Download het fragment - Lebowski Publishers

Gebakken lucht
Nick Davies - Gebakken lucht.indd 1 16-12-2009 10:07:25

Nick Davies - Gebakken lucht.indd 2 16-12-2009 10:07:27

Nick Davies
Gebakken lucht
Vertaald uit het Engels
door Maaike Bijnsdorp en Wim Scherpenisse
Lebowski, Amsterdam 2010
Nick Davies - Gebakken lucht.indd 3 16-12-2009 10:07:27

Oorspronkelijke titel: Flat Earth News
Oorspronkelijk uitgegeven door: Vintage, 2009
© Nick Davies, 2009
© Vertaald uit het Engels door: Maaike Bijnsdorp en Wim Scherpenisse, 2009
© Nederlandse uitgave: Lebowski, 2010
Omslagontwerp: Dog and Pony, Amsterdam
Typografie: Michiel Niesen, ZetProducties, Amsterdam
isbn 978 90 488 0302 6
nur 813
www.flatearthnews.net
www.lebowskipublishers.nl
Lebowski is een imprint van Dutch Media Uitgevers bv
Nick Davies - Gebakken lucht.indd 4 16-12-2009 10:07:27

Inhoud
Proloog 7
deel i platte-aarde-verhalen
1 De bug die de wereld vernietigde 15
deel ii de nieuwsfabriek
2 De werkvloer 63
3 De leveranciers 95
4 De productieregels 137
deel iii verborgen verleiders
5 Het private leven van public relations 195
6 Het raadsel van de propaganda 253
deel iv verhalen van binnenuit
7 Zwarte kunst 317
8 De teloorgang van The Sunday Times 351
9 De verblinde Observer 401
10 Mail-agressie 435
Epiloog 475
Register 483
Nick Davies - Gebakken lucht.indd 5 16-12-2009 10:07:27

Nick Davies - Gebakken lucht.indd 6 16-12-2009 10:07:27

Proloog
Je klapt niet uit de school. Dat is sinds jaar en dag een ongeschreven
regel in Fleet Street. We wroeten in de politiek, in financiële zaken,
sport, politiewerk en de amusementsindustrie. We wroeten in alles
waar we een verhaal in zien – maar niet in onze eigen achtertuin. De
laatste vijftien jaar zijn we weliswaar begonnen met speciale pagina’s
over ‘de media’, maar die zijn er in werkelijkheid alleen maar
om reclame-inkomsten te genereren; erg diepgravend zijn ze niet.
Dit wordt aardig geïllustreerd door iets wat gebeurde terwijl ik
aan dit boek werkte. In januari 2007 maakte The Daily Telegraph
een lelijke zeperd toen Toby Harnden, de correspondent van die
krant in Washington, een stuk opstuurde waarin hij vooruitliep op
de ophanging van Saddam Hoessein en vol zelfvertrouwen bepaalde
details van de aanstaande dood van de dictator voorspelde. De
executie vond de nacht daarop plaats, en een onbekende bij de
Telegraph herschreef een deel van Harndens kopij in de verleden
tijd, zodat de speculaties in een feitenverslag veranderden. Binnen
enkele dagen lekte er een video uit waaruit bleek dat sommige van
Harndens voorspellingen niet waren uitgekomen. Harnden zelf gaf
op zijn blog openlijk uitleg over de gang van zaken. Maar zijn bazen
bij de Telegraph waren daar niet blij mee. Ze verwijderden zijn
blogstuk en stuurden een interne waarschuwing rond dat journalisten
‘goed moesten nadenken alvorens op hun blog de fijne kneepjes
van het vak prijs te geven’. Zo ligt dat dus: speculaties vermommen
als feiten is slechts een van de ‘fijne kneepjes van het vak’, en journalistiek
onderzoek naar de journalistiek: liever niet.
Dit boek is een schaamteloze poging die regel te doorbreken.
Het begon allemaal met één berucht verhaal: de lange en grillige
sage van de massavernietigingswapens in Irak. Toen het stof van
de invasie in maart 2003 neerdaalde en de realiteit, waarin nergens
wapens te bekennen waren, langzaam scherpere contouren
begon te krijgen, gingen overal ter wereld journalisten op zoek
7
Nick Davies - Gebakken lucht.indd 7 16-12-2009 10:07:27

naar de waarheid. Toch wekten ze bijna allemaal de indruk dat
de verkeerde voorstelling van zaken uitsluitend de schuld was van
inlichtingendiensten en regeringen, en verzuimden ze steevast de
wereldwijde bijdrage van hun eigen beroepsgroep hieraan, aan de
kaak te stellen.
Maar dit boek gaat niet over massavernietigingswapens. Het gaat
over alles wat ik ontdekte toen ik probeerde te verklaren hoe we
erin waren geslaagd zulk slecht werk te leveren bij het verslaan van
wat waarschijnlijk het allerbelangrijkste nieuwsverhaal van onze
tijd was. Hoe langer ik zocht, hoe meer feitelijke onjuistheden, verdraaiingen
en propaganda ik ontdekte in de eindproducten van een
bedrijfstak die juist wordt geacht zich met het omgekeerde – het
onthullen van de waarheid – bezig te houden. Hoe langer ik naar
een verklaring zocht, hoe meer mijn verbijstering over de omvang
van het probleem en de complexiteit van de oorzaken ervan toenam.
Tegen de tijd dat ik klaar was, geneerde ik me met terugwerkende
kracht voor mijn eigen naïviteit.
Ik ben al meer dan dertig jaar journalist. In het jaar dat ik aan
de universiteit afstudeerde, 1974, dwongen Carl Bernstein en Bob
Woodward van The Washington Post de Amerikaanse president
Richard Nixon tot aftreden. Dat was pas geweldig! Twee verslaggevers
konden, slechts gewapend met hun pen en notitieboekje, de
machtigste man ter wereld ten val brengen omdat hij niet deugde.
Ik raakte geheel verslingerd aan het idee zelf verslaggever te worden:
ik zou de hele wereld rondreizen, vanaf de eerste rang getuige
zijn van de geschiedenis, en bovenal zou ik de wereld veranderen.
Ik nam een baantje als boodschappenjongen bij The Guardian,
kocht een tweedehands Remington-schrijfmachine, las tot diep in
de nacht de memoires van oude oorlogscorrespondenten en leerde
mezelf steno; ik solliciteerde naar tientallen baantjes als verslaggever-in-opleiding
en kreeg voortdurend afwijzingsbrieven, totdat ik
eindelijk de eerste stap kon zetten op de lange weg naar Fleet Street.
Gedurende de jaren daarna, waarin ik met mijn notitieboekje op
zak van hot naar haar jachtte, kwam ik uiteraard tot het inzicht dat
we er vaak niet in slagen de waarheid te onthullen. De onvermijdelijke
realiteit van de journalistiek is dat ons werk wordt ingeperkt
door deadlines en dat we op zoek naar de bewijzen die we nodig
8
Nick Davies - Gebakken lucht.indd 8 16-12-2009 10:07:27

hebben, nooit zo diep kunnen graven als we graag zouden willen.
Ook in het gunstigste geval wordt ons werk ontsierd door fouten.
En natuurlijk wist ik ook wel dat er achter de vette koppen af en toe
gedrag schuilging dat niet door de beugel kon.
Maar totdat ik dit project ter hand nam, had ik er geen idee van
hoeveel erger dat tegenwoordig is geworden, hoe vaak we er niet
meer in slagen de waarheid te onthullen. En dan heb ik het niet over
journalisten die fouten maken. Fouten kunnen in alle oprechtheid
worden gemaakt. (En we kunnen er rustig van uitgaan dat er ook in
dit boek fouten staan.) Ik heb het ook niet over het handjevol valse
schoften dat met hun onoorbare methoden ons hele beroep in diskrediet
brengt. Er werken nog steeds genoeg goede, dappere, eerlijke
mensen in dit vak. Wat ik bedoel, is dat bijna alle journalisten in
de ontwikkelde landen tegenwoordig in een soort dwangbuis moeten
werken die hun werk vertekent en hun motivatie vermorzelt. Ik
moest uiteindelijk toegeven dat ik werkzaam ben in een bedrijfstak
die de feiten systematisch verdraait.
Aangezien ik over de wereld schrijf waarin ik zelf werk – de
wereld die al die jaren mijn salaris heeft betaald – moet ik nu even
iets zeggen over belangenconflicten.
lk kreeg uiteindelijk mijn eerste baantje als jongste verslaggever
bij de Mirror Group, bij een aantal plaatselijke kranten in het zuidwesten
van Engeland die dat concern destijds bezat. Daarna werkte
ik kortstondig bij The Sunday People, vervolgens een jaar bij The
Evening Standard in Londen en in 1979 kwam ik als verslaggever in
dienst bij The Guardian. Die krant is sindsdien mijn professionele
ankerpunt geweest. Ergens onderweg ben ik er zes jaar tussenuit
geweest, waarin ik achtereenvolgens verslaggever binnenland was
bij The Observer, hoofdartikelen schreef voor Robert Maxwells London
Daily News en als freelancer in Washington en als tv-verslaggever
voor het programma World in Action van Granada tv werkte.
Daarna keerde ik terug naar The Guardian, waarvoor ik nu nog
steeds als freelancer werk.
Al in een vroeg stadium van dit project stelde ik een aantal regels
op waaraan ik me zou houden. De eerste was dat ik geen gebruik
zou maken van mijn kennis van het privéleven van de mensen met
wie ik heb samengewerkt. Ik weet aardig wat van seks, drugs en
9
Nick Davies - Gebakken lucht.indd 9 16-12-2009 10:07:27

hypocrisie in Fleet Street: directeuren wier kranten de oorlog tegen
drugs steunen, terwijl ze zelf cocaïne snuiven op de wc; verslaggevers
die de seksuele escapades van anderen aan de kaak stellen,
maar hun broek laten zakken zodra ze een gewillige secretaresse
ruiken. Van dat soort kennis heb ik geen gebruik gemaakt, ten
eerste omdat ik vind dat je überhaupt nooit over iemands privéleven
moet schrijven tenzij er een dwingende reden is waarom het
publiek de betreffende feiten moet kennen, en ten tweede omdat ik
niet in elkaar wil worden geslagen door ex-collega’s die me terecht
zouden verwijten dat ik hun vertrouwen had beschaamd.
De tweede regel was dat ik van nul af aan wilde beginnen. Het zou
niet fair zijn om de media op de korrel te nemen waar ik zelf voor
heb gewerkt, alleen maar omdat ik over inside-informatie over de
gang van zaken daar beschik. Maar evenmin zou het correct zijn
om die media helemaal buiten beschouwing te laten of te bevoordelen.
Daarom heb ik mijn onderzoek ernaar precies zo aangepakt
als ik bij elk willekeurig ander onderwerp zou hebben gedaan. Dat
geldt met name voor The Guardian.
Ik ben een Guardian-man. Ik lees de krant al sinds mijn veertiende.
Ik heb er vele jaren voor gewerkt, en toen ik met het idee
voor dit project kwam, stemde de hoofdredacteur, Alan Rusbridger,
ermee in dat ik tijdens de uitvoering ervan voor de krant zou blijven
werken. Ik wil nadrukkelijk verklaren dat niemand van The Guardian
in enige fase van het project ooit heeft geprobeerd me beperkingen
of voorwaarden op te leggen in wat ik schreef, en u zult zien
dat zowel The Guardian als haar zusterkrant, The Observer, hier
aan de orde komen, in voor- en tegenspoed. Hieruit volgt dat noch
The Guardian, noch iemand die er werkt verantwoordelijk is voor
de inhoud van dit boek. Die verantwoordelijkheid komt uitsluitend
voor mijn rekening.
Meestal houd ik me in dit boek bezig met mediazaken uit het
Verenigd Koninkrijk, maar soms heb ik geprobeerd informatie
te geven die aantoont dat hetzelfde ook in andere landen speelt,
met name in de Verenigde Staten. Evenzo betreft mijn onderzoek
meestal kranten, maar heb ik ook wat materiaal toegevoegd waaruit
blijkt dat radio en tv hetzelfde patroon volgen. Boulevardbladen
komen nauwelijks aan de orde. Het mag algemeen bekend worden
10
Nick Davies - Gebakken lucht.indd 10 16-12-2009 10:07:27

geacht dat dergelijke bladen geen betrouwbare bron van informatie
over de wereld vormen. Ik richt me juist op de meest gezaghebbende
en als betrouwbaar bekendstaande titels.
Het project kreeg al in een vroeg stadium een belangrijke impuls
doordat de Joseph Rowntree Charitable Trust een omvangrijk
empirisch onderzoek financieel steunde. Dat onderzoek werd uitgevoerd
door de School of Journalism, Media and Cultural Studies
van Cardiff University en stond onder leiding van prof. Justin
Lewis, dr. Andrew Williams, prof. Bob Franklin, dr. James Thomas
en Nick Mosdell. Hun allen ben ik veel dank verschuldigd.
Ik had dat onderzoek nooit kunnen initiëren zonder de hulp van
Mike Jempson, de directeur van MediaWise, de charitatieve instelling
die campagne voert voor ethisch mediagedrag. Ondanks permanente
financiële hoofdbrekens zet Jempson zich onvermoeibaar
in voor de goede zaak van MediaWise, en hij was een voortdurende
bron van steun voor dit project.
Ik werd tijdens het project bijgestaan door een telkens wisselende
groep jonge onderzoekers. Drie van hen – Jenny Evans, Jaemie
Gallie en Jim Mawson – hebben me met grote toewijding en inzet
op talloze gebieden geholpen. Daarnaast droeg Christian Bjornes
zorg voor verzoeken aan de Britse regering op grond van de Britse
Wet op de Vrije Informatievoorziening; Zoë Corbyn deed onderzoek
naar verslaggeving over natuurwetenschappen; Robin Davies
droeg zorg voor verzoeken aan beroepsopleidingen voor journalistiek
op grond van de Britse Wet op de Vrije Informatie voorziening;
Katy Heslop voerde zoekacties in databases uit; Garnet Roach deed
onderzoek naar belangengroepen in de wereld van de pr; Natasha
Gilbert deed onderzoek naar pr op het gebied van milieu; Jennifer
Millen deed onderzoek naar verslaggeving over misdaad; Vikki
Thomas deed onderzoek naar verslaggeving over terrorisme; en Ida
Tønder analyseerde statistieken en deed onderzoek naar de opleiding
van journalisten. Al deze mensen hebben goed werk gedaan,
en geen van hen is verantwoordelijk voor de manier waarop ik het
ruwe materiaal heb gebruikt dat zij aanleverden.
Tot slot wil ik vermelden dat veel journalisten me bij dit project
hebben geholpen. Dat deden ze graag, omdat ze net als ik inzien dat
het belangrijk is dat onze bedrijfstak net zo kritisch bekeken wordt
11
Nick Davies - Gebakken lucht.indd 11 16-12-2009 10:07:27

als wij de rest van de wereld bekijken. Om hun broodwinning niet
in gevaar te brengen deden de meesten van hen dat op voorwaarde
van anonimiteit. Maar ze zijn aanwezig, en mocht dit boek mij de
vijandschap van sommigen in Fleet Street opleveren, dan ben ik er
trots op dat veel van mijn collega’s daar boven staan.
Zo. En nu ga ik dus uit de school klappen.
12
Nick Davies - Gebakken lucht.indd 12 16-12-2009 10:07:27