Speech Paul Cobben - Lebowski Publishers

More documents

Recommendations

Info

Of wanneer de Dirigent, de leider van de revolutionairen, gekarakteriseerd wordt, dan roept dat niet alleen associaties op met Hitler of Mussolini, Castro of Guevara, maar evenzeer met de leiders van de studentenrevoltes in de Westerse wereld. Onze oom heeft vele lagen. Eén van de lagen die me mateloos fascineren, ook als filosoof, zou ik hier de mythische laag willen noemen. Tot deze laag reken ik alle elementen die het maatschappelijk systeem transcenderen, die dit systeem te boven of te buiten gaan. Ik noem er een paar: -in de eerste plaats natuurlijk het nieuwe begrip dat Arnon introduceert: ‘Onze oom’. Onze oom verschijnt in verschillende gedaanten, als de staat, als de witte ezel die aan de majoor verschijnt toen hij nog als jong soldaat op een verre buitenpost moest dienen, als de pop in de mijn waar Lina komt te werken en als de Dirigent, de leider van de revolutionairen. Steeds is onze oom de macht die je helpt als je hem genoegdoening schenkt, maar die je te gronde zal richten als je dit nalaat. In de woorden van Arnon: ‘De oom is overal’, had de soldaat gezegd. ‘De oom is de berg, de oom is de grond onder je voeten, het bord dat je net op de grond hebt gezet, hij is er altijd. Als je hem te eten geeft, is hij goed voor je, maar als je hem niet meer voedt, zal hij je vernietigen.’ Of later: ‘Je moet één ding onthouden,’ zegt hij. ‘Als je onze oom te eten geeft, zal hij goed voor je zijn. Maar als je hem niet onderhoudt, keert hij zich tegen je. Als je hem geeft wat hij nodig heeft, staat hij aan jouw kant. Maar als je hem dat niet geeft, kan hij gevaarlijk worden. Dan zal hij je vernietigen.’ Het beeld van ‘onze oom’ doet denken aan de Leviathan van Thomas Hobbes, de monsterlijke god die gebruikt wordt om de vestiging van de staatsmacht te verbeelden. Meer frappante overeenkomst vertoont ‘onze oom’ echter met de metafoor die Hegel gebruikt om de staatsmacht aan te duiden, de metafoor van heer en knecht. De heer is niet alleen het beeld van de maatschappelijke orde die slechts bestaat in zoverre er knechten zijn die deze orde dienen. De heer verschijnt ook in vele gedaanten. Alle gedaanten die ‘onze oom’ aanneemt worden ook door de heer aangenomen. Het zou interessant zijn de dialectiek tussen heer en knecht te vergelijken met de dialectiek tussen ‘onze oom’ en zijn dienaren. Een tweede voorbeeld: -de majoor is de functionaris van het maatschappelijk systeem. Maar hij komt van buiten. Hij wordt psychologisch klaargestoomd om in het systeem te fungeren, als hij als jong soldaat op een buitenpost moet dienen, als hij aan de periferie van het systeem ontberingen doormaakt die hij geen plaats kan geven. En als de majoor zijn werk voor het systeem gedaan heeft, verdwijnt hij ook weer naar het buiten van het systeem. Na zijn veroordeling door het volk wordt hij neergelaten in een diepe kloof, hij keert terug naar de ingewanden van de aarde, naar de onderwereld. Een derde voorbeeld: -De tegenstelling tussen de wereld en de onderwereld staat centraal in het leven van Lina. Op de meest vreemde momenten begint Lina te zingen. Dat heeft ze van haar moeder geleerd. Door te zingen kan ze haar angst verdrijven. Maar wat ze zingt begrijpt niemand. Ze zingt in een indianentaal die niemand verstaat. Als ze zingt is ze daarom in een andere wereld, de onderwereld. Als Lina in een krant haar naam bij de lijst van vermisten leest, begrijpt ze ook zelf dat ze eigenlijk dood is. Aan het rijk van de levenden kan ze alleen maar raken wanneer ze een zoon krijgt. Maar als deze sterft, kan Lina niet anders dan als dode verder leven. Misschien wordt dat doorbroken als ze aan het eind van het boek een journalist spreekt die de herinnering van haar zoon oproept.
Het zou interessant zijn om uit te werken hoe Lina zich tot Antigone verhoudt, die, net als Lina, stem geeft aan de onderwereld, aan de goddelijke wet die zich tegen het maatschappelijk systeem keert. De taal die de mensen in Onze oom spreken is een instrumentele. De zinnen die ze tot elkaar spreken zijn instrumenten om van de ander iets gedaan te krijgen. Of de taal is de taal van het lied van Lina, de taal die zich niet tot mensen richt, maar veeleer een poging is te reiken naar een wereld die verloren is gegaan. En ook de taal van de Dirigent is bij uitstek instrumenteel. Het gaat hem erom de massa met zijn woorden te betoveren. Wat hij daarbij zegt, doet er eigenlijk niet toe. Er is slechts één moment dat de taal de communicatie tussen mensen lijkt te dienen. Aan het eind van het boek richt Lina zich twee keer tot de journalist met een vraag die een vraag van persoon tot persoon lijkt te zijn. Maar de taal van Onze oom heeft nóg een dimensie. Het is ook de taal waarmee de schrijver zich tot zijn lezers richt. En daarbij gebeurt er iets raars. Terwijl het leven van Lina in het boek stap voor stap afgewikkeld wordt, in een filmische, registrerende opeenvolging die wars is van elk moralisme, word je als lezer meegezogen in een emotie. Terwijl de wereld van Lina als verdoofde, kille, eenzame wereld wordt beschreven, heb je als lezer steeds de neiging haar aan je hart te drukken, haar te beschermen tegen een wereld waarin zij geen plaats heeft. Als Lina droog constateert dat ze van niemand is, dan snijdt je dat door het hart. Het merkwaardige is dat deze taal van registratie, deze regie van feitelijkheden, een veel radicaler verzet tegen de wereld die beschreven wordt kan oproepen dan het moraliserend aan de kaak stellen van een boze wereld ooit zal kunnen. De meer dan 600 bladzijden van Onze oom heb ik in één adem uitgelezen. Het is een boek uit één stuk, waarin elk detail op zijn plaats valt. Maar vooral een boek dat je blijft bezighouden. Graag wil ik Arnon hiervoor bedanken. <strong>Paul</strong> <strong>Cobben</strong> (bij de presentatie van Onze oom in Eupen, 27 september 2008)
Page 1: Onze oom Een filosoof kan vele vrag

Speech Paul Cobben - Lebowski Publishers

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?