pdf-version - E-thesis

werden afgewezen. Het menselijk leven werd gezien, gehanteerd, begrepen en
vormgegeven op gelijke wijze als het overige natuurlijke leven. Men geloofde in de
mogelijkheid tot verbetering van de mens door middel van educatie. Religieuze
leerstellingen als middel tot het leren begrijpen van de fysieke en menselijke wereld,
werden afgewezen. Van al deze karaktertrekken was echter, volgens Yolton,
de neiging tot afbraak van mythes, dat wil zeggen, de neiging om de rede te
gebruiken ten behoeve van het oplossen of onderzoeken van de veelvoudige
problemen die het menselijk leven en handelen voortbracht, het meest opvallende
kenmerk van de Verlichting. 6 Die neiging tot afbraak van mythes kwam al bij de
Duitse verlichtingsfilosoof Immanuel Kant voor. 7 Kant benaderde de Verlichting niet
als groep maar vanuit het individu, waarbij hij bevrijding van de mens uit een
zelfveroorzaakte onvolwassenheid centraal stelde. 8
Het inzicht in wat de Verlichting nu precies was, wijzigde ook met het voortschrijden
van de tijd. In de jaren negentig van de 20 e eeuw kwamen zowel Porter
als Mijnhardt tot de conclusie dat de Verlichting moest worden beschouwd als een
toestand, een golf van agitatie in de samenleving. 9 De Verlichting was weliswaar
door grote namen ingeluid, maar volgehouden en verspreid werd ze door een grote
aanhang van onbekende schrijvers, denkers, lezers en contactkringen. Zowel
Mijnhardt als Porter maakten duidelijk dat men niet meer alleen naar de grote
verlichtingsdenkers moest kijken, maar ook oog moest hebben voor het draagvlak
voor hun ideeën. Oog moest men tevens hebben voor het feit dat de Verlichting
allerminst een universele norm oplegde. Veel Europese landen bleken bij de vormgeving
van de Verlichting hun eigen intellectuele agenda's te hebben ontwikkeld.
Voor de punten op de diverse agenda’s probeerde men met behulp van een aan
nationale tradities aangepast verlichtingsdenken antwoorden te formuleren. Porter
merkte op dat de nadruk minder moest worden gelegd op de strijdbare enkeling en
meer op de aanhangers, een grote groep van welbespraakte gecultiveerde mannen
en vrouwen verdeeld over heel Europa
“[…] ontwikkelde mensen over het algemeen, opererende in de publieke sfeer, die
prat gingen op hun eigen vooruitstrevende opinies en beschaafde levensstijl ‘
intussen een spatje Voltaire en Co. oppikkend. Misschien slechts als laagje vernis,
maar soms ook oprecht als onderdeel van een nieuwe levensstijl.”
6 Ibid.
7 Rattner-Danzer, Aufklärung und Fortschrittsdenken, p. 24.
8 Ibid.
9 Porter, Enlightenment, p. 5 e.v.; Mijnhardt, Nederland.
5