigent.’ Bouche stelt dat
de crux van Cherkaoui’s werkwijze net is dat dansers persoonlijk
moeten investeren in het aangeboden materiaal. ‘Ik ben niet meer
dan de katalysator’, knikt Cherkaoui. ‘Mijn creaties krijgen hun
specifieke kleur doordat alle dansers tijdens de repetities ergens
anders belang aan hechten. Dat is ook wat ik de studenten wil
3

4
doen begrijpen: dans gaat niet zozeer om technische,
maar om energetische kwaliteiten. Iets wordt mooi
omdat jij het mooi maakt vanuit je eigen kracht. Het
gaat om clarity, om dignity.’
Twee handen, één buik
Er schuilt dus al iets inherent pedagogisch in het
werk van Cherkaoui met Eastman. Maar het is vooral
zijn grote geloof in het belang van expertise doorgeven
dat van hem een dankbare artistieke partner maakt
om mee in zee te gaan. ‘Vele choreografen hebben het
moeilijk om hun repertoire vrij te geven en los te laten,
maar ik kan mijn dans niet voor mezelf houden’,
zegt Cherkaoui. ‘Ik heb geen kinderen om iets aan
door te geven, maar ik zie mezelf graag als een sluis.
Zo is het juist fascinerend om bepaalde scènes te herontdekken
via het lichaam van anderen. Wat gebeurt
ermee? Is het werk sterk genoeg om de oorspronkelijke
dansers te overstijgen? Je hoort makers wel eens
zeggen: ‘dat is mijn beweging’. Nee, het is natuurlijk
gewoon een arm die omhoog gaat. ’
In de eerste plaats bouwt de samenwerking tussen
het conservatorium en Eastman simpelweg op het
diepe vertrouwen tussen Bouche en Cherkaoui. Ze
leerden elkaar kennen toen Bouche bij Rosas danste,
terwijl Cherkaoui bij P.A.R.T.S. studeerde. ‘Ook
daarna, toen ik bij Alain Platel aan de slag was, hebben
we altijd contact gehouden’, zegt Cherkaoui. ‘Dat
was in de tijd dat Belgische gezelschappen elkaar op
buitenlandse tournee nog opzochten!’ Bouche danste
bij Cherkaoui mee in Myth en in de Toneelhuis-productie
De geschiedenis van de wereld in 10 ½ hoofdstuk.
Samen delen ze eenzelfde filosofie over hoe je met
performers omgaat, en een specifieke interesse in
niet-professionele dansers. ‘Zelf heb ik gewerkt met
Sidi Larbi Cherkaoui ©Koen Broos

Iris Bouche in Myth ©Koen Broos
inclusieve dans, terwijl Larbi een voorstelling heeft
gemaakt bij Theater Stap’, aldus Bouche. ‘Dat zegt
veel.’ Cherkaoui bevestigt. ‘Er zijn weinig mensen die
mijn werk zo intiem kennen als Iris. Er is één grotere
visie die ons bindt. Mocht iemand anders me gevraagd
hebben om met studenten aan de slag te gaan,
had ik langer getwijfeld.’
Mingle met deSingel
Net zo organisch voelt de context waarin de samenwerking
tussen het conservatorium en Eastman zich
ontplooit: de Kunstcampus, waar kunststudenten en
professionele artiesten spontaan op elkaar botsen.
Bouche denkt terug aan de tijd dat ze zelf studeerde
op Rudra, de dansopleiding van Maurice Béjart in
Lausanne. ‘Daar liepen echte iconen rond, zoals Sylvie
Guillem. Je zat als student gekluisterd aan de deur
van de repetitiezaal om haar bezig te zien. Dat deed je
eigen droom ontwaken.’
Zo’n uitwisseling is nu ook op de Kunstcampus
mogelijk, gelooft Bouche. ‘De steun van deSingel,
met zijn gedroomde internationale programma, is essentieel
om de opleiding een andere uitstraling te geven
dan toen ik ze vijftien jaar geleden volgde in Lier.
Studenten wandelen nu vanuit de les de Rode Zaal in.
Ze studeren in een ontmoetingsoord waar ze zoveel
kunnen gaan zien als ze willen. Dat werkt ongelooflijk
stimulerend. Ook voor mij als artistiek directeur
Dans. Hoe kan ik de opleiding vormgeven parallel aan
de programmering? Misschien is ooit zelfs de omgekeerde
beweging mogelijk. Ik droom van een platform
waarop studenten samen kunnen doorwerken
buiten de officiële opleiding. Nu al zie je dat Myriam
De Clopper en Karlien Meganck, de podiumprogrammatoren
van deSingel, zich heel gevoelig tonen voor
5

6
het feit dat hier ook studenten rondlopen. Dat geeft
een heel positieve vibe.’
Old school
Alleen kom je er als artistiek directeur natuurlijk
niet alleen met grootse ambities. Je moet er ook de
juiste onderwijsstructuur voor hebben. En het is algemeen
geweten dat het hoger onderwijs nu niet meteen
uitblinkt in flexibiliteit. Het functioneert een stuk
hiërarchischer dan het dansveld dat Bouche gewoon
is, moet ze bekennen. ‘De grootste uitdaging blijft een
vrije ruimte te mogen organiseren waar de studenten
en hun artistieke noden centraal staan, terwijl de omkadering
daarop afgesteld is. Nu voelt het soms nog
andersom.’ Cherkaoui valt Bouche bij. ‘Het kunstonderwijs
heeft soms te weinig verband met hoe kunstenaars
werken. Het is afgesteld op de rest van het
onderwijs. Je moet toch de vrijheid krijgen om je opleiding
zo te organiseren dat je mensen met culturele
kwaliteit kunt afleveren?’
Om die continue kwaliteit te garanderen, zijn docenten
uit het veld cruciaal, vinden Bouche en Cherkaoui.
‘Als docenten niet in de praktijk staan, zijn het
zelden goede onderwijzers’, stelt Cherkaoui. ‘Maar als
je actieve makers wil betrekken, vraagt dat natuurlijk
een specifiek model: zij maken intussen zelf producties,
werken in het buitenland... Dat moet je anders
organiseren.’ Het is immers belangrijk om het doel
van de opleiding goed voor ogen te houden, vervolgt
Cherkaoui. ‘‘Conservatorium’ betekent ‘bewaarplek’,
maar wat is het dat je bewaart? De sowieso al schaarse
middelen moeten zo rechtstreeks mogelijk naar de
dansers van de toekomst gaan, niet naar alle structuren
er rond. Op dat vlak denkt men in Vlaanderen nog
vrij bureaucratisch. Alles zou dichter mogen aanslui-
ten op de student die je opleidt.’
New school
Precies die prioritaire aandacht voor wat individuele
studenten nodig hebben, beschouwt Iris Bouche
als de kern van haar pedagogisch beleid. ‘Voor een
driejarige opleiding vind ik het erg belangrijk dat je
niet komt voorkauwen wat dans is, maar een diverse
waaier aanbiedt van wat dans kán zijn. Ook van een
danser is er niet één definitie. Je moet ruimte laten
voor welk soort danser iemand wil worden, en hem of
haar dus confronteren met heel verschillende stijlen
en benaderingen. Als studenten dan na drie jaar kunnen
benoemen waar ze mee verder willen, hebben ze
een stap voor.’
Bouche herinnert eraan dat een opleiding werkt
met nog erg zoekende jongvolwassenen. ‘Daar poog
je in de eerste plaats sterke individuen van te maken:
dansers met persoonlijkheid, lef en nieuwsgierigheid.
En met de skills om hun eigen onderzoek aan te gaan.’
Daarom gelooft Bouche ook niet in een afvallingsrace.
‘Liever stop ik veel energie in een gedegen selectie in
het begin, en ga ik door met tien à vijftien studenten
tot het einde. Het enige wat je vraagt, is openheid. De
rest zal zich later wel uitselecteren. De maatschappij
redeneert al genoeg in termen van ‘buizen is gelijk
aan falen’. En in praktijk gebeurt het wel vaker dat een
‘zwakker’ danser na twee jaar helemaal open bloeit.’
Zelf ziet Bouche zich dan ook veeleer in de rol van
intendant. ‘Begeleiden en motiveren primeert op de
resultaatsgerichte aanpak. De rest is aan de studenten
zelf.’
Op die pedagogiek sluit de samenwerking met
Eastman naadloos aan. Met Cherkaoui’s gezelschap

haalt het conservatorium een club binnen die zelf al
erg divers is, met invloeden van zowel folklore, ballet
als hiphop. En het is precies het geloof in de wervende
kracht van die kruisbestuiving die alle dansers samenhoudt,
zegt Cherkaoui. ‘Eén danstraditie moet je zien
als één taal. In een gezelschap kan je daar vrij mee
spelen, maar voor een dansopleiding betekent dat een
grote uitdaging: welke talen geef je door, welke niet?
Het belangrijkste aan die taalverwerving is in elk geval
het fysieke contact zelf. Fysieke sensaties kan je
niet even googelen. Alles gebeurt op de vloer. En precies
daarom geloof ik dat onze uitwisseling met het
conservatorium zo belangrijk is.’
VENN
Sidi Larbi Cherkaoui & Studenten Dans
i.s.m. Eastman en Iris Bouche
do 21/06/12, vr 22/06/12, za 23/06/12, telkens om 20 uur
zo 24/06/12, 15 uur
Theaterstudio deSingel
Tickets: € 12 basis/ € 8 (-25/65+)/ € 5 studenten en
personeel Koninklijk Conservatorium Antwerpen
Reserveren via tickets@desingel.be of 03 248 28 28
‘Venn’ is de eindejaarsvoorstelling van de dansopleiding van
het Koninklijk Conservatorium Antwerpen, Artesis Hogeschool.
De titel verwijst naar de wiskundige term ‘Venndiagram’, een
grafische voorstelling van de logische relaties tussen meerdere
verzamelingen.
De studenten werken onder leiding van Iris Bouche en Eastman
rond verschillende delen uit het oeuvre van Cherkaoui.
7

Docent klavecimbel Ewald Demeyere
bracht onlangs een
nieuwe cd uit met 18de-eeuwse
Vlaamse klavecimbelmuziek op
het Dulcken-klavecimbel. Deze cd werd verkozen
in Klara’s 10, de lijst van de favoriete
cd’s van radio Klara. www.ewalddemeyere.be
Fleur Hendriks, afgestudeerde Kleinkunst, is
een van de zes halve finalisten van het Amsterdams
Kleinkunst Festival (25ste editie).
De finale is gepland voor april, vooraf gaan de
halve finalisten op tournee door Nederland.
Docente Karla Verlie in sinds januari als zangeres
op tournee met de folkrockformatie
Kadril, met een best-of programma onder de
naam Grand Cru. Van 21 t.e.m. 25 augustus zal
zij de individuele zangsessies begeleiden van
de stages voor traditionele muziek in Gooik
(die stages zijn echt het mekka van de folk).
In januari 2012 ontving docente piano Irene
Russo een gouden plaat voor haar cd box met
“Complete pianowerken van Simeon ten Holt”
bij Brilliant Classics. Na de allereerste uitvoering
van “Canto Ostinato voor 4 piano’s” op
Italiaanse bodem (Bologna), zijn er concerten
gepland in Modena, Venetië en Londen.
www.irenerusso.com
In januari 2012 werd Nando Russo unaniem en
met felicitaties van juryvoorzitter Maestro D.
Barenboim benoemd tot eerste paukenist van
het Philharmonisch Orkest van de Scala te Milaan.
www.nandorusso.com
Misael Mejia Rondo, B1-student in de pianoklas
van Irene Russo, won de tweede prijs in
de Internationale EPTA Pianowestrijd Brussel-
Wallonië 2012. De eerste en derde prijs waren
voor twee Russische pianisten uit Brussel.
8 Meer nieuws in de volgende Forum

o & o
Kwaliteitszorg revisited
door Liese stuer
Met de accreditatie* van de
opleidingen dans en drama achter
de rug, een opleidingsrapport dat
onze bachelor en master muziek in de
bloemetjes zet (zie kader p. 13) en in
afwachting van het opleidingsrapport
dat de specifieke lerarenopleidingen
dans, drama en muziek zal beoordelen,
is het een uitgelezen moment om even
stil te staan bij (externe) kwaliteitszorg.
*accreditatie = de echtheid erkennen
Over kwaliteitszorg (in het onderwijs) moeten ondertussen al
bibliotheken volgeschreven zijn. Enig opzoekwerk leert dat het
begrip reeds in de jaren tachtig, met de groei van de industriële
productie, opdook en sindsdien ook aan een gestage opmars in het
Vlaamse onderwijslandschap is begonnen. Niet dat de zorg voor
kwaliteit voorheen geen bekommernis was van de overheid of de
onderwijssector, maar de systematisering ervan heeft zich vooral
in de loop van de laatste twee decennia voltrokken.
Kwaliteitszorg wordt doorgaans ingedeeld in een intern en een
extern luik, waarbij interne kwaliteitszorg gebeurt door de opleiding
of instelling zelf en externe kwaliteitszorg door een commissie
van externe deskundigen. Gezien de recente gebeurtenissen
wil ik het hier vooral hebben over mijn ervaringen met het externe
luik, en grijp ik toch ook even de gelegenheid aan om interne kwaliteitszorg
op het conservatorium toe te lichten.
Kwaliteitszorg in het conservatorium
Om te kunnen spreken over kwaliteitszorg in de opleidingen is
het belangrijk dat we de term eerst even verduidelijken. Van Dale
omschrijft het als volgt: de ‘zorg voor het verkrijgen respectievelijk
handhaven, van een zo goed mogelijke kwaliteit van producten’.
9

10
En, hoewel hierover al onenigheid kan zijn, lijkt me
dat dit ‘product’ in eerste instantie de opleiding zelf
is. Nog moeilijker wordt het om eensgezindheid te
bereiken over wat een kwaliteitsvolle opleiding is en
hoe deze dan best gerealiseerd en geëvalueerd wordt.
Het zal niet verbazen dat hierover met name binnen
de context van het hoger kunstonderwijs al menige
discussie is gevoerd.
Wat me vanzelfsprekend lijkt, is dat de docenten,
het opleidingshoofd en de coördinatoren - zij die een
opleiding vormgeven en inkleuren - een cruciale rol
spelen in de realisatie en evaluatie van een kwaliteitsvolle
opleiding. De zorg om kwaliteit zou in de eerste
plaats hun bekommernis en verdienste moeten zijn.
Daarnaast is er echter ook, op het niveau van het departement
en de hogeschool, een kwaliteitszorgsysteem
dat; met een iets onafhankelijkere blik, de kwaliteit
van de opleidingen wil borgen en verbeteren.
Concreet gebeurt dit vooral door middel van evaluaties;
van de opleiding in al haar facetten (via enquêtes
bij studenten en personeel), maar ook van de doelstellingen
die een opleiding vooropstelt en de competenties
die ze bij haar afgestudeerden wil realiseren (via
enquêtes bij werkveld en alumni).
Het kwaliteitszorgsysteem mag echter niet ophouden
bij de evaluaties alleen, het staat of valt met de
processen die gevolg geven aan deze evaluatieresultaten.
Ook hier is de rol van het opleidingshoofd, de
coördinatoren en docenten bepalend, zowel voor een
correcte analyse van de resultaten (die zelden eenduidig
te interpreteren zijn), als bij de uitwerking en
opvolging van maatregelen tot verbetering. Een kwaliteitszorgsysteem
kan dus enkel werken indien het
gedragen wordt door de verschillende betrokkenen.
En hoewel er steeds ruimte is voor verbetering, denk
ik dat het kwaliteitszorgsysteem de afgelopen jaren
steeds meer ingang heeft gevonden binnen de organisatiestructuur
van ons departement en de opleidingen.
Van visitatie tot accreditatie
Wat ongetwijfeld heeft bijgedragen tot een toegenomen
aandacht voor kwaliteitszorg in de opleiding,
is de externe kwaliteitszorg. Wie het proces reeds
meemaakte, voelt ongetwijfeld een lichte huivering bij
de term ‘visitatie’, het door de Vlaamse Hogescholenraad
1 gecoördineerde systeem van externe kwaliteitszorg.
Bij een visitatiebezoek toetst een visitatiecommissie,
op basis van een door de opleiding geschreven
zelfevaluatierapport, of de opleiding wel doet wat ze
beweert en of dit beantwoordt aan de decretale eisen.
Om dit na te gaan brengt ze een plaatsbezoek aan de
opleiding en gaat zij gedurende een paar dagen gesprekken
aan met studenten, personeel en externe
betrokkenen.
Sinds het structuurdecreet van 2003 wordt het systeem
van externe kwaliteitszorg ook gekoppeld aan de
door overheid gehanteerde reguleringsmechanismen:
financiële middelen, erkenning van diploma’s en studiefinanciering
voor studenten. Concreet houdt dit
in dat een opleiding, aansluitend op een visitatie, ook
een accreditatieaanvraag bij de Nederlands-Vlaamse
Accreditatie Organisatie (NVAO) indient. Een positief
accreditatiebesluit heeft een geldigheidsduur van acht
jaar.
Het is omwille van de accreditatie, die de verantwoordingsfunctie
van externe kwaliteitszorg heeft
1 De Vlaamse Hogescholenraad, kortweg VLHORA, is het officieel overleg- en adviesorgaan
van de hogescholen. De VLIR, de Vlaamse Interuniversitaire Raad, is de tegenhanger
die de zes Vlaamse universiteiten verenigt. Om de complementariteit tussen hogescholen
en universiteiten te realiseren, werd in 2011 ook de superkoepel VLUHR, de
Vlaamse Universitaire en Hogescholenraad, in het leven geroepen.

aangescherpt, dat een visitatieproces steeds een hoop
stress en ongemak met zich meebrengt. Deze vooruitzichten
leidden er in het voorjaar van 2009 toe dat
de opleiding muziek iemand zocht om het team te
versterken en de nakende visitatie voor te bereiden.
En zo kwam ik in het conservatorium terecht, als ‘objectieve
buitenstaander’, nog niet op de hoogte van
het kwaliteitszorgsysteem en de eigenheden van het
hoger kunstonderwijs en een muziekopleiding in het
bijzonder.
Al snel werd duidelijk dat mijn beperkte ervaring
in de opleiding zowel een positieve eigenschap als een
handicap was. Ook al worstelde ik me door de stapel
beleidsplannen, jaarverslagen, opleidingsgidsen en
publicaties, het viel heel moeilijk de ‘ziel’ van een opleiding
te vatten en binnen de strakke structuur van
het visitatieprotocol bloot te leggen. Bovendien bleken
er in de opleiding ook heel wat vermeldenswaardige
initiatieven en activiteiten te bestaan, waarvan ik het
bestaan zelfs niet kon vermoeden. Het zelfevaluatierapport
muziek werd dan ook geschreven met de inbreng
van verschillende betrokkenen, en op basis van
veelvuldig overleg. Het voordeel van deze manier van
werken was dat ik me geleidelijk aan kon verdiepen
in de structuur en eigenheden van het departement
en de opleiding muziek. Toen er in het voorjaar van
2010 besloten werd om deel te nemen aan een pilootevaluatie
rond ‘internationalisering als bijzonder
kwaliteitskenmerk’ en hiervoor eveneens een rapport
moest aangeleverd worden, kwam ik al wat meer beslagen
op het ijs.
Het zelfevaluatierapport voor de specifieke lerarenopleidingen
dans, drama en muziek, dat kort daarop
geschreven diende te worden, bleek eveneens een
huzarenstukje. Vanuit de VLHORA werd beslist dat
de visitatie op instellingsniveau zou plaatsvinden, het-
geen wilde zeggen dat alle specifieke lerarenopleidingen
van de Artesis Hogeschool als één cluster zouden
worden behandeld. In de daaropvolgende maanden
kwam in samenspraak met de specifieke lerarenopleidingen
Beeldende Kunsten en Conservatie en Restauratie,
ondergebracht onder het departement Koninklijke
Academie, het zelfevaluatierapport tot stand
dat het verhaal van vijf opleidingen in één bevattelijke
tekst trachtte onder te brengen.
Ondertussen draaide de mallemolen van de externe
kwaliteitszorg op volle toeren, want ook de voorbereidingen
van het visitatiebezoek muziek, dat in
mei 2011 plaatvond, waren volop aan de gang. Om het
even in cijfers uit te drukken: de vier dagen durende
visitatie bracht in totaal 113 gesprekspartners op de
been, waaronder studenten, docenten, administratief
en technisch personeel, alumni en vertegenwoordigers
uit het werkveld. Niet alleen voor de opleiding,
die de gesprekspartners optrommelde en briefte,
maar ook voor de leden van de visitatiecommissie, die
met ieder van hen in gesprek ging en hieruit een objectief,
gedragen oordeel diende te destilleren, was dit
een hels karwei.
In november 2011 volgde ook de visitatie van de lerarenopleidingen,
verspreid over vier dagen en twee
locaties. Terwijl de visitatiecommissie muziek uit
voornamelijk deskundigen uit de muziek bestond,
zetelde in de visitatiecommissie van de specifieke lerarenopleidingen
slechts één commissielid met een
achtergrond in het hoger kunstonderwijs. Het zou
een uitdaging worden om de troeven van onze lerarenopleidingen
dans, drama en muziek, met hun
sterke focus op de vakdidactieken, in de verf te zetten.
In december 2011 werd het opleidingsrapport muziek,
waarin de visitatiecommissie haar bevindingen
11

12
over het hoger muziekonderwijs in Vlaanderen neerschreef,
overhandigd. Het conservatorium bleek over
de hele lijn goed te scoren. Onze bachelor- en masteropleiding
muziek kreeg op de facetten ‘samenhang
van het programma’ en ‘betrekken van medewerkers,
studenten, alumni en beroepenveld’ zelfs een excellent,
hetgeen wil zeggen dat zij op deze onderdelen
een niveau realiseert dat zowel in Vlaanderen als internationaal
als ‘een voorbeeld van goede praktijk kan
functioneren’. Een unicum in de wereld van de onderwijsvisitaties
in Vlaanderen.
Vandaag, dag op dag bijna drie jaar en twee zelfevaluatierapporten
en visitaties verder, heb ik me al aardig
kunnen inwerken in het systeem van de externe
kwaliteitszorg. En, hoewel ik ervan overtuigd ben dat
een visitatieproces een uitgelezen kans tot zelfevaluatie
is en zelfs een motor voor verandering kan zijn,
ervaar ik het gebeuren ook als een georkestreerde,
formele aangelegenheid. De format waarin een zelfevaluatierapport
moet aangeleverd worden, de decretale
bepalingen, de spelregels van de visitatie en het
belang van de eindbeoordeling: ze laten allen weinig
ruimte voor verbeelding en creativiteit. Een opleiding
met zijn voorgeschiedenis en in al zijn complexiteit
en nuances op een waarheidsgetrouwe manier weergeven
binnen de context van een zelfevaluatierapport
en een drie dagen tellend visitatiebezoek is een moeilijke,
zelfs onmogelijke opdracht. Bovendien is ook
de beoordelaar geen onbeschreven blad. Een visitatiecommissie
kan met haar welbepaalde achtergrond,
karakteristieken, vooroordelen en preferenties nooit
tot een zuiver objectief oordeel komen. Los hiervan
gebiedt de eerlijkheid me wel te melden dat ik ten
tijde van de visitatie muziek verbaasd was over de precisie
waarmee de visitatiecommissie de opleiding wist
te dissecteren en bij bepaalde zaken de nagel op de
kop te slaan - of de vinger op de wonde, zo je wil - wist
te leggen.
Zoals bij zoveel zaken is ook bij (externe) kwaliteitszorg
een flinke dosis (zelf)relativering aangewezen.
Relativering van het visitatiegebeuren, door
zowel de opleiding als de visiterende commissie, en
relativering ten opzichte van het kwaliteitszorgsysteem
an sich. Want, laten we eerlijk zijn, de kwaliteit
van een opleiding staat of valt niet met visitaties
en accreditaties. Ze wordt dagelijks gerealiseerd door
docenten, coördinatoren, staf en medewerkers en in
de eerste plaats naar waarde geschat door studenten,
afgestudeerden, het werkveld en ook - bij het hoger
kunstonderwijs - de toeschouwer. Het zijn zij die de
zelfregulerende mechanismen van een opleiding aansturen
en haar bestaansrecht verlenen. Maar laat ons,
voor even toch, ook maar even genieten van de lofbetuigingen
die de visitatiecommissie muziek over onze
opleiding uitsprak.
Het volledige visitatierapport kan u nalezen op
http://www.vlhora.be/VLHORA_evaluatieorgaan/
vlhora-kz.asp

2x excellent voor onze opleiding Muziek
De visitatiecommissie gaf het Koninklijk Conservatorium
Antwerpen op alle zes de onderwerpen de
beoordeling ‘voldoende’. Van de 21 facetten die in
detail werden doorgelicht, kregen er 13 de beoordeling
‘goed’.
Bovendien werden twee facetten uit de opleiding
door de visitatiecommissie bekroond met een ‘excellent’.
Dit wil zeggen dat de opleiding Muziek
hiermee een niveau behaalt dat zowel in Vlaanderen
als internationaal als ‘een voorbeeld van goede
praktijk kan functioneren’.
Het is uniek dat een Vlaamse muziekopleiding excellente
scores krijgt toegekend.
Bevindingen van de visitatiecommissie over de als
excellente beoordeelde facetten:
samenhang van het programma
De commissie stelt vast dat de opleiding een samenhangend
programma aanbiedt en aandacht
heeft voor de bewaking van de samenhang in dit
programma. Uit de gesprekken met de docenten
blijkt dat overleg plaatsvindt om de vakken op elkaar
af te stemmen.
De commissie waardeert de duidelijke onderverdeling
van de programma’s van de verschillende
afstudeerrichtingen in gemeenschappelijke vakgebieden.
Ze is van mening dat de opleiding erin
slaagt om de rijkdom in het programma te bewaren
zonder het overzicht te verliezen.
De commissie waardeert de verticale samenhang
van het academische luik doorheen de opleiding
Betrekken van medewerkers, studenten, alumni
en beroepenveld bij de opleiding
Uit de gesprekken blijkt tevredenheid bij de studenten
over de studentenparticipatie via de studentenraad.
De commissie waardeert het dat de
opleiding de studentenraad ernstig neemt.
De commissie stelt vast dat de betrokkenheid van
de medewerkers bij de organisatie van de opleiding
via verschillende werkgroepen hoog is. Uit
de gesprekken met de docenten blijkt een goede
relatie met de directie, die zich laat bijstaan door
medewerkers bij de ontwikkeling van het beleid.
Hierdoor ontstaat volgens de commissie een horizontale
organisatie waarin iedereen zo veel mogelijk
betrokken wordt bij de realisatie van het beleid.
De commissie waardeert de betrokkenheid van het
werkveld in de, naar haar mening, sterke en evenwichtige
artistieke raad.
13

14
o & o
het alledaagse versus het uitzonderlijke.
Over het elitaire in de kunsten
door Georges Goffin
Georges Goffin (1955) is van
opleiding kunsthistoricus en heeft een
professioneel verleden in de culturele
sector en het hoger kunstonderwijs.
Als beleidssecretaris van de Associatie
Universiteit & Hogescholen Antwerpen
werkte hij o.m. mee aan de publicatie
‘Een vermoeden van talent’ n.a.v.
111 jaar Koninklijk Conservatorium
Antwerpen. Ook in ‘Onderwijs en recht’
en ‘Delta’ publiceerde hij enkele malen
over hoger onderwijsbeleid, c.q. het
hoger kunstonderwijs. Daarnaast is hij
coauteur van een reeks boeken over
Antwerpse interbellumarchitectuur.
On Kawara, May 25,1966
Met de regelmaat van een klok krijgt de kunstensector het etiket ‘elitair’
opgespeld. De beweegredenen zijn daarbij dikwijls heel verschillend.
Aanleiding is wel eens het als te beperkt veronderstelde bereik van de vele
culturele inspanningen. Men hekelt dan ondemocratische keuzes voor megalomane
projecten zonder maatschappelijk draagvlak. Kleinschalige acti-

viteiten voor een beperkt publiek – door de critici complexloos
beschreven als de happy few – krijgen ook bergen kritiek. Elders
is het zogenaamde hermetische karakter van de sector
de boosdoener: dit wordt dan vertaald als wereldvreemde egotripperij.
Bijna altijd komt ook de gerichte financiering ter
sprake: in Nederland spreken politici sedert enkele maanden
ongegeneerd over de subsidieverslaving van kunstinstellingen.
[VAN HEUVEN]
Het verwijt van elitarisme lijkt daarenboven bij voorkeur gehanteerd
te worden bij (georchestreerde) aanvallen op culturele
bastions en/of grensverleggende projecten. ‘Elitair’ zou
staan voor ondemocratisch en krijgt daardoor de allure van
een scheldwoord. De ‘culturele elite’ wordt verdacht gemaakt
wegens autocratisch en snobistisch. [HILLAERT & VAN
IMSCHOOT]
De kunsten zijn exceptioneel; dat is
hun opdracht
De kunsten onderscheiden zich per definitie van
het gemiddelde, het gewone en het alledaagse. Terecht
verwacht men van de kunsten net dat ietsje
meer, dat tikkeltje beter, Keats’ joy for ever. De kunsten
manifesteren zich buiten het basisritme van werken,
slapen en ontspannen. Ze geven een gepersonaliseerde
en authentieke invulling, per definitie ver van
het banale. Ze staan voor de superlatief van kunnen.
De vergelijkende trap is dan kunde, de overtreffende
trap is kunst.
De kunsten kiezen er voor exceptioneel te zijn. Ze
zijn ertoe geroepen om de uitzondering op de regel
te vormen. Dit is daarenboven geen zelfverklaarde
exceptie. Het onderscheid met het doordeweekse
wordt de kunsten ook van buitenaf toegekend en zelfs
opgelegd. Daardoor wekken ze verbazing, hebben
ze aanzien, krijgen ze erkenning, Dat gebeurt door
heel verschillende instanties met erg verscheiden rollen
in het maatschappelijk netwerk. Onder meer de
media spelen daarin een rol (waarbij kunstcritici veel
minder belang hebben dan wel eens gedacht wordt).
Ook de overheid, als democratische emanatie van de
bevolking, trekt lijnen tussen wat enerzijds tot de dagelijkse
realiteit behoort en wat anderzijds zich daaraan
onttrekt. Op basis van dit onderscheid kunnen
bijvoorbeeld orkesten worden gefinancierd, krijgen
steden nieuwe musea, worden aan interessante initiatieven
projectsubsidies toegekend. En er zijn de
afnemers, grosso modo ‘het publiek’ (zie verder). Ontegensprekelijk
maken zij mee uit wat er al dan niet
tot het uitzonderlijke behoort.
De ontwikkeling van de kunsten is daardoor
steeds een verhaal dat zich situeert ver van het centrum
van de maatschappij. Verandering of bevestiging,
groei of uitpuring, heroriëntering of verdieping
voorkomen dat de kunsten verglijden naar het
voorspelbare. Deze tendensen zijn voor de kunsten
levensnoodzakelijk en bundelen zich in de publieke
verwachting/inherente eis van oorspronkelijkheid.
Evolueren – in het bijzonder vernieuwen – vraagt
opzoeken, verkennen en verleggen van de grenzen.
Zo is de ontplooiing van de kunsten vergelijkbaar met
de ontwikkeling van de wetenschap. De hoogste appreciatie
gaat naar die producties die ontegensprekelijk
bijdragen tot de kennis over en ontwikkeling van
de kunsten. Elk kunstwerk vormt een nieuwe stap in
die globale emancipatie van de kunsten.
Universaliteit is een eigenschap die wel eens aan
de kunsten wordt toegedicht. De kunsten zouden actief
zijn met universele thema’s en de erkenning zou
ook die wereldbreedte vertonen of toch minstens in
15

16
de tijd die appreciatie veroveren. Dit lijkt behoorlijk in
tegenstelling met het geschetste karakter van de kunsten,
gericht op het uitzonderlijke. Het zogenaamde
wereldwijde en alomvattende karakter van de kunsten
stamt uit een kunst- en cultuurbenadering die zich
uitsluitend tot de westerse maatschappij beperkte.
Gecombineerd met een veronderstelde emancipatorische
ontwikkeling – dikwijls geformuleerd in gesimplificeerde
dialectische historische lijnen – werd
de ontwikkeling van de kunsten beschreven als een
veroveringstocht van het maatschappelijk draagvlak.
In de spanning tussen elitair en demotisch werd gekozen
voor de synthese van universaliteit. Wat ooit gerealiseerd
was door een kleine kring en bestemd was
voor de happy few kreeg in een ruim tijdsperspectief
de algemene erkenning op basis van een universele
herkenning. In de context van afstandloosheid in
ruimte en een (hopelijk blijvend) groeiende ideologische
openheid, durf ik hopen op het verdwijnen van
universaliteit als noodzakelijk kenmerk en voorwaarde
in de erkenning van de kunsten.
De kunstenaar is marginaal en
excentriek; dat is maar goed ook
In de positionering van de kunsten als exceptioneel
is het vanzelfsprekend dat de kunstenaar zich, samen
met zijn realisaties, ook buiten het centrum opstelt.
In de aard van zijn/haar activiteiten, de kunsten, zit
het excentrieke vervat. De kunstenaar beweegt zich
als observator in de marge. Hij analyseert (vanuit) de
grenzen. Als actor in dat gebied moet hij zich wel onderscheiden
van het middenveld, het middelmatige.
Het cliché van de excentrieke en marginale kunstenaar
klopt volledig wanneer dit betrokken wordt op
zijn kunst en kunstenaarschap. De romantische uit-
breiding ervan naar persoonlijkheidskenmerken en levensstijl
daarentegen is anekdotisch. Ze gaat terug op
een 19de-eeuwse veralgemening op een ogenblik dat
de kunstenaar zich als maatschappelijk onafhankelijk
individu manifesteert. Niet langer exclusief gebonden
aan een opdrachtgever wil de kunstenaar in de eerste
plaats verantwoording afleggen tegenover zichzelf en
zijn/haar kunst.
De kunstpraxis mag dan al erg geëvolueerd zijn, het
kunstenaarschap - ongeacht de status van de kunstenaar
- bleef een hoofdzakelijk solistische aangelegenheid.
Innoverend creëren of authentiek uitvoeren: het
vraagt een sterke persoonlijkheid om het verschil te
maken. Daarvoor gelden doordeweeks of mainstream
als ruim onvoldoende. Het zoeken van de kunstenaar
is gericht op het (nog) onbekende. De kunstenaar onderscheidt
zich niet door het zoeken maar juist door
het vinden. Dat is zijn/haar focus. Gehanteerde methodes,
van anderen maar ook de eigen ontwikkelde
werkwijzen, worden door de kunstenaar geregeld opnieuw
bevraagd, van commentaar voorzien, naar efficiëntie
getoetst. Elk kunstwerk draagt een geschiedenis
mee van keuzes, heroriënteringen, hernemingen.
Zo ontstaat onder meer een meerlagigheid die het
kunstwerk tot een plurivalente betekenisdrager maakt.
Meerwaardigheid in betekenis reveleert meerlagigheid
in lezing. Een unieke, eenduidige interpretatie is
onmogelijk. Dat hebben bijvoorbeeld de minimalisten
kunnen vaststellen toen ze probeerden hun beeld of
muziek van alle betekenisdragers te ontdoen. Telkenmale
bleef er een restinhoud die voeding gaf aan
nieuwe verbanden. Het kunstwerk kan niet als een geisoleerd
artefact bestaan. Zelfs beschouwd als product
is het steeds het resultaat van een eigengereid proces,
gemanipuleerd door de individualiteit van de kunstenaar.

Het kunstwerk gedijt uitstekend
in een elitaire omgeving; iedereen
welkom
Het kunstenpubliek kijkt toe, vanop afstand. Hoe
graag het ook wil binnendringen in de cocon van creatie,
als toeschouwer kun je enkel proberen, liefst zorgvuldig,
laag na laag te ontdekken. Toeschouwer zijn
bij de kunsten betekent een persoonlijk parcours van
ontdekking afleggen. Dat sommigen dat met meer
ijver, persoonlijk engagement of zicht op de breedte
van het aanbod doen, is meegenomen en verstevigt
het discours over de kunsten. De individuele betrokkenheid,
of juister, de som van die individuele betrokkenheden
maakt het kunstenpubliek tot een groep.
Zij vormen samen een elite van verwanten in hun
commitment rond de kunsten. Er is geen kwantitatieve
beperking en een geaccrediteerde doopceel van
kunstkenner wordt niet gevraagd, bij voorkeur niet.
De eerder aangehaalde meerlagigheid van de kunsten
laat ruimte voor velen. Het zoeken van de toeschouwer
wordt geprikkeld. Nieuwsgierigheid. Gelegaliseerd
voyeurisme. “Wat zou kunst zijn als ze (..) ons
niet de indruk gaf iets te zien wat we niet zouden mogen
zien?” [BEL]
De infiltratie van de kunsten in die expressievormen
die traditioneel gedomineerd worden door de
wetten van entertainment en commercie is een frappant
verschijnsel. Het is tekenend dat (de entourage
van) Beyoncé ervoor kiest om in een muziekclip Anne
Teresa De Keersmaeker te citeren en dat eminent videokunstenaar
Steve McQueen met Shame voor de
tweede maal de kans krijgt een bioscoopfilm te maken.
Uit recent onderzoek blijkt daarenboven dat de
crossover van kwaliteitscriteria bij het beoordelen van
‘high art’ en populaire kunsten erg sterk is [VEN-
ROOIJ & SCHMUTZ]. De muur tussen beiden bevat
(nog steeds) vele openingen en doorkijken naar herbronning.
Parallel zijn er de kunstenaaars die in de realisatie
van hun kunst het publieke karakter beklemtonen
door kleine of grotere gemeenschappen te betrekken.
Die community artists gaan bij het uitkiezen van 'medewerkers'
niet op zoek naar hun artistieke klonen
maar worden geleid door de nood aan sociale inbedding
en maatschappelijk draagvlak. Ze betrekken individuen
vanuit een fragment van gelijkgezindheid.
Dat biedt herkenning.
Het publieksparcours is evaluerend en emanciperend.
Het is een verhaal van hoogtepunten en teleurstellingen.
Het vraagt inspanningen en biedt medezeggenschap
in de opbouw van een maatschappelijk
breed gedragen kunstenappreciatie. Het versterkt het
culturele milieu, ontegensprekelijk een elitaire omgeving
omwille van de opdracht aan alle deelnemers.
BEL, Jerôme. Rosas/Anne Teresa De Keersmaeker. Ed. La Renaissance du
Livre, 2002, p. 62-63.
HILLAERT, Wouter & VAN IMSCHOOT, Tom. De macht en onmacht van
de culturele elite. Dubbelgesprek Gerard Mortier – Ann Demeester. Rekto:Verso,
2011, 49, p. 58-65.
VAN HEUVEN, Robbert, Afkicken van subsidieverslaving vereist grotere inspanning
van de overheid dan Zijlstra wil. DEDODO. Cultureel Persbureau. 2011
VAN VENROOIJ, Alex & SCHMUTZ, Vaughn. The Evaluation of Popular
Music in the United States, Germany and the Netherlands: A Comparison of the
Use of High Art and Popular Art Aesthetic Criteria. Cultural Sociology, 2010,
p. 395-421.
17

18
Woord schrijft
de vuurtoren
een verhaal van eli elise hoopman
Bart Moeyaert, docent Schrijven,
reserveert in dit tijdschrift telkens
enkele pagina’s voor nieuw werk uit de
afstudeerrichting Woordkunst.
Zouden jullie allemaal jullie ogen willen sluiten? Wees maar
niet bang. Iedereen. Zou u ook uw ogen willen sluiten? Goed, daar
gaan we dan.
sssshhhhht
wakakakakaka
mmmmmp p p p p
sssssshhhhhhhhh
ssssshhhhh sssssshhhh
ssssssshhhhh ssssshhhhh ssssshhhh
mmmmpapapapapa pa pa pa p p p
riekelidoedeledoe riekelidoedeledoe
ssssshhhhh ssssshhhhh sssssssshhhhh ssssshhhhh
sssssshhhhh
riekelidoedeledoe riekeli doedele
sssssssshhhwiepoe
Jullie mogen de ogen weer openen. Haal maar even diep adem.
Jullie waanden je voor een moment in de natuur. Afgelegen, ver
weg van alle civilisatie, ver weg van koekjes bij de koffie, knoopjes
die knellen tegen je adamsappel, kleffe handjes en witte pijnlijke
billen.
Ik kan niet in jullie hoofden kijken. Wie weet wat jullie allemaal
zagen, hoorden, voelden en roken, maar het zal in ieder geval ver
weg van jullie bed zijn geweest. Jullie openden jullie ogen en toen

wisten jullie het weer. Jullie zijn daadwerkelijk ver van
jullie bed. Jullie zijn in Afrika! Welkom zusters, broeders,
zusters, broeders. Laat ons elkaar begroeten.
Noemen jullie dat een begroeting? Wij zijn in Afrika,
broeders. Afrika is heet. De zon schijnt hier altijd,
dus klopt ons bloed sneller door onze aderen. Wij zijn
warme mensen, broeders. Kom, kom in mijn armen,
jullie. Laat me jullie lijven voelen. Hahaha! Ja, goed
zo. Dat begint er meer op te lijken. Niemand klaagt
hier iemand aan voor seksuele intimidatie, hahahaha.
Nee, want wij zijn broeders! Wij respecteren elkaar en
we weten dat we familie zijn. Ha familie, het mooiste
wat er bestaat op deze aarde. Ik heb een dochter en
ik ben zo trots op haar. Apetrots. Vanochtend kwam
zij naar mij toe en zei: papa, ik heb een gedichtje geschreven
voor je publiek. Zo noemt ze jullie, publiek,
en ze vroeg mij of ik haar gedichtje aan jullie wilde
voorlezen voordat ik met de toer zou beginnen.
De zee de zee de zee
hoor haar ruisen
de zee is almachtig en prachtig
ze zal de aarde kuisen.
Laat ons naar binnen gaan. Hier staan we dan als
schapen tussen de maar liefst anderhalf meter dikke
muren die in opdracht van jullie voorouders door
mijn voorouders zijn gebouwd. Toen — niet zo lang
geleden als jullie misschien denken — de kolonisten
het zoveelste schip op de klippen hadden zien lopen,
besloten ze dat het tijd was voor een vuurtoren, één
naar westers model. Ik hoor dat jullie er een heleboel
hebben, maar hier op de kaap is het iets bijzonders.
Neem dat maar van me aan.
Dit moment is het beste moment voor een bezoek,
jongens. De mooiste toer van de dag.
Terwijl wij naar boven lopen over die hoge, ongelijke,
afbrokkelende treden, zullen door de kleine
raampjes de goudkleurige zonnestralen oranje en
roze worden en tenslotte paars. Wanneer wij de top
bereiken zullen wij nog net de zon zien zakken in de
zee. Vanaf de oranje rotsen in de zwarte zee zullen de
pinguïns met ons meegenieten van dit schouwspel.
Gaat u voor. Als er iemand valt zal ik die opvangen.
Ik heb genoeg veerkracht voor jullie allemaal. Morgen
is alles nieuw.
Pardon, ik zou even met je willen praten. Zou dat
kunnen? Ik zou graag even een gesprek met jou voeren.
Hoe gaat het met je? Van wat voor stofje is dat
gemaakt? Wat heb jij mooi haar, zo fijn, fijner nog
dan dat van de anderen, engelenhaar. Ik heb vaak last
bij het scheren. Ik voel dat ik jou kan vertrouwen. Jij
bent een beetje anders. Europeanen denken altijd dat
ik aan het einde van de toer het liefst bij ze in de rugzak
spring of toch ten minste dat ik mijn dochtertje
er in zou willen proppen. Een vrouw heeft wel eens
aangeboden Destiny van mij over te nemen. Om haar
een beter leven te geven, meer kansen. Alsof ik ooit
mijn dochter met zo’n vette, eenzame dame naar een
koud land vol musea en parkjes zou sturen. Mooier
dan dit wordt het toch niet? Ik ontbijt iedere ochtend
met verse ananas en mango uit de tuin. Ik heb twee
echtgenotes, een huisvrouw, en Destiny. Ik spreek
Engels, ik ontmoet mensen van over de hele wereld,
ik werk in het paradijs. Het is alleen uitkijken met
het verboden fruit. Soms zou ik jullie het liefste één
voor één van die klippen af donderen. Ik ben een man
met ambitie, ik heb veel gelezen. Dat betekent toch
iets voor jullie? Voor jou? Dat ik geen ongeletterde
wilde ben, maar een gedresseerd aapje. Beval ik je?
Nee, blijf staan. Jouw gezicht straalt, het geeft licht.
Ik kan geen licht gebruiken. Draai je om. Die muur
is koel. Koel wat af. Jullie kunnen eigenlijk niet goed
met hitte omgaan. Koude kikkers, maar als het dan
eens naar jullie hoofd stijgt, raken jullie oververhit.
Zeg maar eens: Ik hou van je, broer. Zeg dat maar, ik
19

20
hou van je, broer.
Ik heb gestudeerd, ik ben opgevoed, ik heb manieren,
ik kan schermen, stijldansen, paardrijden en ik
spreek vloeiend Engels, Frans en Italiaans. Bye, bonjour,
ciao. Ik ga graag goed gekleed. Ik heb nooit aan
de meisjes gezeten, ze altijd gerespecteerd. Niet aan
ze gedacht als ik masturbeerde. Alleen maar aan de
schoonheid van abstracte modellen van de werkelijkheid.
Nooit aan het vlees, het zweet, het donkere. Ik
was een engel en Jezus was zwart en jullie hebben
nooit een voet op de maan gezet. Ik zal je eens iets
verklappen. Er is een zwarte samenzwering. Ons
oogwit verbindt. Nooit meer ruiken, nooit meer opduiken
in de schaduw, nooit meer jatten, nooit meer
grijpen, nooit meer schuren tegen de muur, nooit
meer lippen, nooit meer roepen, nooit meer bellen,
nooit meer kopen, nooit meer kippen slachten, nooit
meer duwen, nooit meer vechten, nooit meer vlechten,
nooit meer dansen, nooit meer blikkeren in het
maanlicht, nooit meer los in de heupen, nooit meer
blote borsten, nooit meer drift, nooit meer bijgeloof,
nooit meer de tijd, nooit meer lachen.
Dat vooral, nooit meer lachen. Nooit meer lachende
zwarten. Morgen is alles nieuw.
Zeg het maar: Ik hou van je.
Eli Elise Hoopman is tweedejaars Woordkunst. Ze
houdt van kousenbroeken, nagellak, rood haar,
snorren en vlees.

heilige huisjes
de cultuur-met-hoofdletter-c als heiligste aller huisjes
door Ludo abicht
Prof.dr. Ludo Abicht werd geboren in
1936 te Oostende en studeerde
Klassieke filologie (Centrale
Examencommissie), Germaanse
filologie (RUG) en Filosofie (Nijmegen,
Tuebingen). Hij werd doctor in
de Germaanse Letteren met een
proefschrift over de Praagse joods-
Duitse auteur Paul Adler (University
Of Cincinatti, Ohio, USA). Hij
doceerde literatuur en filosofie aan
de universiteiten van New Brunswick
(Canada), Antioch en Berkeley (USA).
Sedert 1984 aan de UIA, het HIVT-
RUCA, het Koninklijk Conservatorium
Antwerpen en de Plantijn Hogeschool.
Sinds oktober 2011 is Ludo
Abicht emeritus, nadien werd hij
gastprofessor aan de UA en de UGent.
Een paar weken na Zwarte Zondag, de verrassende verkiezingsoverwinning
van het Vlaams Blok in november 1991, werd aan de
gevel van het Toneelhuis in Antwerpen een spandoek opgehangen
met het opschrift “Cultuur eindigt waar racisme begint.” - “Goed
zo”, dacht ik toen, “dat mag ook eens gezegd worden.” De boodschap
was overduidelijk: cultuur staat namelijk voor openheid,
verdraagzaamheid, multiculturalisme en de grote waarden van de
Verlichting, met als kernthema de verdediging van de Universele
Rechten van de Mens. Wie daarvan afwijkt mag terecht als een barbaar
beschouwd worden, als iemand die zich wetens en willens tegen
de heersende humanistische cultuur verzet. Indien we die weg
opgaan eindigen we binnen de kortste keer in een nieuwe barbarij,
meer specifiek in een nieuwe vorm van fascisme, een totalitair
systeem waarin de dichters en denkers, de kunstenaars en wetenschappers
onder dwang worden ingelijfd in een staatsorgaan zoals
de beruchte “cultuurkamer”. Wacht even! Schreef ik daarnet “cultuurkamer”?
En dacht ik daarbij onder meer aan de integrale opvoering
van de Negen Symfonieën van Ludwig van Beethoven onder
leiding van Herbert von Karajan, een schaamteloos aanhanger van
het nationaal-socialisme? Of aan cultureel werelderfgoed zoals de
Egyptische piramiden, de grootse grafmonumenten van Pergamon
en zowat alle kastelen aan de oevers van de Loire die door slaven,
laten en lijfeigenen gebouwd werden? Of aan de honderdduizenden
beelden en doeken en zangen die door hautaine en elitaire adellijke
heren en hun dames besteld, met hun geld uitgevoerd en onderda-
21

22
nig (herlees eens de kruiperige teksten van Johann Sebastian
Bach) aan hen opgedragen werden, denk maar
aan de vrome sponsors van culturele hoogstandjes zoals
het Lam Gods van de gebroeders van Eyck, en in
feite aan ongeveer alles wat in onze musea bewonderd,
in onze concertzalen gespeeld of in onze schoolcursussen
“kunst en cultuur” aan de nieuwe generaties als
waardevol (het bewaren waard) doorgegeven wordt?
Ben ik verkeerd geïnformeerd en klopt het dan niet
dat de grote massa van het cultureel erfgoed van de
wereld in onvrije, vaak mensonwaardige omstandigheden
geschapen werd en dat deze afhankelijkheid van
de machthebbers, vandaag in toenemende mate de
managers van het geglobaliseerde kapitaal, nog altijd
bestaat en in feite opnieuw het minderheidsaandeel
van de openbare sector aan het verdringen is? Had
ik ongelijk toen ik als rebelse teenager door mijn ouders
gedwongen werd een of ander klank-en lichtspel
op het grasveld vóór zo’n kasteel te ondergaan en me
daarbij luidkeels afvroeg, wie nu wel dit prachtige zomerpaleis
gebouwd hadden en na afloop alleen langs
de achterdeur naar binnen mochten om de stinkende
resten van het adellijke feestmaal en het braaksel op
te vegen? Hoe “cultureel” waren die fascistische “cultuurkamers”
voor schrijvers, componisten en acteurs?
Om het minder brutaal uit te drukken met een vraag
van de kunstcriticus K.N. Elno: “Wat is cultureel authentieker:
een vergaderzaal van de bedrijfsdirectie vol
schilderijen van veelbelovende jonge kunstenaars of
hygiënisch verantwoorde douches en toiletten en een
kraaknette refter voor de arbeiders?” Men zou deze retorische
vraag provocatief kunnen beantwoorden met
“een functionele maar sobere vergaderzaal voor de di-

ectie en een gezellige refter vol schilderijen voor het
personeel” of, iets meer dialectisch en radicaal, met
“een bedrijf waarin de lijnen tussen bazen en personeel
zodanig vervaagd zijn dat er overal plaats vrij komt
voor kunstwerken”, maar zover zijn we vandaag beslist
nog niet geraakt.
Het eerste voorbeeld is helemaal niet fictief, want
in de Duitse Democratische Republiek werd geregeld
gepoogd om deze omkering van de sociale verhoudingen
als het ware van bovenaf op te leggen: arbeiders
en bedienden werden min of meer vrijwillig naar operavoorstellingen,
balletten en concerten van klassieke
muziek getransporteerd, bekende artistieke orkesten
en dansgroepen traden in fabriekshallen op, getalenteerde
arbeiders werden aangemoedigd hun levens- en
werkervaringen op te schrijven en te publiceren, en
gevestigde auteurs kwamen aan de band werken om
te leren vanuit “de reëel bestaande wereld van de arbeid”
te schrijven. Dit zogenaamde “Bitterfelder Experiment”
(1959 tot ongeveer 1970) is, ondanks de goede
bedoelingen, grotendeels mislukt zoals zovele andere,
minder ingrijpende projecten van “volksverheffing”,
waarschijnlijk omdat er in feite te weinig rekening
werd gehouden met de wensen en aspiraties van de
arbeiders zelf. En, denk ik, vooral omdat de bedenkers
van dit experiment net als hun burgerlijke collega’s in
het Westen een wel erg specifieke invulling van het begrip
“cultuur” hadden. Met het voorspelbare gevolg dat
ook in een “arbeiders- en boerenstaat” Cultuur blijkbaar
met hoofdletter C geschreven wordt om, net als
in het decadente en asociale Westen, in werkelijkheid
het privilege te blijven van een kleine elite van intellectuelen
en cultuurminnaars, de klassen die zich een
abonnement op De Munt of deSingel willen en kunnen
permitteren en de lepe kapitalistische bedrijfsleiders
die veel van deze abonnementen als onderdeel van
hun public relationsstrategie beschouwen en bovendien,
zoals in de Verenigde Staten het geval is, als filantropische
uitgaven van hun belastbaar inkomen kunnen
aftrekken. De traditionele sociaal-democratische oplossing
van dit probleem, met name het forse optrekken
van de staatssubsidies voor culturele evenementen en
projecten, is op zich niet verkeerd, maar verandert in
werkelijkheid geen zier aan het dominerende burgerlijke
patroon. De kloof tussen hen die cultuur (in de
betekenis van Cultuur) produceren en consumeren en
de rest van de bevolking is, ondanks de onvoorstelbaar
uitgebreide “technische reproduceerbaarheid” van het
aanbod - iets wat Walter Benjamin zich in de jaren
1930 onmogelijk had kunnen inbeelden - niet kleiner
geworden.
Je kan je afvragen of dat dan zo erg is? De meerderheid
van de bevolking kiest met zijn achterwerk (een
iets luiere variant van “de voeten” van Lenin) voor programma’s
als “Komen eten” en amuseert zich kostelijk,
terwijl de echte cultuurmensen geërgerd naar de
brokken hogere cultuur zoeken die hier en daar nog
op gespecialiseerde zenders als Canvas en Arte gevonden
kunnen worden. Met het paradoxale gevolg dat de
overheid, dat wil zeggen de belastingen betalende bevolking,
uitgerekend het hoogstaande entertainment
van een kleine elite betoelaagt, terwijl diegenen die
volgens ons deze cultuur dringend nodig hebben (om
bijvoorbeeld geen racisten te worden en zich over het
algemeen politiek correct te gedragen) niet echt naar
die subsidies vragen en toch elke avond aan hun trekken
schijnen te komen. Van racisme en zo gesproken:
wat moeten we denken van de peperdure tickets voor
het Nieuwjaarsconcert in de Weense Musikverein, waar
de crème de la crème haar ware aard laat blijken wanneer
ze aan het einde (eindelijk) luid handenklappend
en met de voeten trappend nog maar eens de Radetzkymarsch
mag begeleiden? Wie daarbij niet even aan de
gelijknamige roman van Joseph Roth en de loopgraven
23

24
van Langemark en Diksmuide denkt, lijdt ofwel aan
cultureel geheugenverlies of is integendeel een ongeneeslijk
militarist en imperialist. Voilà.
Nee, het wordt tijd dat we kleur bekennen: indien
we het allemaal bij het oude willen laten, moeten we
daar ook voor uitkomen, maar dan moeten we uit eerlijk
schaamtegevoel ophouden met onze moralistische
boodschappen aan het klootjesvolk, dat wil zeggen onze
bekrompen en misleide medeburgers. Of we herbekijken
de hele zaak en werken aan een nieuwe invulling
van het begrip “cultuur”, een opdracht die reeds door
de uitgevers van de Encyclopédie begrepen werd toen ze
heel bewust een grote nadruk legden op de creativiteit
en inventiviteit, zeg maar “cultuur” van de traditionele
ambachtslieden en de eerste machine- en matrijzenbouwers.
Wie daaraan twijfelt moet maar eens aandachtig
naar de vele tekeningen in het boek kijken die
als één grote hulde aan deze mensen kunnen worden
geïnterpreteerd. De encyclopedisten waren trouwens
niet de enigen die begrepen hadden dat cultuur zowel
in salons en academies als in werkplaatsen en ateliers
te vinden is. In Harry Bravermans meesterlijke studie,
Labor and Monopoly Capital. The Degradation of Work in
the Twentieth Century (1974) kunnen we lezen hoe dit
respect voor het ambacht systematisch werd afgebroken
tot het vandaag in het Westen bijna verdwenen is.
Waaruit volgt dat niet “de cultuur” op zich als oubollig
moet worden verworpen of vervangen door de artefacten
van artistieke charlatans en kunstverkopers, pardon
art salesmen, maar dat we eindelijk eens ophouden
met de verdediging van een exclusief cultuurbegrip
dat nog uit de feodale middeleeuwen of de burgerlijke
negentiende eeuw stamt. Tijd dus voor een nieuwe
Bauhausrevolutie, waarbij we er deze keer voor zorgen
dat de producten niet opnieuw in de heel chique designwinkels
verdwijnen, maar de weg terugvinden naar
diegenen voor wie ze met recht en rede bedoeld zijn.

Kort
Jan Hadermann, componist
en gastdocent Harmonie- en
fanfaredirectie, wordt 60 !
Huldeconcert Jan Hadermann
13 maart 2012, 20u
Blauwe Zaal, deSingel
Toegang: 6/4 euro (VCA gratis)
Reservatie via tickets@desingel.be of 03 248 28 28
Jan Hadermann is laureaat compositie en muziekopvoeding
van het Lemmensinstituut te Leuven.
Achteraf bekwaamde hij zich verder aan het conservatorium
van Antwerpen bij Willem Kersters, wat
resulteerde in een Eerste Prijs compositie. In 1993
mocht hij de vierjaarlijkse SABAM-prijs voor hafabra
in ontvangst nemen. Sedert 1973 is hij docent contrapunt,
fuga en compositie aan het Lemmensinstituut
en sinds 1994 gastdocent hafadirectie aan het conservatorium
van Antwerpen. Zijn oeuvre omvat werken
voor symfonisch orkest, koor, piano, kamermuziek
en elektronische muziek. Voor dit huldeconcert werd
gekozen voor kamermuziek door studenten, alumni
en docenten koperblazers en werken voor harmonieorkest.
Naar aanleiding van Hadermanns 60ste verjaardag
organiseert de afdeling koperblazers samen met de afdeling
hafa-orkestdirectie o.l.v. Dirk De Caluwe met
veel enthousiasme dit huldeconcert.
Op het programma staan o.a. het virtuoze Wickerwork
voor trompet en tape door Alain De Rudder, de
Introductie en Inventie voor trombone en tape door
Jan Smets en Faits Divers, door Alain De Rudder, Steven
Verhaert (trompet), Rik Vercruysse (hoorn), Jan
Smets (trombone) en Bernd Van Echelpoel (bastuba).
Het Harmonieorkest Conservatorium Antwerpen
o.l.v. Dirk De Caluwe met als solist Ivo Hadermann
brengt het geheel nog meer luister bij met het Concerto
per corno e orchestra, bewerkt voor harmonieorkest
door 3 studenten uit de masteropleiding voor
hafadirectie: Sam Gevers, Tijl Verhaeghe en Hannes
Van Lancker. In deze bewerking beleeft dit concerto,
geschreven in 1982, een wereldpremière.
Het iets lichtere genre komt aan bod door Steven
Verhaert als solist in de Ballad voor flugel en harmonieorkest.
Het huldeconcert wordt feestelijk afgeslo-
25

26
ten met het recente en imposante Refraction, uiteraard
ook voor harmonieorkest.
Wim Henderickx bij de buste van Peter Benoit.
Foto: Frederik Beyens
Huldeconcert Wim Henderickx
17 maart 2012, 17u30
Blauwe zaal, deSingel
Gratis toegang, geen reservatie
De jaarlijkse Peter Benoitherdenking staat dit jaar
in het teken van de vijftigste verjaardag van componist
Wim Henderickx. Dit concert, dat als slotconcert
van de open campusdag wordt geprogrammeerd en
doorgaat op de dag van Henderickx’ verjaardag, wordt
dan ook aan hem opgedragen. Tijdens het eerste deel
van het concert brengt koor Helicon o.l.v. Geert Hendrix
werk van Vlaamse componisten. Het tweede deel
bestaat uit een mix van vroege en recente werken van
Henderickx. Voor de uitvoering staan onder meer het
Spiegel String Quartet, zangeres Valerie Vervoort, violist
Guido De Neve, fluitist Aldo Baerten en percussionist
Koen Wilmaers garant alsook het ensemble XXI
van het conservatorium.
Open campusdag 2012
17 maart 2012, van 10u tot 17u
Koninklijk Conservatorium Antwerpen en deSingel
Gratis toegang, geen reservatie
De dag bij uitstek om te ervaren wat er zoal leeft in
het conservatorium valt dit jaar op zaterdag 17 maart.
Tijdens de jaarlijkse open campusdag nodigt het conservatorium
jong en oud uit om te komen proeven
van concerten, voorstellingen, open lessen en info. En
of het gesmaakt zal worden! Onderstaand overzicht
biedt enkel een voorsmaakje. Voor het volledige programma
verwijzen wij naar www.conservatorium.be
drama
Toonmoment Acteren, herneming Damiët
Muziekproject Kleinkunst
Workshop Schrijven naar model met Bart Moeyaert
Infovergaderingen
dans
Open lessen klassieke en hedendaagse dans
Workshop hedendaagse dans met publiek (vanaf 15
jaar, inschrijven via dans@artesis.be)
‘Aporie’ een choreografie van Iris Bouche en andere
voorstellingen

‘Schrijven naar model’ tijdens de open campusdag van 2011.
Foto: Frederik Beyens
muziek klassiek
Händelcantate “Ero e Leandro”
Barokensemble o.l.v. Ewald Demeyere
Open repetitie Ensemble XXI
Marimba-ensemble voorbereid door Ludwig Albert
Koperensemble o.l.v. Jan Smets
Harpensemble o.l.v. Sophie Hallynck
Strijkersensemble o.l.v. Ivo Venkov
Kamerkoor o.l.v. Luc Anthonis
Houtblazersensemble o.l.v. I Solisti del Vento
Fluitensemble & houtblazerskwintet
Percussie-ensemble o.l.v. Koen Wilmaers
Open lessen instrument en info theorievakken
jazz/ lichte muziek
Ensemble Nic Thys
Vocaal ensemble met Tuto Puoane
Open repetitie voor Jazz Middelheim
Open lessen instrument. Breng je eigen instrument
mee!
Open les sectiespel o.l.v. Fre Desmyter
Infovergaderingen
Bekijk de fotoreportage van de Open Campusdag
2011 via http://www.artesis.be/conservatorium/inschrijven/kennismaken-met-de-opleidingen.htm
Masterclasses
De masterclasses worden mogelijk gemaakt dankzij
steun van Stichting Conservatorium Antwerpen.
masterclass piccolo door sarah jackson
donderdag 8 maart 2012 van 14u tot 20u
Doelgroep: voor alle geïnteresseerden, toehoorders welkom
Sarah Jackson is sedert 2003 solist piccolo bij het
Los Angeles Philharmonic Orchestra. Voordien speelde
zij ook bij het Vancouver Symphony Orchestra en
was ze docent fluit en piccolo aan de University of British
Columbia. Sarah Jackson wordt aanzien als een
van de meest uitmuntende piccoloïsten van onze tijd.
Zij geeft regelmatig masterclasses, ondermeer in Japan,
Tsjechië, Nederland en Canada, en is bestuurslid
van de ‘National Flute Association’.
masterclass fluit door william Bennett
donderdag 5 april 2012 van 9u15 tot 16u15
Doelgroep: studenten KCA
Toehoorders gratis welkom
William Bennett studeerde in Londen bij Geoffrey
Gilbert, en in Frankrijk bij Jean-Pierre Rampal en
Marcel Moyse. Hij is fluitsolo geweest van het London
Symphony, de Academy of St. Martin in the Fields en
van het English Chamber Orchestra. De masterclasses
van Marcel Moyse in de late jaren zeventig zorgden
voor extra stimulus en inspiratie, waardoor hij
carrière maakte als internationaal solist. Hij realiseer-
27

28
de opnames met Clifford Benson (piano) en George
Malcolm (klavecimbel). Verder maakte hij opnames
als solist met Yehudi Menuhin, het Grumiaux Trio, I
Musici, the Academy of St. Martin in the Fields en het
English Chamber Orchestra.
Aan het begin van zijn carrière maakte hij de eerste
Engelse opname van de complete fluitsonates van
Händel en van hedendaagse werken, waaronder de
Sonatine van Boulez, Berio’s Sequenza, Messaien’s
Merle Noir en Richard Rodney Bennett’s “Winter Music”
(voor hem gecomponeerd).
Naast het standaard fluitrepertoire van Bach, Händel,
Vivaldi, Mozart, etc., was hij een pionier wat betreft
de opnames van vele verwaarloosde werken uit
de 19de eeuw, zoals muziek van Ries, Romberg en
Taffanel. Hij heeft opnames met artiesten zoals Jimi
Hendrix en Wynton Marsalis. Hij nam meer dan 96
cd’s op als solist.
Onlangs creëerde hij het Concerto van William
Mathias, het Concerto van Diana Burrell en het Concerto
voor fluit en fluitorkest van de Venezolaanse
componist Raimundo Pineda. Deze werken werden
speciaal voor hem geschreven.
masterclass vibrafoon door Pascal schumacher
woensdag 18 april 2012 van 10u tot 17u
doelgroep: voor alle geïnteresseerden
Pascal Schumacher begon zijn vorming als percussionist
aan de klassieke muziekafdeling van het Conservatoire
de Musique de la Ville de Luxembourg. In
1996 werd hij aangenomen in het Conservatoire National
de Région de Strasbourg in de klas van Emmanuel
Séjourné, waar hij in 2000 een diploma in “Specialisatie
Klavier” behaalde. Daarna volgde hij les bij
de jazzvibrafonist Guy Cabay, eerst aan de jazzafdeling
van het Conservatoire de Luxembourg en daarna
aan de jazzafdeling van Brussel. In 2002 behaalde hij
een meestergraad in musicologie aan de Université
Marc Bloch de Strasbourg. Pascal volgde masterclasses
en workshops bij o.a. Mike Manieri, David Friedman,
Franck Tortiller, Wolfgang Lackerschmid, Bart
Quartier, Jean Geoffroy en Charles Loos.
Sedert 1997 oriënteert Pascal zich steeds meer
naar de geïmproviseerde muziek, vooral naar de jazz,
en speelt regelmatig in verschillende formaties. Hij is
zeer actief in de Brusselse, Straatsburgse en Luxemburgse
jazzscene. In 2001 richtte hij mee de experimentele
percussiegroep Stroke X op. Maar het is vooral
zijn kwartet met Jef Neve, Christophe Devisscher
en Teun Verbruggen dat snel een doorbraak vond.
In 1998 ontving hij de “IKB Jugend-Förderpreis” en
in 1999 was hij laureaat van de Prix Norbert Stelmes
des Jeunesses Musicales. In 2004 won zijn kwartet
de publieksprijs op Tremplin Jazz in Avignon en in
2005 ontving hij de Django d’Or voor jong talent.
Sinds 2001 is hij docent aan het conservatorium van
Luxemburg.
Marc@monday
26 maart 2012, 20u30
# 3 Marc@Monday met Koninklijk Conservatorium Antwerpen,
opleiding dans
Monty, Montignystraat 3, Antwerpen
Tickets en info via www.monty.be
Een constante in het parcours van Marc Vanrunxt
is zijn activiteit als gastdocent aan het Koninklijk
Conservatorium Antwerpen, opleiding dans. Die jarenlange,
duurzame band met de opleiding heeft in
zijn traject als choreograaf een belangrijke rol gekre-

gen en mocht dus zeker niet ontbreken in het zesluik
van voorstellingen dat hij brengt in Monty. Vanrunxt
herneemt de voorstelling Antropomorf uit 1998 met
de tweedejaarsstudenten van het conservatorium.
Oorspronkelijk werd dit werk voor vier dansers geschreven
en duurde het zeventig minuten. Voor de
nieuwe versie gaat hij aan de slag met 10 dansers en
zal hij zich beperken tot een veertigtal minuten. Centraal
staat Rothko Chapel, een compositie voor stem
van de Amerikaanse componist Morton Feldman.
Feldman schreef dat werk voor de legendarische Rothko
Chapel, die in 1972 in Texas werd opgericht als
meditatieplek voor iedereen van alle religies. Met de
keuze van Rothko Chapel luidt Vanrunxt ook het begin
in van een connectie met het werk van Feldman
die nog regelmatig zal terugkeren in zijn oeuvre. De
herneming van Antropomorf met de studenten wordt
een herdenking, een heruitvinding, en dus zeker geen
repertoire.
Eindprojecten Jazz en Klassiek
Diverse data in maart, april, mei en juni.
Kijk op www.conservatorium.be
Gratis toegang en zonder reservatie tenzij anders vermeld
Studenten Muziek van het conservatorium organiseren
in voorbereiding tot hun eindproject een concert.
Ze staan zelf in voor de praktische afspraken en
de artistieke uitvoering. Muziek is uiteraard de kern
van het project maar alle genres en bezettingen zijn
mogelijk, en ook de combinaties met andere disciplines
zoals theater, dans en poëzie. Alle informatie over
deze concerten en wat er gespeeld wordt, is te vinden
op www.conservatorium.be
Componistenportret Claude Ledoux
8 mei 2012, Witte Zaal
WHAM & Ensemble XXI o.l.v. Filip Rathé
10u30 tot 13u: Open repetitie en toonmoment
14u tot 16u: Lezing Claude Ledoux over zijn werk
Gratis toegang, geen reservatie
Na het behalen van een wetenschappelijk diploma,
studeerde Claude Ledoux (°1960) aan het Conservatorium
van Luik, waar hij kennis maakte met Jean-
Louis Robert, Philippe Boesmans, Frederic Rzewski
en Henri Pousseur. Met Patrick Lenfant experimenteerde
hij met elektronische muziek in de CRFMW
(tegenwoordig: Centre Henri Pousseur). Nadien vervolmaakte
hij zich als componist in Hongarije (Béla
Bartók seminarie), in Italië (Bolzano en Venetië) op
onder meer een seminarie van György Ligeti, en in
Parijs waar hij twee jaar studeerde aan het IRCAM en
les volgde bij Iannis Xenakis.
Hij werd laureaat van diverse compositiewedstrijden
(onder meer Rijsel, Parijs en Lausanne). In 2003
ontving hij de muziekprijs van de Stichting Civitella
Ranieri in New York voor zijn recent oeuvre. Zijn
muziek wordt over heel de wereld uitgevoerd, en hij
werd componist in residentie van Ensemble Musiques
Nouvelles (1998-2000), het Italiaanse Castello
in Umbrië (2003) en in de Brusselse Bozar (2008-
2009).
Vanuit zijn passie voor Aziatische klanken reisde
hij naar diverse Oosterse landen om onderzoek te verrichten
en muziektradities te bestuderen. In 1992 bezocht
hij Indië waar hij de etnische muziek van de Himalaya
tot de Rajastanwoestijn bestudeerde. In 1996
kon hij met een studiebeurs van de SPES Stichting
verder onderzoek verrichten in Vietnam, Cambodja
en Indonesië. In 2004 reisde hij door Japan met zijn
29

echtgenote Nao Momitani, waar hij Nô, Bunraku en
Kyôgen bestudeerde.
Claude Ledoux behaalde een meestergraad in Communicatiewetenschappen
aan de Universiteit van
Luik. Tegenwoordig werkt hij als freelance muziekjournalist,
als professor muziekanalyse aan de Conservatoire
National Supérieur de Musique de Paris
(Frankrijk) en als compositieprofessor aan de Ecole
Supérieure des Arts, Conservatoire de Mons. In 2008
doceerde hij analyse van hedendaagse muziek aan de
universiteiten van São Paulo en Campinas (Brazilië).
Sinds 2006 maakt hij deel uit van de Koninklijke Academie
voor Wetenschappen en Kunsten van België.
Studium Generale: identiteit
13 maart 2012: De genetische diversiteit is groot. We zijn dan
ook allemaal unieke exemplaren van de soort Homo Sapiens.
Jean Jacques Cassiman
27 maart 2012: Stad en mens, mens en stad. E. Corijn
17 april 2012: Van mosselpot tot mabkhara. Nedda El-Asmar
De lezingen starten om 19 uur en worden gevolgd door een
nagesprek met de spreker en een kort debat met de zaal,
waarbij de studenten en het publiek gelegenheid krijgen tot het
stellen van vragen. De totale duur is 2 uur.
In tien lezingen gaat het Studium Generale met
een keure aan vooraanstaande experten op zoek naar
wat identiteit vandaag betekent. Hoe identiteit vorm
krijgt en hoe we er mee omgaan. Er worden geen pasklare
antwoorden geboden, wel elementen die u en
elk van de deelnemers in staat zullen stellen zich een
genuanceerd beeld te vormen wat identiteit betekent
in de huidige maatschappelijke context. Na de laatste
lezing, die van 17 april, wordt de reeks afgesloten met
een receptie.
Muziekstages
Paasstage: 10 tot 14 april 2012, slotconcert op 14 april 2012, 16u
Zomerstage: 20 tot 25 augustus 2012
Info via jma@desingel.be of www.jeugdenmuziekantwerpen.be
Jeugd en Muziek Antwerpen richt tijdens de Paas-
en zomervakantie weer muziekstages in. De cursussen
worden uitsluitend door conservatoriumdocenten
gegeven. Jonge muzikanten die eraan denken hogere
muziekstudies aan te vatten kunnen deze stage(s)
volgen als voorbereiding op het conservatorium en
de toelatingsproeven. Maar de stage richt zich ook op
meer gevordere deelnemers die een masterclass voor
instrument of zang en/ of kamermuziek willen volgen.
Elke deelnemer krijgt gedurende 1 uur per dag
individueel les van de docent naar keuze en kan bovendien
een initiatie algemene muziekleer en/ of kamermuziek
volgen.
31

agenda
02.03.2012, 12u30
Flagey, Belvédèrestraat 27, 1050 Elsene
Toegang: € 7/ 5,5 via www.flagey.be
4.03.2012, 11u
Beel Hoog, Witte Zaal Conservatorium
Toegang: € 10 (Vrienden € 7)
aperitief inbegrepen, geen reservatie
7.03.2012, 13u
14.03.2012, 13u
28.03.2012, 13u
18.04.2012, 13u
25.04.2012, 13u
02.05.2012, 13u
09.05.2012
Beel Hoog, Witte Zaal Conservatorium
Gratis toegang, geen reservatie
13.03.2012, 20u
Grote podia, Blauwe Zaal deSingel
Toegang: € 6/ 4
(VCA gratis, geen reservatie)
Reservatie via tickets@desingel.be of
03 248 28 28
17.03.2012, vanaf 10u
Koninklijk Conservatorium Antwerpen
Gratis toegang, geen reservatie
18.03.2012, vanaf 10u
deSingel
Tickets en info via www.desingel.be
PikNikMusik in Flagey, Irene Russo & La Schola
Studenten piano van de klas van Irene Russo, een student woordkunst
en dansers van het Ballet van Vlaanderen brengen werk van Dante,
Petrarca en Franz Liszt.
Aperitiefconcert Jong Geluid: Pétillant’Semble
Viool, altviool, cello, harp, fluit en klarinet.
Programma: Debussey, Jongen, Cras, e.a.
Middagconcert Harpensemble o.l.v. Sophie Hallynck
Middagconcert Marimba-ensemble o.l.v. Ludwig Albert
Middagconcert Piano- en percussieklas Irene Russo en Nando Russo
Middagconcert Gitaarklas Roland Broux
Middagconcert Saxofoonklas Hans de Jong
Middagconcert Strijkersensemble o.l.v. Ivo Venkov
Middagconcert Zangklas Stephanie Friede
Huldeconcert Jan Hadermann
Programma: werk van Jan Hadermann door docenten, studenten en het
Harmonieorkest Conservatorium Antwerpen.
Lees meer op p. 25
Open Campusdag
Lees meer op p. 26
17u30: Huldeconcert Wim Henderickx in het kader van de Peter
Benoitherdenking. Meer op p. 26
Britten Happening in deSingel
met o.m. studenten van het conservatorium en
deOrkestacademie o.l.v. Edo de Waart
33

34
20, 21 en 22.03.2012, 20u
Stynen oost, Zwarte zaal
Conservatorium
Gratis toegang, geen reservatie
20, 21 en 22.03.2012, 20u
Beel Hoog, Gele Zaal
Conservatorium
Gratis toegang, geen reservatie
23 en 24.03.2012, 20u
Beel hoog, Witte zaal,
conservatorium
Gratis toegang, geen reservatie
26.03.2012, 20u30
Monty, Montignystraat 3
2018 Antwerpen
Tickets via www.monty.be
27.03.2012, 20u
Rataplan, Wijnegemstraat 27
2140 Borgerhout
Gratis toegang, reservatie verplicht via
www.rataplan.be
29.03.2012, 20u
Nottebohmzaal, Erfgoedbibliotheek
H. Conscience
Conscienceplein 4, Antwerpen
Toegang: € 5, geen reservatie
30.03.2012, 19u
De Roma,
Turnhoutsebaan 286, Borgerhout
Tickets: € 12/10
via www.deroma.be of 03 292 97 40
22.04.2012, 11u
Beel Hoog, Witte Zaal
Conservatorium
Toegang: € 10 (Vrienden € 7),
aperitief inbegrepen, geen reservatie
“Maculinea rebeli”, voorstelling Acteren
Spel: Phedra Vandenbergh en Lukas De Wolf
Muziekproject Kleinkunst
Toonmoment van het muziekproject van Kleinkunst B2 en B3
o.l.v. Roy Aernouts.
Dans: Open stage: Slave to the Meat
Deze dansvoorstelling is een creatie en gaat over het lichaam en zijn
verlangen om begeerd te worden.
Aansluitend toonmoment Dramaproject Dans o.l.v. Brick de Bois.
Dans: Marc&Monday
Studenten opleiding Dans met werk van choreograaf Marc Vanrunxt.
Monty dompelt u één keer per maand, telkens op een maandagavond,
onder in de manier van werken en denken van Marc Vanrunxt.
Jazzensemble Breathing o.l.v. Piet Verbist
Alban Sarens, tenorsax, Bram De Looze, piano, Egon Loosveldt, drums
Raphael Malfliet, bas
Artistieke ontmoeting
Gespreksconcert met Kamiel Cooremans.
Programma: Mozarts Gran Partita door het houtblazersensemble
gecoacht door I Solisti del Vento.
i.s.m. Middelheim Promotors, Dotatiefonds voor Boek en Letteren
deOrkestacademie o.l.v. Martyn Brabbins
Programma: Britten, Tippett.
deOrkestacademie is een initiatief van het Koninklijk Conservatorium
Antwerpen, deFilharmonie en deSingel.
Sporen: Ewald Demeyere & Korneel Bernolet, klavecimbel
Programma: Couperin en Bach.

23.04.2012, 20u30
Theatercafé (Fakkel)
Hoogstraat 12, Antwerpen
Toegang: € 10 (Vrienden € 7)
Reservatie verplicht via 070 246 036
24.04.2012, 20u
Rataplan, Wijnegemstraat 27
2140 Borgerhout
Gratis toegang, reservatie verplicht via
www.rataplan.be
08.05.2012, vanaf 10u30
Beel hoog, Witte zaal,
conservatorium
Gratis toegang, geen reservatie
Young Jack&Jazz at the Fakkel: Domestic Turtle Tape Explosion
Kimberly Dhondt (zang), Frederik Madou (contrabas), Jan Debel (piano)
en Frederik Meulyzer (drums) gaan op zoek naar een uniek verhaal.
Verwacht u aan vrije, geïmproviseerde muziek van muzikanten die u
maar ook zichzelf zullen verrassen.
Big Band o.l.v. Kurt Van Herck
De composities van Karl Van Deun zijn allerminst saai te noemen. Ieder
nummer roept een andere sfeer op. Kurt Van Herck haalt zijn prachtige
en originele composities nu vanonder het stof.
Componistenportret Claude Ledoux
Lees meer p. 30
Kleinschalige initiatieven zoals klasconcerten, recitals e.a. worden op korte termijn gepland en enkel op de website bekend gemaakt. Updates en aanvullingen
van deze kalender vind je dus op www.conservatorium.be
35

36
Dit is een van de eerste schetsen (begonnen in 1987) van Wim Henderickx’ eerste werk voor groot orkest (25
jaar geleden, net de helft van 50), toen geschreven voor het Jeugd en Muziekorkest van Antwerpen. Het was
voor Wim een topmoment omdat hij voor het eerst zijn eigen werk hoorde klinken door een groot symfonisch
orkest. Dit werk werd onlangs opgenomen op zijn laatste cd: TEJAS AND OTHER ORCHESTRAL WORKS
door deFilharmonie.
Wilt u ook iets vertellen op deze pagina? Dat kan in de vorm van een tekst, tekening, cartoon, foto, partituur,… Inzendingen zijn welkom via barbara.voets@artesis.be