Hoofdstuk 3 - Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

Afb. 3.10 Gemert/Bakel-Doonheide (Bosman 2009). Archeologische sporen van een landweer uit waarschijnlijk de
15e-16e eeuw.
Overblijfselen van landweren (meestal uit de
14e-15e eeuw; Brokamp 2007 en deze bundel),
liggen op diverse plaatsen in oost- en zuid
Nederland als houtwal op grenzen van percelen
landbouwgrond. Maar dat is dus niet hun primaire
functie. Er zijn nog twee redenen om landweren
hier niet over te slaan. In de eerste plaats
blijkt de archeologie iets toe te kunnen voegen
aan ons inzicht in de constructie van landweren.
Dat geldt bijvoorbeeld voor de soms gefaseerde
opbouw van landweren en de toepassing van
greppels. Uit de beschikbare archeologische dataset
blijkt ook dat in veel gevallen aan de voorkant
van de landweer een brede strook met
dicht opeen geplaatste diepe kuilen aanwezig
was. Dat is een gegeven wat – voor zover bekend
- niet uit historische bronnen naar voren
komt. Gesuggereerd is, dat dit ‘struikelkuilen’
waren die moesten helpen de opmars van ruiterij
te vertragen (Modderman 1981). De kuilen
hebben de vorm van grote paalkuilen, maar er
zijn geen aanwijzingen dat er daadwerkelijk palen
in hebben gestaan. Goed gedocumenteerde
voorbeelden van dit verschijnsel zijn onder andere
opgegraven bij Kesseleik (Modderman
1981), Holten (Mousch et al. 2006) en Gemert-
Bakel (Bosman 2009); afb. 3.10). Het fenomeen
‘struikelkuil’ is evenwel bijzonder onwaarschijnlijk.
In zandgrond zullen dergelijke kuilen na de
eerste flinke regenbui weer grotendeels zijn ingezakt
en dichtgeraakt met zand. Ook een interpretatie
als paalkuil is bezwaarlijk. De diepte van
de meeste kuilen is onvoldoende om een paal
voldoende stevigheid te bieden om een echte
solide barrière te vormen. Zet er een paard tegenaan
en het zaakje ligt om. Bovendien is de
spoorconfiguratie zodanig dat de structuur van
een eventuele palissade wel erg open is. Veel
waarschijnlijker is dat het hier, net als bij de
houtwallen, gaat om kuilen die gegraven zijn
voor de aanplant van struiken. Met name meidoorn
en aanverwante prikkers vormen een serieus
opstakel wanneer ze vergroeid zijn tot een
dichte heg. Veel ondoordringbaarder dan een
palissade. Te Holten zijn als onderdeel van een
landweer verder minstens 7 parallelle greppels
waargenomen (Mousch et al. 2006).
Iets anders wat uit de beschikbare archeologische
dataset naar voren komt, is dat de constructie
van een en dezelfde landweer van plaats
tot plaats aanmerkelijk kon verschillen. Op de
ene plaats bestond het hoofdelement van de
landweer uit een wal, een eind verderop uit een
brede sloot. Deze variatie had ongetwijfeld te
maken met lokale verschillen in bodem en
grondwaterstand, en uiteraard ook met het verwachte
risico van een aanval.
Nog een reden om ze hier niet helemaal over te
51
—