Voorzieningen voor lichamelijk gehandicapten - College bouw ...

UITVOERINGSTOETS 

VOORZIENINGEN VOOR LICHAMELIJK GEHANDICAPTEN 

College bouw 

ziekenhuisvoorzieningen 

Postbus 3056 

3502 GB Utrecht 

T (030) 298 31 00 

F (030) 298 32 99 

E cbz@bouwcollege.nl 

I www.bouwcollege.nl 

Uitgebracht aan de Staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport 

Vastgesteld door het College bouw ziekenhuisvoorzieningen op 8 april 2002 

Voorbereid door de Werkcommissie Gehandicaptenzorg 

door de Commissie Zorg 

door de Klankbordgroep Lichamelijk Gehandicapten 

Bezoekadres 

Churchilllaan 11 

3527 GV Utrecht

Voorzieningen voor lichamelijk gehandicapten 

Uitvoeringstoets 

INHOUDSOPGAVE 

0. Samenvatting 

1. Inleiding en vraagstelling 1 

2. De vraag 

2.1 Doelgroep lichamelijk gehandicapten in deze uitvoeringstoets 3 

2.1.1 Kenmerken van de doelgroep 3 

2.1.2 Eigen regie 4 

2.1.3 Concrete zorgvragen 5 

2.1.4 Wonen 6 

2.1.5 Werk en dagbesteding 6 

2.1.6 Kenmerken zorgvragers en benodigde functies 7 

2.2 Aantal lichamelijk gehandicapten 9 

2.2.1 Indicatie van de vraag naar woonvoorzieningen en werk/ dagbesteding 10 

2.2.2 De vraag naar woonvoorzieningen 10 

2.2.3 De vraag naar werk of dagbesteding 12 

2.3 De vraag samengevat 12 

3. Het huidige aanbod 

3.1 Zelfstandige woning eventueel met zorg thuis 13 

3.2 ADL-clusterwoningen 13 

3.3 Grote en kleine woonvormen 14 

3.3.1 Grote woonvormen voor lichamelijk gehandicapten 14 

3.3.2 Kleine woonvormen 15 

3.3.3 Gebruik van de toegelaten capaciteit in de woonvormen 15 

3.4 Activiteitencentra voor lichamelijk gehandicapten 16 

3.5 Verpleeghuizen 17 

3.6 Geestelijke gezondheidszorg 17 

3.7 Verstandelijk gehandicaptenzorg 18 

3.8 Spreiding van het huidige aanbod 18 

3.9 Het huidige aanbod samengevat 18 

4. Het beleid 

4.1 Beleidskader 19 

4.2 Verdere verwachte beleidsontwikkelingen 21 

5. Evenwicht tussen vraag en aanbod 

5.1 Samenvatting vraag en aanbod 23 

5.2 Streven naar meer evenwicht 24 

6. Bouwkundig-functionele aspecten 

6.1 Historie 27 

6.1.1 Intramurale toetsingskader 27 

6.1.2 Semi-murale toetsingskader (kleine woonvormen) 27 

6.2 Actuele ontwikkelingen 29 

6.2.1 Actualisatie maatstaven nieuwbouw voor verstandelijk gehandicapten 29 

6.2.2 Intentieverklaringen van VWS 29 

6.3 Bouwkundig-functionele aandachtspunten 30 

6.3.1 Algemeen 30 

6.3.2 Criteria voor de toe te stane bruto vloeroppervlakte 31 

Cbz/nr 0120-02 2



6.4 Vormen van voorzieningen voor lichamelijk gehandicapten 33 

6.4.1 Zelfstandige woningen en groepswonen 33 

6.4.2 Werk en dagbesteding 33 

6.4.3 Algemene voorzieningen 33 

7. Economische beschouwing 

7.1 Investeringskaders 34 

7.2 Investeringsraming op basis van extra benodigde capaciteit 34 

7.2.1 Benodigde investeringen ten gevolge van extra intramurale capaciteit 34 

7.2.2 Benodigde investeringen ten gevolge van extra capaciteit ADL-clusters 35 

8. Conclusies en aanbevelingen 36 

9. Bijlagen 

1. Verzoek tot een uitvoeringstoets 38 

2. Leden klankbordgroep 40 

3. Bezochte instellingen 41 

4. Aantal toegelaten plaatsen per WZV-regio in 2001 42 

5. Overzicht opnamemogelijkheden in verpleeghuizen 43 

6. Activiteitencentra per WZV-regio 44 

7. Overzicht spreiding Fokuswoningen 45 

8. De doelgroep uitgebreider omschreven 46 

9. Kenmerken zorgvragers en benodigde functies 49 

10. Vloeroppervlakten volgens NEN 2580 53 

11. Geraadpleegde literatuur 54 

Cbz/nr 0120-02 3



0. SAMENVATTING 

De staatssecretaris van VWS heeft het College bouw ziekenhuisvoorzieningen op 17 november 2000 

schriftelijk verzocht om een uitvoeringstoets over de behoeftenormering voor de Lichamelijk 

Gehandicaptenzorg en de zorg voor Zintuiglijk Gehandicapten. De staatssecretaris verzocht de 

uitvoeringstoets voor lichamelijk en zintuiglijk gehandicapten op te zetten conform de 

onderzoeksmethode van de in mei 2000 verschenen uitvoeringstoets “Behoeftenormering verstandelijk 

gehandicaptenzorg”. 

Het voorliggende rapport betreft de uitwerking voor de instellingen voor Lichamelijk gehandicapten. 

Het Bouwcollege komt in dit rapport tot de conclusie dat het aantal aangepaste zelfstandige woningen, 

groepswoningen en Algemeen Dagelijkse Levensverrichtingen-clusterwoningen (ADL) tekort schiet om 

aan de vraag van lichamelijk gehandicapten te voldoen. Het Bouwcollege schat dat het aantal 

zelfstandige woningen met 1.500 tot 2.000, en clusterwoningen met assistentie voor Algemeen 

Dagelijkse Levensverrichtingen met 900 tot 1.000 zal moeten toenemen om in de vraag te voorzien. De 

vraag naar zorg in grote woonvormen zal waarschijnlijk afnemen, waardoor capaciteitsuitbreiding hier 

niet nodig zal zijn. Tot slot is geconcludeerd dat het aantal plaatsen in dagactiviteitencentra met 700- 

1200 zal moeten toenemen. 

Lichamelijk gehandicapten zijn van alle leeftijden, met een ernstige, blijvende dan wel langdurige, al dan 

niet aangeboren lichamelijke of meervoudige (primair lichamelijke) handicap, die niet primair het gevolg 

is van verouderingsprocessen. 

Zij hebben behoefte aan verschillende vormen van zorg of assistentie. Dat hangt samen met hun 

persoonlijke wensen, de problematiek waarmee ze kampen en de mate waarin zij in staat zijn de regie 

over hun eigen leven te voeren. Deze sociale zelfredzaamheid is voor een belangrijk deel bepalend voor 

de omvang en de inhoud van de behoefte aan wonen, zorg, assistentie of dagbesteding. De lichamelijke 

handicap kan immers de enige handicap zijn, maar ook combinaties met andere problemen of 

stoornissen kunnen voorkomen. Deze leiden tot verschillende zorgvragen, onder meer op het gebied 

van hulpmiddelen, ADL, verpleging, begeleiding, huishoudelijke verzorging en behandeling. 

Lichamelijk gehandicapten die zorg of begeleiding nodig hebben, verblijven momenteel in een 

zelfstandige woning met thuiszorg, in een clusterwoning met assistentie voor Algemeen Dagelijkse 

Levensverrichtingen, in één van de vier grote woonvormen, gezinsvervangende tehuizen of in een 

verpleeghuis. In deze uitvoeringstoets wordt geconstateerd dat het aantal ADL-clusterwoningen tekort 

schiet om aan de vraag van lichamelijk gehandicapten te voldoen. Op dit moment worden ongeveer 300 

nieuwe ADL-clusterwoningen gerealiseerd. Voor de realisatie van 600 extra ADL-clusterwoningen 

worden de investeringskosten geraamd op ongeveer € 45 mln. ten laste van de AWBZ. Ook zal hierbij 

rekening gehouden moeten worden met een uitbreiding van het aantal zorgverleners en assistenten en 

de investeringskosten voor de realisatie van servicepunten of steunpunten in de wijk ten behoeve van 

zelfstandig wonende lichamelijk gehandicapten. Bij een toename van zorg en begeleiding thuis zal de 

vraag naar wonen in een intramurale voorziening, zoals bij de grote woonvormen, verder kunnen 

afnemen. Uitbreiding van de capaciteit in de vorm van grote woonvormen ligt dan ook niet voor de hand. 

Amstelrade, één van de grote woonvormen, is bezig met het ontmantelen van de huidige locatie. 

Overigens lijken de andere grote woonvormen ook een functie te hebben met betrekking tot cliënten met 

een dubbele problematiek, te weten de combinatie van lichamelijke en verstandelijke handicaps, bij 

voorbeeld ten gevolge van niet aangeboren hersenletsel (NAH). 

Cbz/nr 0120-02 I



Het huidige aantal lichamelijk gehandicapten dat in een verpleeghuis verblijft wordt in dit onderzoek 

geschat op ongeveer 1.000 personen, hoewel ook hogere aantallen worden genoemd. De helft van 

deze mensen verblijft op zogenaamde jongerenafdelingen; de andere helft verblijft verspreid over de 

afdelingen. Aangenomen wordt dat het doorgaans niet de wens is van lichamelijk gehandicapten om 

verspreid over de “ouderen”-afdelingen van verpleeghuizen te verblijven. Echter, gezien de ernst van de 

problematiek waar deze lichamelijk gehandicapten mee kampen is een verblijf in een zelfstandige 

woning doorgaans niet mogelijk. Bovendien blijken zij behoefte te hebben aan verblijf bij lot- en 

leeftijdsgenoten en aan deskundige zorg en ondersteuning. Aangeraden wordt dan ook om aan te 

koersen op meer concentratie in een regio. Bijvoorbeeld een speciale afdeling bij een verpleeghuis of bij 

een semi-murale voorziening, of groepswoningen of geclusterde woningen met intensieve zorg thuis. De 

speciale afdelingen zouden dan in aanmerking moeten komen voor ruimtetoeslagen voor het 

woongedeelte (meer privacy en meer mogelijkheden om bezoek te ontvangen). Geschatte 

investeringskosten voor de realisatie van 500 plaatsen op speciale afdelingen zou neerkomen op 

ongeveer € 93 mln. Voor de groepswoningen of geclusterde woningen zou een nabijgelegen 

zorginfrastructuur opgericht moeten worden. 

Het Bouwcollege stelt vast dat er behoefte is aan werk en dagbesteding. Momenteel wachten ongeveer 

700 mensen op een plaats in een dagactiviteitencentrum. De verwachting is dat dit aantal nog verhoogd 

moet worden met de momenteel in het verpleeghuis verblijvende lichamelijk gehandicapten. De huidige 

budgetten van verpleeghuizen zijn niet toereikend om elders dagbesteding in te kunnen kopen. Ook 

bleek uit de werkbezoeken aan de grote woonvormen dat de bewoners behoefte aan meer (vormen 

van) dagbesteding hebben. 

Het Bouwcollege heeft op verzoek van de staatssecretaris van VWS dit onderzoek verricht om de 

behoefte van lichamelijk gehandicapten ten aanzien van wonen, zorg en dagbesteding in kaart te 

brengen. Het onderzoek zou nog vollediger zijn geweest als de registratie van de vraag van lichamelijk 

gehandicapten naar zorg, assistentie, wonen, werk en dagbesteding beter zou zijn dan nu het geval is. 

De in het rapport gesignaleerde trends en ontwikkelingen met betrekking tot een gedifferentieerde 

zorgvraag zullen zich in de toekomst doorzetten. Een verbeterde monitoring van de zorgvraag aan de 

hand van de indicatiestelling en de bijbehorende registratie, waarbij tevens aandacht besteed wordt aan 

bijkomende grensvlakproblematiek met psychiatrische stoornissen en verstandelijke handicaps, is 

noodzakelijk om een op de vraag afgestemd zorgaanbod te kunnen realiseren teneinde toekomstige 

wachtlijsten te voorkomen. 

Cbz/nr 0120-02 II



1. INLEIDING EN VRAAGSTELLING 

De staatssecretaris van VWS heeft het Bouwcollege op 17 november 2000 schriftelijk verzocht om een 

uitvoeringstoets over de behoeftenormering voor de Lichamelijk Gehandicaptenzorg (LG) en de zorg 

voor Zintuiglijk Gehandicapten (ZG ). De staatssecretaris verzocht de uitvoeringstoets voor lichamelijk en 

zintuiglijk gehandicapten op te zetten conform de onderzoeksmethode van de in mei 2000 verschenen 

uitvoeringstoets “Behoeftenormering verstandelijk gehandicaptenzorg”. In laatstgenoemde 

uitvoeringstoets zijn twee overall normen voor de verstandelijk gehandicaptenzorg ontwikkeld. Hiermee 

zijn de verwachte minimumbehoefte aan zorg- en verblijfsvoorzieningen (onderverdeeld naar 

zorgzwaarte) en dagactiviteiten voor verstandelijk gehandicapten uitgedrukt. Vanwege het ontbreken 

van adequate gegevens over de vraag is de behoefte aan zorg of assistentie van lichamelijk en 

zintuiglijk gehandicapten moeilijk in cijfers of normen uit te drukken. Het is hierdoor niet mogelijk om 

dezelfde onderzoeksmethode als in de uitvoeringstoets behoeftenormering verstandelijk 

gehandicaptenzorg te hanteren. Deze uitvoeringstoets is een omschrijving van (verwachte) 

ontwikkelingen en een kwalitatieve beschouwing met een indicatie of bandbreedte aan verwachte 

zorgvraag. 

In januari 2001 is in de Commissie Zorg en de Werkcommissie Gehandicaptenzorg een plan van 

aanpak van de uitvoeringstoets besproken. In deze commissies is afgesproken de uitvoeringstoets te 

splitsen in een uitvoeringstoets lichamelijk gehandicapten en een uitvoeringstoets zintuiglijk 

gehandicapten. De redenen hiervoor zijn ten eerste dat de zorgvragen van beide groepen 

gehandicapten zeer uiteenlopen en ten tweede dat de sector zintuiglijk gehandicapten zelf bezig is aan 

een interne bezinning op het gewenste aanbod. 

In september 2001 volgde in de Commissie Zorg en de Werkcommissie Gehandicaptenzorg een 

bespreking over een eerste inventarisatie van voorzieningen en gebruik door lichamelijk gehandicapten. 

Vervolgens zijn door medewerkers van het bureau van het Bouwcollege werkbezoeken aan 

verschillende soorten voorzieningen voor lichamelijk gehandicapten afgelegd. Deze bezoeken 

resulteerden in een notitie waarin de typologie van zorgvragers in de voorzieningen is geschetst. De 

notitie is besproken in eerder genoemde commissies, alsmede in de klankbordgroep die in januari 2002 

voor het eerst bijeen kwam. De concept-uitvoeringstoets is vervolgens besproken in de Werkcommissie 

Gehandicaptenzorg van maart 2002 en de klankbordgroep en na aanpassingen ter vaststelling aan de 

vergadering van het Bouwcollege voorgelegd. 

In deze uitvoeringstoets lichamelijk gehandicapten zijn de mogelijke zorgvragen van lichamelijk 

gehandicapten geïnventariseerd en is gekeken naar de verschillende voorzieningen voor lichamelijk 

gehandicapten. Revalidatiecentra zijn hierbij buiten beschouwing gelaten; deze centra bieden tijdelijk 

intramurale of extramurale zorg en zijn niet gericht op het langdurig bieden van verblijf, wonen met 

dienstverlening of dagbesteding aan lichamelijk gehandicapten. 

In de uitvoeringstoets staan de volgende vragen centraal. 

Cbz/nr 0120-02 1



“Welke voorzieningen zijn nodig om te kunnen voorzien in de zorgvragen en behoefte van 

lichamelijk gehandicapten (kinderen en volwassenen)? Welke vormen van zorg dienen versterkt 

te worden, welke bouwkundig-functionele behoefte is er en wat zijn de hieraan verbonden 

kosten?” 

De opbouw van de uitvoeringstoets is als volgt. De doelgroep lichamelijk gehandicapten wordt 

omschreven en afgebakend. De mogelijke zorgvraag van lichamelijk gehandicapten wordt daarop 

verkend. Daarna wordt gekeken naar het huidige aanbod en het gebruik hiervan. Vervolgens wordt 

getracht in kwalitatief opzicht vraag en aanbod met elkaar in evenwicht te brengen. Bouwkundigfunctionele 

eisen en de daaraan verbonden kosten volgen hierop. Afgesloten wordt met conclusies en 

aanbevelingen om de bovenvermelde vragen te beantwoorden. 

Cbz/nr 0120-02 2



2. DE VRAAG 

2.1 Doelgroep lichamelijk gehandicapten in deze uitvoeringstoets 

In dit hoofdstuk wordt de doelgroep lichamelijk gehandicapten nader gedefinieerd. Ook wordt gekeken 

naar de mogelijke zorgvragen van lichamelijk gehandicapten en de behoefte aan wonen, werk en 

dagbesteding. 

2.1.1 Kenmerken van de doelgroep 

In deze uitvoeringstoets is de groep lichamelijk gehandicapten beperkt tot mensen met lichamelijke 

handicaps die niet veroorzaakt zijn door ouderdom. Zodra oudere mensen met beperkingen door 

ouderdom gaan kampen en voor zorg in aanmerking komen, gaan zij doorgaans gebruik maken van 

voorzieningen in de sector verpleging en verzorging. Hierdoor wordt aangesloten bij het College voor 

zorgverzekeringen dat lichamelijk gehandicapten 1 in 2000 als volgt definieert. “Mensen met een 

lichamelijke handicap zijn mensen van alle leeftijden met een ernstige, blijvende dan wel langdurige, al 

dan niet aangeboren lichamelijke of meervoudige (primair lichamelijke) handicap, welke niet primair het 

gevolg is van verouderingsprocessen.” 

In meerdere omschrijvingen worden lichamelijk gehandicapten vaak onderverdeeld naar de oorzaak van 

de lichamelijke handicaps: mensen met handicaps ten gevolge van aangeboren hersenletsel en ten 

gevolge van niet aangeboren hersenletsel. Aangeboren handicaps zijn bijvoorbeeld een open rug (Spina 

Bifida), disfunctionerende of ontbrekende lichaamsdelen. Anderzijds kunnen mensen door ziekte 

(Multiple sclerose, Cerebraal Vasculair Accident, spierdystrofie) of door ongevallen gehandicapt raken 

(niet aangeboren hersenletsel, dwarslaesie). 

De oorzaak van de handicap zegt doorgaans weinig over de mogelijke zorgvragen die lichamelijk 

gehandicapten kunnen hebben. De zorgvragen blijken zeer divers te zijn, variërend van assistentie bij 

de Algemeen Dagelijkse Levensverrichtingen (ADL), gedragsbehandeling en ademhalingsondersteuning 

tot verpleging of behandeling. 

Het zou daarom aanbeveling verdienen om de zorgvraag van de lichamelijk gehandicapte als 

uitgangspunt te nemen en niet de oorzaak van de handicap. Dit leidt tot de volgende indeling van 

lichamelijk gehandicapten met bepaalde kenmerken of mogelijkheden. Onderstaande lijst is gebaseerd 

op de ervaringen uit de werkbezoeken. Er kan een combinatie van kenmerken optreden. 

Uitgangspunt voor de doelgroep lichamelijk gehandicapten 

Lichamelijk gehandicapten zijn mensen met een ernstige, blijvende dan wel langdurige lichamelijke 

handicap al dan niet aangeboren. 

1 College voor zorgverzekeringen, Eindrapportage in het kader van de flexibilisering van de aanspraken binnen de zorg voor 

lichamelijk gehandicapten, 25 mei 2000. 

Cbz/nr 0120-02 3



De lichamelijke handicap kan de enige handicap zijn, maar ook combinaties met andere problemen of 

stoornissen kunnen voorkomen. De volgende mogelijkheden of kenmerken zijn waargenomen. 

Mogelijkheden / kenmerken 

1. Er is sprake van enkelvoudige lichamelijke problematiek (dwarslaesie, ademhalingsmoeilijkheden, 

spasmen, multiple sclerose, enzovoorts). 

2. Er is sprake van enkelvoudige lichamelijke problematiek in combinatie met te verbeteren (vaak wel 

aan te leren) psychische of sociale vaardigheden (sociale zelfredzaamheid, eigen regievoering, 

zelfvertrouwen voor zelfstandigheid ontbreken). 

3. Er is sprake van toenemende lichamelijke problematiek (degeneratieve of progressief verlopende 

ziekte, zoals spierdystrofie, multiple sclerose). 

4. Er is sprake van lichamelijke problematiek in combinatie met aangeboren verstandelijke handicaps. 

Lichamelijke handicap is de primaire handicap; onderscheiden van meervoudig gehandicapten 

(zowel lichamelijk als verstandelijk ernstig gehandicapt). 

5. Er is sprake van lichamelijke problematiek in combinatie met psychiatrische stoornissen (o.a. 

ernstige depressiviteit en gedragsstoornissen). 

6. Er is sprake van lichamelijke problematiek in combinatie met cognitieve stoornissen (geen 

leervermogen, ontbreken van oriëntatievermogen). 

7. Er is sprake van lichamelijke problematiek in combinatie met zintuiglijke stoornissen (doof, blind, 

spraakstoornis). 

Bovenstaande kenmerken van lichamelijk gehandicapten kunnen ook gecombineerd voorkomen. 

Bijvoorbeeld lichamelijke problematiek met cognitieve stoornissen en gedragsstoornissen. 

2.1.2 Eigen regie 

De inhoud van de zorgvraag van mensen met een lichamelijke handicap, eventueel gecombineerd met 

andere problematiek, wordt voor een belangrijk deel bepaald door de mate waarin de gehandicapte in 

staat is regie over zijn of haar eigen leven te voeren of in staat is dit te leren. Ook is van belang of er 

sprake is van een bepaalde mate van zelfwerkzaamheid en acceptatie van de handicap. De eigen regie, 

zelfwerkzaamheid en acceptatie vallen niet samen met de ernst van de handicap; ook psychische en 

sociale eigenschappen van de gehandicapte spelen hierin een rol. 

Het kunnen voeren van een eigen regie is voor een belangrijk deel bepalend voor de keuze tussen 

zelfstandig wonen, in een groepswoning of wonen in een cluster van woningen. Mensen die geen regie 

(meer) hebben over hun eigen leven zijn doorgaans aangewezen op meer begeleiding of verpleging en 

kunnen meestal niet zelfstandig wonen. Voor de zorg en begeleiding van deze laatste groep mensen is 

expertise nodig. 

Gekeken naar bovenstaande mogelijkheden of kenmerken zou generaliserend opgemerkt kunnen 

worden dat de cliënten met de kenmerken 1, 2, 3 en 7 in ieder geval in staat geacht moeten worden om 

de eigen regie te (leren) voeren. Lichamelijk gehandicapten met een lichtere verstandelijke handicap of 

met een behandelbare psychiatrische stoornis zullen waarschijnlijk beschikken over een (tijdelijk) 

beperktere sociale zelfredzaamheid. 

Cbz/nr 0120-02 4



2.1.3 Concrete zorgvragen 

In dit onderdeel wordt nader ingegaan op de zorgvragen of assistentievragen die mensen met een 

ernstige langdurige of blijvende handicap kunnen hebben. Hieronder worden de mogelijke zorgvragen 

geschetst. Per individu zal de combinatie van zorgvragen en de zorgzwaarte variëren. 

• Hulpmiddelen 

Veel lichamelijk gehandicapten zullen behoefte hebben aan een aangepaste elektrische rolstoel voor 

binnen en buitenshuis. Andere behoeften kunnen zijn: elektronica in huis (domotica), robotarm, 

spraakbord, aangepaste auto, andere vervoersmogelijkheden, aangepast sanitair. Zie hiervoor ook het 

bouwkundig-functioneel hoofdstuk. 

• Algemeen Dagelijkse Levensverrichtingen (ADL) 

Veel lichamelijk gehandicapten hebben dagelijks assistentie nodig bij de persoonlijke verzorging of 

algemeen dagelijkse levensverrichtingen. De assistentie bestaat uit hulp bij het opstaan, aankleden, 

douchen, enzovoorts. 

• Verpleging 

Wat betreft verpleging bestaan zorgvragen onder andere uit medicatieverstrekking, catheteriseren, 

ademhalingsondersteuning, psychiatrisch verpleegkundige correctie of ondersteuning bij 

gedragsstoornissen en depressiviteit. 

• Ondersteunende begeleiding 

Ter bevordering en instandhouding van de zelfstandigheid van de lichamelijk gehandicapte kan deze 

begeleid worden bij vragen omtrent het omgaan met de handicap, familie, werk, boodschappen, 

financiën, enzovoorts. Ook het onder begeleiding zelf verrichten van ADL behoort hiertoe. 

• Activerende begeleiding 

Deze begeleiding betreft vooral lichamelijk gehandicapten met (ernstige) gedragsproblematiek of 

psychische stoornis. Bij activerende begeleiding gaat het om ingrijpen in het gedrag. Het is herkennen 

en analyseren van gedrags- of psychische problemen en het interveniëren daarin door gedragscorrectie, 

inzichtgevende gesprekken en non-verbale communicatie, oefenen van sociale vaardigheden, instructie 

of voorlichting. 

• Behandeling 

Fysiotherapie, ergotherapie en logopedie voor lichamelijk gehandicapten behoren onder andere tot 

vormen van behandeling. 

• Huishoudelijke verzorging 

Huishoudelijke hulp voor het schoonhouden van de woning, eventueel boodschappen doen, enzovoorts. 

Assistentie bij hulp bij eten en drinken, hulp bij toiletgang, maaltijden bereiden. 

• Tijdelijke opvang / logeren 

Lichamelijk gehandicapten die zelfstandig wonen alleen, bij ouders of een partner, kunnen soms 

behoefte hebben aan tijdelijke opvang of een logeeradres. 

Cbz/nr 0120-02 5



• Training voor zelfstandig wonen 

Lichamelijk gehandicapten kunnen training nodig hebben om zelfstandig te gaan wonen. De training 

bestaat onder andere uit het omgaan met financiën, maaltijdbereiding, werk of dagbesteding, omgaan 

met de handicap. 

2.1.4 Wonen 

De woonwensen van lichamelijk gehandicapten variëren en hierover zijn als zodanig geen uitspraken te 

doen. De woningen (zelfstandige woningen of met meerdere mensen in een groepswoning) dienen 

aangepast te zijn aan de handicaps van de lichamelijk gehandicapten en aldaar de eventueel benodigde 

assistentie of zorgverlening. Zeker als er sprake is van het gebruik van elektrische rolstoelen of verblijf 

in bed is extra ruimte in de woning benodigd. Zie verder hoofdstuk 6. 

2.1.5 Werk en dagbesteding 

Dagbesteding, oftewel bezig zijn met zinvolle activiteiten, gericht op het benutten en bevorderen van 

capaciteiten en talenten van het individu, is voor ieder mens belangrijk. Voor lichamelijk gehandicapten 

kan dagbesteding bijdragen tot het verhogen van de kwaliteit van leven en tot emancipatie. 

De grote woonvorm voor lichamelijk gehandicapten Amstelrade te Amstelveen heeft de behoefte aan 

dagbesteding onder de huidige bewoners onderzocht 2 . Hierin wordt dagbesteding onderscheiden in 

onderstaande zeven categorieën. 

• Werk 

Er kan bij lichamelijk gehandicapten behoefte zijn aan arbeid in dienstverband (eventueel op een sociale 

werkplaats) of als zelfstandige. De voorkeur gaat uit naar betaalde arbeid, maar ook onbetaalde arbeid 

behoort tot de mogelijkheden. 

• Trainen van zelfstandigheid 

Dit komt overeen met de behoefte aan training in paragraaf 2.1.3. Er is behoefte aan het vergroten van 

de zelfstandigheid wat betreft huishoudelijke zaken. Activiteiten zijn onder andere leren koken, wassen, 

met geld omgaan en winkelen. 

• Ontplooiing en interesses 

Er is bij veel lichamelijk gehandicapten behoefte aan computergebruik (met name internet en email) 3 . 

Muziek, lezen, schrijven, training concentratie en geheugen, expressie zijn andere mogelijkheden. In 

Amstelrade bleken ook vragen te leven op het gebied van maatschappelijk werk. Ook is behoefte aan 

duidelijkheid over intimiteit en seksualiteit in relatie tot de eigen handicap en beleving daarvan. 

2 Projectgroep Dagbesteding Amstelrade, Dagbesteding op maat. Visie op invulling en aanpak van dagbesteding op Amstelrade, 

maart 2001. 

3 Dit bleek ook uit het bezoek aan Fokus te Houten en Nieuw Unicum te Zandvoort. 

Cbz/nr 0120-02 6



• Activering 

Dit is vaak dagbesteding als bezigheid of om een hobby te ontwikkelen. Onder andere werken met 

textiel, tekenen, bloemschikken, houtbewerking, keramiek. 

• Sport 

Er is onder lichamelijk gehandicapten veel behoefte aan zwemmen. Andere sporten waar onder andere 

behoefte aan is, zijn hockey, bowlen, rolstoeldansen en schaken. 

• Behandeling 

Fysiotherapie, logopedie en ergotherapie nemen ook een deel van de dagbesteding voor hun rekening. 

• Vrije tijdsbesteding 

Er is behoefte om contacten buiten de instelling op te doen of uit te gaan (terras, museum of film). 

• Opleiding of studie 

Deze vorm van dagbesteding is niet meegenomen bij de inventarisatie van Amstelrade. Voor lichamelijk 

gehandicapte kinderen is schoolgaan verplicht (leerplicht) en een belangrijke vorm van dagbesteding en 

van belang voor de verdere toekomstmogelijkheden van de gehandicapte. Ook volwassenen kunnen 

behoefte hebben aan verder leren, omscholing of bijscholing. 

2.1.6 Kenmerken zorgvragers en benodigde functies 

In dit onderdeel worden de zorgvragen van lichamelijk gehandicapten volgens de kenmerken bezien 

vanuit de vraag welke zorgfuncties hier tegenover zouden kunnen staan. Het betreft mensen met een 

ernstige, blijvende dan wel langdurige lichamelijke handicap, al dan niet aangeboren. Doorgaans 

hebben zij een langdurige woonwens en zorgvraag. De vraag van lichamelijk gehandicapten hoe zij zelf 

hun leven willen inrichten en wat zij daarvoor nodig kunnen hebben is bepalend. Hier wordt alleen een 

generaliserend model geschetst met mogelijke zorgvraag en mogelijke zorgfuncties. Er wordt bezien 

wat voor vormen van werk, dagbesteding en woonruimte van toepassing zouden kunnen zijn. In het 

model is verder geen rekening gehouden met de behoefte aan hulpmiddelen of vervoersvoorzieningen, 

noch met combinaties van problematiek. 

• Enkelvoudige lichamelijke problematiek 

Door de handicap(s) is de cliënt beperkt in het uitoefenen van functies betreffende de algemeen 

dagelijkse levensverrichtingen en huishoudelijke verzorging. Er kan behoefte bestaan aan assistentie bij 

ADL, medische of paramedische behandeling, verpleging en huishoudelijke hulp. De cliënt werkt als 

zelfstandige of in loondienst of doet vrijwilligerswerk. Ook kan de lichamelijk gehandicapte nog naar 

school of universiteit gaan. De lichamelijk gehandicapte woont grotendeels zelfstandig, eventueel 

aangevuld met zorg of assistentie. De woning van de gehandicapte dient meestal aangepast te zijn. 

• Enkelvoudige lichamelijke problematiek met te verbeteren sociale en psychische 

vaardigheden 

Het verschil met de vorige groep lichamelijk gehandicapten is met name gelegen in het feit dat bij de 

cliënt de sociale zelfredzaamheid (nog) ontbreekt en eventueel aangeleerd kan worden. De 

Cbz/nr 0120-02 7



gehandicapte heeft meer behoefte aan begeleiding en training. Soms kan ook tijdelijke opvang 

noodzakelijk zijn. Wat betreft werk en dagbesteding kan de gehandicapte soms ook behoefte hebben 

aan een plaats op een activiteitencentrum of sociale werkplaats. De gehandicapte kan thuis wonen met 

zorg of begeleiding thuis, in een groepswoning of in een cluster van woningen met incidentele zorg of 

met 24 uur zorg en begeleiding op afroep. 

• Toenemende lichamelijke problematiek (of hiermee samenhangende problematiek) 

Bij deze lichamelijk gehandicapten is sprake van een verslechtering van de situatie. De gehandicapte is 

steeds minder in staat zelfstandig handelingen te verrichten en ook de sociale zelfredzaamheid kan 

afnemen. Hierbij kan ook het wegvallen van de mantelzorg een rol spelen. Het kan zijn dat er steeds 

minder mogelijkheden zijn om vaardigheden te leren en te behouden (afname cognitief vermogen). De 

zorgbehoefte zal waarschijnlijk steeds meer toenemen. De woning en de daar geleverde zorg zal in 

toenemende mate moeten worden aangepast aan de zorgbehoefte en beperkingen van de 

gehandicapte. 

• Lichamelijke problematiek in combinatie met verstandelijke handicaps 

Dit zijn cliënten waar primair sprake is van een lichamelijke handicap in combinatie met een meer of 

mindere verstandelijke handicap. De mogelijkheden van de lichamelijk gehandicapte worden 

grotendeels bepaald door de mate van verstandelijke handicap. De sociale zelfredzaamheid, 

leervermogen en gedrag hangen hiermee samen. De behoefte aan werk of dagbesteding zal zich 

voornamelijk concentreren op een activiteitencentrum of sociale werkplaats. Afhankelijk van de 

verstandelijke handicap zal de gehandicapte al dan niet zelfstandig kunnen wonen met zorg en 

begeleiding. 

• Lichamelijke problematiek in combinatie met psychiatrische stoornissen 

Behalve lichamelijke handicap(s) heeft de cliënt te maken met psychiatrische ziekten zoals depressie, 

schizofrenie of gedragsstoornissen. Behandeling van de psychiatrische ziekte of gedragscorrectie 

bepaalt voor een deel van de zorgbehoefte, naast de behandeling, begeleiding, verpleging van de 

lichamelijke handicaps. De woonbehoefte wordt voor een groot deel bepaald door de mate van de 

psychiatrische stoornis en varieert van zelfstandig wonen tot niet zelfstandig wonen met psychiatrische 

begeleiding en zorg. 

• Lichamelijke problematiek in combinatie met cognitieve stoornissen 

Bij deze lichamelijk gehandicapten is meestal sprake van niet-aangeboren hersenletsel. Door een 

trauma of ziekte is hersenletsel opgetreden, waardoor de cliënt vaardigheden heeft verloren. Er kan 

sprake zijn van een ontbreken van leervermogen en oriëntatievermogen. Emotionele en gedragsmatige 

stoornissen kunnen optreden. De zorgbehoefte van deze lichamelijk gehandicapten is doorgaans 

intensief: 24 uur per dag begeleiding, verzorging en verpleging. Zelfstandig wonen is meestal niet meer 

aan de orde. 

• Lichamelijke problematiek in combinatie met zintuiglijke stoornissen 

Deze cliënten hebben behalve een lichamelijke handicap ook één of meer zintuiglijke handicaps. Het 

zicht-, hoor- of spraakvermogen is ernstig beperkt of ontbreekt. De ernst van de problematiek en het 

vermogen van de cliënt om met beide handicaps om te gaan is sterk bepalend voor de behoefte aan 

zorg, werk, zelfstandig wonen. De woon- en werkomgeving van de cliënt behoeft naast aanpassing voor 

de lichamelijke beperking ook aanpassing in verband met de zintuiglijke stoornis. 

Cbz/nr 0120-02 8



Uit bovenstaande modellen blijkt dat met uitzondering van de lichamelijk gehandicapten met cognitieve 

stoornissen en gedragsstoornissen veel lichamelijk gehandicapten geacht zouden kunnen worden 

zelfstandig, in een groepswoning of in een cluster woningen te wonen. Dit is afhankelijk van de 

zorgzwaarte (hoeveel uren zorg of begeleiding en hoeveel zorgverleners gelijktijdig zijn nodig) en de 

mate waarin de gehandicapte sociaal zelfredzaam is. 

2.2 Aantal lichamelijk gehandicapten 

Het SCP stelt in zijn publicaties 4 dat het moeilijk is om het exacte aantal mensen met lichamelijke 

beperkingen in de bevolking aan te geven. Het SCP heeft voor de schatting van het aantal mensen met 

lichamelijke beperkingen een methode ontwikkeld. Met deze methode wordt gekeken naar het 

totaalbeeld van mensen: wanneer mensen meerdere activiteiten niet of slechts met veel moeite kunnen 

uitoefenen, dan worden zij als ernstig beperkt beschouwd. 

Volgens de SCP-methode zouden circa 495.000 mensen vanaf 5 jaar met ernstige beperkingen te 

maken hebben. Het SCP heeft berekend dat per 1 januari 1999 zich onder de potentiële 

beroepsbevolking ruim 150.000 mensen (1,4%) bevinden met ernstige lichamelijke beperking en ruim 

450.000 mensen (4%) met een matige beperking. Ongeveer 10% van de mensen met een ernstige 

lichamelijke beperking uit de potentiële beroepsbevolking is ernstig zintuiglijk beperkt (komt ongeveer 

neer op 15.000); de rest van de mensen is ernstig motorisch beperkt (is ongeveer 135.000). Er is 

volgens het SCP een sterke samenhang tussen leeftijd en beperkingen waarneembaar: het aandeel 

mensen met beperkingen stijgt geleidelijk per leeftijdscategorie. 

Tabel 1. Schatting van het aantal mensen met ernstige beperkingen (exclusief instituutsbevolking) eind 

jaren negentig. Bron SCP. 

Totale bevolking vanaf 5 jaar 495.000 

Potentiële beroepsbevolking (15-64 jaar) 

waaronder ernstig zintuiglijk beperkt 

ernstig motorisch beperkt 

15.000 

135.000 

150.000 

In bovenstaande cijfers zijn niet de mensen met (zeer) ernstige lichamelijke beperkingen meegenomen 

die in intramurale of semi-murale instellingen verblijven. Deze instellingen zijn vooral verpleeghuizen, 

verzorgingshuizen en de intramurale grote woonvormen en de semi-murale kleine woonvormen of 

gezinsvervangende tehuizen voor lichamelijk gehandicapten. Ook in de geestelijke gezondheidszorg en 

verstandelijk gehandicaptenzorg verblijven mensen met lichamelijke handicaps, doch bij deze mensen 

zal de verstandelijke handicap of psychiatrische ziekte waarschijnlijk de overhand hebben. De grootte 

van deze groep komt in dit hoofdstuk en in hoofdstuk 3 verder aan de orde. 

4 Sociaal Cultureel Planbureau, Rapportage Gehandicapten 1997, 1998; Rapportage Gehandicapten 2000, 2000. In de 

rapportage is verondersteld dat de prevalentie van beperkingen per leeftijdsgroep niet is veranderd. Een onderschatting zou 

kunnen optreden als van een sterk invaliderende ziekte zoals NAH de prevalentie snel toeneemt, anderzijds zijn er misschien 

ziekten die inmiddels minder vaak voorkomen of minder snel erger worden die dan weer zouden lijden tot een overschatting. 

Cbz/nr 0120-02 9



2.2.1 Indicatie van de vraag naar woonvoorzieningen en dagbesteding 

Vanwege het feit dat het moeilijk is zicht te krijgen op de werkelijke omvang van de vraag naar 

dienstverlening aan mensen met een lichamelijke handicap, wordt in navolging van het Brancherapport 

Care (Zorgnota 2002) de vraag benaderd door uit te gaan van de vraag die zich heeft gemanifesteerd: 

het aantal mensen dat gebruik maakt van woonvoorzieningen of activiteitencentrum en het aantal 

mensen dat wacht op een plaats in een woonvoorziening of activiteitencentrum. Hiermee wordt echter 

nog niet duidelijk hoeveel mensen kampen met een enkelvoudige lichamelijke handicap of 

gecombineerde handicaps. 

De zorgvraag in de lichamelijk gehandicaptenzorg werd tot voor kort geïndiceerd door het Landelijk 

Centrum Indicatiestelling Gehandicapten. Sinds 1 januari 2002 gaat de indicatiestelling over naar de 

Regionale Indicatieorganen, met behoud van de deskundigheid van het LCIG. 

2.2.2 De vraag naar woonvoorzieningen 

Bij benadering is het aantal lichamelijk gehandicapten dat momenteel verblijft in woonvoorzieningen te 

geven. 

Tabel 2. Schatting van het huidige aantal lichamelijk gehandicapte mensen dat in woonvoorzieningen 

verblijft 

Voorziening Aantal 

plaatsen / 

mensen 

Opmerkingen 

Grote woonvormen 780 De bezetting is niet helemaal 100% 

Kleine woonvormen voor volwassenen 1740 idem 

Kleine woonvormen voor kinderen 600 idem 

ADL-clusterwoningen 5 

900 idem 

Jongerenafdelingen in verpleeghuizen 500 idem 

Andere jongeren (65-) in verpleeghuizen 500 Het aantal somatisch zieken (65-) in 1999 

was ongeveer 2300. 6 Somatisch ziek is 

echter niet per definitie lichamelijk 

gehandicapt. Van deze somatisch zieken is 

overigens meer dan de helft ouder dan 55 

jaar. 

Het aantal LG in verpleeghuizen, niet op een 

jongerenafdeling, wordt geschat op maximaal 

500. 

Geestelijke gezondheidszorg 160-320 Aantal bevindt zich naar schatting tussen 

deze twee uitersten. 7 

5 Informatie van website Fokuswonen.nl, begin februari 2002. 

6 Prismant, Standaardoverzichten ex art. 22 WZV, categorie Verpleeghuizen, Registratiejaar 1999. 

7 G. Witte, Rijngeestgroep te Oegstgeest, schatting naar aanleiding van onderzoek 1 à 2 LG per 100.000 inwoners. 

Cbz/nr 0120-02 10



In onderstaande tabel staat het aantal wachtenden voor woonondersteuning (grote of kleine woonvorm) 

weergegeven. 8 

Tabel 3. Aantal wachtenden voor woonondersteuning (inclusief kinderen) 

1997 1998 1999 2000* 2001 

Grote of kleine woonvorm 888 1.064 1.182 905 865 

Tijdelijk verblijf 196 98 

* per 1 september 2000 

Bronnen: ‘Genoeg geteld’ 1996-1999; Rapportage wachtlijstgegevens Gehandicaptenzorg en CTG jaarverslagen. Brief 

Staatssecretaris aan de Tweede Kamer d.d. 28 maart 2002, Wachtlijstcijfers Gehandicaptensector 2001. 

Op dit moment staan ruim 1.300 lichamelijk gehandicapten op de wachtlijst voor een ADL-clusterwoning 

of zogenoemde Fokuswoning. 9 Hieronder bevinden zich 360 mensen die reeds in een Fokuswoning 

wonen, maar naar elders willen verhuizen. Dit betekent dat een kleine 1.000 mensen elders wachten op 

een plaats in een ADL-clusterwoningenproject. 

Het aantal wachtende lichamelijk gehandicapten voor een plaats in een verpleeghuis (al dan niet voor 

een jongerenafdeling) of voor een plaats in de geestelijke gezondheidszorg is op basis van openbare 

gegevens niet bekend. Voor het bepalen van de vraag zal ook rekening gehouden moeten worden met 

een mogelijke nu nog verborgen vraag, die door meerdere factoren naar voren kan komen (invoering 

van persoonsgebonden budget voor lichamelijk gehandicapten, omstandigheden thuis kunnen 

veranderen, wachtlijsten worden opgelost en dergelijke). 

2.2.3 De vraag naar werk of dagbesteding 

De vier grote woonvormen (Amstelrade, Het Dorp, Nieuw Unicum, Zeehospitium) beschikken zelf over 

één of meerdere dagactiviteitencentra. Het is op basis van huidige gegevens niet bekend hoe groot de 

vraag naar dagbesteding is van de lichamelijk gehandicapten die verblijven in de grote woonvormen. 

Evenmin is bekend hoe groot de vraag naar dagbesteding buiten de instelling of in de instelling in de 

jongerenafdelingen van verpleeghuizen, in verpleeghuizen en in de geestelijke gezondheidszorg is. In 

deze instellingen wordt overigens wel dagbesteding aangeboden. Bewoners van ADL- 

clusterwoningprojecten worden in staat geacht zelf zorg te dragen voor de invulling van hun dagelijkse 

activiteiten. 

De capaciteit en de wachtlijst van de semi-murale dagactiviteitencentra zien er als volgt uit: 

8 Ministerie van VWS, Zorgnota 2002, Brancherapporten, 2001. 

9 Website Fokuswonen. 

Cbz/nr 0120-02 11



Tabel 4. Vraag naar dagbesteding 10 

1997 1998 1999 2000* 2001 

Wachtenden 1.027 1.160 1.383 1.051 706 

Capaciteit (plaatsen) 1.512 1.642 1.692 1.751 

‘Zorgvraag’ 2.539 2.802 3.075 2.802 

* per 1 september 2000 

Uit bovenstaande tabel wordt duidelijk dat ongeveer 700 lichamelijk gehandicapten wachten op een 

plaats in een dagactiviteitencentrum. Hierbij is niet geraamd de mogelijke vraag naar dagbesteding op 

een dagactiviteitencentrum door lichamelijk gehandicapten in grote woonvormen, verpleeghuizen en de 

geestelijke gezondheidszorg. 

2.3 De vraag samengevat 

De zorgvragen en behoeften van lichamelijk gehandicapten zijn zeer divers. Een en ander hangt samen 

met de problematiek waarmee zij kampen (enkelvoudige lichamelijke handicap of gecombineerde 

problematiek) en met de mate waarin zij in staat zijn de regie over hun eigen leven te voeren. Het is niet 

bekend hoeveel mensen een enkelvoudige lichamelijke handicap hebben en hoeveel mensen kampen 

met een gecombineerde problematiek. 

De omvang van de vraag van lichamelijk gehandicapten naar zorg of assistentie kan op basis van 

huidige gegevens alleen benaderd worden door te kijken naar het gebruik van voorzieningen voor 

lichamelijk gehandicapten. 

De meeste lichamelijk gehandicapten (inclusief ernstig zintuiglijk gehandicapten naar schatting 495.000 

mensen) wonen zelfstandig in al dan niet aangepaste woningen (dit zijn geen ADL-clusterwoningen) en 

maken eventueel gebruik van de Wet Voorzieningen Gehandicapten. Voor zover bekend bestaat er bij 

ongeveer 900 lichamelijk gehandicapten behoefte aan verblijf in een woonvoorziening (kleine of grote 

woonvorm). Ongeveer 1.000 lichamelijk gehandicapten (mogelijk deels reeds verblijvend in een kleine of 

grote woonvorm) wachten op een plaats in een ADL-clusterwoning. Uit vergelijkingen tussen de 

wachtlijsten van de Stichting Fokus Exploitatie en zorgkantoren blijkt overigens dat de overlap klein is. 

Er is bij lichamelijk gehandicapten behoefte aan werk en dagbesteding. Ongeveer 700 lichamelijk 

gehandicapten wachten op een plaats in een activiteitencentrum. 

Naar schatting bevinden zich op dit moment ongeveer 5.300 lichamelijk gehandicapte mensen in een 

woonvoorziening, ADL-clusterwoning, verpleeghuis of geestelijke gezondheidszorg. De zorgvragen van 

deze mensen variëren tussen assistentie bij de algemeen dagelijkse levensverrichtingen tot specifieke 

verpleging. Onder deze bewoners bevindt zich een aantal dat wacht op een (andere) zelfstandige 

woning. 

10 Brancherapport Care; Brief staatssecretaris aan Tweede Kamer d.d. 28 maart 2002. 

Cbz/nr 0120-02 12



3. HET HUIDIGE AANBOD 

In dit hoofdstuk wordt gekeken naar de verschillende woonvoorzieningen die er momenteel zijn voor 

lichamelijk gehandicapten. Ook wordt het gebruik van de voorzieningen in ogenschouw genomen. 

3.1 Zelfstandige woning eventueel met zorg thuis 

De meeste lichamelijk gehandicapten wonen zelfstandig, alleen of met anderen. Volgens het SCP 

waren er eind jaren negentig 495.000 mensen met een ernstige beperking. In dit aantal zijn ook 65+ers 

en ernstig zintuiglijk beperkte mensen betrokken. 

Eventueel benodigde woningaanpassingen, rolstoelen en vervoersmogelijkheden zijn op basis van de 

Wet Voorzieningen Gehandicapten (WVG) via de gemeente te verkrijgen. Andere hulpmiddelen zijn 

verkrijgbaar via de thuiszorg of ziektekostenverzekering. Voor huishoudelijke hulp, verzorging, 

verpleging en begeleiding kan na indicatie door het regionaal indicatieorgaan een beroep gedaan 

worden op de thuiszorg of op de extramurale zorgverlening door verpleeghuizen, grote woonvormen en 

andere instellingen (AWBZ gefinancierd). 

Ook worden steeds meer groepswoningen ontwikkeld op initiatief van ouders of toekomstige bewoners. 

De zorgverlening wordt gefinancierd met een persoongebonden budget. 

In het Brancherapport Care 11 is een overzicht gegeven van het gebruik van voorzieningen via de WVG 

in termen van het aantal nieuw toegekende voorzieningen. 

Tabel 5. Aantal nieuw toegekende voorzieningen WVG, 1997-1999 (x 1.000) 

1997 1998 1999 

Woonvoorziening (individueel) 104,4 111,2 118,3 

Vervoersvoorziening (individueel) 81,3 91,0 78,5 

Collectief vervoer 69,8 67,6 57,5 

Rolstoelen 39,7 42,5 47,2 

Bron: Kerncijfers WVG 1999 

Uit de werkbezoeken aan de woonvormen werd overigens duidelijk dat het aantal geschikte woningen 

voor lichamelijk gehandicapten nog zal moeten toenemen. De doorstroming van lichamelijk 

gehandicapten vanuit een woonvorm of anderszins naar een zelfstandige woning kan stagneren door 

een tekort aan aangepaste woningen. 

3.2 ADL-clusterwoningen 

ADL-clusterwoningen (ook vaak Fokuswoningen genoemd) worden door de bewoner gehuurd van een 

woningcorporatie en zijn aangepast voor lichamelijk gehandicapten. In de buurt van de ADLclusterwoningen 

(ongeveer op maximaal 150 meter van de woningen) bevindt zich een ADL-eenheid. 

Hierin is onder andere een systeem voor communicatie en alarm gevestigd waarmee de bewoners de 

assistenten kunnen oproepen. 

11 Brancherapport Care, Bijlage bij Zorgnota 2002, ministerie van VWS. 

Cbz/nr 0120-02 13



Verspreid over Nederland zijn in 2001 ruim 65 ADL-clusters (algemeen dagelijkse levensverrichtingen – 

ADL) met in totaal 902 woningen aanwezig waar de Stichting Fokus Exploitatie assistentie verleent. Elk 

ADL-cluster kent 12 tot 15 woningen. In februari 2002 zijn 10 nieuwe Fokusprojecten in verschillende 

fasen van ontwikkeling. Het plan van de Stichting Fokus Exploitatie is om van 2000 tot en met 2004 25 

nieuwe ADL-clusters te realiseren om de wachtlijsten weg te werken. Daarmee worden ongeveer 300 

nieuwe zogenoemde Fokuswoningen gerealiseerd. Verder is het plan opgevat om bestaande projecten 

uit te breiden met een of meerdere woningen waardoor eveneens de wachtlijsten kunnen worden 

weggewerkt. 

ADL-clusterwoningen zijn bedoeld voor mensen met een ernstige lichamelijke handicap, die 

onafhankelijk en zelfstandig willen wonen en daarbij behoefte hebben aan een combinatie van een 

aangepaste woning en ADL-assistentie (maximaal 30 uren per week) op afroep. De ADL-assistentie 

wordt gefinancierd met een subsidie van het College voor zorgverzekeringen. De ADL-clusterwoningen 

en de ADL-eenheid wordt gerealiseerd door woningcorporaties met een projectsubsidie van CVZ. 

Tabel 6. Aantal bewoners en verleende ADL-uren, 1997-2000 12 

1997 1998 1999 2000 

Aantal bewoners 865 874 868 869 

Verleende ADL-uren (x 1.000) 623 659 677 697 

Bron: Stichting Fokus Exploitatie 

Iets meer dan de helft van de bewoners van ADL-clusterwoningen blijkt tussen de dertig en vijftig jaar 

oud te zijn. Het gemiddelde aantal uren ADL-assistentie was in 1999 14,5 per week. 

3.3 Grote en kleine woonvormen 

3.3.1 Grote woonvormen voor lichamelijk gehandicapten 13 

In Nederland zijn vier grote woonvormen voor lichamelijk gehandicapten gevestigd (Amstelveen: 

Amstelrade, Arnhem: Het Dorp, Katwijk: Rijnlands Zeehospitium, Zandvoort: Nieuw Unicum). Zij hebben 

in totaal een toegelaten capaciteit van ongeveer 780 plaatsen. Zij zijn aangewezen als WZV-instelling 

en worden vanuit de AWBZ gefinancierd. De woonvormen richten zich voornamelijk op lichamelijk 

gehandicapten. Vanwege meer mogelijkheden thuis en andere woonvormen heeft de populatie in de 

grote woonvormen een zwaardere zorgvraag gekregen dan aanvankelijk bij de oprichting van de 

woonvormen de bedoeling was. De vier woonvormen vertonen wel verschillen ten opzichte van elkaar. 

De belangrijkste verschillen zijn de volgende. 

Amstelrade is concreet bezig met het ontmantelen van de huidige locatie. Inmiddels zijn reeds bewoners 

vertrokken naar ADL-clusterwoningen (onder andere project De Meer) waar Amstelrade de zorg levert. 

De nu nog op Amstelrade wonende bewoners zullen in de toekomst verhuizen naar zelfstandige 

woningen in Amsterdam of Amstelveen waarvan een groot aantal geclusterd wordt. Nieuw Unicum 

vangt mensen op met een ernstige primair lichamelijke of meervoudige handicap. Voor het grootste deel 

van de bewoners is er sprake van aandoeningen van het centrale zenuwstelsel en het spierstelsel. 

12 Brancherapport Care, Bijlage bij Zorgnota 2002, ministerie van VWS. 

13 Zorgvisies van de vier grote woonvormen, zoals verwoord in het Lange Termijn Huisvestingsplan. 

Cbz/nr 0120-02 14



Nieuw Unicum verwacht het intramurale aanbod te handhaven. Rijnlands Zeehospitium heeft een 

populatie die voor het grootste deel zowel lichamelijk als verstandelijk (matig tot ernstig) gehandicapt is 

en matig tot niet trainbaar is. Het Dorp biedt aan mensen met een ernstige of meervoudig complexe 

handicap mogelijkheden om zelf hun leven in te richten. In Het Dorp hebben mensen een eigen woning 

met individueel toegesneden zorg. 

De grote woonvormen zijn voornamelijk in Arnhem en in de grensstreek tussen Noord- en Zuid-Holland 

(Katwijk, Amstelveen en Zandvoort) gevestigd. In het noorden en zuiden van Nederland zijn geen grote 

woonvormen voor lichamelijk gehandicapten aanwezig. 

3.3.2 Kleine woonvormen 

Lichamelijk gehandicapten kunnen ook verblijven in kleine woonvormen voor lichamelijk gehandicapten 

ofwel gezinsvervangende tehuizen. De kleine woonvormen behoren tot de zogenaamde semi-murale 

voorzieningen en worden gefinancierd door de AWBZ. De lichamelijk gehandicapten in kleine 

woonvormen kunnen meestal met zorg en begeleiding redelijk zelfstandig wonen of dit leren. Een kwart 

van de bewoners van de kleine woonvormen ontvangt intensieve zorg; eentiende deel van de bewoners 

krijgt ambulante zorg. Het merendeel (69%) van de cliënten in kleine woonvormen woont samen in 

groepen met meer dan 6 cliënten. De gemiddelde groepsgrootte is 8,3. In Nederland zijn ongeveer 2300 

plaatsen in ongeveer 70 gezinsvervangende tehuizen toegelaten voor lichamelijk gehandicapten. In 15 

gezinsvervangende tehuizen worden lichamelijk gehandicapte kinderen opgevangen (545 plaatsen). De 

kleine woonvormen zijn verspreid over heel Nederland; in sommige WZV-regio's is meer capaciteit 

beschikbaar dan in andere regio's. 

3.3.3 Gebruik van de toegelaten capaciteit in de woonvormen 

De grote en kleine woonvormen kennen een respectievelijke toegelaten totale capaciteit van 780 en 

1743 plaatsen (VGN 2001) 14 . Volgens de Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN) was het 

aantal cliënten na vertaling van de responsgegevens op 31 december 1999 in grote woonvormen 

621 bewoners en in kleine woonvormen 1677 bewoners (tezamen ongeveer 2300 personen). Nieuw 

Unicum gaf tijdens het werkbezoek d.d. 30 januari 2002 daarentegen aan over een wachtlijst te 

beschikken. Ook het Zeehospitium kent een wachtlijst. Het aantal cliënten is in vergelijking met 1 januari 

1999 licht gestegen. In de grote woonvormen zijn ongeveer 25 personen vertrokken of overleden en 

anderen nieuw opgenomen. In de kleine woonvormen is het verloop wat groter: daar werden 170 

nieuwe cliënten opgenomen tegenover 124 vertrokken of overleden personen. 

In het Brancherapport Care 15 is de ontwikkeling van het aantal verzorgingsdagen gebaseerd op 

gegevens van het CTG als volgt. 

14 Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN), Landelijke tabellen cliëntenregistraties 1999, 2001. 

15 Brancherapport Care, bijlage bij Zorgnota 2002, ministerie van VWS. 

Cbz/nr 0120-02 15



Tabel 7. Ontwikkeling aantal verzorgingsdagen (x 1.000), woonvoorzieningen LG, 1997-2000 

Gemiddelde jaarlijkse groei (GJG) in procenten. 

1997 1998 1999 2000 GJG 

Grote woonvormen 270,2 271,6 274,4 281,1 1,3 

Kleine woonvormen (inclusief Kinder GVT) 720,4 769,6 795,7 832,5 4,9 

Totaal 990,7 1.041,2 1.070,0 1.113,5 4,0 

Binnen de grote woonvormen is de cliëntengroep meer vergrijsd dan bij de kleine woonvormen: 

13% van de cliënten van een grote woonvorm is 65 jaar of ouder. Bij kleine woonvormen is dit 

percentage 5%. De vergrijzing hangt ook samen met de beperkte doorstroom van cliënten. Bijna de helft 

van de cliënten (44%) woont 15 jaar of langer in een grote woonvorm (bij de kleine is dit 25%). 

In de kleine woonvormen voor kinderen die lichamelijk gehandicapt zijn, is een toegelaten totale 

capaciteit van 545 plaatsen. Volgens VGN was het aantal cliënten na vertaling van de responsgegevens 

op 31 december 1999 in deze tehuizen: 583. In 1999 werden 110 nieuwe cliënten opgenomen; 

104 vertrokken of overleden. De meeste kinderen (90%) volgen overdag onderwijs. 

Er wordt op dit moment geconstateerd door zorgaanbieders 16 dat in de gezinsvervangende tehuizen 

voor kinderen een leegstand ontstaat. Dit wordt veroorzaakt doordat de zorg steeds meer een 

gedifferentieerd aanbod levert: dagopvang, zorg thuis, deeltijdzorg, etc. Met de vergroting van de 

mogelijkheden tot zorgdifferentiatie, de uitstroom van volwassen geworden kinderen en de toename van 

de ouderinitiatieven zal de leegstand in de gezinsvervangende tehuizen voor lichamelijk gehandicapte 

kinderen naar verwachting toenemen. 

3.4 Activiteitencentra voor lichamelijk gehandicapten 

Activiteitencentra voor lichamelijk gehandicapten zijn vaak in de buurt van de kleine woonvormen 

gevestigd. Zij zijn beschikbaar voor dagopvang, dagbesteding eventueel gekoppeld aan psychosociale 

begeleiding en ambulante ondersteuning. Dit betreft ongeveer 1750 toegelaten plaatsen (bron CVZ), 

verspreid over Nederland. De activiteitencentra worden gefinancierd door de AWBZ. 

De activiteitencentra voor lichamelijk gehandicapten kenden in 1999 een cliëntenbestand van ruim 

3.000. Ongeveer de helft van de cliënten woont zelfstandig of in een gezinssituatie. 57% van de cliënten 

van kleine woonvormen maakt gebruik van een activiteitencentrum (21% van het cliëntenbestand van 

activiteitencentra). De bewoners van grote woonvormen maken daarentegen amper gebruik van deze 

activiteitencentra. Deze bewoners maken naar verwachting meer gebruik van de eigen dagbesteding of 

activiteitencentra in de grote woonvormen. 

3.5 Verpleeghuizen 

Mensen met ernstige lichamelijke handicaps worden ook in de sector verpleging en verzorging 

opgenomen. Dit betreft meestal lichamelijk gehandicapten die naast hun lichamelijke problematiek ook 

16 Klankbordgroep uitvoeringstoets, d.d. 21 januari 2002. 

Cbz/nr 0120-02 16



kampen met andere problematiek zoals cognitieve stoornissen, gedragsstoornissen, bedlegerigheid. 

Jongere lichamelijk gehandicapten (jonger dan 65 jaar) wonen soms verspreid over de afdelingen 

tussen de oudere patiënten, maar soms beschikken verpleeghuizen ook over aparte "jongeren"- 

afdelingen. De opname van jongere lichamelijk gehandicapten in verpleeghuizen is vaak veroorzaakt 

door het feit dat in een regio of dichtbij huis specifieke voorzieningen voor lichamelijk gehandicapten 

ontbreken. Ook kunnen wachtlijsten voor de woonvormen in deze een rol spelen. Verpleeghuizen 

worden gefinancierd vanuit de AWBZ. 

Het aantal lichamelijk gehandicapten op de speciale jongerenafdelingen wordt geschat op ongeveer 

500. Het aantal lichamelijk gehandicapte jongeren dat verspreid verblijft wordt geraamd op maximaal 

500. 17 Dit zou een mogelijk totaal van maximaal 1.000 lichamelijk gehandicapten jonger dan 65 jaar 

betekenen. Zoals eerder aangegeven is dit een schatting; er worden ook hogere cijfers geschat. 

Het aantal opgenomen somatisch zieken jonger dan 65 jaar in verpleeghuizen was in 1999 18 ongeveer 

2350. Hiervan waren 1380 mensen (ongeveer 60%) ouder dan 55 jaar. Hierbij past de kanttekening dat 

de opgenomen somatisch zieken niet allen lichamelijk gehandicapt hoeven te zijn. 

Voor de lichamelijk gehandicapten die in verpleeghuizen verblijven is het mogelijk dat het verpleeghuis 

dagbesteding buiten de muren koopt. In de meeste gevallen zijn de budgetten niet toereikend om dit te 

doen. Met de invoering van de functionele aanspraken en de daarvoor benodigde geldmiddelen zouden 

de mogelijkheden voor lichamelijk gehandicapten in verpleeghuizen groter kunnen worden. 

3.6 Geestelijke gezondheidszorg 

Lichamelijk gehandicapten die in de geestelijke gezondheidszorg terechtkomen bevinden zich naar de 

aard van de psychiatrische problematiek in de daartoe bestemde afdelingen. Er zijn enkele specifieke 

afdelingen voor lichamelijk gehandicapten met psychiatrische stoornissen bij algemene psychiatrische 

ziekenhuizen (zoals afdeling Eikenboom van Altrecht ). Deze afdelingen doen vooral klinisch aan en zijn 

daardoor geen aparte woonvoorzieningen voor lichamelijk gehandicapten met psychiatrische 

problematiek in de geestelijke gezondheidszorg. 

3.7 Verstandelijk gehandicaptenzorg 

Het aantal mensen dat primair een lichamelijke handicap heeft en daarnaast verstandelijk gehandicapt 

is, is op basis van huidige gegevens niet bekend. Zij zullen waarschijnlijk vooral worden aangetroffen in 

grote woonvorm het Zeehospitium te Katwijk (primaire lichamelijke handicap) en in de verstandelijk 

gehandicaptenzorg (primaire verstandelijke handicap). Het is moeilijk beide groepen van elkaar te 

onderscheiden. 

17 Gesprek met W. Schimmel, Verpleeghuis de Beukenhof, 23 januari 2002. 

18 Prismant, 27 augustus 2001, Tabellen ex art. 22 Wet ziekenhuisvoorzieningen van de categorie verpleeghuizen over het 

registratiejaar 1999. 

Cbz/nr 0120-02 17



3.8 Spreiding huidige aanbod 

Het huidige aanbod van voorzieningen voor lichamelijk gehandicapten is redelijk over Nederland 

gespreid (zie bijlagen). De vier grote woonvormen zijn geconcentreerd in middenwesten en oosten van 

Nederland. De regio’s waar geen grote woonvormen voorkomen, kennen inmiddels voorzieningen in 

een andere vorm (jongerenafdelingen in verpleeghuizen of kleine woonvormen). 

De ruim 65 clusters van Fokuswoningen zijn eveneens redelijk verspreid over Nederland. De verwachte 

realisatie van 25 extra clusters zal de spreiding waarschijnlijk doen toenemen. 

3.9 Het huidige aanbod samengevat 

Voor zover bekend blijft de vraag naar verblijf in een grote woonvorm achter bij het huidige aanbod. 

Nieuw Unicum en het Zeehospitium hebben daarentegen aangegeven over een wachtlijst te 

beschikken. Het aanbod van kleine woonvormen is, gezien de wachtlijsten voor woonvoorzieningen en 

de bezettingsgegevens, onvoldoende om aan de vraag te voldoen. Kanttekening hierbij is dat in de 

woonvoorzieningen voor kinderen daarentegen leegstand wordt geconstateerd. De wachtlijst voor kleine 

woonvormen wordt deels veroorzaakt door het tekortschieten van de mogelijkheid om door te stromen 

naar zelfstandige woningen en ADL-clusterwoningen. 

Het aanbod aan ADL-clusterwoningen is volgens opgave van de Stichting Fokus Exploitatie (wachtlijst 

ongeveer 1.000 mensen) te laag om aan de vraag te voldoen. Het aanbod wordt de komende jaren 

uitgebreid met ruim 300 woningen. 

Lichamelijk gehandicapten in verpleeghuizen verblijven deels op jongerenafdelingen en deels verspreid 

over de afdelingen. Zij ontvangen verzorging / verpleging en dagbesteding in het verpleeghuis. 

In de geestelijke gezondheidszorg en verstandelijk gehandicaptenzorg bevinden zich eveneens 

lichamelijk gehandicapten. Er is geen aparte woonvoorziening voor lichamelijk gehandicapten in de 

geestelijke gezondheidszorg. Het is moeilijk te onderscheiden in hoeverre de bewoners in de 

verstandelijk gehandicaptenzorg meer lichamelijk of meer verstandelijk gehandicapt zijn. 

Cbz/nr 0120-02 18



4. HET BELEID 

4.1 Beleidskader 19 

In dit onderdeel wordt het beleid van het Ministerie van VWS geschetst zoals dit is neergelegd in diverse 

beleidsstukken. Allereerst wordt het algemene beleid voor gehandicapten weergegeven, daarna volgen 

de beschrijvingen van het beleid uit het Beleidstoetsingskader 1996 en het Toetsingskader 1999-2006. 

Algemeen 

Het beleid van het Ministerie van VWS is gericht op een verdere vermaatschappelijking van de 

gehandicaptenzorg. Concepten als volwaardig burgerschap, "community care", "gewoon waar kan, 

speciaal waar moet", kwaliteit van bestaan, hebben de basis gelegd voor beleidsveranderingen. Die 

hebben geleid tot veranderingen in de zorg gerelateerde infrastructuur voor mensen met een handicap. 

Het ministerie wil de totstandkoming van kleinschalige, bij voorkeur zelfstandige huisvesting stimuleren. 

De klein-schalige groepswoningen zijn bestemd voor bij voorkeur maximaal 6 personen. De 

dagbesteding (werk, school, activiteitencentra) voor alle gehandicapten zal worden uitgebreid en het 

streven is alle gehandicapten volwaardige dagbesteding te bieden. Doorstroming naar een vorm van 

betaalde arbeid (regulier of via de Wet Sociale Werkvoorziening) wordt zoveel mogelijk nagestreefd. De 

locaties voor de dagbesteding en het wonen behoren in principe gescheiden te zijn. De wensen van de 

gehandicapte ten aanzien van wonen en werken vormen het uitgangspunt. Er wordt uitgegaan van 

wonen in de wijk, tenzij de gehandicapte zelf aangeeft dit niet te willen of andere oorzaken 

(gedragsproblemen, de aard van de handicap of zeer intensief zorgbehoevend) het noodzakelijk of 

wenselijk maken dat de gehandicapte op de hoofdlocatie woont. Eveneens wordt een betere spreiding 

van de voorzieningen voor gehandicapten in het land nagestreefd. 

Capaciteitsuitbreiding op hoofdlocaties mag volgens VWS alleen plaatsvinden als deze voortvloeit uit 

expliciete beleidsstandpunten ten aanzien van bepaalde groepen (zoals Sterk Gedragsgestoorde Licht 

Verstandelijk Gehandicapten) en ter oplossing van de wachtlijstproblematiek. 

De samenwerking tussen extra-, semi- en intramurale instellingen dient vormgegeven te worden. Hierbij 

moet ook samengewerkt worden met andere maatschappelijke instellingen. 

Beleidstoetsingskader 1996 

In het Beleidstoetsingskader Gehandicaptenzorg (1996) wordt mede nader aandacht besteed aan de 

voorzieningen voor lichamelijk gehandicapten. Hierbij gelden eveneens de uitgangspunten en principes 

van normalisatie en participatie. De staatssecretaris vindt dat er aanleiding is om in de uitvoering van 

het beleid ten aanzien van de voorzieningen voor een beperkte groep mensen met een lichamelijke 

handicap andere accenten te leggen. Deze accenten hebben met name betrekking op de groei van de 

capaciteit en de aard ervan. Hieraan ten grondslag liggen verschillen in ontwikkeling van het aanbod 

van enerzijds voorzieningen voor mensen met een verstandelijke handicap, anderzijds voorzieningen 

voor mensen met een lichamelijke handicap. 

De populatie van de grote woonvormen (intramurale instellingen) en kleine woonvormen (semi-murale 

gezinsvervangende tehuizen) en activiteitencentra voor mensen met een lichamelijke handicap is in de 

19 Ministerie van VWS, Beleidstoetsingskader Gehandicaptenzorg, 28 maart 1996; Beleidskader 1999-2006, 1999; Standpunt 

Community Care, 1999, Modernisering AWBZ, Zicht op zorg, 1999; Kwaliteit in de Gehandicaptenzorg, 2001. 

Cbz/nr 0120-02 19



afgelopen decennia ingrijpend veranderd, aldus het beleidstoetsingskader. Oorspronkelijk verbleven in 

deze voorzieningen doorgaans personen met een enkelvoudig lichamelijke handicap met een redelijke 

mate van zelfredzaamheid. Als gevolg van het in de jaren '70 en '80 gevoerde beleid gericht op 

normalisatie en participatie, ontstonden er allerlei alternatieven op het gebied van het zelfstandig en 

kleinschalig wonen voor deze doelgroep. Veel van de oorspronkelijke bewoners hebben gekozen voor 

deze alternatieven; terwijl mensen met een ernstiger handicap achterbleven. Nieuw opgenomen 

bewoners hadden doorgaans ook meer beperkingen. Hierdoor is een verzwaring van de problematiek 

van de populatie van de woonvormen te constateren, aldus de staatssecretaris. 

Momenteel verblijven in de woonvormen mensen met een lichamelijke handicap die, gezien de ernst 

van hun beperkingen, niet in staat zijn om (met hulp) redelijk zelfstandig in de maatschappij te 

participeren. De populatie van de woonvormen bestaat steeds meer uit meervoudig gehandicapten, 

mensen met ernstige beperkingen op verschillende gebieden. Zoals een lichamelijk handicap 

gecombineerd met een zintuiglijke of verstandelijke handicap. Door deze wijziging in de populatie is de 

zorg- en dienstverlening geïntensiveerd en richt zich op meervoudige en complexe zorgvragen. 

De staatssecretaris verwacht dat het aantal lichamelijk gehandicapten dat aangewezen is op 

zorgvoorzieningen zal toenemen. Dit is het gevolg van demografische ontwikkelingen, het toenemen 

van het aantal verkeersslachtoffers, vroeggeborenen en meer mensen met niet-aangeboren 

hersenletsel. 

Door het veelal permanente verblijf van deze groeiende groep intensieve zorg behoevende mensen en 

het gegeven dat er geen substantiële capaciteitsuitbreiding heeft plaatsgevonden, is volgens VWS de 

doorstroming in de woonvormen gestagneerd. Hierdoor is een omvangrijk tekort aan plaatsen in de 

woonvormen voor deze doelgroep ontstaan. 

Voorts besteedt de staatssecretaris in het Beleidstoetsingskader aandacht aan de mensen met nietaangeboren 

hersenletsel (NAH). Met het instellen van een Landelijk Coördinatiepunt Niet-Aangeboren 

Hersenletsel door de staatssecretaris wordt een impuls gegeven aan de structurering en coördinatie van 

de zorg voor NAH-patiënten. Tevens zal aandacht worden besteed aan de problematiek in de 

thuissituatie en aan de maatschappelijke positie (arbeidsintegratie, scholing en dagbesteding) van NAH- 

patiënten. 

De staatssecretaris concludeert dat de geschetste kenmerken van de (potentiële) populatie van de 

woonvormen duidelijk maken dat er grote behoefte bestaat aan beschermde woon- en leefsituaties die 

afgestemd zijn op deze groep lichamelijk gehandicapten en aan specifieke zorg en ondersteuning in 

combinatie met mogelijkheden voor dagbesteding. 

Toetsingskader 1999-2006 

Ten behoeve van de bestuurlijke actualisatie gehandicaptenbeleid is door het ministerie van VWS het 

Toetsingskader 1999-2006 uitgebracht. Dit is een korte sectorale zorgvisie die voortborduurt op het 

Beleidstoetsingskader 1996. De wijzigingen in beleid die hebben plaatsgevonden en waarvoor 

bijstellingen vereist zijn, zijn in het Toetsingskader 1999-2006 ondergebracht. 

Het beleid is gericht op vernieuwing van de infrastructuur ten behoeve van de gehandicaptenzorg. 

De eerst aangewezen vorm van ondersteuning en zorg is die welke in de thuissituatie gegeven kan 

worden. De huidige instellingen dienen aan deze ondersteuning prioriteit te geven. Uitbreidingsbouw 

mag alleen plaatsvinden indien daarvoor een beleidsstandpunt is geformuleerd, zoals in het kader van 

Cbz/nr 0120-02 20



de Licht Verstandelijk Gehandicapten (LVG) en bij het raakvlak LVG-psychiatrie. Ook de wachtlijsten 

mogen leiden tot uitbreidingsbouw. Voor Lichamelijk Gehandicapten is geen beleidsstandpunt 

geformuleerd, wel kan een beroep gedaan worden op wachtlijstmiddelen. 

Volgens het toetsingskader gelden voor (zorg-)capaciteitsuitbreiding de volgende toetsingscriteria: 

- alleen (bouw)activiteiten voor wonen die voortvloeien uit expliciete beleidsstandpunten/-prioriteiten 

voor bepaalde groepen en de wachtlijstproblematiek worden gehonoreerd. 

- mogelijkheden van ambulant zorg (scheiden wonen en zorg). 

- dag-, weekend-, midweek- en vakantieopvang. 

- keuze voor huren op basis van flexibiliteit. 

- groepsgrootte liefst maximaal 6, maximaal 4 x 6 geclusterd in 1 wijk. 

Vervangende nieuwbouw kent de volgende criteria (toetsingskader): 

- Verdere afbouw van de hoofdlocaties en grotere nevenlocaties door kleinschalige deconcentratie of 

omgekeerde integratie. Waar sprake is van achterstanden zoals slechte huisvesting, grote groepen, 

gebrek aan privacy zal bouw niet worden uitgesloten. 

- Verder dezelfde prioriteiten als bij zorg- en capaciteitsuitbreiding. 

In de regio's zullen de plannen van instellingen worden getoetst op de relatie met de individuele 

woonwensen die de keuzevrijheid van de cliënt bevorderen. 

Het Beleidstoetsingskader 1996 en het nader uitgewerkte Toetsingskader 1999-2006 worden door het 

Bouwcollege als beoordelingskader gehanteerd. De beleidsregels ex WZV zijn nog niet aangepast aan 

de richtlijnen uit dit toetsingskader. De voorzieningen voor lichamelijk gehandicapten kennen geen 

planningsnormen. De laatste jaren is de aandacht in het beleid van de staatssecretaris vooral gericht op 

het aanpakken van de wachtlijsten in de gehandicaptenzorg. 

4.2 Verdere verwachte beleidsontwikkelingen 

Persoonsgebonden budget voor lichamelijk gehandicapten 

Sinds 2001 is een PGB voor lichamelijk gehandicapten op experimentele basis mogelijk in de regio’s 

Nijmegen, Groningen en Zuidoost Brabant. Het experiment wordt voortgezet tot de harmonisatie PGB 

(naar verwachting per 1 januari 2003) is ingevoerd en de functionele aanspraken (zie volgende 

paragraaf) een feit zijn geworden. 

Functionele aanspraken ex AWBZ 

Op het ministerie van VWS wordt momenteel gewerkt aan de invoering per 1 januari 2003 van de 

functionele omschrijvingen van de aanspraken in de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ). 

Het functioneel omschrijven van de zorg waarop aanspraak bestaat zal inhouden dat niet meer wordt 

omschreven welke instelling zorg mag verlenen. In het vervolg zullen alleen de aard, inhoud en de 

omvang van de zorg waarop aanspraak bestaat en de voorwaarden voor het tot gelding brengen van die 

aanspraak geregeld worden. Er zullen zeven functies worden onderscheiden: huishoudelijke verzorging, 

persoonlijke verzorging, verpleging, ondersteunende begeleiding, activerende begeleiding, behandeling 

en verblijf. Het is, zoals nu bekend, de bedoeling dat elke zorgvrager wordt geïndiceerd op basis van 

deze zeven functies en op basis van zorgzwaarte (klasse). De functie verblijf zal altijd in combinatie met 

Cbz/nr 0120-02 21



een andere functie voorkomen en kent als enige functie nog sectoren (ouderenzorg, gehandicaptenzorg 

en geestelijke gezondheidszorg). 

De welzijns- of dienstverleningsfunctie voor extramuraal verblijvende zorgvragers zal uit de bekostiging 

van de AWBZ worden overgeheveld naar het aangekondigde dienstverleningsstelsel. Het is de 

bedoeling dat dit stelsel samenhang gaat vertonen met de Wet Voorzieningen Gehandicapten. 

Bekostiging naar zorgzwaarte 

Per 1 januari 2003 zal de bekostiging van de gehandicaptenzorg niet meer plaatsvinden op basis van 

toegelaten plaatsen, maar op basis van modules en producten van geleverde zorg, waarvoor cliënten 

geïndiceerd gaan worden. Bestaande zorg wordt omgerekend (zonder direct opnieuw te indiceren) naar 

het nieuwe systeem. Deze nieuwe bekostiging betekent een ondersteuning voor cliënten om zelf hun 

zorgaanbieder te kunnen kiezen (persoonsvolgend) en biedt instellingen transparantie ten aanzien van 

de door hen geleverde zorg. De systematiek van de bekostiging zal een eenduidige aansluiting krijgen 

bij de hiervoor genoemde functionele aanspraken. 

Wet exploitatie zorginstellingen 

Momenteel is de opvolger van de Wet ziekenhuisvoorzieningen, de Wet exploitatie zorginstellingen 

(WEZ) in de Tweede Kamer in behandeling. Deze proceswet koerst aan op een vraaggerichte 

zorgverlening met ruimte voor de veldpartijen (zorgverzekeraars en instellingen) om het aanbod flexibel 

op de vraag af te stemmen. 

Cbz/nr 0120-02 22



5. EVENWICHT TUSSEN VRAAG EN AANBOD 

De vraag is hoe de zorgvragen van lichamelijk gehandicapten en het aanbod van zorg zo goed mogelijk 

op elkaar kunnen worden afgestemd. In dit hoofdstuk wordt bezien hoe vraag en aanbod met elkaar in 

evenwicht gebracht kunnen worden, tevens rekening houdende met overheidsbeleid. Zoals eerder 

aangehaald ontbreken adequate gegevens van aantallen zorgvragers om de gevraagde 

behoeftenormering te geven. Het blijft daarom hier bij een kwalitatieve beschouwing met een 

bandbreedte van verwachte ontwikkelingen in de zorgvraag. 

5.1 Samenvatting vraag en aanbod 

De samenvattingen van hoofdstuk 2 en 3 zijn hieronder wederom weergegeven. 

De zorgvragen en behoeften van lichamelijk gehandicapten zijn zeer divers. Een en ander hangt samen 

met de problematiek waarmee zij kampen (enkelvoudige lichamelijke handicap of gecombineerde 

problematiek) en met de mate waarin zij in staat zijn de regie over hun eigen leven te voeren. Het is niet 

bekend hoeveel mensen een enkelvoudige lichamelijke handicap hebben en hoeveel mensen kampen 

met een gecombineerde problematiek. 

De hoeveelheid vraag naar zorg of assistentie door lichamelijk gehandicapten kan op basis van huidige 

gegevens alleen benaderd worden door te kijken naar het gebruik van voorzieningen voor lichamelijk 

gehandicapten. 

De meeste lichamelijk gehandicapten (inclusief ernstig zintuiglijk gehandicapten naar schatting 495.000 

mensen) wonen zelfstandig in al dan niet aangepaste woningen en maken eventueel gebruik van de 

Wet Voorzieningen Gehandicapten. Voor zover bekend bestaat er onder ongeveer 900 van hen 

behoefte aan verblijf in een woonvoorziening (kleine of grote woonvorm) en ongeveer 1.000 lichamelijk 

gehandicapten (mogelijk deels reeds verblijvend in een kleine of grote woonvorm) wachten op een ADLclusterwoning. 

Uit wachtlijstvergelijkingen tussen zorgkantoren en de Stichting Fokus Exploitatie blijkt 

dat de overlap tussen wachtenden op een plaats in een kleine woonvorm of in een ADL-clusterwoning 

klein is. 

Er is behoefte aan werk en dagbesteding. Ongeveer 700 lichamelijk gehandicapten wachten op een 

plaats in een activiteitencentrum. 

Naar schatting bevinden zich ongeveer 5.300 lichamelijk gehandicapte mensen in een woonvoorziening, 

ADL-clusterwoning, verpleeghuis of geestelijke gezondheidszorg. De zorgvragen van deze mensen 

variëren tussen assistentie bij de algemeen dagelijkse levensverrichtingen tot specifieke verpleging. 

Onder deze mensen bevindt zich een aantal dat wacht op een zelfstandige woning. 

Voor zover bekend blijft de vraag naar verblijf in een grote woonvorm achter bij het huidige aanbod. 

Nieuw Unicum en het Zeehospitium hebben daarentegen aangegeven over een wachtlijst te 

beschikken. Het aanbod van kleine woonvormen is, gezien de wachtlijsten voor woonvoorzieningen en 

de bezettingsgegevens, onvoldoende om aan de vraag te voldoen. Kanttekening hierbij is dat in de 

woonvoorzieningen voor kinderen daarentegen leegstand wordt geconstateerd. De wachtlijst voor kleine 

woonvormen wordt deels veroorzaakt door het tekortschieten van de mogelijkheid om door te stromen 

naar zelfstandige woningen of naar ADL-clusterwoningen. 

Cbz/nr 0120-02 23



Het aanbod aan ADL-clusterwoningen is volgens opgave van de Stichting Fokus Exploitatie (wachtlijst 

ongeveer 1.000 mensen) te laag om aan de vraag te voldoen. Het aanbod wordt de komende jaren 

uitgebreid met ruim 300 woningen. 

Lichamelijk gehandicapten in verpleeghuizen verblijven deels op jongerenafdelingen en deels verspreid 

over de afdelingen. Zij ontvangen verzorging / verpleging en dagbesteding in het verpleeghuis. 

In de geestelijke gezondheidszorg en verstandelijk gehandicaptenzorg bevinden zich eveneens 

lichamelijk gehandicapten. Er zijn geen aparte woonvoorzieningen voor lichamelijk gehandicapten in de 

geestelijke gezondheidszorg. Het is moeilijk te onderscheiden in hoeverre de bewoners in de 

verstandelijk gehandicaptenzorg meer lichamelijk of meer verstandelijk gehandicapt zijn. 

5.2 Streven naar meer evenwicht 

Een betere indicatiestelling van de zorgvragen van lichamelijk gehandicapten zal helpen om de inhoud 

en de omvang van de vraag goed vast te kunnen stellen. Hierdoor zou ook het aanbod beter afgestemd 

kunnen worden op de vraag. In dit onderdeel wordt gekeken naar de ontwikkelingen die gaande zijn in 

vraag en aanbod in de zorg voor lichamelijk gehandicapten en wordt een indicatie van de mogelijke 

behoefte weergegeven. Bij deze verkenning past de kanttekening dat met het voornemen van het 

departement om de aanspraken ex AWBZ functioneel te gaan omschrijven een verschuiving zou 

kunnen gaan optreden. 

Het aantal aangepaste zelfstandige woningen voor lichamelijk gehandicapten schiet tekort. Dit 

bemoeilijkt onder meer de uitstroom van lichamelijk gehandicapten uit de woonvormen en begeleid 

zelfstandig wonen projecten. Het is moeilijk een indicatie te geven van het aantal te realiseren 

woningen, maar de verwachting is dat het minimaal 1.500-2.000 woningen zal betreffen (voortgaande 

vermaatschappelijking van de grote en kleine woonvormen en verbetering van de doorstroming en 

daardoor afname van de wachtlijst voor de woonvormen). Bij de realisatie van meer zelfstandige 

woningen zal daarbij ook de vraag naar meer verzorging, begeleiding of verpleging thuis toenemen. 

Hierbij is ook van belang dat het aantal servicepunten of steunpunten in de wijk zal toenemen. 

Ook het aantal ADL-clusterwoningen zal dienen toe te nemen om in de vraag naar ADL-assistentie te 

kunnen voorzien. Het aantal ADL-clusterwoningen van de Stichting Fokus Exploitatie zal de komende 

jaren met 300 toenemen (geplande en in aanbouw zijnde projecten). Daarbovenop zouden, gezien de 

wachtlijst, nog eens 600-700 ADL-clusterwoningen extra gerealiseerd moeten worden. Mochten deze 

woningen niet langer als ADL-clusterwoning bestemd worden, dit geldt ook voor de zelfstandige 

woningen, dan kunnen ze gemakkelijk teruggegeven worden aan de woningmarkt of bestemd worden 

voor ouderenhuisvesting. 

Door de uitbreiding van zorg en begeleiding thuis en andere voorzieningen voor lichamelijk 

gehandicapten zal de vraag naar verblijf / wonen in grote woonvormen kunnen afnemen. Uitbreiding van 

de capaciteit lijkt dan ook niet in de rede te liggen. Voortgaan met een strategische bezinning op de 

toekomst is aan te raden. Mede gezien de ontwikkelingen die nu reeds in gang zijn gezet door de grote 

woonvormen, valt te denken aan het volgende. De bewoners van Amstelrade zullen gaan verhuizen 

naar ADL-clusterwoningen in Amsterdam en Amstelveen. Het Dorp zal waarschijnlijk afslanken en zich 

vooral meer gaan richten op de opvang van mensen met cognitieve stoornissen en andere intensieve 

zorgvragen. Ook omgekeerde integratie kan hier aan de orde zijn. Het Zeehospitium zal zich wellicht 

blijven richten op lichamelijk gehandicapten die ook kampen met een verstandelijke handicap. Ook hier 

Cbz/nr 0120-02 24



zijn plannen voor omgekeerde integratie. Nieuw Unicum gaat voort met het bieden van zorg voor 

mensen met cognitieve en gedragsmatige stoornissen en toenemende lichamelijke handicaps. 

Uitbreiding van de capaciteit voor Nieuw Unicum is bij verbetering van de andere voorzieningen 

waarschijnlijk niet nodig. Voor alle woonvormen geldt dat de huidige bewoners van de grote 

woonvormen niet zouden hoeven te verhuizen, indien zij dit niet willen. 

Het kan ook zijn dat de grote woonvormen in de toekomst geheel gaan verdwijnen en in kleinschalige 

eenheden uiteen zullen gaan. Aandachtspunt hierbij is dat de beleidsmatig voorgestelde kleinschalige 

eenheden van maximaal 6 personen ook exploitabel te maken en te houden zijn. 

Voorzover bekend blijft voor de korte en middellange termijn behoefte bestaan aan wonen in een kleine 

woonvorm. Bij een verbeterde doorstroming naar ADL-cluster- of zelfstandige woningen wordt niet 

verwacht dat het aantal plaatsen in de kleine woonvormen zal hoeven toe te nemen. Bij een 

voortzettende trend van leegstand in de kleine woonvormen voor kinderen zal naar verwachting over 

een aantal jaren ook de behoefte aan plaatsen in kleine woonvormen voor volwassenen dalen. Bij 

voortdurende leegstand zou overwogen kunnen worden de bestemming van kleine woonvormen voor 

kinderen te wijzigen in een woonvorm voor volwassenen. 

Het is doorgaans niet de wens van lichamelijk gehandicapten om verspreid over de “ouderen”- 

afdelingen van verpleeghuizen te verblijven. Zij zijn vanwege hun intensieve zorgvragen en 

problematiek echter meestal niet in staat om zelfstandig te wonen of in een kleine woonvorm te 

verblijven. Daarentegen kunnen deze mensen wel behoefte hebben aan verblijf in de buurt van de eigen 

sociale omgeving en bij lot- en leeftijdsgenoten. Gezien het huidige aantal lichamelijk gehandicapten in 

verpleeghuizen dat voorzover bekend in aanmerking komt (geschat wordt maximaal 1.000) en de 

expertise in zorgverlening die voor deze groep benodigd is, wordt concentratie van deze lichamelijk 

gehandicapten onder regionale regie aangeraden. Het verdient daarom aanbeveling om afhankelijk van 

de vraag minimaal één afdeling voor (jongere) lichamelijk gehandicapten per WZV-regio te realiseren. 

Deze afdeling kan gesitueerd worden bij een verpleeghuis of bij een semi-murale instelling voor 

lichamelijk gehandicapten. Uitzondering hierop zouden de regio’s kunnen zijn waar grote woonvormen 

voorkomen, eventueel ook de regio’s die grenzen aan de regio van de grote woonvorm. Deze speciale 

afdelingen zouden vanwege het ruimtebeslag door de rolstoelen die deze lichamelijk gehandicapten 

gebruiken, de behoefte aan privacy en bezoek ontvangen en gezien de doorgaans lange duur van 

verblijf extra ruimte ter beschikking dienen te krijgen. Voor de precieze bepaling van het huidige aantal 

lichamelijk gehandicapten en de verwachting voor de toekomst is nader onderzoek nodig. 

Ook kan er voor gekozen worden deze lichamelijk gehandicapten de mogelijkheid te bieden van verblijf 

in groepswoningen of in geclusterde woningen met intensieve zorg thuis. 

Lichamelijk gehandicapten hebben behoefte aan werk en dagbesteding. Extra aandacht is dan ook 

nodig voor het mogelijk maken van werk en volwaardige dagbesteding. Dit betekent zoveel mogelijk 

werk als zelfstandige of in dienstverband, eventueel in WSW-verband. Vervoer van en naar het werk of 

dagbesteding zal voor iedere lichamelijk gehandicapte mogelijk moeten zijn. Ook zou extra aandacht 

besteed kunnen worden aan de behoefte van lichamelijk gehandicapten om meer gebruik te kunnen 

maken van computers. 

Gezien de wachtlijst voor de activiteitencentra voor lichamelijk gehandicapten en de verwachte toename 

aan dagbesteding van thans in het verpleeghuis of grote woonvorm verblijvende lichamelijk 

gehandicapten zal het aantal plaatsen in de semi-murale activiteitencentra met ongeveer 700-1.200 

moeten groeien om te kunnen voorzien in de behoefte. 

Cbz/nr 0120-02 25



Het verdient aanbeveling de aanwezigheid van lichamelijk gehandicapten met behoefte aan langdurig 

verblijf in de geestelijke gezondheidszorg zoveel mogelijk te voorkomen. Een mogelijkheid hiertoe is om 

vanuit de geestelijke gezondheidszorg de psychiatrische begeleiding van individuele cliënten thuis of in 

een woonvorm te versterken. Mocht verblijf in de geestelijke gezondheidszorg toch aan de orde blijven, 

dan is aanpassing van de verblijfruimte voor de lichamelijk gehandicapte noodzakelijk. 

Cbz/nr 0120-02 26



6. BOUWKUNDIG-FUNCTIONELE ASPECTEN 

In dit hoofdstuk wordt nagegaan welk bouwkundig-functioneel kader nodig is in de sector voor 

lichamelijk gehandicapten voor voorzieningen die vallen onder de Wet ziekenhuisvoorzieningen. 

Fokuswoningen 20 , ADL-clusters en de kleine woonvormen zijn geen voorzieningen ex WZV en zijn 

daarom voor het stellen van een kader in dit hoofdstuk buiten beschouwing gelaten. 

Het bouwkundig-functionele kader voor lichamelijk gehandicapten kan ook van toepassing zijn voor 

voorzieningen voor lichamelijk gehandicapten in een verpleeghuis. 

Binnen het kader kunnen speciale afdelingen, groepswoningen of een cluster (individuele) woningen 

met intensieve zorg thuis worden gerealiseerd. Bij groepswoningen kan een bewoner de beschikking 

hebben over gemeenschappelijk of eigen sanitaire voorzieningen. 

Het doel van dit hoofdstuk is om te komen tot een kader voor de bruto oppervlakte en om vervolgens in 

hoofdstuk 7 te komen tot een kader voor toe te stane investeringskosten. 

De aanvragen voor semi-murale voorzieningen worden behandeld door het ministerie van VWS. De 

aanvragen voor intramurale voorzieningen worden conform de WZV getoetst door het Bouwcollege. 

6.1 Historie 

6.1.1 Intramurale toetsingskader 

Het bureau van het Bouwcollege heeft in 2000, naar aanleiding van initiatieven van de grote 

woonvormen, concept-maatstaven ten behoeve van nieuwbouwplannen voor een grote woonvorm 

opgesteld. De concept-maatstaven zijn een verdere uitwerking van een werknorm zoals was vastgelegd 

tussen het ministerie van VWS en het Bouwcollege. 

In deze concept-maatstaven wordt een bruto oppervlakte voor wonen in groepsverband van 60 m² per 

plaats (bewoner) voorgesteld en voor zelfstandig wonen van 69 m² per plaats (bewoner). Het zelfstandig 

wonen heeft hierbij betrekking op een (individuele) woning. 

Voor dagactiviteiten inclusief medische en paramedische zorg is een bruto oppervlakte van 19 m² per 

plaats gehanteerd, voor logistieke functies (centraal bureau) 4 m² per plaats en voor techniekruimten 

1 m² per plaats. 

De concept-status van de maatstaven is tot dusverre niet gewijzigd. 

6.1.2 Semi-murale toetsingskader (kleine woonvormen) 

Het ministerie van VWS hanteert als beoordelingskader voor aanvragen van de semi-murale 

voorzieningen voor lichamelijk gehandicapten (kleine woonvormen) een bruto oppervlakte van 67 m² per 

plaats voor wonen en 4,5 m² per plaats voor algemene voorzieningen in relatie tot de 

woonvoorzieningen. Voor voorzieningen voor dagbesteding wordt uitgegaan van een bruto oppervlakte 

van 17 m² per plaats en voor een centraal bureau van 3,75 m² per plaats. De te realiseren bruto 

oppervlakte voor het centraal bureau is tevens afhankelijk van het aantal locaties en het aantal plaatsen 

20 Fokus verleent ADL assistentie aan lichamelijk gehandicapten die zelfstandig in een aangepaste woning wonen en deze ook 

huren. Fokus heeft op een cluster van circa 12 tot 15 verspreid liggende woningen een kantoor (steunpunt). De bewoner kan door 

middel van een speciaal aangelegd oproepsysteem de assistentie uit het kantoor oproepen. Er is in feite sprake van scheiden van 

wonen en zorg (ADL assistentie). Het kantoor is de ADL-eenheid van waaruit in een 24-uurs dienstverlening op afroep en 

aanwijzig assistentie wordt verzorgd. 

Cbz/nr 0120-02 27



waarvoor het bureau nodig is. De toe te stane bruto oppervlakte voor voorzieningen voor dagbesteding 

en een centraal bureau wordt bepaald door de basis oppervlakte per locatie op te hogen met een 

locatietoeslag. 

6.2 Actuele ontwikkelingen 

6.2.1 Actualisatie maatstaven nieuwbouw voor verstandelijk gehandicapten 

De geactualiseerde maatstaven ten behoeve van nieuwbouwplannen voor voorzieningen voor 

verstandelijk gehandicapten zijn door het Bouwcollege op 14 januari 2002 vastgesteld. De maatstaven 

hebben betrekking op nieuwbouwplannen voor intramurale voorzieningen voor wonen, dag- en 

vrijetijdsbesteding, zorg en ondersteunende functies. 

De nieuwe maatstaven maken een onderscheid naar algemene uitgangspunten, zorginhoudelijke 

aspecten, basiskwaliteitseisen, bouwkundige modules en financiële aspecten. 

In de algemene uitgangspunten, de basiskwaliteitseisen en de bouwkundige modules worden kaders 

aangegeven waaraan bouwplannen moeten voldoen. 

De basiskwaliteitseisen beschrijven het minimaal noodzakelijke kwaliteitsniveau waaraan bepaalde 

voorzieningen of ruimten moeten voldoen in termen van functionaliteit, veiligheid en hygiëne (analoog 

aan de verdeling in het bouwbesluit). Een basiskwaliteitseis kan bijvoorbeeld betrekking hebben op de 

minimale nuttige oppervlakte waaraan een ruimte moet voldoen. 

In de maatstaven is omwille van de flexibiliteit gekozen voor een modulaire opbouw. Hiermee wordt 

bedoeld dat modules en onderdelen van modules onderling te koppelen zijn. Zo kan een zorgfunctie aan 

een voorziening voor dagbesteding of wonen gekoppeld zijn. 

Voor het bepalen van de maximale investeringskosten wordt uitgegaan van de oppervlakte van een 

bouwkundige module en de norm volgens de Bouwkostennota. Binnen de maximaal toe te stane 

investeringskosten kan de instelling een grotere oppervlakte realiseren. 

6.2.2. Intentieverklaringen van VWS 

Bij gebrek aan een beoordelingskader heeft VWS, vooruitlopend op de advisering door het 

Bouwcollege, intentieverklaringen aan enkele instellingen afgegeven. Hierin stelt VWS dat bij het 

bepalen van de toe te stane bruto oppervlakte voor intramurale instellingen zal worden uitgegaan van de 

norm voor de semi-murale voorzieningen voor de LG sector. 

Voor de semi-murale voorzieningen (zoals dit vertaald is naar de intentieverklaringen) gelden de 

volgende toe te stane vloeroppervlakten (tabel 8). 

Tabel 8. 

Hoofdfunctiegroep bruto vloeroppervlakte per plaats (m²) 

Woonvoorzieningen 67 

ADL/zorg voor het wonen 4,5 

activering en recreatie 26,5 

Totaal 98 

Cbz/nr 0120-02 28



De algemene voorzieningen in relatie tot de woonvoorzieningen hebben betrekking op de ruimten voor 

het personeel dat ADL assistentie en begeleiding levert. Het gaat hierbij niet om de paramedische en 

medische zorg, maar om een ruimte voor een slaapwacht en dergelijke. 

Volgens de intentieverklaringen kan voor de raming van de investeringskosten voor het wonen de 

instellingsnormering voor woonvoorzieningen voor verstandelijk gehandicapten volgens de 

Bouwkostennota worden toegepast. 

6.3 Bouwkundig-functionele aandachtspunten 

6.3.1. Algemeen 

Met de actualisatie van de bouwmaatstaven ten behoeve van nieuwbouwplannen voor voorzieningen 

voor verstandelijk gehandicapten zijn randvoorwaarden gedefinieerd waar een voorziening aan moet 

voldoen. In de maatstaven zijn aanvullende eisen geformuleerd voor rolstoelgebonden cliënten, maar 

geen specifieke eisen voor mensen met meervoudige handicaps en mensen met enkelvoudige 

lichamelijke handicaps. 

De in de bouwmaatstaf opgenomen randvoorwaarden, met een verwijzing naar het Bouwbesluit, het 

Handboek voor Toegankelijkheid (rolstoeltoegankelijkheid), de Arbowet (bijvoorbeeld het gebruik van 

tilliftsystemen) en de Tabakswet, zijn ook van toepassing op voorzieningen voor lichamelijk 

gehandicapten. 

De fysieke beperkingen van de lichamelijk gehandicapten en de benodigde hulpmiddelen zijn bepalend 

voor de maat en functionele vormgeving van de ruimte. Ook de dienstverlening en de aard van de 

dienstverlening zijn van invloed op de oppervlakte behoefte en de functionele vormgeving van de ruimte. 

Eén van de primaire hulpmiddelen van de lichamelijk gehandicapten is de rolstoel. In geval van 

lichamelijke handicaps die immobiliteit tot gevolg hebben, kan een lichamelijk gehandicapte gebruik 

maken van de zelfbewegende rolstoel. De zelfbewegende rolstoel heeft een draaicirkel van 1,5 m. 

De rolstoelen waarvan de meeste lichamelijk gehandicapten, ten gevolge van de mate van de 

handicaps, gebruik maken zijn elektrisch en hebben een lengte met dito draaicirkel die kan oplopen tot 

circa 1,8 tot 2 m. De elektrische rolstoel neemt daardoor meer ruimte in beslag dan de zelfbewegende 

rolstoel. Enkele cliënten hebben naast een elektrische rolstoel eventueel een tweede elektrische rolstoel 

of een zelfbewegende rolstoel. Voor extra rolstoelen moet ook rekening worden gehouden met de 

benodigde bergruimte. 

De toeslag voor de oppervlaktebehoefte voor de hulpmiddelen voor intramurale voorzieningen voor 

lichamelijk gehandicapten wordt minimaal bepaald door de ruimtelijke eisen van de elektrische rolstoel, 

het gebruik van een tilliftsysteem (met de bijkomende transferruimte) of eventueel een douchestretcher. 

De rolstoeltoegankelijkheid volgens het Handboek voor Toegankelijkheid heeft vooral betrekking op de 

zelfbewegende rolstoel. In het Handboek voor toegankelijkheid wordt voor gebouwen voor de 

gezondheidszorg opgemerkt dat de toegankelijkheidseisen voor de gebruikers boven de eisen uit 

kunnen stijgen die in het kader van de integrale toegankelijkheid aan gebouwen worden gesteld. Om de 

toegankelijkheid voor deze gebruikers te bepalen, is een projectgebonden studie op zijn plaats. 

Cbz/nr 0120-02 29



Het Handboek Buitengewoon Wonen richt zich op voorzieningen voor mensen die voorheen zijn 

gehuisvest in intra- en semi-murale instellingen. In het handboek wordt uitgegaan van ruimtegebruik 

door een zelfbewegende en een elektrische rolstoel en een verrijdbaar bed. 

Het Bouwcollege heeft op 14 januari 2002 het signaleringsrapport ICT (informatie en communicatie 

technologie) en de bouwkundige infrastructuur uitgebracht, waarin nader wordt ingegaan op deze 

ontwikkelingen en de gevolgen voor de bouw. Lichamelijk gehandicapten hebben volgens het 

signaleringsrapport, vooral als ze zelfstandig wonen, veel aan domotica. 

Voorkomende ICT toepassingen zijn bijvoorbeeld alarmering, telefoon, toezicht, bediening van allerlei 

functies zoals verlichting, gordijnen, ramen, deuren of losse elektrische apparatuur. De toepassingen 

moeten vanuit de rolstoel kunnen worden bediend. 

De mate van benodigde ICT voorzieningen voor een lichamelijk gehandicapte is afhankelijk van de 

zorgvraag van de cliënt. 

Bij nieuw te bouwen (woon)voorzieningen zou met de mogelijkheden voor ICT rekening moeten worden 

gehouden door het aanbrengen van loze leidingen. 

6.3.2. Criteria voor de toe te stane bruto vloeroppervlakte voor intramuraal verblijf 

De te realiseren intramurale woonvorm kan een speciale afdeling, in groepswoningen of in een cluster 

(individuele) woningen met intensieve zorg thuis betreffen. De keuze zal samenhangen met de wensen 

van de cliënt en de mogelijkheden voor sociale zelfredzaamheid. De toe te stane oppervlakte kan zowel 

van toepassing zijn op vormen van groepswoningen en (individuele) woningen. 

In geval van een speciale afdeling en groepswoningen kan conform het beleidstoetsingskader worden 

uitgegaan van een groep van maximaal 6 cliënten. De cliënten hebben in dat geval de beschikking over 

een eigen zit-/slaapkamer en (eventueel) eigen sanitair en daarnaast een gemeenschappelijk te 

gebruiken woonkamer met keuken. Eventueel heeft de cliënt beschikking over een keukenblok of een 

kitchenette. 

Bij individuele woningen heeft de cliënt de beschikking over een eigen appartement met een 

woonkamer, keuken (in combinatie met de woonkamer), een slaapkamer en een sanitaire unit. 

Meerdere appartementen kan in een cluster zijn gelegen. 

In de concept maatstaven voor voorzieningen voor lichamelijk gehandicapten is de volgende 

onderverdeling opgenomen voor de minimale nuttige oppervlakte voor enkele ruimten. Deze minimale 

oppervlakte is te beschouwen als basiskwaliteitseis. 

Tabel 9. basiskwaliteitseisen voor afzonderlijke ruimten voor intramuraal verblijvende lichamelijk 

gehandicapten 

Ruimteomschrijving Minimale nuttige 

oppervlakte in m² 

Woonkamer 20 

Slaapkamer 15 

Sanitair 7 

Voor wonen met een sanitaire unit kan uit worden gegaan van een bruto oppervlakte van 67 m² per 

bewoner/plaats. 

Cbz/nr 0120-02 30



Dit komt op hoofdlijnen overeen met het toetsingskader ex WZV voor de sectoren verpleging en 

verzorging voor zover het gaat om vergelijkbare doelgroepen en voorzieningen. 

Ten behoeve van zorg en/of ADL ondersteuning bij het wonen wordt uitgegaan van een toeslag van de 

bruto oppervlakte van 4,5 m² per bewoner/plaats. Met deze toeslag voor de ondersteuning komt de toe 

te stane bruto oppervlakte neer op 71,5 m² per bewoner/plaats. 

In aansluiting op de bouwmaatstaven ten behoeve van nieuwbouwplannen voor voorzieningen voor 

verstandelijk gehandicapten kan bij toepassing van een kamergebonden sanitair een toeslag worden 

toegekend ten behoeve van rolstoelgebruik. Afhankelijk van de gekozen bouwkundige invulling komt ten 

behoeve van de elektrische rolstoel de toeslag neer op 3 m² nuttig (=4,5 m² bruto) per kamer/bewoner. 

Deze toeslag komt bovenop de in de standaard woonfuncties begrepen ruimte, van 7 m² nuttig per unit, 

voor sanitaire voorzieningen. 

Tabel 10: resumé vloeroppervlakte wonen 

Aantal bewoners bruto m² per bewoner basiskwaliteitseis 

Lichamelijk gehandicapten met 

gemeenschappelijk sanitair 

Lichamelijk gehandicapten met individueel 

sanitair 

1 persoon 2 personen 3 tot 6 

personen 

76 71,5 71,5 

76 76 76 

in nuttige m² 

per ruimte 

zit-/slaapkamer 15, 

sanitaire unit 7 

In geval van samenwonen van een intramuraal geïndiceerde lichamelijk gehandicapte bewoner met een 

niet lichamelijk gehandicapte partner kan een groter verblijf nodig zijn. De extra bruto oppervlakte ten 

behoeve van niet-intramurale capaciteit is in het kader van de WZV te beschouwen als een niet- 

noodzakelijk bestanddeel. 

Bij het scheiden van wonen en zorg kan een steunpunt of een inloopcentrum worden gerealiseerd. Voor 

de minimale eisen en de voorwaarden waaronder dit mogelijk is, kan worden verwezen naar de 

bouwmaatstaven voor verstandelijk gehandicapten. Hierbij dient als minimale eis te worden gesteld dat 

de ruimten moeten voldoen aan de toegankelijkheid voor de elektrische rolstoelen. 

De oppervlaktebehoefte voor de voorzieningen voor dagbesteding en de algemene voorzieningen, wordt 

hierna nader besproken. Voor deze voorzieningen zijn ook de bovengenoemde criteria van toepassing. 

6.4 Vormen van voorzieningen voor lichamelijk gehandicapten 

6.4.1 Zelfstandige woningen en groepswonen 

De normering voor “rolstoeltoegankelijke” woningen (seniorenwoningen, levensloopbestendige 

woningen) is over het algemeen gebaseerd op de “zelfbewegende” rolstoel en biedt ontoereikende 

oplossingen voor lichamelijk gehandicapten. Het toepassen van deze normering voor lichamelijk 

gehandicapten kan te kort schieten doordat de elektrische rolstoel grotere afmetingen heeft dan de 

zelfbewegende rolstoel. 

Cbz/nr 0120-02 31



Flexibele en multifunctionele woningen die met het oog op meerdere doelgroepen zijn of worden 

gebouwd, zijn volgens de klankbordgroep ontoereikend voor de specifieke ruimtelijke eisen voor 

lichamelijk gehandicapten. De klankbordgroep wijst er op dat de flexibiliteit in de vorm van het 

vervangen van een aanrecht en een toilet ten behoeve van een nieuwe bewoner, eenvoudig moeten 

kunnen worden gerealiseerd. 

De elektrische rolstoel moet kunnen worden opgeladen in of nabij de woonvoorziening of woning. 

Hiertoe is in de woonruimte van de cliënt een ruimte voor stalling (bij voorkeur in de woning) met een 

aansluiting voor het laden van de accu nodig. 

In de ruimten binnen de woningen en met name in de woningen moet bij de vormgeving en inrichting 

van de ruimten rekening worden gehouden met bewegingsruimte voor het verzorgend of assisterend 

personeel. Een voorbeeld is het verrichten van transfers met een tillift om de cliënt vanuit het bed in de 

rolstoel te helpen. Voor het maken van transfers kan gebruik gemaakt worden van een losse tillift of van 

een vast tilliftsysteem. 

De gebouwen waarin de woningen of woonvormen worden gerealiseerd kunnen zijn voorzien van 

personenliften. Hierbij dienen de personenliften conform de nodige voorschriften te worden uitgevoerd 

ten behoeve van rolstoelgebruikers. 

6.4.2 Werk en dagbesteding 

Bij de grote woonvormen hebben de cliënten afhankelijk van de mate van lichamelijke handicaps werk 

en dagbesteding binnen de instelling, erbuiten zoals op een sociale werkplaats of in een reguliere vorm 

van werk. De werkzaamheden variëren van eenvoudig bezig zijn tot een reguliere baan buiten de 

instelling. 

De maatstaven ten behoeve van nieuwbouwplannen voor verstandelijk gehandicapten geven de kaders 

aan voor de mogelijke invulling voor vormen van dagbesteding. De maximale bruto oppervlakte voor 

een arbeidsmatige en (re)creatieve dagbesteding komt, volgens de maatstaf, bij een groep van 10 

meervoudig complex gehandicapte cliënten neer op 248 m². 

Conform de intentieverklaring van WVS zou voor de toe te stane bruto oppervlakte, afhankelijk van de 

aard van de werkzaamheden, uitgegaan kunnen worden van maximaal 26,5 m² per plaats. 

Bij het realiseren van een voorziening voor dagbesteding dient rekening gehouden te worden met 

toegankelijkheid voor de elektrische rolstoelen. 

6.4.3 Algemene voorzieningen 

De minimale eisen en de voorwaarden voor algemene voorzieningen zoals kantoren voor beheer en 

opleiding, medische en paramedische zorg, technische en civiele dienst, personeelsvoorzieningen, 

steunpunt en inloopcentrum zijn geformuleerd in de bouwmaatstaven ten behoeve van 

nieuwbouwplannen voor voorzieningen voor verstandelijk gehandicapten. Voor het ontwerp van deze 

ruimten dient met de toegankelijkheid voor elektrische rolstoelen rekening te worden gehouden. 

De grote woonvormen hebben als bijzondere functie van de technische dienst een werkplaats voor het 

op maat maken en aanpassen van rolstoelen in overleg met de ergotherapeut en de reguliere 

onderhoudswerkzaamheden aan aandrijving van de rolstoelen. Het op maat maken en aanpassen wordt 

Cbz/nr 0120-02 32



door de instellingen gezien als een vorm van expertise. De netto oppervlakte voor een werkplaats van 

een instelling komt minimaal neer op 32 m². In het oppervlak van de rolstoelwerkplaats is tevens 

begrepen de bij de functie ergotherapie behorende atelierruimte (met een netto oppervlakte van 12 m²) 

voor rolstoelaanpassingen en prothesen. 

Bij de reguliere onderhoudswerkzaamheden wordt, mede door de deconcentratie van cliënten, en in 

toenemende mate gebruik gemaakt van onderhoudscontracten met leveranciers. 

Cbz/nr 0120-02 33



7. ECONOMISCHE BESCHOUWING 

7.1. Investeringskaders 

De intentieverklaring van VWS gaat uit van toepassing van de norm voor een woonvoorziening voor 

verstandelijk gehandicapten volgens de Bouwkostennota. Dit komt volgens Bouwkostennota 2001 neer 

op een bedrag van € 1.493,-- (ƒ 3.288,--), per m² incl. BTW, prijspeil januari 2001, exclusief grond- en 

startkosten. De norm voor dagactivering / besteding is € 1.239,-- (ƒ 2.728,--), incl. BTW, prijspeil januari 

2001, per m², exclusief grond- en startkosten. De norm voor een kantoor en ambulante zorg is € 1.408,-- 

(ƒ 3.103,--) per m², incl. BTW, prijspeil januari 2001, exclusief grond- en startkosten. 

Voor de toepassing van een plafond-tilliftsysteem kan een additioneel bedrag van circa € 6.080,-- 

(ƒ 13.400,--), incl. BTW, prijspeil januari 2001, per plaats worden gehanteerd. 

Ten aanzien van additionele investeringskosten voor ICT is in het signaleringsrapport ICT en de 

bouwkundige zorg gerelateerde infrastructuur aangegeven dat vanuit de huidige kostennormering 

marginale systemen voor hulpoproep zijn voorzien. Volgens hetzelfde onderzoek worden 

bewakingssystemen gedeeltelijk bekostigd uit de exploitatie doordat een besparing op personeel 

mogelijk is. Voor de toepassing voor meer uitgebreidere systemen en voor het maken van extra 

aansluitingen voor data, telefonie en (glasvezel) netwerken voor terreinen en vaste verbindingen naar 

locaties kan een verhoging van de investeringskosten voor elektrotechnische voorzieningen worden 

gehanteerd van circa € 23,-- (= ƒ 50,--) per bruto m². 

In geval van scheiden van wonen en zorg zou per woning voor het realiseren van installatietechnische 

aanpassingen ten behoeve van domotica-toepassingen een extra investering van € 2.270,-- 

(= ƒ 5.000,--) per woning kunnen worden gehanteerd. 

De hier genoemde kaders zijn gebaseerd op de Bouwkostennota 2001. Momenteel vindt een 

kostenonderzoek plaats voor de Bouwkostennota 2002. Bij het vaststellen van de Bouwkostennota 2002 

zullen de daarin opgenomen normen en kaders van toepassing zijn. 

7.2 Investeringsraming op basis van extra benodigde capaciteit 

7.2.1. Benodigde investeringen ten gevolge van extra intramurale capaciteit 

Vooralsnog uitgaande van een uitbreiding van een intramurale capaciteit van 500 plaatsen (zie 

paragraaf 5.2), zal ook een uitbreiding van voorzieningen voor wonen, dagbesteding en algemene 

voorzieningen nodig zijn. Voor een raming van de benodigde investeringskosten wordt uitgegaan van de 

maximale bruto oppervlakte en de hierboven genoemde financiële kaders. De grondkosten zijn 

gebaseerd op de norm voor instellingen voor verstandelijk gehandicapten volgens de Bouwkostennota 

2001. 

Uitgaande van een toe te stane bruto oppervlakte van 71,5 m² per plaats, de norm voor een 

woonvoorziening volgens de Bouwkostennota, een toeslag voor een vast tilliftsysteem en domotica- 

Cbz/nr 0120-02 34



toepassingen, komt dit neer op een investering van € 67 mln, inclusief grondkosten, voor 500 plaatsen 

wonen. 

Uitgaande van een toe te stane bruto oppervlakte van 26,5 m² per plaats en de norm volgens de 

Bouwkostennota voor dagbesteding, komt dit neer op een investering van € 20 mln, inclusief 

grondkosten voor 500 plaatsen dagbesteding. 

De investeringen ten behoeve de algemene voorzieningen voor 500 plaatsen komen neer op circa € 6,0 

mln, inclusief grondkosten. 

In totaal komen de verwachte investeringskosten komen bij een volledige intramurale invulling derhalve 

neer op circa € 93 mln, inclusief grondkosten, voor 500 plaatsen. 

7.2.2. Benodigde investeringen ten gevolge van extra capaciteit Fokuswoningen 

Naast de geplande en in aanbouw zijnde projecten van Fokus, zullen nog 600 à 700 woningen 

gerealiseerd moeten worden om de wachtlijst weg te werken. Dit komt neer op een uitbreiding van 

gemiddeld 50 clusters. Voor de bouw van een cluster (minimaal 12 en maximaal 15 aangepaste drie en 

vier kamer woningen in de sociale huursector en een ADL-eenheid) worden projectsubsidies verstrekt 

aan de rechtspersoon die het cluster wil bouwen. 

De benodigde investeringskosten van recent gerealiseerde projecten komen gemiddeld neer op circa 

€ 0,7 mln. per cluster (volgens de gegevens van maart 2002 van CBZ). De subsidie wordt verstrekt 

vanuit de regeling subsidies AWBZ en Ziekenfondswet. Jaarlijks wordt een subsidie plafond vastgesteld. 

Voor subsidie komen in aanmerking de bouwkosten van de ADL-eenheid, de extra kosten die nodig zijn 

voor de bouw van de ADL woningen in verband met de verruiming van deze woningen ten opzichte van 

de normale woningen in het complex, de extra kosten voor de voorzieningen en de aanpassingen in de 

ADL-woningen en de ADL-eenheid en de kosten van de alarm-intercominstallatie waarmee cliënten 

hulp- en alarmoproepen plaatsen en waarmee medewerkers communiceren met cliënten. 

De totale investeringskosten komen bij 50 clusters (600 à 700 plaatsen) derhalve neer op circa € 35 

mln. (op basis van de gegevens van maart 2002 van CBZ). Uitgaande van een stijging van de 

bouwkosten kan dit oplopen tot een bedrag van circa € 45 mln. De subsidies voor deze 

investeringskosten worden vanuit de AWBZ verstrekt aan de verhuurders (over het algemeen de 

woningcorporaties). 

De investeringskosten van de (sociale) huurwoningen komen, zoals gebruikelijk, voor rekening van 

woningcorporaties. 

Cbz/nr 0120-02 35



8. CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN 

1. Om een uitspraak te kunnen doen omtrent de vraag van lichamelijk gehandicapten naar zorg, 

wonen en dagbesteding is meer en betere registratie noodzakelijk. De omvang van de vraag is, 

vanwege het ontbreken van adequate gegevens, benaderd door te kijken naar het huidige gebruik 

van voorzieningen voor lichamelijk gehandicapten en de wachtlijsten. De volgende conclusies en 

aanbevelingen geven de geconstateerde trends en mogelijke bandbreedtes aan. 

2. Het verdient aanbeveling de indicatiestelling door de Regionale Indicatieorganen zo op te zetten 

opdat in de toekomst een beter inzicht ontstaat in de behoefte van lichamelijk gehandicapten aan 

wonen, zorg, assistentie, werk of dagbesteding. Door de RIO’s zou ook aandacht besteed moeten 

worden aan de combinaties van zorgvragen: de lichamelijke handicap in combinatie met de 

problematiek die voortvloeit uit verstandelijke handicaps, psychiatrische stoornissen, cognitieve 

stoornissen, enzovoorts. 

3. Lichamelijk gehandicapten hebben behoefte aan verschillende vormen van zorg of assistentie. Een 

en ander hangt samen met hun persoonlijke wensen, de problematiek waarmee zij kampen en de 

mate waarin zij in staat zijn de regie over hun eigen leven te voeren. 

4. Het aantal aangepaste zelfstandige woningen, groepswoningen en ADL-clusterwoningen schiet te 

kort. Geschat wordt dat het aantal zelfstandige woningen met 1.500 tot 2.000 (eventueel bestaande 

woningen aangepast met WVG-geld) en het aantal ADL-clusterwoningen met 900 tot 1.000 zal 

dienen toe te nemen om in de vraag te voorzien. Er is door de Stichting Fokus Exploitatie een 

uitbreiding gepland van 300 woningen waarvan reeds een aantal in aanbouw is. Daarbovenop is er 

waarschijnlijk behoefte aan 600 tot 700 extra woningen (50 clusters). De investeringskosten voor de 

realisatie van deze extra ADL-clusterwoningen zullen ongeveer € 45 mln bedragen ten laste van de 

AWBZ (projectsubsidie College voor zorgverzekeringen). Ten behoeve van de lichamelijk 

gehandicapten die wonen in aangepaste zelfstandige woningen of groepswoningen zal ook het 

aantal servicepunten of steunpunten in de wijk dienen toe te nemen, alsmede het aantal 

hulpverleners. 

5. Door de uitbreiding van zorg en begeleiding thuis en andere voorzieningen voor lichamelijk 

gehandicapten zal de vraag naar wonen in grote woonvormen verder kunnen afnemen. Uitbreiding 

van de capaciteit in de vorm van grote woonvormen ligt dan ook niet in de rede. 

6. Naar verwachting blijft de behoefte aan wonen in kleine woonvormen voor volwassenen in de 

huidige omvang vooralsnog bestaan. De kleine woonvormen kunnen ook volgens het scheiden van 

wonen en zorg concept vormgegeven worden (24 uur zorg in zelfstandige woningen). Afgewacht 

dient te worden hoe de trend omtrent leegstand in de kleine woonvormen voor kinderen zich 

voortzet. 

7. Aangenomen wordt dat het doorgaans niet de wens van lichamelijk gehandicapten is om verspreid 

over de “ouderen”-afdelingen van verpleeghuizen te verblijven. Gezien de problematiek waar deze 

lichamelijk gehandicapten doorgaans mee kampen is verblijf in een zelfstandige woning doorgaans 

niet mogelijk. Zij zouden behoefte kunnen hebben aan verblijf bij lot- en leeftijdsgenoten en aan 

Cbz/nr 0120-02 36



deskundige en intensieve zorg. De zorg zou, afhankelijk van de keuze van de cliënt, geconcentreerd 

kunnen worden in een speciale afdeling, in groepswoningen of in een cluster woningen met 

intensieve zorg thuis. Op basis van een huidige schatting zou het ongeveer 1.000 personen (500 op 

de zogenaamde jongerenafdelingen en 500 verspreid verblijvende lichamelijk gehandicapten) 

kunnen betreffen, maar voor de bepaling van het aantal lichamelijk gehandicapten is een betere 

indicatiestelling noodzakelijk. De speciale afdelingen zouden bij semi-murale voorzieningen of bij 

verpleeghuizen gesitueerd kunnen worden. De speciale afdelingen zouden dan in aanmerking 

kunnen komen voor ruimtetoeslagen voor het wonen (meer privacy en meer mogelijkheden om 

bezoek te ontvangen). De investeringskosten voor de realisatie van deze afdelingen voor 500 extra 

plaatsen voor lichamelijk gehandicapten zouden in totaal circa € 93,0 miljoen inclusief grondkosten 

ten laste van de AWBZ bedragen. Dit is inclusief ruimte voor werk en dagbesteding en algemene 

voorzieningen. De kosten voor de zorg gerelateerde infrastructuur bij de groepswoningen of de 

geclusterde woningen met intensieve zorg thuis zijn hier niet berekend. 

8. Er is behoefte aan werk en dagbesteding. Het Bouwcollege is van mening dat voorop staat dat 

lichamelijk gehandicapten deelnemen aan reguliere vormen van werk. Dit neemt evenwel niet weg 

dat, gezien de behoefte, uitbreiding van het aantal plaatsen voor werk en dagbesteding nodig zal 

zijn. Het aantal plaatsen in dagactiviteitencentra zal gezien de wachtlijsten en de voorgestelde 

toename tot volwaardige dagbesteding voor de momenteel in het verpleeghuis en in de grote 

woonvormen verblijvende lichamelijk gehandicapten met 700 tot 1.200 dienen uit te breiden. 

9. Het verdient aanbeveling de aanwezigheid van lichamelijk gehandicapten in de geestelijke 

gezondheidszorg zoveel mogelijk te voorkomen door het aanbod van extramurale psychiatrische 

begeleiding aan cliënten thuis of in woonvormen te versterken. Mocht verblijf in de GGZ toch aan de 

orde blijven, is aanpassing van de verblijfruimte voor lichamelijk gehandicapten noodzakelijk. 

10. Bouwkundig-functioneel kan worden opgemerkt dat de toeslag van de oppervlaktebehoefte voor 

voorzieningen voor lichamelijk gehandicapten minimaal bepaald wordt door de ruimtelijke eisen van 

de elektrische rolstoel het gebruik van een tilliftsysteem (met de bijkomende transferruimte), 

eventueel een douchestretcher en de ruimtelijke eisen ten gevolge van de aard van de 

dienstverlening. 

11. De geformuleerde kaders voor lichamelijk gehandicapten kunnen beschouwd worden als een 

aanvulling op de geactualiseerde maatstaven voor voorzieningen voor verstandelijk gehandicapten. 

Cbz/nr 0120-02 37



9. BIJLAGEN 

Bijlage 1 (Overgetypt) 

Brief van de staatssecretaris van VWS, d.d. 17 november 2000, kenmerk DGB/ZVG-2112002 aan het 

College bouw ziekenhuisvoorzieningen. 

Onderwerp: 

Gehandicaptenbeleid. 

Uitvoeringstoets behoeftenormering VG. 

Uitvoeringstoets behoeftenormering LG/ZG. 

Beoordeling uitbreiding van capaciteit in het kader van het plan van aanpak wachtlijsten. 

Geacht College, 

Met mijn brief van 12 september 1997 heb ik u gevraagd een onderzoek te verrichten in de verstandelijk 

gehandicaptensector vergelijkbaar met het onderzoek naar de herziening van de GGZplanningsnormen. 

Daarbij heb ik u gevraagd zowel de hoogte als de systematiek van de norm onder de 

loep te nemen. 

Op 29 mei 2000 heeft u het betreffende onderzoek middels de ‘Uitvoeringstoets behoeftenormering 

verstandelijk-gehandicaptenzorg’ aan mij aangeboden. 

Uitvoeringstoets behoeftenormering verstandelijk-gehandicaptenzorg 

Allereerst wil ik u mijn complimenten overbrengen voor de gedegen wijze waarop de uitvoeringstoets is 

uitgewerkt. De inventarisatie van de gehele verstandelijk gehandicaptensector met al haar raakvlakken 

en de stand van zaken van mijn beleid inzake huisvesting tot ca. maart 2000 is uitputtend en helder bij 

elkaar gebracht in deze uitvoeringstoets. 

Uw voorstel voor de nieuwe behoeftenormering bevat goede aanknopingspunten om de traditioneel 

typisch aanbodgerichte hoeveelheid huisvestingscapaciteit zodanig te flexibiliseren dat deze beter te 

verenigen is met de omslag naar een meer op de vraag ingerichte gehandicaptenzorg. Wat u voorstelt 

biedt daar op onderdelen zeker een werkbaar concept voor. Met name uw voorstellen op het gebied van 

de minimumnormen zijn daarvoor interessant. 

Voor het vervolg van mijn reactie zijn twee nieuwe ontwikkelingen van belang, te weten het plan van 

aanpak wachtlijsten en de opschoning van de wachtlijsten in de gehandicaptensector. In het plan van 

aanpak is een aanpak gekozen waarbij de indicatie, hulpvraagverduidelijking en (woon-)wensen van de 

individuele cliënt als uitgangspunt dient. Hierop worden ook de eventueel benodigde 

huisvestingsvoorzieningen gebaseerd. Vooralsnog geldt dit alleen voor cliënten die nu nog op de 

wachtlijst staan. Ik sta echter voor dat de uiteindelijke benodigde zorgcapaciteit in de verschillende 

vormen, met daarvan afgeleid de benodigde huisvesting, wordt afgeleid van de optelsom van de 

zorgbehoefte van alle individuele cliënten. Voorlopig is dat echter nog niet zover. Een normering zoals 

door u voorgesteld zou daarom heel goed kunnen functioneren als overgang tussen de huidige 

normering en een toekomstige volledig van de vraag afgeleide norm. Daarnaast zal er ook een 

minimumcapaciteit, of een basisnorm, aan zorgcapaciteit noodzakelijk blijven. 

Cbz/nr 0120-02 38



Een definitief besluit over de hoogte en de wijze waarop de door u voorgestelde normering kan worden 

toegepast wil in het 1 e kwartaal van volgend jaar nemen. 

Op dat moment kunnen namelijk ook de eerste inzichten in de effecten van het nieuw ingezette beleid 

worden meegenomen, omdat dan sprake zal zijn van een opgeschoonde wachtlijst volgens de nieuwste 

inzichten. 

Aan de hand van dit tijdschema zal ik ook de benodigde besluitvorming rond artikel 3 van de Wet 

ziekenhuisvoorzieningen in gang zetten. 

Uitvoeringstoets voor de LG en ZG (sub-)sectoren 

Ik verzoek u om intussen een met de verstandelijk gehandicapten sector vergelijkbare uitvoeringstoets 

voor de (sub-) sectoren lichamelijk gehandicapten, visueel gehandicapten en auditief gehandicapten op 

te starten. Een dergelijke uitvoeringstoets zou ik gaarne voor de eerstmogelijke ingangsdatum van de 

WEZ, dus uiterlijk over 1 jaar van u ontvangen. 

Gezien het feit dat mijn definitieve besluit over de normering voor de verstandelijk gehandicapten nog 

even uitblijft lijkt het mij verstandig u het komende halfjaar vooralsnog te beperken tot de inventarisatie 

in de LG- en ZG sectoren en het daaropvolgende halfjaar te gebruiken om te komen tot een voorstel 

voor de normering. U kunt dan naar verwachting mijn besluitvorming voor de verstandelijk 

gehandicapten meenemen. 

Hoogachtend, 

de Staatssecretaris van Volksgezondheid, 

Welzijn en Sport, 

namens deze, 

de Directeur-Generaal Zorg, 

prof. dr. P.A.H. van Lieshout 

Cbz/nr 0120-02 39



Bijlage 2 

Leden klankbordgroep 

De heer G. Bakker, Chronisch Zieken en Gehandicaptenraad (CG-Raad) 

De heer J.N.L. Brouwer, Siza Dorp groep 

Mevrouw W.G.J. Dommerholt-Visser, Vereniging Gehandicapten Nederland (VGN) en Stichting De 

Noorderbrug 

De heer A. Geijsen, Siza Dorp groep 

Mevrouw J.E.A.M. Nooren, Zorgverzekeraars Nederland 

De heer C. den Ouden, Nederlandse Patiënten en Consumenten Federatie (NPCF) 

Mevrouw A.I Procee, BOSK 

De heer G.W.J. van Vugt, Stichting Fokus Exploitatie 

De heer P.F.M. Weda, Stichting Zorgcentra Twente Noord 

De heer J.L.J. Wiegmans, Stichting Gemiva en LG-platform VGN 

De heer E.Th. Klapwijk, Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) (waarnemer) 

De heer G. de Water, Ministerie van VWS (waarnemer) 

De heer B. van Dijk, Ministerie van VWS (waarnemer) 

Cbz/nr 0120-02 40



Bijlage 3 

Bezochte instellingen 

- Siza / Het Dorp - Arnhem 

- Thuis in wonen – Amersfoort 

- Amstelrade – Amstelveen 

- Stichting Fokus Exploitatie – Houten 

- Verpleeghuis Beukenhof – Loosdrecht 

- Nieuw Unicum – Zandvoort 

Cbz/nr 0120-02 41



Bijlage 4 

Aantal toegelaten plaatsen per WZV-regio in 2001 (Bron CVZ en VGN) 

WZV-regio 

Verpleeghuis* 

Grote 

woonvormen 

Totaal 

Semimuraal 

(incl. kinderen) 

Totaal 

l van de 

bevolking 

1 Groningen 11 0 67 78 0,14 

2 Friesland 10 0 94 104 0,16 

3 Drenthe 30 0 55 85 0,18 

4 Zwolle 0 0 106 106 0,20 

5 Twente 32 0 92 124 0,20 

6 Stedendriehoek 54 0 64 118 0,24 

7 Arnhem 0 320 212 532 0,60 

8 Nijmegen 21 0 324 345 0,73 

9 Utrecht 50 0 166 216 0,18 

10 Flevoland 0 0 17 17 0,05 

11 Het Gooi 15 0 21 36 0,14 

12 Alkmaar 0 0 76 76 0,12 

13 Kennemerland 0 179 72 251 0,65 

14 Amsterdam 15 103 50 168 0,12 

15 Leiden 0 102 84 186 0,36 

16 Den Haag 16 0 146 162 0,22 

17 Delft 0 0 0 0 0 

18 Midden-Holland 0 0 20 20 0,08 

19 Rijnmond 58 0 71 129 0,10 

20 Dordrecht 16 0 49 65 0,16 

21 Zeeland 18 0 98 116 0,31 

22 Breda 0 0 75 75 0,11 

23 Tilburg 81 0 64 145 0,35 

24 Den Bosch 10 0 94 104 0,16 

25 Eindhoven 0 0 43 43 0,06 

26 Noord-Limburg 54 0 44 98 0,21 

27 Zuid-Limburg 17 0 104 121 0,18 

TOTAAL 508 704 2308 3520 0,21 

* Dit gaat om erkende bedden voor jongeren (jonger dan 65 jaar) met NAH of andere lichamelijke handicaps; vaak in speciale 

afdelingen. In verpleeghuizen zijn meer jongeren opgenomen, vaak verspreid over de afdelingen. Meer dan de helft van deze 

jongeren is ouder dan 55 jaar. 

Cbz/nr 0120-02 42



Bijlage 5 

Overzicht opnamemogelijkheden voor jongeren met niet-aangeboren hersenletsel of andere 

lichamelijke handicaps in verpleeghuizen 

WZV – regio Naam verpleeghuis Capaciteit (telefonisch / internet) 

1. Groningen Zonnehuis Zuidhorn, Zuidhorn 11 

2. Friesland Bornia Herne – dependance Florastate 10 

3. Drenthe De Horst, Emmen 30 

4. Zwolle 

5. Twente Het Wiedenbroek, Haaksbergen 32 

6. Stedendriehoek Anke Marjolein, Lochem 

Het Zonnehuis, Beekbergen 

7. Arnhem 

8. Nijmegen Nieuw Vrijthof, Tiel 21 

9. Utrecht De Lichtenberg, Amersfoort 

10. Flevoland 

De Wijngaard, Bosch en Duin 

11. Het Gooi De Beukenhof, Loosdrecht 15 

12. Alkmaar 

13. Kennemerland Heemswijk, Heemskerk 10-12 + 6 (in plan) 

14. Amsterdam Vreugdehof, Amsterdam 15 

15. Leiden 

16. Den Haag Nieuw Berkendael, Den Haag 16 

17. Delft 

18. Midden-Holland 

19. Rijnmond De Plantage, Brielle 

Het Zonnehuis, Vlaardingen 

Antonius IJsselmonde, Rotterdam 

Capelse Verpleeghuizen,Capelle a.d.IJssel 

20. Dordrecht Crabbehoff, Dordrecht 16 

21. Zeeland De Vlietberg, Koudekerke 

Corneliastichting, Zierikzee 

22. Breda 

23. Tilburg St. Jozefheil, Bakel 

De Runne, Goirle 

24. Den Bosch Madeleine, Boxmeer 10 

25. Eindhoven 

26. Noord-Limburg Professor Duboisstichting, Venlo 54 

27. Zuid-Limburg Hamboskliniek, Kerkrade 17 

Cbz/nr 0120-02 43 

24 

30 

16 

34 

12 dagbehandeling 

30 

20 (in plan) 

18 

10 

8 

10 

31 

50



Bijlage 6 

Activiteitencentra per WZV-regio (Bron CVZ en VGN) 

WZV – regio Aantal plaatsen 

1. Groningen 64 

2. Friesland 75 

3. Drenthe 61 

4. Zwolle 137 

5. Twente 69 

6. Stedendriehoek 64 

7. Arnhem 73 

8. Nijmegen 75 

9. Utrecht 98 

10. Flevoland 28 

11. Het Gooi 22 

12. Alkmaar 53 

13. Kennemerland 0 

14. Amsterdam 139 

15. Leiden 53 

16. Den Haag 105 

17. Delft 0 

18. Midden-Holland 26 

19. Rijnmond 89 

20. Dordrecht 47 

21. Zeeland 66 

22. Breda 69 

23. Tilburg 32 

24. Den Bosch 81 

25. Eindhoven 56 

26. Noord-Limburg 31 

27. Zuid-Limburg 164 

TOTAAL 1777 

Cbz/nr 0120-02 44



Bijlage 7. 

Overzicht spreiding Fokuswoningen 

Overzicht Fokuswoningen (per 1 februari 2001) 

Cbz/nr 0120-02 45



Bijlage 8 

De doelgroep uitgebreider omschreven 

Definiëring 21 

In de Rapportages Gehandicapten 1997 en 2000 (SCP) vormden mensen met beperkingen de 

doelgroep. De term "beperking" is afkomstig uit de International classification of impairments, disabilities 

and handicaps (ICIDH) van de World Health Organization (WHO). Een beperking wordt gedefinieerd als: 

"iedere vermindering of afwezigheid (als gevolg van een stoornis) van de mogelijkheid tot een voor de 

mens normale activiteit, zowel wat de wijze als wat de reikwijdte van de uitvoering betreft". Hierbij gaat 

het vooral om het uitvoeren van dagelijkse activiteiten zoals voortbewegen, lichamelijke verzorging en 

huishoudelijke activiteiten. Of mensen als gevolg van hun beperkingen ook gehandicapt zijn, hangt – 

conform de definitie in ICIDH - af van de mate waarin zij sociaal nadeel ondervinden of bepaalde sociale 

rollen niet kunnen uitvoeren. Van deze definiëring wordt gebruik gemaakt bij de hieronder volgende 

schattingen van het aantal mensen met ernstige en zeer ernstige lichamelijke beperkingen die 

gehandicapt zijn. 

De oorzaken van de ernstige en zeer ernstige lichamelijke beperkingen zijn divers. Er kan reeds sprake 

zijn van lichamelijke handicaps vanaf de geboorte. Bijvoorbeeld door geboorte met een open rug, 

aangeboren hersenletsel of disfunctionerende of ontbrekende lichaamsdelen. Anderzijds kunnen 

mensen door ziekte (Multiple sclerose, Cerebraal Vasculair Accident, spierdystrofie) of door ongevallen 

gehandicapt raken. 

De handicap kan constant of progressief van aard zijn. Constant is bijvoorbeeld een dwarslaesie. 

De mens met een dwarslaesie wordt gerevalideerd en na revalidatie is doorgaans voor een langere 

periode duidelijk waar de mogelijkheden en onmogelijkheden liggen. Progressieve ziekten zoals 

spierdystrofie en doorgaans ook MS zijn soms moeilijk voorspelbaar wat betreft het verloop in de 

mogelijkheden. Iemand kan langere tijd stabiel zijn, maar vaak ontwikkelt de ziekte zich langzaam of 

schoksgewijs naar meer beperkingen voor de cliënt. 

Naast enkelvoudig gehandicapten kunnen mensen ook meervoudig gehandicapt zijn. Dit houdt in dat, 

in het licht van deze uitvoeringstoets, zij naast hun lichamelijke handicap ook bijvoorbeeld verstandelijk 

gehandicapt zijn, zintuiglijk gehandicapt of psychiatrische stoornissen hebben. 

In de Rapportage Gehandicapten 2000 betrekt het SCP ook chronisch zieken tot de doelgroep van hun 

rapportage. De reden hiervoor is dat gehandicapten en chronisch zieken vaak met dezelfde soort 

problemen kampen. Bovendien betreft het voor een belangrijk deel dezelfde mensen, die zowel een 

chronische aandoening als een lichamelijke beperking hebben. In deze uitvoeringstoets worden mensen 

met chronische ziekten niet specifiek betrokken: chronische ziekten kunnen onder andere ook 

psychiatrische oorzaken hebben, aandoeningen zijn van de luchtwegen, gewrichtsaandoeningen of 

migraine. De chronische ziekte kan oorzaak zijn van de lichamelijke beperking en wordt ingeval er 

sprake is van handicaps, dan als zodanig als lichamelijke handicap geteld. Anderzijds heeft bijna de 

helft van de mensen met een chronische ziekte geen lichamelijke beperkingen; deze groep wordt dan 

ook in deze uitvoeringstoets uitgezonderd. 

21 Sociaal Cultureel Planbureau, Rapportage Gehandicapten 1997, 1998; Rapportage Gehandicapten 2000, 2000. 

Cbz/nr 0120-02 46



In deze uitvoeringstoets wordt er tevens voor gekozen om de groep lichamelijk gehandicapten te 

beperken tot mensen met lichamelijke handicaps niet veroorzaakt door ouderdom. Zodra oudere 

mensen (in deze toets ligt de grens bij 65 jaar en ouder) met beperkingen gaan kampen en voor 

intramurale opname in aanmerking komen, gaan zij doorgaans naar voorzieningen in de sector 

verpleging en verzorging. 

Kwantificering 

SCP stelt in zijn publicaties dat het altijd moeilijk is om het exacte aantal mensen met lichamelijke 

beperkingen in de bevolking aan te geven. Dit aantal hangt sterk samen met de aard van de 

beperkingen die in het prevalentieonderzoek worden meegenomen en de wijze waarop deze worden 

gemeten. 

De laatste schatting van het aantal mensen met lichamelijke beperkingen is gebaseerd op een 

onderzoek dat in 1986-1988 onder circa 25.000 zelfstandig wonende (niet in een instelling verblijvende) 

mensen werd gehouden door CBS/Nimawo in 1990. Het SCP heeft gebruik gemaakt van deze 

gegevens omdat er op korte termijn nog geen nieuwe gegevens beschikbaar zullen komen. 

In tabel 1 wordt op basis van de gegevens 1986/1988 een schatting gemaakt voor de jaren 1998 en 

2010. Voor de raming van 2010 is ervan uitgegaan dat de prevalentie van beperkingen per leeftijds- 

categorie niet is veranderd. De effecten van bijvoorbeeld leefstijlfactoren, technische ontwikkelingen of 

een veranderd opleidingsniveau zijn niet meegenomen. 

Tabel: Schatting van het aantal personen dat ernstige of zeer ernstige lichamelijke beperkingen 

ondervindt (exclusief instituutsbevolking) 1986-2010 

% in bevolking aantal mensen x 1.000 

1986-1988 1986 1998 2010 

totale bevolking (vanaf 5 jaar) 

zeer ernstig 4,1 545 660 760 

inclusief ernstig 11,5 1.550 1.850 2.125 

potentiële beroepsbevolking (15-64 jaar) 

zeer ernstig 2,7 265 305 360 

inclusief ernstig 8,2 825 955 1.100 

Bron: CBS/Nimawo (1990) SCP-bewerking 

Ouderen, 65+ers, vormen het grootste deel van de mensen met ernstige of zeer ernstige lichamelijke 

beperkingen. De toename van het aantal mensen met zeer ernstige beperkingen hangt volgens SCP 

vooral samen met het feit dat de bevolking steeds ouder wordt. 

Voor de potentiële beroepsbevolking is te zien dat het aantal mensen met (zeer) ernstige lichamelijke 

beperkingen tussen 1986 en 1998 met circa 16% is toegenomen. Dit wordt veroorzaakt, aldus SCP, 

doordat de omvang van de potentiële beroepsbevolking in die periode met 8% is gegroeid en doordat de 

gemiddelde leeftijd binnen de potentiële beroepsbevolking is gestegen. Ook voor de toekomst mag 

worden verwacht dat dit aantal mensen met een (ernstige) lichamelijke beperking zal stijgen. Dit komt 

doordat de potentiële beroepsbevolking gemiddeld steeds ouder wordt. Tot 2010 zal het percentage 15- 

34-jarigen met ongeveer 9% afnemen en het percentage 50-64-jarigen met 29% toenemen (CBS 1999). 

Dit betekent dat het absolute aantal mensen tussen de 50 en 64 jaar met zeer ernstige lichamelijke 

beperkingen tot 2010 aanzienlijk zal toenemen (met circa 31%). 

Cbz/nr 0120-02 47



Het SCP hanteert een andere maat voor beperkingen dan het prevalentieonderzoek van het 

CBS/Nimawo. In de maat van het SCP wordt meer rekening gehouden met de aard van de handelingen 

die mensen al dan niet kunnen verrichten. Sommige handelingen tellen hierbij zwaarder mee bij het 

vaststellen van ernstige beperkingen dan andere handelingen. Op basis van deze maat waren er in 

1995 circa 420.000 zelfstandig wonende mensen met ernstige lichamelijke beperkingen vanaf 5 jaar. 

Het verschil tussen de uitkomsten van CBS/Nimawo en SCP heeft twee redenen: ten eerste het CBS 

neemt ook incontinentieproblemen mee als lichamelijke beperking (in 1986 120.000 mensen met 

incontinentieproblemen en naar schatting van het SCP ongeveer 155.000 mensen eind jaren negentig). 

Ten tweede kijkt het SCP in tegenstelling tot het CBS naar het totaalbeeld van mensen: wanneer 

mensen slechts één activiteit niet of slechts met veel moeite kunnen uitoefenen dan worden zij als niet 

ernstig beperkt beschouwd; in de CBS-methode gebeurt dit wel. 

De in tabel 1 gepresenteerde schatting zou volgens de SCP-methode voor eind jaren negentig 

neerkomen op circa 495.000 mensen vanaf 5 jaar met ernstige beperkingen exclusief incontinentiebeperkingen. 

Het SCP heeft berekend dat per 1 januari 1999 zich onder de potentiële beroepsbevolking 

ruim 150.000 mensen (1,4%) bevinden met ernstige lichamelijke beperking en ruim 450.000 mensen 

(4%) met een matige beperking. Ongeveer 10% van de mensen met een ernstige lichamelijke beperking 

uit de potentiële beroepsbevolking is ernstig zintuiglijk beperkt (is ongeveer 15.000); de rest van de 

mensen is ernstig motorisch beperkt (is ongeveer 135.000). Er is volgens SCP een sterke samenhang 

tussen leeftijd en beperkingen waarneembaar: het aandeel mensen met beperkingen stijgt geleidelijk 

per leeftijdscategorie. 

In bovenstaande cijfers zijn niet de mensen met (zeer) ernstige lichamelijke beperkingen meegenomen 

die in intramurale of semi-murale instellingen verblijven. Deze instellingen zijn vooral verpleeghuizen, 

verzorgingshuizen en de intramurale grote woonvormen en de semi-murale kleine woonvormen of 

gezinsvervangende tehuizen voor lichamelijk gehandicapten. Ook in de geestelijke gezondheidszorg en 

verstandelijk gehandicaptenzorg verblijven mensen met lichamelijke handicaps, doch bij deze mensen 

zal de verstandelijke handicap of psychiatrische ziekte waarschijnlijk de overhand hebben. 

Cbz/nr 0120-02 48



Bijlage 9 

Kenmerken zorgvragers en benodigde functies 

(ADL = Algemeen dagelijkse levensverrichtingen) 

(HDL = Huishoudelijke dagelijkse levensverrichtingen) 

• Enkelvoudige lichamelijke problematiek 

Mogelijke zorgvragen ADL en HDL gaan niet of moeizaam 

Lichaam behoeft behandeling of verpleging 

Mogelijke zorgfuncties Assistentie bij ADL 

Behandeling (medisch of paramedisch) 

Verpleging 

Huishoudelijke hulp 

Dagbesteding Betaald of onbetaald werk 

School / universiteit 

Zorgtaken 

Wonen Zelfstandige aangepaste woning met eventueel zorg of assistentie thuis 

• Enkelvoudige lichamelijke problematiek met te verbeteren sociale en psychische 

vaardigheden 



Behoefte aan leren zelfstandig te wonen 

Regievoering ontbreekt 

Mogelijke zorgfuncties Assistentie bij ADL of persoonlijke verzorging 

Behandeling (medisch of paramedisch) 

Verpleging 

Begeleiding 

Training 

Tijdelijke opvang 


Dagbesteding Betaald of onbetaald werk 


Activiteitencentrum 

Wonen Zelfstandige aangepaste woning met zorg / begeleiding thuis 

In cluster van woningen of niet zelfstandig wonen met zorg en/of begeleiding, 

incidenteel of 24 uur per dag 

Cbz/nr 0120-02 49



• Toenemende lichamelijke problematiek 

Mogelijke zorgvragen ADL en HDL gaan niet meer of moeizaam 

Lichaam behoeft steeds meer behandeling of verpleging 

Regievoering gaat ontbreken 

Bedlegerig 

Mogelijke zorgfuncties Persoonlijke verzorging of ADL-assistentie 

Verpleging 

Behandeling (paramedisch) 

Begeleiding 



Dagbesteding Activiteitencentrum 

Zorgtaken 

Wonen Zelfstandige aangepaste woning met zorg thuis 

In cluster woningen of groepswoning met incidenteel zorg/begeleiding 

In cluster woningen of niet zelfstandig wonen met 24 uur per dag aanwezigheid 

zorg en/of begeleiding 

• Lichamelijke problematiek in combinatie met verstandelijke handicaps 



Regievoering ontbreekt grotendeels 

Leervermogen niet groot 

Gedragsstoornis 

Mogelijke zorgfuncties Persoonlijke verzorging of begeleiding bij ADL 

Behandeling (paramedisch en medisch) 

Verpleging 


Begeleiding 



Sociale werkplaats 

Wonen Zelfstandige aangepaste woning met zorg thuis 

Groepswoning of cluster van woningen met zorg en/of begeleiding incidenteel 

Niet zelfstandig wonen met 24 uur per dag aanwezigheid van zorg en/of 

begeleiding 

Cbz/nr 0120-02 50



• Lichamelijke problematiek in combinatie met psychiatrische stoornissen 



Psychiatrische ziekte: depressie, schizofrenie, gedragsstoornissen 

Mogelijke zorgfuncties Persoonlijke verzorging of ADL-assistentie 

Behandeling (medisch, psychiatrisch en paramedisch) 

Verpleging voor lichaam en psychiatrische ziekte 

Correctie van gedrag 

Begeleiding 



Sociale werkplaats 

Betaald of onbetaald werk 

Wonen Zelfstandige aangepaste woning met ambulante begeleiding / zorg thuis 

In cluster woningen met ambulante psychiatrische begeleiding 

Niet zelfstandig wonen met incidenteel of continue aanwezigheid van zorg en 

psychiatrische begeleiding 

• Lichamelijke problematiek in combinatie met cognitieve stoornissen 

Mogelijke zorgvragen Leervermogen ontbreekt 

Oriëntatievermogen ontbreekt 

Emotionele stoornis 

Gedragsmatige stoornis 

ADL en HDL gaan niet of moeizaam 

Lichaam behoeft verpleging of behandeling 

Mogelijke zorgfuncties Begeleiding en/of correctie 

Verzorging en/of verpleging 

Behandeling (paramedisch en medisch) 



Wonen Niet zelfstandig wonen met 24 uur aanwezigheid van begeleiding of zorg 

Niet zelfstandig wonen met psychiatrische zorg / begeleiding 

Cbz/nr 0120-02 51



• Lichamelijke problematiek in combinatie met zintuiglijke stoornissen 

Mogelijke zorgvragen Zicht-, hoor- of spraakvermogen ernstig beperkt of ontbreekt 

ADL en HDL gaan niet of moeizaam 

Lichaam behoeft verpleging of behandeling 

Mogelijke zorgfuncties Begeleiding 

Verpleging 

Behandeling (medisch en paramedisch) 

ADL-assistentie 

Training 



Betaald of onbetaald werk 


Wonen Zelfstandige aangepaste woning eventueel met assistentie, zorg of begeleiding 

thuis 

Niet zelfstandig wonen met 24 uur aanwezigheid zorg en begeleiding 

Cbz/nr 0120-02 52



Bijlage 10 VLOEROPPERVLAKTEN VOLGENS NEN 2580 

In het schema hieronder is de relatie tussen de diverse vloeroppervlakten overeenkomstig NEN 2580 

weergegeven. 

bruto 

vloeroppervlakte 

Netto 

vloeroppervlakte 

Nuttige oppervlakte, 

nuttige oppervlakte, 

geprogrammeerd 

volgens bouwplan ontwerpverliezen 

Verkeersoppervlakte 

Installatie-oppervlakte 

Tarra 

Constructie-oppervlakte 

vloeroppervlakte Ruimten lager dan 1,5 m 

De bruto vloeroppervlakte wordt als volgt berekend: 

totale nuttige oppervlakte, 


- ontwerpverliezen 

Totale nuttige oppervlakte, volgens 

bouwplan 

- verkeersoppervlakte 

- installatie-oppervlakte 

Totale netto vloeroppervlakte 

100% 

ca. 4% 

+ _________ 

) 

) 30- 

104% 

35% 

+ _________ 

135-140% 

) 

) t.o.v. nuttige oppervlakte, 


) 

) t.o.v. nuttige oppervlakte, volgens 

bouwplan 

t.o.v. nuttige oppervlakte, 


- tarra vloeroppervlakte (constructie) ca. 10% 

+ _________ 

t.o.v. netto vloeroppervlakte 

Totale bruto vloeroppervlakte 

(betreft uitsluitend aan alle zijden omsloten en 

overdekte oppervlakte, conform NEN 2580) 

150% t.o.v. nuttige oppervlakte, geprogrammeerd 

Cbz/nr 0120-02 53



BIJLAGE 11 GERAADPLEEGDE LITERATUUR 

- College bouw ziekenhuisvoorzieningen: Bouwmaatstaven ten behoeve van nieuwbouwplannen voor 

voorzieningen voor verstandelijk gehandicapten. 

- Handboek voor toegankelijkheid (voorheen Geboden Toegang), derde druk, uitgeverij Elsevier. 

- Handboek BuitenGewoon wonen, eerste druk, uitgeverij Elsevier. 

- College bouw ziekenhuisvoorzieningen, Bouwkostennota 2001. 

- College voor zorgverzekeringen, Eindrapportage in het kader van de flexibilisering van de 

aanspraken binnen de zorg voor lichamelijk gehandicapten, mei 2000. 

- Projectgroep Dagbesteding Amstelrade, Dagbesteding op maat. Visie op invulling en aanpak van 

dagbesteding op Amstelrade, maart 2001. 

- Sociaal Cultureel Planbureau, Rapportage Gehandicapten 1997, 1998. 

- Sociaal Cultureel Planbureau, Rapportage Gehandicapten 2000, 2000. 

- Stichting Fokus Exploitatie, website www.fokuswonen.nl. 

- Prismant, Standaardoverzichten ex art. 22 WZV, categorie Verpleeghuizen, Registratiejaar 1999. 

- Ministerie van VWS, Zorgnota 2002, Brancherapporten, 2001. 

- Lange termijn huisvestingsplannen van de grote woonvormen. 

- Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland, Landelijke tabellen cliëntenregistraties 1999, 2001. 

- Ministerie van VWS, Beleidstoetsingskader Gehandicaptenzorg, 28 maart 1996. 

- Ministerie van VWS, Beleidskader 1999-2006, 1999. 

- Ministerie van VWS, Standpunt Community Care, 1999. 

- Ministerie van VWS, Modernisering AWBZ, Zicht op zorg, 1999. 

- Ministerie van VWS, Kwaliteit in de gehandicaptenzorg, 2001. 

- Ministerie van VWS, Wetsvoorstel Herziening van het stelsel van overheidsbemoeienis met het 

aanbod van zorginstellingen (Wet exploitatie zorginstellingen), 27.659, 2001. 

- Ministerie van VWS, Definitief concept aanvrage uitvoeringstoets functiegerichte benadering 

aanspraken AWBZ, 6 februari 2002. 

- Bewoners over Amstelrade, Beoordeling van kwaliteit door bewoners, 2001. 

- Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland, Genoeg geteld, 1997 en 1999. 

Cbz/nr 0120-02 54

Voorzieningen voor lichamelijk gehandicapten - College bouw ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?