een vak apart - Gevangenispredikant.nl

Thema: Geestelijke Verzorging, een vak apart
Páter Anton Overmars over het vak:
“Binnen representeer het goede,
buiten moet je je eerst waar maken”
door Walther Burgering - Hij werkte in de luxe woninginrichting en was
heel veel bezig met ‘tonnenwerk’ voor rijke families. De uitzending
van Nova in november 1992 over de Roemeense rioolkinderen in
Boekarest zette zijn leven op z’n kop. Zomer 1993 trad hij in het
klooster van de orde der Norbertijnen. Vanaf 2001 is hij werkzaam
in zowel parochie- als justitiepastoraat. Zandschrift Magazine sprak
met hem over het decorum wat mensen buiten hooghouden, over de
intimiteit van een cel en over zijn professionaliteit als pastor binnen
en buiten.
allergrootste
verschil tussen
“Het
parochiepastoraat
en justitiepastoraat is dat
het parochiepastoraat
grotendeels tweedelijnswerk
is”. Anton Overmars valt met
de deur in huis. “Toen ik nog
half-time parochiepastor en
half-time bij justitie werkte,
merkte ik al snel dat ik in de
parochie niet toekwam aan
individueel pastoraat. Het
merendeel van de pastorale
activiteiten bestond uit
uitvaarten verzorgen. Ik mocht
blij zijn als ik nog een keer bij
de achtergebleven familie kon
langsgaan. Heel vaak lukte ook
dat niet. Ik reed altijd met een
gevoel van schuld door de
parochie. Ik keek en zag, oja
bij die moet ik nog langs, maar
ben ik nog niet geweest. Die
heb ik getrouwd, maar het is er
nog niet van gekomen om ze
nog te spreken. In de parochie
word je opgevreten door de
veelheid aan vergaderingen,
de managerstaken en het
begeleiden van vrijwilligers.
En bij deze laatste groep zie je
dan ook nog dat zij het zijn die
de pastorale taken doen, en
dan vraag je af en toe aan
jezelf: daar ben ik toch geen
pastor voor geworden?”
Deze combinatie beviel de
norbertijn Overmars heel erg
slecht. Hij ging steeds meer
uren in de parochie steken om
aan alle taken toe te komen.
pagina 10 - Zandschrift Magazine - Voorjaar 2005
Uiteindelijk kwam hij tot de
conclusie dat meer uren ook
geen oplossing bood. “In het
parochiepastoraat gaat alles zo
vlug, je hebt overal zo weinig
tijd voor. Heel vaak heb je voor
jezelf het idee dat je alleen
maar brandjes aan het blussen
bent, terwijl hier in de PI
spreek ik sommige langgestraften
iedere week een uur!”
Het contrast is groot, en
meteen blijkt waar het hart
van de pater ligt: bij het
individueel pastoraat. Daar is
hij pastor voor geworden.
Vrijwilligers
In de parochie zijn veel
vrijwilligers actief, daar liggen
toch mogelijkheden? Overmars:
“Natuurlijk is dat zo,
maar actieve vrijwilligers voor
het parochiewerk betekent
ook een taak erbij. Veel
vrijwilligers zijn ook aan-
dachtsbehoevend. Ze doen al
het vrijwilligerswerk niet ‘om
niet’. Hen begeleiden en de
aandacht geven die ze nodig
hebben, kost veel tijd; ook op
het gebied van managen en
organiseren van toerusting
bijvoorbeeld. Daarnaast zijn er
nogal wat vrijwilligers die
vinden dat hun taak het
allerbelangrijkste is. Ze
hebben hun eigen rijkje
opgebouwd. De pastor móet
er ook voor hen zijn, omdat ze
zoveel doen voor de parochie”.
In de PI komen ook vrijwilligers,
ligt hier een parallel?
“Nee”, stelt onze pater.
“Vrijwilligers die hier in de
vieringen komen, komen niet
voor mij maar voor ‘de
jongens’. De meesten van hen
komen omdat ze iets te bieden
hebben op het gebied van
zingen of omdat ze gedetineerden
aardig vinden. Ze zijn
er voor hen. Vrijwilligers
maken het haalbaar dat hier
vieringen plaatsvinden. Ze zijn
de brug tussen binnen en
buiten en laten door hun
aanwezigheid zien dat deze
inrichting niet een afgesloten
wereld is, maar in contact
staat met de wereld buiten de
muren. Vrijwilligers brengen
de wereld van buiten mee naar
binnen”.
In de parochie kom je niet toe
aan een individueel pastoraat
En de begeleiding vanuit het
pastoraat? “Natuurlijk hebben
we voor deze mensen ook een
begeleidende taak. Naast het
screenen van mensen om te
kijken of ze geschikt zijn voor
dit werk, praten we met hen
na de vieringen. Ook hebben
we een keer per jaar een
contactavond en een gezellig
uitstapje. Voor nieuwe
mensen wordt een keer per
jaar een toerustingscursus
aangeboden”.
Groepsgesprekken
In mijn eerste parochie heb ik
een “Geloven nu”- groep
opgezet en dat ging een
seizoen heel erg goed. Veel
belangstelling en goede
gesprekken. Toen ik die aan
het einde van het seizoen
overdroeg aan twee goed
opgeleide vrijwilligers, viel de
hele groep in duigen. Einde
verhaal. Het had er waarschijnlijk
ook mee te maken
dat ik wegging uit die parochie,
de andere kant van het
verhaal was dat ik dus als
pastor een duidelijke bindende
factor was. Nu doe ik alleen
nog maar groepswerk op
projectbasis. Bijvoorbeeld het
ontwikkelen van beleid
aangaande woord en communievieringen.
Dat is tweedelijnswerk,
maar overzichtelijk.
Alleen het maandelijkse preekgesprek
kun je een beetje als
eerstelijns bestempelen, want
daar komt geloofsoverdracht
ter sprake. Daar komen ook
niet alleen de lekenvoorgangers
voor de komende maand,
maar de héle woord- en
communiedienstgroep, zo’n
20 mensen.
In de parochie heb ik heel
weinig individuele gesprekken,
en gek genoeg als ik ze
krijg heeft het vaak te maken
met het feit dat ik bajespater
ben. Laatst belde een vrouw
mij op om te praten over haar
kleinzoon, die in detentie was
terechtgekomen. Haar vragen
lagen vooral op het gebied hoe
ze ermee om moest gaan. Een
andere vrouw belde me om te
vragen of ze kon biechten. In
het gesprek vooraf kwam naar
voren dat ze met haar probleem
al 40 jaar rondliep en
dat ze mij nu had gebeld,
Pastor Anton Overmars: “Ik zie mijn werk als een way of life”
omdat ze dacht: die man zal in
de bajes zoveel verschrikkelijke
dingen horen, die zal niet
van mijn verhaal schrikken.
Aan hem kan ik het wel kwijt.
Ze had het nooit bij een
‘normale’ parochiepastor
gedurfd, maar nu wel toegankelijkheid
geproefd, vanwege
mijn justitiepastor zijn.
En daar kom je direct bij de
point. ‘Onze jongens’ houden
geen decorum hoog; ze
schamen zich wél voor wat er
is gebeurd, maar komen
meestal snel to the point. Als
ze een briefje hebben ingevuld
voor een gesprek wordt het
binnen enkele minuten
duidelijk waar ze het over
willen hebben. Ik heb in de
parochie soms wel eens twaalf
bezoeken afgelegd, voordat ik
te weten kwam waarom
iemand mij nu eigenlijk wilde
spreken. En dat werd dan
eigenlijk verteld op het
moment dat ik al met de
deurknop in de hand half
buiten stond. Parochianen
hebben een decorum hoog ter
houden. Als je op bezoek komt
staat de koffie en thee al klaar,
het huis is opgeruimd en de
mensen hebben hun beste
kleding aan. Natuurlijk is ook
hier schaamte, maar het wordt
verbloemd. En, mensen geven
vaak aan, dat ik het al zo druk
heb. Dan word ik boos en geef
aan dat zij niet te bepalen
hebben hoe druk ik het heb!
Het moeizaamste is dat
mensen maar moeilijk over
hun innerlijk communiceren.
Bij gedetineerden gaat dat veel
makkelijker. Die schenken ook
direct vertrouwen OMDAT je
pastor bent, vanwege je
functie. In de parochie moet je
je eerst waarmaken voordat je
dat vertrouwen krijgt. Dat is
een wezenlijk verschil”.
Liturgie
Wat de kerkdiensten aangaat
brengt Anton Overmars, wat
hijzelf noemt, diensten van
hoogkerkelijk niveau. Zowel
binnen als buiten gaat hij voor
in een traditioneel katholieke
viering volgens het leesrooster.
Dat betekent ook: alle feestdagen,
de goede week, aswoensdag.
De vieringen hebben
altijd een schuldbelijdenis in
zich, uitgebreide gebeden,
lofzang en de evangelielezing.
Priester Overmars vindt
daarnaast het Onze Vader en
de vredeswens van belang. Het
Onze Vader gaat hardop en in
alle aanwezige talen tegelijkertijd.
Met de vredeswens krioelt
het van de mensen, die “nu
eens niet elkaar een dreun
verkopen, maar elkaar de
hand reiken”.
Waar ben je meer pastor?
Overmars: “Op beide plaatsen
ben ik pastor. Ik wil pastor
voor en met mensen zijn. Hier
binnen kan ik dat meer zijn,
omdat ik al welkom ben bij de
voordeur. Ook ken ik veel
gedetineerden bij naam en
kan ik dus beter herder voor
de kudde zijn. In de parochie
ken je niet iedereen, terwijl
iedereen jou wel kent. In de
gevangenis is het ook iedere
keer weer bijzonder dat je de
intimiteit van een cel mag
binnentreden. Gedetineerden
laten zich heel snel in hun
puurheid zien. Ik bezoek ze
ook graag op cel. De inrichting
van deze tijdelijke verblijfplaats
zegt zoveel over de man
in kwestie!”
“Het respect voor de pastor is
hier binnen ook veel groter.
Dat merk je bijvoorbeeld in
het gebruik van het woord u of
jij. Er is hier een knul, die in de
gang heel amicaal, zelfs joviaal
kan doen. Als ik hem op zijn
cel, in zijn intimiteit ontmoet,
zal hij altijd pater of u zeggen.
Ik geef wel ruimte en zeg
bijvoorbeeld dat als ik een
contact met ze aanga, dat ik er
vanuit ga dat ik alles mag
vragen, maar dat ze zelf uit
moeten maken of ze alle
vragen ook beantwoorden
willen. Waarom? Ik vind het
belangrijk om een soort
openheid naar hen te hebben.
Als ik stel: ik mag alles vragen,
kan het ook zijn dat ik iets
vraag en dat het iemand pijn
doet. Dan kan hij zeggen: ho,
stop! Maar ik moet als pastor
vrij kunnen zijn om zaken aan
te kaarten in het gesprek. Je
doet natuurlijk niemand
bewust pijn, maar iemand kan
pijn ervaren omdat je aan een
emotie van hem raakt. In de
veiligheid die ik bied, kan hij
wellicht ook wat met die
emotie...”
“Als pastor zijn we een van de
weinigen die kunnen zeggen:
kijk eens naar je zelf, zonder
dat wij een klap voor onze kop
krijgen. Wij kunnen het
zeggen, wij mógen het zeggen.
Ik heb nu een man in gedachten
die heel erg boos was. Zijn
vuisten balden zich zo strak
dat het bloed eruit werd
geknepen. Wit werden ze,
zoveel woede. Toen zei ik: kijk
eens hoe je erbij zit en wat je
doet. Hij keek en kwam tot
bezinning, heel langzaam. Er
kwam ontspanning in de
knuisten en heel voorzichtig
gingen ze open. Hij keek
Vrijwilligers zijn de brug tussen
binnen en buiten
ernaar. En toen ik zei: eigenlijk
ben je een kwetsbaar kind,
kwamen de tranen. Wat bleek.
Hij was nooit echt kind
geweest, was nooit geknuffeld,
had veel genegenheid gemist.
Heel wonderlijk zijn dit soort
ervaringen. En dat gebeurt
niet door mij, maar door de
functie die ik heb voor deze
mannen in de cel. ik ben er
van overtuigd: wie ik ben, is
niet belangrijk. Ik ben een
man Gods, en zo kom ik bij ze
binnen. Wij representeren het
Goede in de bajes. Dat is een
crediet dat je haast niet kunt
verspelen hier. Buiten moet je
Zandschrift Magazine - Voorjaar 2005 - pagina 11