een vak apart - Gevangenispredikant.nl

Op weg naar een beroepsvereniging
Een noodzakelijk goed
door Kees Vermeiden - Er bestaan beroepsverenigingen voor de meest uiteenlopende
professies: psychologen, counselors, deurwaarders, haptotherapeuten
en gevangenisdirecteuren. De geestelijk verzorgers
werkzaam in de gezondheidszorg hebben elkaar gevonden in de
VGVZ. Er is een vereniging van pastoraal werkenden, er is een bond
van Nederlandse predikanten. Deze lijst kan schier eindeloos aangevuld
worden, als ik volledigheid zou willen nastreven geven de lezers
het wellicht gapend op als ik ook de hypnotherapeuten heb genoemd.
In de rij ontbreekt nog een
vereniging van geestelijk
verzorgers werkzaam in
justitiële instellingen in
Nederland, laat ik het kortheidshalve
houden op VGJ.
In deze bijdrage wil ik uiteen
zetten waarom ik het noodzakelijk
vind dat er een VGJ
komt. Ik maak deel uit van
een groepje initiatiefnemers,
dat naar alle waarschijnlijk-
heid ongeveer gelijktijdig met
het verschijnen van dit
nummer van Zandschrift naar
buiten zal treden met het
voorstel over te gaan tot de
oprichting van een dergelijke
vereniging. Hoewel deze
bijdrage geschreven wordt
met voorkennis van dit
groepje, schrijf ik dit volledig
op eigen verantwoordelijkheid.
De initiatiefgroep zal zelf
bepalen hoe en wanneer zij
zich tot de collega’s met
vragen en voorstellen richt.
Eigenlijk vind ik het vreemd
dat een dergelijke vereniging
nog niet bestaat. Op meerdere
wijzen wordt vanuit de sector
van de geestelijke verzorging
bij Justitie duidelijk gemaakt
dat de functie van geestelijk
verzorger er één is van een
bijzonder karakter. Het
onderhavige nummer van
Zandschrift is daar getuige
van, evenals de vele jaargangen
die hieraan vooraf gingen,
het zij als Zandschrift, hetzij
pagina 16 - Zandschrift Magazine - Voorjaar 2005
als Contactorgaan. Er zijn
(doctoraal)scripties geschreven
over het justitiepastoraat.
Een uitvoerig onderzoek naar
de kwaliteit van het justitiepastoraat
(Flierman, 2000) zou
nog de basis moeten vormen
voor een promotieonderzoek.
Onlangs verscheen een boek
van de hand van dr. Paul
Oskamp over de christelijke
liturgische vieringen in de
Een VGJ ontbreekt nog
penitentiaire inrichtingen
(2004) met impliciet de
gedachte dat wat binnen de
inrichtingen aan liturgie plaats
vindt voor buiten wel eens
kostbaar materiaal en waardevolle
modellen zou kunnen
leveren.
Uit het geringe doorstromen
van geestelijk verzorgers naar
andere functies meen ik ook te
mogen afleiden dat de
collega’s zich hechten aan hun
baan en dat zal toch zeker ook
in relatie staan tot het belang
dat zij hechten aan de inhoud
van hun werk.
In samenkomsten van
justitiepastores hoor ik
frequent opmerkingen in de
trant van ‘wat een bijzonder
vak hebben wij toch’. Die
bijzonderheid is dan bijvoorbeeld
gelegen in het hoge
aantal zeer goed gekwalificeerde
collega’s. Evident
bijzonder is de positie van de
geestelijk verzorger als
kerkelijk ambtsdrager (althans
drager van een kerkelijke
zending) en overheidsambtenaar
tegelijk. Maar ook hoe dat
praktisch is ingevuld in de
aanstelling van de geestelijk
verzorger in de inrichting, om
met een variant op het bijbelse
te spreken: in de inrichting
maar niet van de inrichting.
Dezelfde werkgever
Kortom, het heeft niet de
zweem van hovaardigheid,
maar misschien meer die van
de dankbare verwondering
dat wij als geestelijk verzorgers
eigenlijk best wel trots
zijn op het bestaan van onze
vakgroep. En dan is er nog niet
eens een vereniging van
mensen die werkzaam zijn in
deze positie.
Het laat zich wellicht ook wel
weer verklaren. Er bestaan
min of meer vergelijkbare
verenigingen die een duidelijke
bestaansgrond hebben
welke nu juist voor de justitie
geestelijk verzorgers niet op
gaat. Een zeer bekende op dit
terrein is uiteraard de Vereniging
van Geestelijk Verzorgers
in de gezondheidszorg
(VGVZ). De leden van deze
vereniging zijn in dienst van
allerlei zelfstandige zorginstellingen.
De vereniging heeft
zich ingezet voor de belangen
van de leden met de toegevoegde
waarde dat dan niet
ieder voor zich weer opnieuw
een positie moest verdedigen
tegenover een werkgever. De
Vereniging van Pastoraal
Werkenden (VPW) heeft, naar
ik begreep, een belangrijke rol
gespeeld en doet dat nog
steeds in een kerk waarin de
functie van pastoraal werker
niet overal even gemakkelijk
wordt geaccepteerd. Op het
protestantse erf bestaat een
bond van predikanten, die
zich vooral sterk heeft gemaakt
als belangenbehartiger
van predikanten van wie maar
al te gemakkelijk werd
verondersteld dat zij als tot het
ambt geroepenen een onvoorwaardelijke
beschikbaarheid
voor de kerken ten toon
zouden spreiden.
Maar al deze duidelijke
bestaansredenen voor deze
verenigingen gelden niet,
althans zeker niet in dezelfde
mate voor de groep van justitie
geestelijk verzorgers. Immers
zij zijn allen in dienst van
dezelfde werkgever. De
denominatieve hoofden zijn
sterke pleitbezorgers voor de
belangen van de werkers bij de
werkgever en recentelijk heeft
zich daar nog eens een eigen
ondernemingsraad bijgevoegd.
En toch kwam de laatste jaren
steeds vaker in verschillende
contexten ter sprake dat het
goed zou zijn als er een
beroepsvereniging zou
bestaan.
Ik wil een aantal argumenten
noemen, waaruit dan ook
gemakkelijk een aantal
doelstellingen voor een
beoogde vereniging zijn te
deduceren.
Opiniëren 1
De kracht van de justitie
geestelijk verzorger is ook zijn
zwakheid. Als ambtenaar is de
ambtsdrager gebonden aan de
regels van het ambtenaarschap.
In tijden waarin justitie
zich politiek en publicitair in
turbulent vaarwater bevindt
kunnen die regels wel eens als
knellend worden ervaren. Met
name het laatste decennium
doen zich ontwikkelingen voor
bij justitie waar wij als
geestelijk verzorgers onze
vragen bij hebben. Komt de
humaniteit in de detentie niet
in het gedrang nu er zoveel
bezuinigd wordt? Zijn meerpersoonscellen
een goede zaak
en hoe verhoudt zich dat tot
het zoveel mogelijk beperken
van de schade door detentie
aangericht? Vergaande
maatregelen in het kader van
de beveiliging, wat doen die
met de gedetineerden en hun
relaties, hoe bereiden deze de
mensen voor op een succesvolle
terugkeer in de samenleving?
De tendens naar het
openlijk aan de schandpaal
nagelen van wetsovertreders,
wat roept dit op? De langere
straffen voor misdrijven die
zeer gevoelig liggen in de
publieke opinie, zit daar niet
iets hypocriets in? Als een
geestelijk verzorger op
persoonlijke titel hier uitlatingen
over doet, die vervolgens
in de publiciteit goed belicht
worden is er een grote kans
dat hij of zij een probleem
heeft.
Het rechtstreeks contact
hebben met de pers is al
gevoelig. Geestelijk verzorgers
die door de pers benaderd
worden hebben al gauw de
neiging de journalist maar
door te verwijzen naar de
lokale directie of naar het
hoofdbureau al naar gelang de
thematiek waar het om gaat.
En interviews en dergelijke
dienen altijd van te voren
gemeld te zijn ‘in de lijn’. Een
vereniging biedt hier meer
mogelijkheden. Een uitspraak
van de vereniging kan in ieder
geval niet gezien worden als
die van een individu, de
vereniging kan het gevoelen
van een grote groep vertolken.
Maar natuurlijk zal ook in de
praktijk getoetst moeten
worden hoe die vereniging
zich zal moeten verhouden
met de regels die gelden voor
de afzonderlijke leden als
ambtenaar. Maar dat het meer
ruimte schept lijkt mij evident.
Opiniëren 2
De geestelijk verzorger neemt
een bijzondere positie in. Zijn
woorden hebben betekenis in
de levensbeschouwelijke
organisaties waaruit hij
afkomstig is. In de kerken
komen wij in ieder geval wel
de vraag tegen bij ontwikkelingen
die men uit de pers
verneemt: ‘hoe denken jullie
als geestelijk verzorgers daar
Wat een bijzonder vak hebbn wij toch
nu over?’ Een vereniging zou
het mogelijk maken opinies te
ijken en te ontwikkelen onder
collega’s zonder dat dat proces
onmiddellijk wordt belast door
de zwaarte van een officiële
standpuntbepaling van ‘het’
justitiepastoraat waarvoor
vervolgens de hoofden of de
directeur van de dienst
geestelijke verzorging ter
verantwoording kunnen
worden geroepen. De geestelijke
verzorging kan zo tonen
waar ze voor staat en levert zo
ook een bijdrage aan de
dialectiek met de samenleving
en de levensbeschouwelijke
organisaties in het bijzonder.
Congrueren
De denominatieve hoofden
van de geestelijke verzorging
zetten momenteel een beleid
uit waarin duidelijk het
profileren van de eigen
denominatie een boventoon
heeft. Zonder in de vraag te
willen treden of ik dit een juist
beleid vind en of dit beleid zijn
weerslag vindt in de wijze
waarop lokaal wordt gewerkt,
wil ik hier wel tegenover
stellen dat het zijn grote
waarde heeft als geestelijk
verzorgers van de verschillende
denominaties juist ook
tezamen zich bezinnen over
de zaken van hun vak. Een
combinatie van de verworvenheden
van de traditionele
denominaties met de frisse
inbreng van de ‘overige
stromingen’ kan resulteren in
een verrijking van de vakbekwaamheid
en gedrevenheid
van beide. Een vereniging van
geestelijk verzorgers overbrugt
de diverse denominaties.
Con-solideren
De geestelijke verzorging heeft
een solide basis in de verworteling
in de levensbeschouwelijke
organisaties. De scheiding
van kerk en staat is een
waardevol principe geworden.
Niet voor iedereen is
navolgbaar hoe dit principe
dan uiteindelijk resulteert in
een constructie als de onze: de
zendende instanties garanderen
de ‘ambtelijke bevoegdheid’
en de overheid faciliteert
het werkzaam zijn. Of deze
basis ten eeuwigen dage zal
bestaan is de vraag. Meerten
ter Borg publiceerde onlangs
het boekje “Waarom geestelijke
verzorging”. Hij maakt
daarin gewag van de voortschrijdende
secularisatie, ziet
dat ook als een (onterechte)
vrijbrief voor drastische
bezuinigingen op de geestelijke
verzorging. Hij meent dat
de kerkelijke gebondenheid
van de geestelijke verzorging
een belemmering is voor het
op waarde schatten van de
geestelijke verzorging voor al
diegenen die geen binding
hebben met een kerkgenootschap.
In dit verband wijst hij
op het grote belang van het
profileren van de aparte
beroepsgroep onder andere
door een eigen beroepsvereniging.
Zo zou ik ook willen
Een vereniging kan meer zeggen dan
de individuele geestelijk verzorger
onderschrijven dat een
beroepsvereniging consolideert.
Naast de basis van
de zendende instanties kan
ook een vereniging zich
ontwikkelen tot een schragende
instantie.
Leerden we vroeger niet dat
een polder tegen het opstuwende
water beschermd werd
door een dijk, de waker
genoemd. Maar daarachter lag
er dan nog één, de slaper
genoemd. Nu vind ik deze
kwalificaties eerlijk gezegd
niet zó gelukkig dat ik pleit
voor wakkere levensbeschouwelijke
genootschappen en
een slapende vereniging (of zal
het ooit omgekeerd zijn?).
Maar het idee dat je naast het
ene ook nog het andere achter
de hand hebt, is niet verkeerd.
Profileren
In een marktgerichte samenleving
wordt al snel gevraagd
naar wat je product is. Voor
geestelijk verzorgers is dat niet
zo eenvoudig aan te geven.
Het is al de vraag of de
geestelijk verzorger zich mee
moet laten nemen in deze
trend van denken. Helaas
bestaat er nog steeds een
beeldvorming waarin de
diverse geestelijk verzorgers
afgeschilderd worden als
elkaars concurrenten. We
zouden willen hopen dat dit
achterhaald zou zijn, maar wie
een tijdje meeloopt in justitieland
weet dat deze gedachte
veelvuldig de kop op steekt.
Onbeholpenheid in de
teamsamenwerking wordt al
gauw uitgelegd als een
stammenstrijd tussen geestelijke
stromingen. De vereniging
kan een bijdrage leveren
aan het gezamenlijk profileren
van het vak. En de vereniging
kan dat heel goed omdat bij
uitstek de positieve elementen
uit de diverse tradities, elkaar
lerend en inspirerend,
uitgewisseld zullen worden.
Adviseren
Een voorbeeld. In 2004 waren
er veel bijeenkomsten van
diverse disciplines waarbij het
project van de “Nieuwe Inrichting”
werd gepresenteerd.
Uitdrukkelijk werd de vraag
aan de geestelijk verzorgers
gesteld wat dezen bij zouden
kunnen dragen in dit vernieuwende
proces. Eerlijk gezegd
was ik niet onder de indruk
van wat we te berde wisten te
brengen als reactie op deze
vraag en ook had ik niet de
illusie dat eventueel steek
houdende opmerkingen een
geweldig impact zouden
Zandschrift Magazine - Voorjaar 2005 - pagina 17