Hoofdstuk 3 - Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

More documents

Recommendations

Info

matige indruk (o.a. Breda; Berkvens 2004, 431). Er zijn aanwijzingen dat een deel van de wallen binnen dit soort systemen al vrij snel weer verdwijnt (Oerle, eerste helft zeventiende eeuw, zie boven), maar dat de betreffende perceelsgrenzen blijven bestaan. In Oerle lijkt dit verband te houden met een trend waarbij het open akkercomplex wordt uitgebreid ten koste van het omwalde akkerland (Verspay 2011, 154). Deze omwalde akkers zullen echter niet geheel verdwijnen, maar zullen naast de open akkers blijven bestaan als onderdeel van een gedifferentieerd landbouwsysteem. Wellicht doet deze ‘uitdunning’ van het wallenbestand zich in het zuiden vooral voor in akkerland en niet bij omwald gras- en hooiland in laag gelegen gebieden, bijvoorbeeld in beekdalen. Sowieso lijken de ontwikkelingen in het lage land anders dan in akkergebieden. Walsystemen in laagland verschijnen namelijk niet alleen al vroeg in het zuiden, maar – vanaf de late zestiende eeuw - ook in het noorden (zie onder). Over dergelijke wallen zijn geen archeologische gegevens beschikbaar. De aanwezigheid van door wallen gecompartimenteerd akkerland in laatmiddeleeuws Zuid- Nederland lijkt op gespannen voet te staan met het traditionele model van open fields en open field landbouw. Spek heeft er echter al op gewezen dat open fields in de vorm van essen in Drenthe lang niet zo open waren als de term open field doet vermoeden. Allerlei omheiningen inclusief houtwallen ‘zorgden tot ver in de zeventiende eeuw voor een meer gecompartimenteerd beeld van de Drentse Essen’ (2004, 986). Dat zou ook kunnen gelden voor Zuidwest-Nederland. Renes noemt in deze bundel vroege vormen van ‘verkamping’ in West- Brabant. Wellicht moeten we aannemen dat de ‘open fields’, die volgens Renes (2010) hun hoogtepunt in het begin van de veertiende eeuw hebben gehad, in Zuid-Nederland al snel weer over dat hoogtepunt heen waren, en dat de archeologische sporen van veertiende/vijftiende-eeuwse heggen/wallen getuigen van de door Renes beschreven ontwikkeling naar meer ‘individuele’ landschappen (Renes 2010). Dat beeld moet tegelijkertijd weer genuanceerd Afb. 3.8 Borne-Bornsche Maten/Grutterskamp. Een sloot en een greppel langs de rand van een 18e eeuwse ontginning in laag gelegen land. Tussen sloot en greppel lag waarschijnlijk een heg, bomenrij of smalle houtwal (naar Scholte Lubberink & Willemse 2009, 120-121). 49 —
Fase1 50 — S012 S013 S021 S035 S061 S019 S034 S014 S020 S016 S015 S032 S025 S044 S033 S017 S031 S045 S052 S018 S012 S059 S053 S024 S013 S057 S021 S048 S035 S060 S058 S004 S049 S012 S012 S028 S061 S019 S034 S014 S013 S005 S013 S050 S021 S021 S023 S003 S020 S035 S016 S035 S036S061 S006 S015 S032 S051 S022 S019 S061 S034 S014 S019 S034 S014 S002 S008 S041 S007 S009 S038 S020 S025 S037 S016 S020 S016 S044 S033 S015 Fase1 S010 S029 S055 S015 S042 S032 S032 S017 S011 S043 S025 S056 S025 S044 S033 Fase1 S031S030 S044 S033 Fase1 S045S026 S052 S018S017 S017 S059 S001 S027 S053 S024 S057 S031 S048 S031 S045 S052 S047 S045 S052 S060 S058 S004 S049 S018 S018 S059 S028 S005 S059 S053 S024 S053 S024 S057 S050 S057 S040 S023 S048 S003 S048 S060 S058 S036 S060 S004 S006S058 S022 S049 S004 S049 S028 S005 S051 S028 S002 S005 S008 S041 S039 S050 S007 S023 S050 S023 S009 S003 S038 S003S037 S036 S036 S006 S051 S022 S010 S042 S029 S006 S054 S051 S022 S055 S002 S008 S041 S002 S007 S008 S041 S007 S011S009 S056 S043 S009S038 S037 S038 S037 S030 S010 S042 S029 S055 S010 S029 S055 S042 S026 S011 S056 S011 S056 S001 S043 S027 S043 S030 S030 S047 S026 S026 Fase1 S001 S027 S001 S027 S047 S047 S040 S039 S040 S040 S054 S039 S039 S054 S054 S046 Fase1 Fase1 Fase1 S046 S046 S046 S012 S013 S021 S035 S061 S019 S034 S014 S020 S016 S015 S032 S025 S044 S033 S017 S031 S045 S052 S018 S012 S059 S053 S024 S013 S057 S021 S048 S035 S060 S058 S004 S049 S012 S012 S028 S061 S019 S034 S014 S013 S005 S013 S050 S021 S021 S023 S003 S020 S035 S016 S035 S036S061 S006 S015 S032 S051 S022 S019 S061 S034 S014 S019 S034 S014 Fase2 S002 S008 S041 S007 S009 S038 S020 S025 S037 S016 S020 S016 S044 S033 S015 S010 S029 S055 S015 S042 S032 S032 Fase2 Fase2 S017 S011 S043 S025 S056 S025 S044 S033 S031S030 S044 S033 S045S026 S052 S018S017 S017 S059 S001 S027 S053 S024 S057 S031 S048 S031 S045 S052 S047 S045 S052 S060 S058 S004 S049 S018 S018 S059 S028 S059 S053 S053 S005 S024 S024 S057 S050 S057 S040 S023 S048 S003 S048 S060 S058 S036 S060 S004 S006S058 S022 S049 S004 S049 S028 S005 S051 S028 S002 S005 S008 S041 S039 S050 S007 S023 S050 S023 S009 S003 S038 S003S037 S036 S036 S006 S051 S022 S010 S042 S029 S006 S054 S051 S022 S055 S002 S008 S041 S002 S007 S008 S041 S007 S011 S056 S009 S043 S009S038 S037 S038 S037 S030 S010 S042 S029 S055 S010 S029 S055 S042 S026 Fase2 S011 S056 S011 S056 S001 S043 S027 S043 S030 S030 S047 S026 S026 S001 S027 S001 S027 S047 S047 S040 S039 S040 S040 S054 S039 S039 S054 S054 S046 Fase2 Fase2 Fase2 S046 S046 S046 worden wanneer we kijken naar Oerle, waar open en omwalde akkers naast elkaar bestaan, en bijvoorbeeld Weert (Hiddink 2010, 145, 156- 158) waar op een uitgestrekt areaal akkerland geen noemenswaardige sporen van houtwallen zijn aangetroffen, maar wel perceelsgreppels. Een verkaveling door middel van greppels was allerminst statisch (Dijkstra 1998, 59; Hiddink 2010, 157). Omwalde akkers waren zonder twijfel veel minder flexibel. Een en ander wijst erop dat er belangrijke (regionale?) verschillen waren in de ruimtelijke inrichting en het landgebruik van het agrarisch cultuurland. Niettemin blijft er een algemene trend waarneembaar waarbij, in een relatief kort tijdbestek, houtwallen hun intrede doen voor de markering van akkergrenzen en een (gedeeltelijk) gecompartimenteerd landschap wordt ingericht. Het moment van verschijnen van deze markeringsvorm, doet een verband vermoeden met de zogeheten ‘laat-middeleeuwse transitie’. Een periode van ingrijpende transformatie in vrijwel alle maatschappelijke velden die onder meer tot uiting komt in de opkomst van steden en markten, de verplaatsing van nederzettingen, nieuwe bezitsstructuren, veranderende agrarische strategieën enzovoort. Spek beschrijft dit als de verandering ‘van een naar binnen gekeerde en op zelfvoorziening gerichte agrarische economie in een meer naar buiten gerichte proto-kapitalistische markteconomie’ (definitie naar Spek 2004, 981). Deze omslag treedt in Nederland op tussen de dertiende eeuw (in het zuiden) en vijftiende eeuw (in het noorden). Er is sprake van grote regionale verschillen (Theuws 1989; Spek 2004: 981-983; Vangheluwe & Spek 2008; Van Bavel 1999). Het is duidelijk dat hier interessante mogelijkheden liggen voor toekomstig regionaal onderzoek. Essentieel daarbij, is dat de archeologie en de historische geografie daadwerkelijk met elkaar verbonden worden. Monodisciplinair onderzoek zal ons niet veel verder brengen. 3.5 Landweren S012 S013 S021 S035 S061 S019 S034 S014 S020 S016 S015 S032 S025 S044 S033 S017 S031 S045 S052 S018 S012 S059 S053 S024 S013 S057 S021 S048 S035 S060 S058 S004 S049 S012 S012 S028 S061 S019 S034 S014 S013 S005 S013 S050 S021 S021 S023 S003 S020 S035 S016 S035 S036 Fase3 S061 S006 S015 S032 S051 S022 S019 S061 S034 S014 S019 S034 S014 S002 S008 S041 S007 S009 S038 S020 S025 S037 S016 S020 S016 S015 Fase3 S044 S033 S010 S029 S055 S015 Fase3 S042 S032 S032 S017 S011 S043 S025 S056 S025 S044 S033 S031S030 S044 S033 S045S026 S052 S018S017 S017 S059 S001 S027 S053 S024 S057 S031 S048 S031 S045 S052 S047 S045 S052 S060 S058 S004 S049 S018 S018 S059 S028 S005 S059 S053 S024 S053 S024 S057 S050 S057 S040 S023 S048 S003 S048 S060 S058 S036 S060 S004 S006S058 S022 S049 S004 S049 S028 S005 S051 S028 S002 S005 S008 S041 S039 S050 S007 S023 S050 S023 S009 S003 S038 S003S037 S036 S036 S006 S051 S022 S010 S042 S029 S006 S054 S051 S022 S055 S002 S008 S041 S002 S007 S008 S041 S007 S011S009 S056 S043 S009S038 S037 S038 S037 S030 S010 S042 S029 S055 S010 S029 S055 S042 S026 Fase3 S011 S056 S011 S056 S001 S043 S027 S043 S030 S030 S047 S026 S026 S001 S027 S001 S027 S047 S047 S040 S039 S040 S040 S054 S039 S039 S054 S054 Fase3 S046 Fase3 Fase3 S046 S046 S046 Fase 1 Fase 2 Fase 3 Fase 1 Fase Fase 1 1 Fase 2 Fase Fase 2 2 Fase 3 Fase Fase 3 3 ert-Bakel heide-Noord deelgebied Gemert-Bakel A L-07 Gemert-Bakel Gemert-Bakel Doonheide-Noord deelgebied A put Doonheide-Noord 15 Doonheide-Noord GB-DL-07 deelgebied deelgebied A A da : GB-DL-07 GB-DL-07 Werkput 15 Landweer fase 1 Werkput Werkput 15 Landweer Legenda 15 waarschijnlijk : Landweer fase 1 fase 1 Legenda Legenda : Landweer : Landweer fase Landweer 2 fase Landweer fase 1 1 waarschijnlijk fase 1 Landweer Landweer fase Landweer 3 waarschijnlijk Landweer waarschijnlijk fase fase fase 21 1 Overige sporen Landweer Landweer fase Landweer fase 2 2 fase 3 0 Landweer Landweer fase Overige fase 3 10m 3 sporen Overige Overige sporen 0 sporen 10m 0 0 10m 10m Fase2 Afb. 3.9 Gemert Doonheide. Archeologische sporen van een landweer uit waarschijnlijk de 15e-16e eeuw (Bosman 2009). Fase3 Hoewel we ons hier richten op akkerwallen, is het niet uit te sluiten dat sommige van dergelijke wallen oorspronkelijk een andere functie hadden. In dit soort gevallen kan een onjuiste indruk ontstaan van de ouderdom van akkerwallen. In Drenthe bijvoorbeeld, is bij Diever een deel van de rechthoekige twaalfde/dertiende-eeuwse omwalling van de bisschoppelijke hof Calthorne bewaard gebleven als akkerwal (Hielkema et al. 2007).
Page 1 and 2: 40 — Wallen vanuit archeologisch
Page 3 and 4: 42 — (1978, 276). In ieder geval
Page 5 and 6: 44 — 383900 384000 N 0 structuur
Page 7 and 8: 46 — Afb. 3.4 Eersel-Kerkebogten
Page 9: 48 — Afb. 3.7 Sporen van een hout
Page 13 and 14: 52 — slaan, is dat men er niet va
Page 15 and 16: 54 — Summary: Earthen walls from
Page 17 and 18: 56 — FERMIN, H.A.C. (2008a). Midd
Page 19: 58 — VENNER, G. (1985). Der Meinw

Hoofdstuk 3 - Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?