Onderzoeksrapport Meta-onderzoek september 2009 - Artesis ...

2009
Artesis Hogeschool
Antwerpen – Koninklijk
Conservatorium
Wim De Pauw
Pascale De Groote
Hans Dowit
Kevin Voets
META‐ONDERZOEK NAAR
ONDERSTEUNING,
OMKADERING EN
OBJECTIVERING VAN
ONDERZOEK IN MUZIEK EN
PODIUMKUNSTEN

INHOUDSTAFEL
Inleiding 3
Deel 1. Ondersteuning en omkadering van onderzoek in muziek en podiumkunsten 6
1. Academisering 6
1.1. Het expliciteren en benoemen van onderzoek 6
1.2. Het zichtbaar maken en inventariseren van de aanwezige kennis en expertise 7
1.3. Het ontwikkelen en stimuleren van onderzoek 7
1.4. Het aangaan van samenwerkingsverbanden 7
1.5. Verworven kennis en inzichten laten doorstromen/ten dienste stellen van onderwijs 8
2. Basisfilosofie en karakteristieken 9
2.1. Basisfilosofie 9
2.2. Karakteristieken 9
3. Onderzoekstopics 12
3.1. Corebusiness 12
3.2. Onderzoeksdomeinen 12
3.2.1. Analyse en stijlonderzoek 12
3.2.2. Historisch‐contextueel onderzoek 12
3.2.3. Praktijkgeoriënteerd onderzoek 12
3.2.4. (Ped)agogische wetenschappen 12
3.2.5. Onderzoek m.b.t. creatieproces 12
3.3. Bijkomende interessante onderzoekspistes 13
4. Uitgangspunten 14
5. Doelstellingen 15
1

5.1. Algemene doelstellingen 15
5.1.1. Voor de opleiding 15
5.1.2. Voor docenten en studenten 15
6. Principes 16
Deel 2. Objectivering van onderzoek in muziek en podiumkunsten 17
1. Categorieënsysteem 17
2. Beoordeling 24
2.1. Periode 24
2.2. Beoordelingscommissie 24
2.3. Voorwaarden voor onderzoek in de kunsten 25
2.4. Beoordelingsdomeinen 26
2.5. Excellentie‐indicatoren 27
2.6. Beoordelingselementen 29
2.7. Kwaliteitsprofielen 31
2.8. Verdeelsleutel 32
2.9. Globaal kwaliteitsprofiel 33
2.10. Financiering 36
Besluit 37
Bibliografie 38
Dankwoord 39
2

Inleiding 1
Verantwoording
Met het Structuurdecreet (04/04/2003) werd onderzoek een verplichting voor alle
hogeschoolopleidingen. De kunstopleidingen kregen daarbij geen eigen en aangepast kader voor de
invulling van de academisering. Gelukkig was de vroeger zeer gespecialiseerde opleiding al
aangevuld met een muziektheoretisch en algemeen vormend reflectief kader bij de opname in de
Hogeschool Antwerpen in 1994 (Hogescholendecreet). Bovendien was er, gezien de diverse al
aanwezige onderzoekstradities en ‐activiteiten in Conservatorium Antwerpen, bijvoorbeeld in het
Studiecentrum voor Vlaamse Muziek en in de Werkgroepen Oude en Nieuwe Muziek (WOM en
WHAM), al een vruchtbare bodem aanwezig voor de uitbouw van artistiek onderzoek en de
realisatie van de academiseringsvoorwaarde. Vanaf 2003‐2004 kwam onderzoek in Muziek en
Podiumkunsten dan ook in een stroomversnelling.
Van de hervorming tot een competentiegericht denken werd meteen ook gebruik gemaakt om aan
de maatschappelijke relevantie van de opleiding te werken. Het in de negentiende eeuw gewortelde
denkpatroon van opleiden tot orkestmusicus, solist of componist werd verlaten en een veel bredere
visie werd ontwikkeld, aangepast aan de actuele ontwikkelingen in de maatschappij, waarbij kunst
niet enkel om zijn esthetische en onderhoudende waarde wordt geapprecieerd, maar ook als
humane waarde.
Tot op vandaag ontbreken sluitende richtlijnen van overheidswege omtrent de invulling van de
academisering van de Vlaamse kunstopleidingen. Er is een algemeen advies omtrent academisering
van de hogeschoolopleidingen goedgekeurd dat duidelijk stelt dat het zich niet over de
kunstopleidingen kan uitspreken. Door de voortdurende polemiek hieromtrent werd nog geen
specifiek normatief stelsel bepaald, waardoor de sector zich genoodzaakt ziet zelf een kader te
ontwikkelen en voor te stellen. Dit vooral omdat de administratieve druk van allerhande
bevragingen momenteel tot kafkaiaanse situaties leidt, met een onsamenhangende wirwar aan
rapporteringsystemen en verantwoordingsdossiers (Zelfevaluatierapporten, Voortgangsdossiers,
OESO‐bevragingen…), telkens met andere criteria, die uiteraard niet vertrekken vanuit een artistiek
organisatieklimaat.
Conservatorium Antwerpen koos voor de vlucht vooruit en lanceerde een onderzoeksproject met
het oog op een voorstel van kader voor evaluatie van academisering van Muziek en Podiumkunsten,
dat enerzijds vertrekt vanuit de pedagogische en artistieke organisatie zelf en anderzijds kadert
binnen de internationale visie hierover.
1 Zie ook: W. De Pauw & K. Voets, ‘Tussen Kunst en Kafka’, Forum, jg. 15, nr. 6, p. 30‐32; K. Voets, ‘Tussen
kunst en Kafka II. Voortgang van het meta‐onderzoeksproject’, Forum, jg. 16, nr. 6, p. 7‐11.
3

Doelstellingen
De doelstelling van dit ‘meta‐onderzoek’ is tweeledig. Vooreerst wordt er gezocht naar een zinvolle
invulling van de academisering voor opleidingen in de studie‐ en onderzoeksgebieden muziek en
podiumkunsten. Dit betekent concreet dat de contouren worden uitgetekend waarbinnen het
onderzoek binnen deze opleidingen zich in de toekomst zal dienen te ontwikkelen.
Daarnaast is het ook belangrijk om na te denken over hoe de resultaten van onderzoek in de kunsten
op een objectieve manier kunnen beoordeeld worden. Dit is noodzakelijk omdat de subsidiërende
overheden ook zicht willen krijgen op de output van de academisering. Er zullen hoe dan ook
waarderingssleutels ontworpen worden om de specifieke output van het onderzoek binnen de
opleidingen Muziek en Podiumkunsten te evalueren. Dit onderzoek wil proactief een bijdrage
leveren tot de discussies hieromtrent.
Onderzoeksluiken
Het voorafgaande maakt dat voorliggend onderzoek wordt opgedeeld in twee onderzoeksluiken. Een
eerste luik ‐ ‘Ondersteuning en omkadering van onderzoek in Muziek en Podiumkunsten’ ‐
behandelt volgende deelaspecten: academisering, basisfilosofie, onderzoekstopics, uitgangspunten,
doelstellingen en principes. Een tweede luik ‘objectivering van onderzoek in Muziek en
Podiumkunsten’ omvat twee aspecten: de opmaak van een categorisering waarin output van
onderzoek in muziek en podiumkunsten kan worden ondergebracht en het ontwerpen van een
efficiënt evaluatiesysteem dat toelaat om de output van dit onderzoek objectiveerbaar en meetbaar
te maken.
Methodologie
Anders dan de zaken uit te denken boven de hoofden van de betrokken personen heen, werd er
doelbewust gekozen voor een onderzoeksmethode waarbij de deskundigheid van de betrokkenen
centraal staat. Vandaar dat er gewerkt werd met twee teams van deskundigen die in verschillende
rondes de kans kregen om hún visie op de voorliggende onderzoeksvragen te geven. Het was daarbij
uitdrukkelijk de bedoeling om de meningen van de bevraagde deskundigen optimaal te integreren in
het uiteindelijke onderzoeksrapport. Bij de samenstelling van de teams van deskundigen werd
gestreefd naar een optimale vertegenwoordiging en evenwichtige verdeling van en tussen
vertegenwoordigers uit de betrokken opleidingen van de Artesis Hogeschool Antwerpen.
Een kerngroep – bestaande uit: Frank Agsteribbe, Patricia Beyens, Hans Dowit, Georges Goffin
(AUHA), Pascale De Groote, Koen Kessels, Eugeen Schreurs, Katharina Smets, Kevin Voets, Annouk
Vanmoorsel, en Marleen Vertongen – kwam op maandelijkse basis samen om stapsgewijs
oplossingen te formuleren voor de voorliggende onderzoeksvragen. De resultaten van deze
bijeenkomsten werden via mail teruggekoppeld naar een ruimer samengesteld deskundigenpanel.
In de allerlaatste fase van het onderzoek – waarbij (1) voorwaarden voor onderzoek in de kunsten;
(2) excellentie‐indicatoren; (3) kwaliteitsprofielen en (4) het protocol van doorlichting – werden
4

scherp gesteld, werd van deze onderzoeksmethode licht afgeweken. De kerngroep werd in dit
stadium beperkt tot 3 personen (Wim De Pauw, Hans Dowit en Kevin Voets) dewelke op
tweewekelijkse basis vergaderden. Hun bevindingen werden tenslotte in twee afsluitende
vergaderingen voorgelegd in de ruimere kerngroep, waarop een uiteindelijke consensus werd
bekomen over het eindresultaat.
Advisering door externe deskundigen
Gedurende twee sleutelmomenten in het onderzoeksproces – één tussentijds en één net voor het
afsluiten van het onderzoek ‐ werd advies ingewonnen van internationaal erkende deskundigen op
het gebied van doorlichting en evaluatie van onderzoek in diverse kunstdisciplines. Dit maakt dat het
voorliggende voorstel gedragen wordt door een kern van internationaal gerenommeerde experts en
ervaringsdeskundigen ter zake.
In september 2008 werd gedurende een studiedag extern advies ingewonnen van Bruce Brown.
Bruce Brown stond als “dean” van de Faculty of Arts van de Universiteit van Brighton in 1996 aan de
wieg van de ontwikkeling van onderzoek in de kunsten in het Verenigd Koninkrijk en ontwierp
tegelijkertijd een model voor evaluatie van onderzoek dat tegenwoordig door de overheden van het
Verenigd Koninkrijk algemeen wordt toegepast, de ‘Research Assessment Exercise’ (RAE). Dit
overigens niet enkel voor artistiek onderzoek, maar voor de studiegebieden Art & Design, History of
Art, Architecture and Design, Drama Dance and Performing Arts, Communication, Cultural and
Media Studies en Music tezamen. In aanwezigheid van de kerngroep werden de tot dan bekomen
onderzoeksresultaten aan Bruce Brown voorgelegd. Zijn advies werd ingewonnen en in een verder
stadium, indien relevant bevonden, geïntegreerd in het uiteindelijke rapport.
In de slotfase van het onderzoek werd opnieuw uitgebreid overleg gepleegd met enkele Engelse
specialisten ter zake, met name Anne Bodington, dean van de Faculty of Arts te Brighton, Jonathan
Woodham, directeur van het Center for Research and Development te Brighton, en nogmaals met
Bruce Brown. In mei 2009 reisde Kevin Voets, onderzoekscoördinator Artesis Hogeschool
Antwerpen‐ Koninklijk Conservatorium, naar Brighton om daar enkele openstaande
onderzoeksvragen voor te leggen, advies in te winnen, alsook bijkomende duiding te vragen bij het
door RAE gehanteerde evaluatiesysteem en het bijhorende protocol. Ook deze bevindingen werden,
indien relevant bevonden, geïntegreerd in het voorliggende onderzoeksrapport.
Periode
Het onderzoek liep tussen 1 oktober 2007 en 31 augustus 2009, waarbij gedurende bepaalde
periodes intensief gewerkt werd en gedurende andere periodes het actieve onderzoekswerk voor
meerdere maanden werd opgeschort, afhankelijk van de beschikbaarheid van de onderzoeker.
5

Deel 1. Ondersteuning en omkadering van onderzoek in muziek en
podiumkunsten
Alvorens in deel 2 van dit onderzoek over te gaan tot de presentatie van een systeem dat toelaat om
via objectieve criteria de output van onderzoek in de kunsten meetbaar te maken, wensen we in
deel 1 enkele hieraan gerelateerde begrippen te omschrijven en scherp te stellen. We gaan
achtereenvolgens na wat we begrijpen onder de term ‘academisering’ (1); welke de basisfilosofie is
van onderzoek in de kunsten en – hiermee samenhangend – welke de karakteristieken ervan zijn (2);
welke de relevante onderzoekstopics zijn voor de opleidingen muziek en podiumkunsten (3); welke
de uitgangspunten zijn inzake onderzoek in de kunsten (4); welke de doelstellingen zijn van
onderzoek in de kunsten, zowel voor de opleidingen als voor de docenten en studenten (5) en tot
slot welke de belangrijkste principes zijn inzake onderzoek in de kunsten (6).
1. Academisering
Academisering kan men in de breedste zin omschrijven als het creëren van een
‘onderzoeksomgeving’ binnen de opleiding. Verschillende elementen maken daar deel van uit:
expliciteren en benoemen van onderzoek;
zichtbaar maken en inventariseren van onderzoek;
ontwikkelen en stimuleren van onderzoek;
samenwerkingsverbanden aangaan;
doorstroming verzekeren naar studenten.
1.1. Het expliciteren en benoemen van onderzoek
Vaak gebeuren er doorheen het artistieke proces impliciet en intuïtief heel wat zaken die als
onderzoek benoemd zouden kunnen worden. Alleen gebeurt dit nog niet altijd. Binnen een
‘onderzoeksomgeving’ komt het er op aan om ‐ vanuit respect voor de eigenheid van de
onderscheiden opleidingen en afstudeerrichtingen ‐ deze aspecten van onderzoek te expliciteren en
als dusdanig te benoemen.
Om te achterhalen wat kan benoemd worden als onderzoek, kan het helpen om na te gaan wat de
lijnen van ‘reflectie’ zijn binnen een artistiek creatieproces en daarin structuren te onderkennen. Dit
kan zowel intern (door rechtstreekse betrokkenen) als extern (door observator) gebeuren. In het
eerste geval komen de betrokkenen er door zelfobservatie en ‐reflectie zelf achter wat kan benoemd
worden als onderzoek. In het tweede geval kan dit gebeuren door een neutrale observator.
Belangrijk hierbij is dat deze binnen een leerproces geen impact heeft op dit proces en geen
waardeoordeel vormt.
6

Beide methoden zijn waardevol en kunnen worden toegepast, al dan niet in combinatie, al naar
gelang de specificiteit van de opleiding/afstudeerrichting en/of de wensen van de artistiek
onderzoeker.
1.2. Het zichtbaar maken en inventariseren van de aanwezige kennis en expertise
Er is ongetwijfeld heel wat kennis en expertise aanwezig binnen de verschillende opleidingen. Vaak
verdiepen docenten zich in deelaspecten van hun discipline. Al dan niet wordt dit reeds benoemd als
‘onderzoek’. Maar collega’s weten niet steeds van elkaar waar ze mee bezig zijn, waardoor ze los van
elkaar, elk op hun eigen eiland functioneren. Het komt er daarom op aan om, in een eerste fase, de
aanwezige kennis en expertise zichtbaar te maken. Op die manier functioneert een
‘onderzoeksomgeving’ als een “uithangbord” waarop staat waar mensen mee bezig zijn. Er ontstaat
m.a.w. een informatieplatform waarbinnen aanwezige kennis en know‐how zichtbaar gemaakt
wordt. Via dit kanaal worden mensen zowel op een formele als een informele manier uitgenodigd
om aan te sluiten bij bestaande initiatieven en projecten of worden ze geënthousiasmeerd om er
nieuwe op te zetten. Suggesties om dit concreet te maken zijn bijvoorbeeld: het oprichten van een
forum dat onderzoek(sresultaten) toelicht (zowel aan studenten als docenten), het uitgeven van een
toegankelijke brochure en het uitgeven van binnen het onderwijs bruikbare publicaties.
Eens datgene wat bestaat zichtbaar gemaakt is, komt het er ook op aan om dit te inventariseren. Dit
betekent de veelheid aan initiatieven, kennis, … te ordenen, te structureren en in kaart te brengen.
Dit kan patronen blootleggen van waar samenwerking en synergieën zinvol zijn. Op die manier
worden connecties gemaakt, worden mensen samengebracht en wordt ontmoeting gestimuleerd. Er
worden m.a.w. bruggen gebouwd tussen voorheen afzonderlijke opererende eilanden. Dit
samenbrengen van mensen en initiatieven kan zowel op een formele of informele manier. Het kan
ertoe leiden dat vonken overslaan, dat embryonale projecten uitbreiding krijgen, dat nieuwe ideeën
en initiatieven opborrelen, …
1.3. Het ontwikkelen en stimuleren van onderzoek
Naast dit receptieve luik (1.1. en 1.2.) dienen er binnen een ‘onderzoeksomgeving’ ook op een
actieve manier nieuwe onderzoeksimpulsen (nieuwe onderzoeken, ideeën, onderzoekspistes, …) te
worden gegeven en dienen nieuwe onderzoeksdomeinen en prioriteiten te worden bepaald. Hierin
werden reeds diverse initiatieven ontwikkeld door de directie en de onderzoeksraad.
De werkgroepen van de opleiding Muziek bijvoorbeeld (Werkgroep Oude Muziek, Werkgroep
Hedendaagse en Actuele Muziek, en “Missing Link” voor de romantische en orkestmuziek) vormen
de pleisterplaatsen bij uitstek om de beoogde kruisbestuiving tussen onderzoeksprojecten enerzijds,
en de artistieke activiteiten van de opleiding anderzijds, te realiseren. Het is evident dat de
bibliotheek een voorname plaats inneemt wat betreft initiëren en begeleiden van
onderzoeksprojecten; minder voor de hand liggend is echter de actieve manier waarop ze studenten
en docenten betrekt in het lopend onderzoek.
1.4. Het aangaan van samenwerkingsverbanden
Een vierde element van een ‘onderzoeksomgeving’ bestaat eruit om de brug te slaan naar andere
kennisinstellingen (universiteiten…) in binnen‐ en buitenland. Het kan hierbij zinvol zijn om
samenwerkingsverbanden aan te gaan met partners die inhoudelijk nauw aansluiten bij het eigen
7

onderzoeksdomein. Maar het kan ook net een meerwaarde betekenen om
samenwerkingsverbanden aan te gaan met partners die buiten het eigen domein liggen. 2 Het
aangaan van samenwerking met universiteiten en andere partners maakt dat er een ‘omgeving’
ontstaat die de eigen onderwijsinstelling overstijgt. En dit zorgt dan weer voor nieuwe impulsen. Een
partner die binnen de opleidingen muziek en podiumkunsten een belangrijke meerwaarde vormt, is
de ‘Internationale Kunstcampus deSingel’. Voor muziek in het bijzonder is het Studiecentrum
Vlaamse Muziek, op dezelfde site gehuisvest, ook een belangrijke partner.
Er dient op gewezen dat momenteel al heel wat uitwisseling en interactie bestaat. Deze bevatten
mogelijkheden tot verdere uitbouw:
uitwisseling op het niveau van kunstpraktijk en –onderwijs (vb. masterclasses);
uitwisseling en internationale expertise binnen academisch onderzoek rond kunst;
uitwisseling en kruisbestuiving tussen verschillende kunstvormen;
…
Dergelijke samenwerkingen dienen als een meerwaarde te worden beschouwd en kunnen aan de
basis liggen van diepgaander, uitgebreider of nieuw onderzoek.
1.5. De verworven kennis en inzichten laten doorstromen naar de studenten / ten dienste stellen
van het onderwijs
Essentieel bij een ‘onderzoeksomgeving’ is dat de resultaten van onderzoek ten dienste worden
gesteld van de opleiding en de studenten (vb.: studenten krijgen toegang tot lopend onderzoek of
onderzoeksresultaten). Een onderzoeksomgeving zorgt ervoor dat verworven kennis niet verloren
gaat, maar ten goede komt van de opleiding en de studenten. Een onderzoeksomgeving zorgt er
m.a.w. voor dat het verwerven van kennis en know how de individuele aangelegenheid (deze van de
onderzoeker) overstijgt en gedeeld wordt met de ruimere onderwijsomgeving. Een
‘onderzoeksomgeving’ zorgt op die manier voor een “rijke” leeromgeving voor de studenten.
Docenten kunnen opgedane kennis en kunde doorgeven aan / delen met studenten. Vaak gaat het
daarbij om kennis die anders geen plaats zou krijgen binnen het onderwijscurriculum. Dit werkt zeer
stimulerend en kan studenten helpen om te komen tot een eigen visie en interpretatie. Essentieel is
dat een onderzoeksomgeving de studenten helpt bij het ontwikkelen van hun artistieke ontplooiing.
Daarnaast schept dit proces ook mogelijkheden in omgekeerde richting: studenten verrichten in
kader van de academisering meer en meer eigen onderzoek, al dan niet gekoppeld aan hun
masterproeven, en kunnen met hun projecten aansluiting zoeken bij docentenonderzoek door
bijvoorbeeld vervolgonderzoeken, toegepast onderzoek, of deelonderzoeken voor rekening te
nemen.
2 zie hiervoor ook: BROUWERS, T. e.a., Onderzoek naar synergieën tussen UA‐kunststudies en HA‐
kunstopleidingen, en de actoren in het werkveld, Antwerpen, Onderzoeksrapport KCA, 2007.
8

2. Basisfilosofie en karakteristieken
2.1. Basisfilosofie
Onderzoek in de kunsten speelt zich af binnen een kunstzinnig kader en bestaat uit het streven naar
een doorgedreven synergie tussen artistieke praxis, theorie en onderzoek. Hierbij dient aangestipt
dat onderzoek van artistieke praxis – al dan niet theoretisch ingebed ‐ een volwaardige vorm van
onderzoek is die beschikt over een eigen ‘natuur’.
Ook onderzoek door middel van of in de artistieke praxis is, zo leert de kunstgeschiedenis ons, reeds
eeuwen een volwaardige vorm van onderzoek. Denken we hierbij maar aan de aandacht die in de
romantiek werd besteed aan de schildertechniek van Rubens. Hierbij werd niet alleen theoretisch
onderzoek gedaan over de artistieke praxis, maar zo deed Eugene Delacroix bijvoorbeeld ook door
middel van of in zijn artistieke praxis daarover onderzoek.
2.2. Karakteristieken
Onderzoek in de kunsten gaat uit van een onlosmakelijke verwevenheid van een wetenschappelijke
en artistieke onderzoeksbenadering binnen één en hetzelfde onderzoek en dit zowel in proces als in
resultaat als inzake de mensen die hierbij betrokken worden. Binnen deze onlosmakelijke
verwevenheid kunnen beide polen in verschillende gradaties aanwezig zijn, afhankelijk van het
specifieke onderzoek. Bij onderzoek in de kunsten is er met andere woorden een artistieke
benadering en een wetenschappelijke benadering die in een veranderend evenwicht in verschillende
verhoudingen steeds aanwezig zijn. De specificiteit van beide polen laat zich in een aantal
kenmerken vertalen:
afstand – nabijheid;
exclusief – inclusief;
waarheid – werkelijkheid.
Afstand versus nabijheid
Theoretici/onderzoekers kijken eerder van op een afstand; kunstenaars/onderzoekers zitten eerder
middenin het proces. Dit betekent dat wetenschappelijk onderzoek eerder beschouwend te werk
gaat en onderzoek doet over de materie, terwijl artistiek onderzoek eerder van nabij betrokken is en
hierdoor eerder onderzoek doet vanuit de materie.
Exclusief versus inclusief
Theoretici/onderzoekers werken eerder specialistisch en voeren daardoor onderzoek dat exclusief
en uitsluitend is. Wetenschappelijk onderzoek zal eerder betrokken zijn op één aspect of een
deelaspect van het creatieve proces of het eindresultaat; Kunstenaar/onderzoekers voeren eerder
onderzoek dat inclusief en insluitend is. Dit betekent dat het onderzoek vaak rechtstreeks of
onrechtstreeks in interactie treedt met meerdere aspecten van het creatieve proces of met het
totale eindresultaat.
9

Waarheid versus werkelijkheid
Wetenschappelijk onderzoek zal eerder gericht zijn op het doen van uitspraken omtrent ‘de
waarheid’ (causaliteit van een fenomeen); artistiek onderzoek zal eerder gericht zijn op het doen van
uitspraken omtrent ‘de werkelijkheid’ (concrete verschijningsvorm van een fenomeen). Streven naar
waarheid impliceert het zoeken naar een (zo) eenduidig (mogelijk) antwoord, terwijl het verkennen
van een werkelijkheid een meerduidige benadering voorop stelt.
“Eigen” methode
Hieronder maken we een oplijsting van enkele kenmerken die – zij het niet exclusief ‐ kunnen
worden toegeschreven aan onderzoek in de kunsten:
permanente bevraging;
impact op de artistieke praktijk;
cyclisch procesverloop;
labo en experiment;
interdisciplinaire benadering.
Continue bevraging
Kenmerkend voor onderzoek in de kunsten is de continue bevraging van de gebruikte
onderzoeksmethodologie.
Impact op de artistieke praktijk
Onderzoek in de kunsten staat in nauwe relatie en treedt in wisselwerking met de praktijk en heeft
daardoor vaak ook (een rechtstreekse) impact op de praktijk.
Cyclisch procesverloop tussen onderzoek, artistieke praktijk en onderwijs
Deze wisselwerking maakt dat onderzoek in de kunsten vaak een cyclisch procesverloop kent. Er is
veelal sprake van een wederzijdse beïnvloeding tussen onderzoek en artistieke praktijk, waardoor
vanuit de praktijk nieuwe onderzoeksvragen rijzen en vice versa.
Het cyclische heeft ook betrekking op de voortdurende wisselwerking tussen onderwijs en
onderzoek. Wat er vanuit het onderzoek komt, gaat terug naar het onderwijs en geeft vaak
aanleiding tot meer of uitgebreider onderzoek.
Labo en experiment
Onderzoek in de kunsten heeft een belangrijke laboratoriumfunctie. Om deze functie ten volle te
kunnen opnemen is experiment een aangewezen onderzoeksmethode. De waarde van de uitkomst
van experimenteel artistiek onderzoek ligt zowel vervat in het bereiken van voorspelbaarheid en
herhaalbaarheid als in het bereiken van het onverwachte en afwijkende: experimenten die leiden
tot voorspelbaarheid en herhaalbaarheid kunnen ondersteunend werken bij de ontwikkeling van
het vakmanschap (vb. verwerven van methoden en technieken); experimenten die leiden tot
onverwachte en afwijkende resultaten kunnen nieuwe inzichten genereren en hierdoor een
10

ijdrage leveren aan innovatie en ontwikkeling (bijvoorbeeld: improvisaties rond een thema vanuit
verschillende disciplines).
Onderzoek in de kunsten kan soms ook wel de vergelijking met de alchemie doorstaan; je treedt het
laboratorium binnen met afzonderlijke elementen en poogt met goud naar buiten te komen. Maar
zoals hierboven reeds gesuggereerd, kan inzake artistiek onderzoek ook net de uitkomst van een
“mislukt” experiment, zeer waardevol materiaal opleveren. Ook zonder dat men het labo buiten
stapt met goud in de handen, kan het experiment aan zich of de uitkomst ervan nieuwe inzichten
opleveren.
Toch dienen we er hier ook uitdrukkelijk op te wijzen dat niet alle onderzoek in de kunsten
experimenteel van aard is. Vaak is er wel degelijk ook een grote kenniscomponent aanwezig onder
de vorm van literatuuronderzoek, bronnenonderzoek of historisch onderzoek (vb. binnen de
muziekopleiding: naar instrumentarium, uitvoeringspraktijk, …)
De specificiteit van onderzoek in de kunsten ligt hem dus evenzeer in het samengaan van
experimenteel en traditioneel ‘wetenschappelijk’ onderzoek als in het onderzoek dat uitsluitend op
experiment gebaseerd is.
Interdisciplinaire benadering
Onderzoek in de kunsten wordt in meerdere of mindere mate steeds gekenmerkt door een
interdisciplinaire aanpak.
11

3. Onderzoekstopics
3.1. Corebusiness
De corebusiness of kernactiviteit van onderzoek in de kunsten wordt gevormd door ‘INNOVATIE’ en
‘ONTWIKKELING’.
Het is dan ook noodzakelijk om te benoemen wat we begrijpen onder de begrippen ‘innovatie’ en
‘ontwikkeling’. We beschrijven de cluster ‘innovatie en ontwikkeling’ in relatie tot het onderzoek in
de kunsten daarom als: ‘Een originele bijdrage leveren aan het bestaande artistieke en
wetenschappelijke patrimonium’.
3.2. Onderzoeksdomeinen
We onderkennen enkele specifieke onderzoeksdomeinen voor Muziek en Podiumkunsten
waarbinnen onderzoek kan plaatsvinden. Door de interdisciplinaire benadering overlappen deze van
de podiumkunsten (PK) vaak geheel of gedeeltelijk met deze van muziek (M).
3.2.1. Analyse en stijlonderzoek: stelt literatuur (PK) en muziek (M) centraal en relateert haar
onderzoeksresultaten meestal aan een artistieke interpretatie. Hierbij kan tevens aandacht
worden besteed aan minder bestudeerd repertoire dat via een kritisch/wetenschappelijke
editie kan worden ontsloten;
3.2.2. Historisch‐contextueel onderzoek: de podiumkunsten en muziek worden in hun breder
contemporain kader gesitueerd (sociaal, cultureel, …) en daardoor ook beter begrepen.
Zo detecteert het ruimer historisch kader een aantal mechanismen die aan de basis liggen
van het (historisch) uitvoeringsproces (M);
3.2.3. Praktijkgeoriënteerd onderzoek: spitst zich toe op de methodologie voor de diverse
theatrale vormen en de interdisciplinaire samenwerking (PK) en groepeert onderzoek naar
toepassing, verbetering, specialisatie of verruiming van de actuele muziekuitvoering (M);
3.2.4. (Ped)agogische Wetenschappen: bundelt onderzoek met betrekking tot onderricht en
educatie in de muziek en podiumkunsten, alsook m.b.t. de sociaal‐artistieke sector, met
specifieke aandacht voor de relatie tussen theorie en praktijk (M en PK);
3.2.5. Onderzoek mbt creatie en creatieproces: onderzoek dat zich toespitst op het proces
waarbinnen kunst tot stand komt (M en PK)
12

3.3. Bijkomende interessante onderzoekspistes
productionele en omgangsfactoren;
materiële en technische aspecten;
economische aspecten;
sociale context van kunst;
evoluties in omschrijving van kunst; ook in relatie tot erkenning / subsidiëring /
ondersteuning van kunst (canon, hoge/lage cultuur, …);
management en ondernemerschap;
kunst en onderwijs;
technologie, toenemende relatie tussen (podium)kunsten en technologie
…
Op dit moment is niet voor elk van deze pistes voldoende know‐how aanwezig binnen de opleiding
om deze als volwaardige onderzoeksdomein te kunnen uitbouwen. Wanneer er een consensus
bestaat over het nut van deze pistes verdient het aanbeveling om deze in eerste instantie in een
lange termijnplanning op de nemen. Dit zou dan ook parallel moeten verlopen met de evolutie van
het onderwijsaanbod op lange termijn, door het ontwikkelen van nieuwe mogelijkheden in eigen
huis of door het aangaan van samenwerkingsverbanden.
In plaats van deze onderzoeksdomeinen zelf uit te bouwen binnen de eigen onderwijsinstelling, kan
het ook zinvol zijn om samenwerkingsverbanden te creëren met faculteiten waar deze
onderzoeksdomeinen wel aan bod komen.
13

4. Uitgangspunten
Onderzoek in de kunsten is het proces en resultaat van het beantwoorden van een relevante
vraag. Dikwijls gaat het hierbij om een centrale vraag waaronder meerdere deelvragen
schuil gaan. De centrale relevante vraag is vaak (rechtstreeks) gelinkt aan de uitvoering /
performance. De antwoorden op de onderliggende relevante vragen leveren elke op zich
een bijdrage aan het beantwoorden van de centrale vraag of hoofdvraag. Bijvoorbeeld:
onderzoek naar historische uitvoeringspraktijk van een bepaald werk leidt tot onderliggende
deelvragen.
Anderzijds ontstaat ook soms via deductie een nieuw inzicht dat niet vervat was in de
onderzoeksvraag. M.a.w. dé vraag kan je niet steeds vooraf stellen, soms is het startpunt van
artistiek onderzoek ook een cluster aan vragen. Bijvoorbeeld: aan de hand van verschillende
deelanalyses van composities inzicht krijgen in de totstandkoming van een creatief proces.
Onderzoek in de kunsten is resultaatgericht. Dit betekent dat de output ervan vaak concreet
waarneembare (zichtbare, hoorbare, …) resultaten aanneemt in de vorm van bijvoorbeeld
opvoeringen of concerten.
Onderzoek in de kunsten heeft hiernaast ook oog voor het proces waarbinnen kunst tot
stand komt met hierbij aandacht voor zowel interne factoren (persoonlijk – individueel)
evenals externe factoren (technologie, economie, maatschappij, …).
Onderzoek in de kunsten is zichtbaar en bruikbaar. Onderzoek in de kunsten staat in relatie
met de artistieke praktijk. Hierdoor is het resultaat ervan ook zichtbaar in en bruikbaar voor
de artistieke praktijk. Op de onderzoeksresultaten van onderzoek in de kunsten kan worden
voortgebouwd of er kan iets tegenover geplaatst worden.
Onderzoek in de kunsten wordt gekenmerkt door een interdisciplinaire benadering (al is dit
geen dwingend kenmerk) Interdisciplinariteit slaat hierbij enerzijds op aanwezigheid van en
samenwerking tussen uiteenopende artistieke en/of wetenschappelijke disciplines en
anderzijds op de benadering waarbij vanuit verschillende invalshoeken gefocust wordt op
één bepaalde artistieke discipline.
Onderzoek in de kunsten is in belangrijke mate een internationale activiteit.
Onderzoek in de kunsten is het resultaat van teamwerk en kritisch overleg.
Onderzoek in de kunsten levert een kritische bijdrage aan de kunsten en de
kunstopleidingen. En dit zowel op het vlak van kennis als van kunde. Het resultaat van
onderzoek heeft dus niet alleen repercussies op kennisniveau, maar ook op
vaardigheidsniveau.
Onderzoek in de kunsten levert een bijdrage aan de bredere samenleving en heeft een
bredere maatschappelijke relevantie, dewelke aan de basis staat van een kunstgericht,
kunstbegrijpend en kunstminnend publiek evenals van opgroeiende kunstenaars.
Opmerking: Voor de meeste van deze kenmerken geldt overigens niet dat deze uitsluitend op
artistiek onderzoek van toepassing zijn; ook wetenschappelijk onderzoek is vaak internationaal
gericht, is het resultaat van teamwerk, …
14

5. Doelstellingen
5.1. Algemene doelstellingen (departementaal niveau)
Het creëren van meerwaarde voor de opleiding, docenten en studenten door:
5.1.1. Voor de opleiding:
het up to date houden en ontwikkelen van de kennis binnen de betrokken vakgebieden;
het bouwen van bruggen tussen afzonderlijke expertisecentra;
het uitoefenen van maatschappelijke invloed binnen het vakgebied;
het creëren van een wisselwerking tussen de ‘kenniskring’. Dit betekent dat er enerzijds
impulsen uitgaan vanuit de opleiding naar buiten uit (= het werkveld) en dat er anderzijds
impulsen van buiten uit terug naar binnen (= de opleiding) komen;
het uitbouwen van kennisexpertisecentra;
het stimuleren van doctoraal onderzoek in het kader van de academiseringsopdracht;
het stimuleren en institutionaliseren van onderzoek;
een actieve bijdrage leveren aan de uitbouw en ontwikkeling van de kennismaatschappij;
het genereren van bijkomende financiële middelen hetzij via het aantrekken van externe
financiering, hetzij via de valorisatie van onderzoeksresultaten;
het uitbouwen en stimuleren van loopbaanmogelijkheden voor jonge medewerkers,
inzonderheid ondersteuning van de doctoraatsmogelijkheden.
5.1.2. Voor de docenten en studenten:
het vergroten van intellectuele nieuwsgierigheid en kritische ingesteldheid op
wetenschappelijk en artistiek niveau ;
het vergroten van de mogelijkheden in het ontwikkelingsproces;
aansluiting genereren met een deel van de arbeidsmarkt die op sommige domeinen
stijgende onderzoekscompetenties vergt.
Langs de andere kant vormen de geheroriënteerde opleidingsprogramma’s met hun betrokkenen op
hun beurt sturende factoren in de ontwikkeling en het karakter van het onderzoek in de kunsten.
15

6. Principes
Onderzoek in de kunsten streeft naar een aanpak waarbij volgende principes optimaal
gerespecteerd worden:
artistiek kapitaal: er wordt in hoge mate vertrokken van de artistieke onderzoekexpertises
en – activiteiten die reeds aanwezig zijn binnen het Conservatorium, voor de inhoudelijke
invulling van het onderzoeksbeleid;
internationale aanpak: aansluiting vinden bij de internationale ontwikkelingen van het
onderzoek in de kunsten is een prioriteit;
samenwerking: voor het uitbouwen van kennisexpertisecentra worden zowel bestaande
partners aangesproken, als nieuwe samenwerkingsverbanden aangegaan;
interdisciplinariteit: een grensoverschrijdende benadering van onderzoek en het verbinden
van diverse artistieke en andere onderzoeksdisciplines wordt gestimuleerd;
artistieke praxis: muziek en podiumpraktijk blijft het uitgangspunt van het Conservatorium.
Onderzoeksvaardigheden, ‐activiteiten en –resultaten vinden zoveel mogelijk een direct
klankbord in de pedagogische inhoud van de opleidingen.
16

Deel 2. Objectivering van onderzoek in muziek en podiumkunsten
Dit tweede onderzoeksluik valt uiteen in twee subdelen. In een eerste luik presenteren we een
model dat toelaat om de verschillende vormen van onderzoeksoutput inzake muziek en
podiumkunsten te registreren. In een tweede deel stellen we een systeem voor dat het mogelijk
maakt om deze onderzoeksoutput ook te evalueren en te objectiveren. Basisprincipe daarbij is dat
we kiezen voor een kwalitatief evaluatiesysteem, gebaseerd op de beoordeling door peers. We
kiezen uitdrukkelijk voor kwalitatieve beoordelingselementen en een kwalitatief beoordelingsmodel
omdat dit optimaal toelaat om de eigenheid van het onderzoek in de kunsten te respecteren en te
waarborgen.
1. Categorieënsysteem
Hieronder presenteren we een categorieënsysteem dat toelaat om de onderzoeksoutput, geleverd
binnen de domeinen muziek en podiumkunsten, op een gestructureerde manier te inventariseren en
te classificeren. We onderscheiden 4 grote categorieën van onderzoeksoutput: (A) presentatie, (B)
publicatie, (C) implementatie van onderzoek in onderwijs en onderwijs in onderzoek en (D)
uitstraling en dienstbetoon.
A. PRESENTATIE
Auteur(s) + Beschrijving
project / titel
A1. Uitvoering, vertoning
Plaats van opvoering +periode Publieke Karakter
(openbaar, semi en niet
openbaar)
Als (co‐)auteur: componist (muziek), schrijver (drama), choreograaf (dans)
Als (co‐)maker: dirigent, arrangeur (muziek); regisseur, dramaturg (drama); dansmeester (dans)
Als (co‐)uitvoerder: zanger, muzikant (muziek); acteur (drama), danser (dans)
17

Als (co‐)organisator (= artistiek coordinator)
Als (co‐)collectief / multifunctioneel verantwoordelijke (= verantw. op versch. echalons)
A2. Productie bedoeld voor uitzending, broadcast, documentaire, radio‐ en televisieproductie
Als (co‐)auteur
Als (co‐)maker
Als (co‐)uitvoerder
Als (co‐)collectief / multifunctioneel verantwoordelijke
Als (co‐)uitvoerder
Als (co‐)organisator
Als (co‐) collectief / multifunctioneel verantwoordelijke
A3. Lecture performance
Als (co‐)auteur
Als (co‐)maker
Als (co‐)uitvoerder
Als (co‐)organisator
Als (co)collectief/multifunctioneel verantwoordelijke
A4. Tentoonstelling
18

Als (co‐)auteur (= deelnemend artiest)
Als (co‐)maker (= curator, samensteller)
Als (co‐)organisator (= artistiek coördinator)
A5. Voordracht, lezing, lezingenreeks
Als spreker
Als organisator
A5. Debat (miv moderatie)
Als spreker
Als organisator
B. PUBLICATIE
Auteur(s) + titel publicatie Plaats en datum van publicatie Mate van oorspronkelijkheid
(origineel / bewerking) indien
van toepassing
B1. CD, DVD of andere drager (miv radio‐opname)
Als (co‐)auteur
Als (co‐)producer, opnameleider
Als (co‐)uitvoerder
NVT
NVT
19

B2. Verzamel CD, DVD of andere drager
Als (co‐)auteur
Als (co‐)producer, opnameleider
Als (co‐)uitvoerder
B3. Theatertekst (drama) & Partituur (muziek)
Als (co‐)auteur
B4. Vertaling (drama)
Als (co‐)auteur
B5. Boek, boekenreeks
Als (co‐)auteur
Als (co‐)redacteur, (co‐)samensteller
B6. Hoofdstuk in boek
Als (co‐)auteur
B7. Bijdrage in encyclopedie, tentoonstellingscatalogus, biografische naslagwerken
Als (co‐)auteur
B8. Tijdschrift, e‐zine
Als (co‐)auteur
Als (co‐)redacteur, (co‐)samensteller
B9. Rapport, paper dat na voltooiing werd ingediend bij opdrachtgevende instantie
NVT
NVT
NVT
NVT
NVT
NVT
NVT
NVT
NVT
NVT
20

Als (co‐)auteur
Als (co‐)redacteur, (co‐)samensteller
B10. Programmaboek, brochure
Als (co‐)auteur
Als (co‐)redacteur, (co‐)samensteller
B11. Begeleidend boekje bij CD, DVD of andere drager
Als (co‐)auteur
Als (co‐)redacteur, (co‐)samensteller
B12. Catalogus, discografie, repertorium, inventaris, ontsluiting
Als (co‐)auteur
Als (co‐)redacteur, (co‐)samensteller
B13. Informatieve, beknopte, vulgariserende publicatie
Als (co‐)auteur
Als (co‐)redacteur, (co‐)samensteller
B14. Recensie, review, bespreking, interview
Als (co‐)auteur
Als (co‐)redacteur
B15. Bijdrage in congresproceeding (integraal of samenvatting)
Als (co‐)auteur
NVT
NVT
NVT
NVT
NVT
NVT
NVT
NVT
NVT
NVT
NVT
21

Als (co‐)redacteur, (co‐)samensteller
NVT
NVT
C. IMPLEMENTATIE VAN ONDERZOEK IN ONDERWIJS EN
ONDERWIJS IN ONDERZOEK
C1. Implementatie van onderzoek in onderwijs (doorstroming van onderzoeksresultaten naar de
studenten van onderzoek dat gevoerd wordt door de docent)
C2. Implementatie van onderwijs in onderzoek (participatie van studenten aan de
onderzoeksactiviteiten van docenten en het aanleren van een onderzoekshouding)
C3. Ontwikkelen van nieuwe werkvormen (de manier waarop de docent nieuwe werkvormen
ontwikkelt om onderzoek aan te brengen en / of de mate waarin externe deskundigen worden
aangetrokken om onderwijs te verstrekken; vb. labovorm, masterclasses, begeleide rondleiding)
C4. Disseminatie (doorgeven, implementeren, verspreiden, toegankelijk maken van en bekendheid
geven aan het onderzoek)
D. UITSTRALING EN DIENSTBETOON
D1. Prijzen en onderscheidingen
D2. Lidmaatschap
22

D3. Jury
D4. (co‐)begeleiding en (co‐)promotorschap van thesissen, projecten, doctoraten
D5. Participatie aan / ter beschikking stellen van expertise en deskundigheid in onderzoeks‐ en
stuurgroepen
D6. Verworven kredieten
D7. Recensies
23

2. Beoordeling
Hieronder presenteren we een concreet voorstel over hoe een doorlichting van een
onderzoeksinstelling in de praktijk zou kunnen verlopen. Daarbij gaat zowel aandacht naar
procedurele als naar inhoudelijke aspecten. We baseerden ons hiertoe hoofdzakelijk op het
beoordelingssysteem zoals dat momenteel gehanteerd wordt door de Research Asssessment
Exercise (RAE). 3 We nemen dit kwalitatieve model als uitgangspunt omdat dit in het verleden reeds
bewezen heeft goed te functioneren en ook internationaal als dusdanig erkend wordt.
Desalniettemin achtten we het nodig om hier op bepaalde punten van af te wijken om aldus te
komen tot een systeem dat: 1) is afgestemd op de Vlaamse situatie; 2) is afgestemd op de
specificiteit van onderzoek in muziek en podiumkunsten. Dit belet niet dat in een verder stadium dit
systeem kan uitgebreid worden naar andere disciplines. We achten dit overigens wenselijk. Omwille
van de nauwe relatie tussen het hieronder gepresenteerde model en het RAE‐model, wordt waar
relevant ook verwezen naar het RAE systeem.
2.1. Periode
Onderwijsinstellingen worden om de 5 jaar doorgelicht. Deze periode stemt overeen met periode
van een standaard bamacyclus.
2.2. Beoordelingscommissie
De beoordeling gebeurt door een peergroup, bestaande uit 12 personen.
De te beoordelen instellingen dragen daartoe personen voor aan de inrichtende instantie.
Het is de inrichtende instantie die op basis van de aangeleverde voorstellen overgaat tot de
definitieve samenstelling van de peergroup.
Criteria die gehanteerd dienen te worden inzake de samenstelling van de peergroup zijn:
- internationale samenstelling / ervaring;
- deskundigheid op vlak van:
o artistieke praxis;
o onderzoek;
o onderwijs;
- (ped)agogische bekwaamheid.
Er dient te worden gestreefd naar een samenstelling waarbij een evenwichtige verhouding tussen
deze verschillende criteria wordt gerealiseerd.
3 http://www.rae.ac.uk
24

2.3. Voorwaarden voor onderzoek in de kunsten
Vooraleer te kunnen overgaan tot beoordeling, dient te worden omschreven wat precies verstaan
wordt onder onderzoek in de kunsten. In tegenstelling tot de RAE, die een definitie hanteert van
onderzoek, opteren wij voor een reeks voorwaarden waaraan onderzoek in de kunsten dient te
voldoen. Dit laat toe om in een eerste beoordelingsfase te evalueren of de onderzoeksoutput al dan
niet kan omschreven worden als het resultaat van onderzoek in de kunsten.
a. Onderzoek volgens de RAE
De RAE geeft volgende definitie van onderzoek: “Research for the purpose of the RAE is to be
understood as original investigation undertaken in order to gain knowledge and understanding. It
includes work of direct relevance to the needs of commerce, industry and to the public and
voluntary sectors: scholarship, the invention and generation of ideas, images, performances,
artefacts including design, where these lead to new or substantially improved insights; and the use
of existing knowledge in experimental development tot produce new or substantially improved
materials, devices, products and processes, including design and construction.
It excludes routine testing and routine analysis of materials, components and processes such as for
the maintenance of national standards, as distinct from the development of new analytical
techniques. It also excludes the development of teaching materials that do not embody original
research.
Scholarschip for the RAE is defined as the creation, development and maintenance of the intellectual
infrastructure of subjects and disciplines, in forms such as dictionaries, scholarly editions, catalogues
and contributions to major research databases.” 4
b. Eigen omschrijving
We streven naar een eigen omschrijving van onderzoek waarbij we rekening houden met de eerder
bepaalde uitgangspunten en tevens volgende overwegingen in acht nemen:
1) we opteren niet voor een definitie, wel voor de opsomming van een aantal ‘voorwaarden’
waaraan onderzoek in de kunsten dient te voldoen;
2) in tegenstelling tot in de door de RAE gehanteerde definitie, beslissen we ook om niet te
bepalen wat we uitsluiten als onderzoek in de kunsten. We gaan er vanuit dat het haast
onmogelijk is om tot een exhaustieve opsomming te komen van wat uit te sluiten valt als
onderzoek. We opteren daarom voor een systeem waarbij het de peers zijn die beslissen of
iets al dan niet tot onderzoek kan worden gerekend.
Hierop voortbouwend komen we tot een eigen omschrijving, waarbij volgende voorwaarden
gekoppeld worden aan onderzoek in de kunsten:
4 RAE 2008, Panel criteria and working methods. Panel O, january 2006 (Annex 3).
25

0. het wordt uitgevoerd door een kunstenaar of vanuit de hoedanigheid van kunstenaar 5 ;
1. het is artistiek innovatief en draagt bij tot ontwikkeling van de kunsten;
2. het beantwoordt een artistiek relevante vraag en levert een bijdrage:
a. op vlak van kennis en vaardigheid;
b. aan de bredere samenleving waardoor het ook een bredere maatschappelijke
relevantie heeft;
3. het is resultaatgericht: het resultaat bevat een artistieke uiting;
4. het is procesgericht:
a. het hanteert een expliciete methodologie die indien nodig voortdurend
herbevraagd wordt;
b. het heeft oog voor het proces waarbinnen kunst tot stand komt met daarbij
aandacht voor zowel interne factoren (persoonlijk – individueel) evenals externe
factoren (technologie, economie, maatschappij, ...);
5. het onderzoek speelt zich af in een artistieke, intellectuele internationale context;
6. het is toetsbaar in een dialoog met peers.
2.4. Beoordelingsdomeinen
a. Beoordelingsdomeinen volgens RAE
RAE voert een doorlichting door op drie niveau’s: op het niveau van de ‘onderzoeksoutput’, op het
niveau van de ‘onderzoeksomgeving’ en op het niveau van de ‘waardering’.
b. Eigen beoordelingsdomeinen
We nemen deze onderverdeling deels over, maar ‘waardering’ wordt vervangen door ‘uitstraling’.
Dit betekent dat onderzoeksinstellingen worden doorgelicht:
- op niveau van de onderzoeksoutput;
- op niveau van de onderzoeksomgeving;
- op niveau van de ruimere uitstraling.
5 RAE raadt af om dit zo scherp te stellen. Ze adviseren om te evolueren van ‘arrogance’ naar ‘confidence’. Ze raden aan om niet de
verschillen, maar net de gelijkenissen te benadrukken tussen het traditioneel wetenschappelijk onderzoek en het onderzoek in de
kunsten. Hierbij dient opgemerkt dat het Verenigd Koninkrijk wat dit betreft in een andere context opereert. Vooreerst werden
kunstopleidingen van de ene dag op de andere opgenomen in de universiteit zonder voorafgaand academiseringsproces. Het is pas nadien
dat de ontwikkeling inzake onderzoek in de kunsten zich heeft voltrokken. In Vlaanderen wordt de academisering gezien als een
voorwaarde voor een eventuele inkanteling in de universiteiten. Een tweede belangrijk verschil is dat in het Verenigd Koninkrijk
doctoraten geen voorwaarde vormen om te doceren aan de universiteit. Vanuit deze dubbele optiek vinden we het belangrijk om te
blijven benadrukken dat onderzoek in de kunsten dient te gebeuren door een kunstenaar of vanuit de hoedanigheid van kunstenaar. Dit
heeft overigens het bijkomende voordeel dat dit toelaat een bewijs te vragen van artistieke activiteit als een voorwaarde om te worden
toegelaten tot onderzoek in de kunsten.
26

Visueel kan deze driedeling als volgt voorgesteld worden:
Het schema maakt nogmaals duidelijk dat de doorlichting van de instelling gebeurt op 3 “niveau’s”,
waarbij de kern gevormd wordt door de concrete onderzoeksoutput, maar waarbij tegelijkertijd ook
aandacht gaat naar de ruimere onderzoeksomgeving (= de instelling) en de mate waarin het
onderzoek uitstraalt op de onderzoeks‐ en de ruimere maatschappelijke omgeving.
2.5. Excellentie‐indicatoren
Onder excellentie‐indicatoren verstaan we de beoordelingscriteria die toelaten om de verschillende
beoordelingsniveau’s te evalueren.
a. Excellentie‐indicatoren volgens RAE
Onderzoeks‐
output
Onderzoeks‐
omgeving
Uitstraling
RAE omschrijft haar excellentie‐indicatoren volgens een systeem van triangulatie. Aan elk van de
drie hoofdcategorieen ‐ ‘onderzoeksoutput’, ‘onderzoeksomgeving’ en ‘waardering’ – worden
telkens drie parameters opgehangen. Zo wordt de onderzoeksoutput bepaald door de parameters
‘significance’ (betekenis/belang), ‘originality’ (originaliteit) en ‘rigour’ (accuraatheid); de
onderzoeksomgeving door de parameters ‘strategie’ (beleid), ‘people’ (mensen) en ‘structure’
(structuur) en de waardering door de parameters ‘recognition’ (erkenning), ‘influence’ (invloed) en
27

‘benefit’ (bijdrage). Hieronder geven we het volledige schema, zoals het gehanteerd wordt door de
RAE. 6
1. Research Outputs
Significance. The degree to which the work has enhanced, or is likely to enhance,
knowledge, thinking, understanding and/or practice in its field.
Originality. The degree to which the work has developed new formulations or data
and/or initiated new methods and/or forms of expression.
Rigour. The degree of intellectual precision, systematic method and/or integrity
embodied in the research.
2. Research Environment
Strategy. The degree to which research strategies have contributed to the research
environment and its sustainability.
People. The degree to which support and training has enhanced and sustained the work
of the people who undertake research.
Structure. The degree to which intellectual and operational infrastructures, in their
immediate and wider contexts, have enhanced and sustained research.
3. Esteem Indicators
Recognition. The degree to which, individually and collectively, the work of researchers
has been recognised externally.
Influence. The degree of influence and/or contribution made to research practices and
their debates in the wider context.
Benefit. The degree to which researchers and the research environment have benefited
through the esteem in which the research is held.
b. Eigen omschrijving
Ons baserend op de omschrijving van RAE en rekening houdend met de eerder vooropgestelde
uitgangspunten en voorwaarden, komen we tot volgende excellentie‐indicatoren per niveau.
1. Onderzoeksoutput
Betekenis / belang
de mate waarin het werk bijdraagt tot het verhogen van artistieke kennis en vaardigheden,
het denken over en het begrijpen van het onderzoeksveld;
de bijdrage die het onderzoek levert aan de samenleving met een bredere maatschappelijke
relevantie in een internationale context.
6 RAE 2008, Panel criteria and working methods. Panel O, january 2006, 20.
28

Originaliteit
De mate waarin het onderzoekswerk nieuwe formuleringen, nieuwe data, nieuwe methoden
en/of nieuwe expressievormen ontwikkelt.
Accuraatheid
Accuraatheid omschrijven we algemeen als: ‘de sterkte van de ketting‐van‐redeneren dewelke
de onderzoeksvraag verbindt met het onderzoeksantwoord.’ 7
Meer specifiek wordt met accuraatheid aangeduid:
o de mate waarin intellectuele precisie en/of systematische methode en/of integriteit
belichaamd wordt in het werk;
o de mate waarin het resultaat toetsbaar is in dialoog met peers;
o de mate waarin het werk oog heeft voor het persoonlijk proces waarbinnen kunst
tot stand komt met daarbij aandacht voor zowel interne (persoonlijk – individueel)
als externe (technologie, economie, maatschappij, ...) factoren.
2. Onderzoeksomgeving
De mate waarin de onderzoeksomgeving in (2.1.) strategische, (2.2.) personele en (2.3.)
(infra)structurele zin voldoet aan volgende voorwaarden:
3. Uitstraling
o draagt bij tot innovatie en ontwikkeling;
o verhoogt en ondersteunt de mogelijkheid tot het beantwoorden van de relevante
vraag;
o draagt bij tot een resultaat dat toetsbaar is in dialoog met peers;
o ondersteunt procesgerichtheid;
o ontwikkelt zich in wisselwerking met de internationale context.
De mate waarin het onderzoek de erkenning, de waardering en de invloed van de instelling
bevordert in een ruimere artistieke onderzoekscontext en de ruimere samenleving.
2.6. Beoordelingselementen
Om de beoordelingscommissie in staat te stellen om aan de hand van de excellentie‐indicatoren de
verschillende beoordelingsdomeinen te evalueren, dient de instelling per niveau op voorhand
omschreven “bewijslasten” aan te dragen. We beperken ons in dit overzicht tot de grote lijnen,
dewelke op moment van eventuele toepassing van dit systeem uiteraard verder in detail dienen te
worden uitgewerkt.
7
Bruce Brown, tijdens de studiedag, gehouden aan de Artesis Hogeschool, Koninklijk Conservatorium in
september 2008.
29

a. Onderzoeksoutput
Elke aan de instelling verbonden onderzoeker levert een volledig overzicht aan van
onderzoeksactiviteiten van de afgelopen 5 jaar op een te ontwikkelen online digitale databank (zie:
categorieënsysteem).
Elke aan de instelling verbonden onderzoeker levert daarnaast 3 onderzoeksoutputs aan van de
afgelopen 5 jaar op een te ontwikkelen online digitale databank.
b. Onderzoeksomgeving
- gegevens m.b.t. strategie:
o vb:
- gegevens m.b.t. personeel:
o vb:
gedetailleerde gegevens mbt de door de instelling uitgezette
onderzoekslijnen;
gedetailleerde gegevens mbt de door de instelling ingerichte
onderzoeksomgeving;
gedetailleerd overzicht van interne en externe onderzoeksmiddelen;
…
gedetailleerde gegevens mbt onderwijzend personeel (aantal, cv’s, aantal
FTE, ...);
gedetailleerde gegevens mbt onderzoekspersoneel (aantal, cv’s, aantal FTE,
...);
gedetailleerd overzicht met onderzoeksondersteunend personeel (aantal,
cv’s, aantal FTE, …)
…
- gegevens m.b.t. infrastructuur:
o vb:
gedetailleerde gegevens mbt bibliotheek;
gedetailleerde gegevens mbt technische uitrusting;
gedetailleerde gegevens mbt voorstellingsruimtes;
...
30

c. Uitstraling
Gemotiveerd verslag (met in bijlage eventuele bewijsstukken) over de mate waarin het geleverde
onderzoek in positieve mate invloed uitoefent op de waardering, de erkenning en de invloed van de
instelling.
2.7. Kwaliteitsprofielen
Met kwaliteitsprofielen bedoelen we de omschrijving van de verschillende kwaliteitsniveau’s die
worden toegekend aan de afzonderlijke beoordelingsdomeinen.
a) kwaliteitsprofielen volgens RAE
RAE omschrijft haar kwaliteitsprofielen als volgt (vb.: voor research output):
4* Quality that is world‐leading in terms of originality, significance and rigour.
3* Quality that is internationally excellent in terms of originality, significance and rigour but which
nonetheless falls short of the highest standards of excellence.
2* Quality that is recognised internationally in terms of originality, significance and rigour.
1* Quality that is recognised nationally in terms of originality, significance and rigour.
Unclassified Quality that falls below the standard of nationally recognised work. Or work which does
not meet the published definition of research for the purposes of this assessment.
b) eigen kwaliteitsprofielen
We brengen volgende nuance aan en omschrijven voor wat betreft de drie beoordelingsdomeinen
de niveau’s als volgt:
31

Niveau 4* Niveau dat kan worden omschreven als ‘wereldtop’
Niveau 3* Niveau dat kan worden omschreven als ‘internationaal excellent’
Niveau 2* Niveau dat kan worden omschreven als ‘internationaal erkend’
Niveau 1* Niveau dat kan worden omschreven als ‘nationaal erkend’
Niet gekwalificeerd (ng) Valt onder de standaard van ‘nationaal erkend’ of voldoet niet aan de
voorwaarden
2.8. Verdeelsleutel
a. Verdeelsleutel volgens RAE
RAE hanteert een verdeelsleutel waarbij aan elk van de drie beoordelingsdomeinen een bepaald
gewicht wordt toegekend. Dit betekent concreet dat onderzoeksoutput in de eindberekening meer
(70%) doorweegt dan onderzoeksomgeving (20%) en onderzoekswaardering (10%). Het totaal van
deze drie levert dus een globaal kwaliteitsprofiel op.
Onderz. output
Gewicht: 70%
Globaal
kwaliteitsprofiel
Totaal: 100%
Onderz. Omgeving
Gewicht: 20%
Onderz. Waardering
Gewicht: 10%
32

) eigen verdeelsleutel
We stellen een systeem voor waarbij het gewicht dat wordt toegekend aan de 3 categorieën
gradueel verschuift gedurende de eerste drie beoordelingsperiodes, waarbij ‘onderzoeksoutput’ in
belang toeneemt en onderzoeksomgeving in belang afneemt naar mate de beoordelingsperiodes
elkaar opvolgen. De motivering daarachter is dat, bij de eerste doorlichting de instellingen
hoofdzakelijk nog werk zullen moeten maken van het uitbouwen van de onderzoeksomgeving. Door
aan dat aspect een groot gewicht toe te kennen, worden instellingen ook gemotiveerd om werk te
maken van de uitbouw van hun onderzoeksomgeving. Bij de daaropvolgende doorlichtingen
verschuift het zwaartepunt van het gewicht geleidelijk van de onderzoeksomgeving naar de
onderzoeksoutput.
Schematisch kunnen we dit als volgt weergeven:
Eerste
assessment
periode
Tweede
assessment
periode
Derde
assessment
periode
2.9. Globaal kwaliteitsprofiel
Onderzoeksoutput Onderzoeksomgeving Uitstraling Globaal
kwaliteitsprofiel
30% 60% 10% 100%
45% 45% 10% 100%
60% 30% 10% 100%
Elke individuele peer oordeelt over de mate waarin de onderzoeksoutput, de onderzoeksomgeving
en de waardering scoren op de verschillende excellentie‐indicatoren. Via gezamenlijk overleg wordt
per onderzoeksdomein een globaal kwaliteitsprofiel toegekend. Op basis van het gewicht dat aan elk
van de drie beoordelingsdomeinen wordt toegekend, levert dit na berekening een globaal
kwaliteitsprofiel op.
33

Voorbeeld:
Hieronder presenteren we een fictief voorbeeld van hoe, voor wat betreft de eerste assessment
periode, een globaal kwaliteitsprofiel wordt toegekend op basis van de kwaliteitsprofielen op de
afzonderlijke beoordelingsdomeinen.
Onderzoeksoutput
4* 3* 2* 1* ng
10% 25% 40% 15% 10%
Gewicht 30%
Onderzoeksomgeving
4* 3* 2* 1* ng
20% 30% 15% 20% 15%
Gewicht 60%
Uitstraling
4* 3* 2* 1* ng
30% 25% 10% 20% 15%
Gewicht 10%
Globaal kwaliteitsprofiel
4* 3* 2* 1* ng
18% 28% 22% 18,5% 13,5%
34

In het fictieve voorbeeld hierboven betekent dit concreet dat:
- 10% van de onderzoeksoutput van instelling X behoort tot niveau 4*, 25% tot niveau 3*,
40% tot niveau 2*, 15% tot niveau 1* en 10% van de onderzoeksoutput behoort tot de
categorie ‘niet gekwalificeerd’;
- 20% van de onderzoeksomgeving van instelling X behoort tot niveau 4*, 30% tot niveau 3*,
15% tot niveau 2*, 20% tot niveau 1* en 15 van de onderzoeksomgeving behoort tot de
categorie ‘niet gekwalificeerd’;
- 30% van de uitstraling van instelling X behoort tot niveau 4*, 25% tot niveau 3*, 10% tot
niveau 2*, 20% tot niveau 1* en 15% van de uitstraling behoort tot de categorie ‘niet
gekwalificeerd’.
Rekening houdend met het gewicht dat aan elk van de 3 beoordelingsniveau’s wordt toegekend,
levert dit volgend globaal kwaliteitsprofiel op:
- 18% van de globale onderzoeksactiviteit van instelling X behoort tot niveau 4*;
- 28% tot niveau 3*;
- 22% tot niveau 2*;
- 18,5% tot niveau 1*;
- 13,5% tot de categorie ‘niet gekwalificeerd’.
Onderzoeks‐
output
Onderzoeks‐
omgeving
4* 3* 2* 1* ng
10% 25% 40% 15% 10%
20% 30% 15% 20% 15%
Uitstraling 30% 25% 10% 20% 15%
Gewogen:
30%
Gewogen:
60%
Gewogen:
10%
Globaal
kwaliteits‐
profiel
3% 7,5% 12% 4,5% 3%
12% 18% 9% 12% 9%
3% 2,5% 1% 2% 1,5%
18% 28% 22% 18,5% 13,5%
35

2.10. Financiering
a. Financiering volgens de RAE
Het globale kwaliteitsprofiel is uiteraard bepalend voor de financiering van de instelling. In grote
lijnen verloopt het financieringssysteem bij RAE volgens een eenvoudige formule op basis van
volgende parameters: 1) het percentage behaald op de verschillende kwaliteitsniveau’s; 2) een vast
bedrag / kwaliteitsniveau; 3) het aantal onderzoekers verbonden aan de instelling.
Aan elk kwaliteitsniveau wordt een bepaald bedrag / persoon toegekend. Bijvoorbeeld: categorie 4*:
1000 pond / persoon; categorie 3*: 500 pond / persoon; categorie 2*: 300 pond / persoon; categorie
1*: 150 pond / persoon.
Voorbeeld berekening:
Gesteld dat in ons fictieve voorbeeld van onderzoeksinstelling X hierboven 50 onderzoekers
verbonden zijn betekent dit het volgende:
- Instelling X scoort 18% op categorie 4*:
18% van 1000 pond, vermenigvuldigd met 50 = 9000 pond
- Instelling X scoort 28% op categorie 3*:
28% van 500 pond, vermenigvuldigd met 50 = 7000 pond
- Instelling X scoort 22% op categorie 2*:
22% van 300 pond, vermenigvuldigd met 50 = 3300 pond
- Instelling X scoort 18,5% op categorie 1*
18,5% van 150 pond, vermenigvuldigd met 50 = 1387,5 pond
In totaal ontvangt instelling X dus 9000 + 7000 + 3300 + 1387,5 = 20687,5 pond.
b. eigen voorstel
We stellen voor om dit verdelingssysteem ook toe te passen in het Vlaamse model. De bedragen die
aan elke categorie verbonden worden dienen in een verder stadium bepaald te worden.
36

Besluit
Bij wijze van besluit geven we hierna nog een bondig overzicht van de in dit onderzoek belangrijkste
conclusies en aanbevelingen. We vertrekken vanuit de basisfilosofie dat onderzoek in de kunsten
zich afspeelt in een kunstzinnig kader. Het streeft naar een doorgedreven synergie tussen artistieke
praxis, theorie en onderzoek. De core business of kernactiviteit van onderzoek in de kunsten wordt
gevormd door innovatie en ontwikkeling. Dit begrippenpaar omschreven we als ‘Een originele
bijdrage leveren aan het bestaande artistieke en wetenschappelijke patrimonium.’
Inzake de beoordeling van onderzoek in muziek en podiumkunsten opteren we voor een systeem
waarbij gewerkt wordt met kwalitatieve beoordelingselementen die beoordeeld worden door een
groep van peers. We zijn van oordeel dat dergelijk systeem de eigenheid van onderzoek in de
kunsten het meest respecteert. Een kwantitatief systeem doet afbreuk aan de beoordeling van het
onderzoek in de kunsten, gezien het kwalitatieve aspect inherent is aan “onze” specifieke
onderzoekscontext.
Om het door ons voorgestelde kwalitatieve beoordelingsmodel in praktijk te kunnen brengen,
adviseren we aan de inrichtende overheid om twee online databanken aan te maken waarin de
onderzoeksoutput, samen met andere voor beoordeling noodzakelijke documenten, digitaal kunnen
worden aangeleverd. Een eerste te ontwikkelen databank laat toe aan onderzoekers om een volledig
overzicht te geven van de door hen afgeleverde onderzoeksprestaties. We ontwikkelden daartoe
een categorieënsysteem (deel 2, punt 1). Een tweede te ontwikkelen databank laat toe om de
gegevens met betrekking tot de onderzoeksoutput, de onderzoeksomgeving en de waardering
digitaal aan te leveren.
De ontwikkeling van dergelijke databank kan eventueel gebeuren in samenwerking met of naar
voorbeeld van FRIS (Flanders Research Information Space, de uitbouw van een
informatiearchitectuur over alle spelers in het domein economie, wetenschap en innovatie) en/of
IWETO (Inventaris Wetenschappelijk en Technologisch Onderzoek Vlaanderen, een geautomatiseerd
en permanent toegankelijk systeem van data betreffende het lopend onderzoek aan de Vlaamse
universiteiten). Indien overgegaan wordt tot toepassing van dergelijk systeem dienen de nodige
waarborgen te worden ingebouwd i.v.m. auteursrechten.
Met betrekking tot het beoordelingsprotocol pleiten we voor een 5‐jaarlijkse doorlichting,
uitgevoerd door een 12‐ledige peergroup. De beoordeling gebeurt op 3 “domeinen”, namelijk op
niveau van de onderzoeksoutput, op niveau van de onderzoeksomgeving en op niveau van de
uitstraling. Per domein omschreven we ook nauwgezette excellentie‐indicatoren of
beoordelingscriteria die gehanteerd dienen te worden om de verschillende beoordelingsdomeinen
te evalueren. De individuele beoordeling van de peers per domein leidt via een systeem van een
verdeelsleutels tot een globaal kwaliteitsprofiel. Het is dit uiteindelijke globale kwaliteitsprofiel over
de totale onderzoeksactiviteit dat de basis vormt voor de financiering van de onderzoeksinstellingen.
37

Bibliografie
RAE 2008, Panel criteria and working methods. Panel O, january 2006.
Geraadpleegde website:
http://www.rae.ac.uk
38

Dankwoord
We wensen uitdrukkelijk iedereen te danken die constructief bijdroeg aan de totstandkoming van dit
onderzoek, in het bijzonder de kerngroep, bestaande uit: Frank Agsteribbe, Patricia Beijsens,
Georges Goffin, Koen Kessels, Eugeen Schreurs, Katharina Smets, Annouk Vanmoorsel en Marleen
Vertongen. Hun onvoorwaardelijke inzet ligt aan de basis van het welslagen van dit project.
Ook de buitenlandse experts danken we voor hun kritische feedback en constructieve input: Anne
Bodington, Bruce Brown en Jonathan Woodham.
39