Presentatie Natuurbeleving is … kikkers opblazen!? - Lne.be

GREENz
LEZING DOOR GEERT DE KOCKERE NAAR AANLEIDING VAN DE NME-DAG
OP 20 OKTOBER 2009 MET ALS THEMA NATUURBELEVING
Beste mensen,
Even heb ik eraan gedacht om u bij het binnenkomen te laten fouilleren. Op zoek naar gevaarlijke
voorwerpen, zoals scherpe balpennen, zware gsm’s, schoenen met ijzeren toppen, met Mexicaanse griep
besmette zakdoeken,... Want ik sta hier vandaag op gevaar van eigen leven. De kans dat u mij in het
komende uur wilt gaan bekogelen, is reëel. Maar gezien u allen ergens op een of andere manier met educatie
te maken heeft, ga ik ervan uit dat het niet zal gebeuren. Daarvoor bent u, mensen uit de natuursector,
veel te lief.
Evenzo heb ik eraan gedacht - even toch - om een kikker mee te brengen. Liefst een groene. Die valt
meer op en is bovendien overdag actief. Ik heb er even aan gedacht om hem hier op een ‘pied de stal’ te
zetten, met een camera met macrolens erop gericht, reuzengroot geprojecteerd achter mij op een groot
scherm en hem dan stukje voor beetje voor u op te blazen.
Maar ik besef dat ik een gek figuur zou slaan. Want mijn adem, mijn longen zijn bijlange na niet krachtig
genoeg om tot spectaculaire, ja spetterende resultaten te komen. U zou hoogstens een lichtjes opgezwollen
kikker te zien krijgen. En ik hou niet van half werk. Dat zult u nog wel merken.
Ik heb er wel een heel kort litenatuurtje over:
Terrorisme
in de waterpoel:
een kikker
blaast zichzelf op.
Dus nee, geen kikker op een ‘pied de stal’. Tot mijn spijt. Er is evenwel een mooi alternatief om u te vermaken.
Namelijk een meikever. Een meikever met aan één van zijn o zo breekbare pootjes een draadje
van garen gebonden. En om die meikever er dan toe aan te zetten om op te vliegen, zouden we met z’n
allen en uit volle borst kunnen zingen:
Meuleke meuleke, teld ui geld
en goa nog ne keer vliegn.
Anders koomn de dievn.
De dievn neemn ui mee noar ’t veld.
Meuleke meuleke,
teld ui geld.
The art of moving nature
www.greenz.tv • www.litenatuurtjes.net • www.movingnature.net • www.tuinmannen.net
Waarna de meikever inderdaad zijn schilden zou openklappen, zijn vleugels zou openvouwen en tot ons
aller vermaak en jolijt zou opvliegen. Zo zouden wij kunnen zien hoe zijn breekbare pootje misschien
zou afknakken, waarna de meikever zonder omzien toch verder zou vliegen. Poten op overschot...

Maar helaas, meikevers houden zich strikt aan de regels en vliegen enkel in mei. Ik heb er dus geen kunnen
vinden voor ons vermakelijke spel. Helaas helaas... En je kunt er nochtans zoveel kanten mee uit.
Met die meikever. Ik vond zelfs een recept. Uit de 19de eeuw. Ik lees het u even voor. Ik hoop dat u nog
niet al te veel honger heeft op dit moment.
Vang een paar dozijn meikevers. Ontdoe ze van hun dekschilden en van hun getande poten. Wrijf ze vervolgens
fijn in een vijzel en vermeng de bekomen brei met varkensvet. Doe er wat putwater bij en laat alles even
zachtjes koken. Breng verder op smaak met wat peper en zout en giet tot slot de bouillon door een fijne zeef
over een dikke snee geroosterd wittebrood.
Hm, naar het schijnt is deze lentebouillon van meikevers niet te versmaden. Heerlijk aromatisch. Een
beetje te vergelijken met kreeftensoep. Aan het eind van het recept stond nog:
Men kan de smaak ophogen met kalfslever of duif...
En nog zijn de mogelijkheden met onze meikever niet uitgeput. Hoe geestig is het niet om hem in een
oud lucifersdoosje te bewaren. Dan kun je luisteren naar het ongelooflijk mooie geluid van het ‘kritselen’
van zijn pootjes tegen de wanden. Er bestaat geen ander woord voor: het moet ‘kritselen’ zijn.
Je kunt de meikever ook stevig tussen duim en wijsvinger vasthouden en dan de lamellen aan het eind
van zijn antennes proberen te tellen. Tel je er zeven, dan weet je dat het een mannetje is. En dan kun je
als jongen stoer opmerken: ‘Altijd al geweten dat de jongens net iets meer zijn dan de meisjes.’ Succes
verzekerd!
En tot slot, althans voor wat dit opwarmertje betreft, wil ik u nog graag voorlezen uit een dagboek van
iemand uit de tijd van de échte natuurbeleving. Daaruit blijkt dat niet alleen kikkers en meikevers fantastisch
en natuurlijk speelgoed waren:
In de lente gingen we op zoek naar vogelnestjes, meestal die van merels. Als we er dan één gevonden hadden,
duidden we dat aan door bijvoorbeeld een stokje in de grond te steken. We hielden de nestjes in het oog en wanneer
de jongen waren uitgekomen, namen we ze mee naar huis. We brachten deze vogeltjes zelf groot met zelfgemaakt
voer. Dit voer bestond meestal uit maden die we zelf kweekten. Dat deden we door een vis te plaatsen
op een leeg conservenblik. De vliegen legden eitjes op die vis en die eitjes werden maden. De maden aten van
de vis totdat ze te zwaar werden en in het blikje vielen. We mochten natuurlijk niet te lang wachten om de
maden weg te halen want anders werden het allemaal vliegen. Om dat te voorkomen, haalden we ze uit het
blik en zetten ze koel. Eens de vogels groter waren, keken we of het mannetjes of vrouwtjes waren. De vrouwtjes
lieten we vrij en de mannetjes hielden we. Dit omdat de mannetjes veel mooier zongen dan de vrouwtjes.
2-0 voor de mannetjes...
Beste mensen,
Vandaag sleuren we onze kinderen en met hen soms ook hun arme vaders en moeders bij de haren
naar tentoonstellingen, waar we ze met allerlei snufjes, weetjes of stoffige, stinkende foldertjes vol dure
woorden van de pracht en praal en het wonder van de natuur proberen te overtuigen. Vandaag heffen
we onze zware arm op, richten onze scherpe, prikkende vinger ten hemel en zwaaien heftig dat ze vooral
van de natuur moeten afblijven. De paadjes moeten ze volgen, de afgelikte, afgelijnde paadjes. Volg de
gids, volg de met rood of geel of blauw beschilderde paaltjes en je zult zien - en vooral beleven - hoe
fantastisch mooi en avontuurlijk de natuur wel is... Zelfs een lens richten op een nestje is vandaag al des
duivels. Excuseer, ik overdrijf. Maar dat werd mij gevraagd.

Dit brengt mij - eindelijk - bij mijn eerste stelling: WEG MET DE NATUUREDUCATIE, LEVE
DE NATUUREMOTIE! Driewerf hoera! Kinderen blij (gedaan met moeten leren), volwassenen blij
(gedaan met het zich suf moeten peinzen en piekeren over hoe het allemaal moet worden uitgelegd),
organisatoren blij (eindelijk tijd en ruimte voor iets anders). NME, gooi die E eraf! Of vervang ze door
Emotie. Of Ervaring. Entertainment misschien?
Hoe dat precies moet? Wat er in de plaats moet komen? Excuseer, dat werd mij niet gevraagd om vandaag
uit te leggen. Dat zal voor een andere keer zijn. Het zou ons nu ter ver leiden. Maar als ik u zo zie
zitten, dan denk ik, die zijn toch creatief genoeg om iets anders te verzinnen? Niet? En wie weet, zijn
er ondertussen alweer kikkers en meikevers genoeg. Nesten van merels alleszins... En ik zie die rottende
vis met die kronkelende, dikke vette maden op dat conservenblikje al zo voor me. Da’s nogal een andere
beleving dan op een knopke duwen in een tentoonstelling om maden te zien kronkelen. En begin nu
vooral niet te zeuren over dat blikje in de natuur...
Een kikker of salamander in de klas misschien om met open mond de hele evolutie van eitje tot kikker
te volgen? Vergeet het! Het is verboden. Op heel wat sites van natuurverenigingen lees ik iets in
de aard van: ‘Wie op zoek wil gaan naar amfibieën en reptielen moet eerst en vooral bedenken dat het
beschermde diersoorten zijn. Hen verstoren, vangen of transporteren is wettelijk verboden.’ Dames, een
kikker kussen zit er dus vandaag niet meer in... Het mág zelfs niet, ook al verga je van de goesting.
Wat is echter, weten of voelen? Mijn kinderen wéten hoe een kikker er van buiten én van binnen uitziet.
Educatie, weet je wel. Maar - en zo zijn er veel kinderen vandaag - ze durven wel geen kikker meer
vasthouden. Eèèèèkes, vies! Een meikever op hun hand? Ze rillen al bij de gedachte eraan. Hoe komt
dat toch? Wat heeft u het afgelopen decennium met onze kinderen gedaan? En wat zal dat geven als
zij groot zijn en de verantwoordelijkheid over onze natuur krijgen? Ze weten niet eens hoe een kikker
aanvoelt. Hoe broos eitjes zijn en pootjes van meikevers... Hoe gemakkelijk die breken en afbreken.
En hoe je daar dan toch wel even stil van wordt. We staan er niet of alleszins te weinig bij stil hoe de
meest enthousiaste natuur-Don-Quichotes van vandaag vroeger vrijuit door de bossen stormden, nesten
gingen roven, meikevers pestten, mieren onder een vergrootglas in de zon roosterden, kikkers vingen
én kusten dat de brokken eraf sprongen... Met alle emoties vandien. Is het niet denkbaar dat door het
ontbreken van die emoties, van die ervaringen-aan-den-lijve, van het voelen we straks met een generatie
volwassenen zitten die denken: Natuur? Eèèèèkes! Of nog erger: Natuur? Who cares?
Bang om een sprinkhaan pijn te doen? Los van het feit dat de meeste wetenschappers het er zo goed als
over eens zijn dat insecten geen pijn- of stresservaringen kennen, wil ik u nog het volgende ter overweging
meegeven. Ter overweging...
Wat u met de beestjes ook doet, zoveel erger dan wat u uzelf of u naaste dagelijks aandoet, zal het niet
zijn, geloof mij. Waarom heeft u er geen enkel probleem mee om uzelf en al wie hij u liefhebt dag in
dag uit en van hot naar her in een blikken doosje te vervoeren en maakt u er wél een probleem van als
dat met pakweg een sprinkhaan gebeurt? Waarom heeft u er geen probleem mee om uw medemens
achterna te hollen en met stress te overladen, op kantoor of op school, soms totdat die er grijpend naar
zijn hart dood bij neervalt, en heeft u er wél een probleem mee als iemand iets doet dat een muis of een
vogel teveel stress bezorgt? Waarom heeft u er geen probleem mee om uzelf of uw medemens acht uur
lang in een eng kantoortje op te sluiten en vindt u het wél erg als iemand een mus in een kooitje stopt?
Dát moet u mij eens uitleggen.
En dus zeg ik: kom op, laat ons wat minder ‘educeren’ (het klinkt een beetje als elektrocuteren) en wat
meer aan échte natuurbeleving doen! Aan u om dat concreet in te vullen. Iets met slakken misschien?

Mijn tweede stelling... Het spijt me, maar u krijgt niet meer dezelfde mooie verhalen als bij de eerste
stelling. De tijd daarvoor ontbreekt ons helaas. Ik val maar meteen met de deur in huis.
Een Indiaans gezegde waarmee onder natuurliefhebbers nogal eens wordt gedweept, zegt: De aarde
behoort niet de mens toe, de mens behoort de aarde toe...
Ja, hallo! DE AARDE, DE NATUUR BEHOORT DE MENS VERDORIE WÉL TOE! En natuurlijk
maken wij ook deel uit van die natuur, maar we staan er tegelijk boven. Jawel! Mocht u eraan
twijfelen: ik meen dat! De mens heeft als geen ander wezen op aarde een evolutie meegemaakt die tot
op heden ongeëvenaard is. Geen enkel dier is er tot nu toe in geslaagd om wezenlijk van zijn pad af te
wijken. Om iets anders te gaan doen dan vechten, vreten en vrijen. Geen enkel ander levend wezen kan
bewust kiezen voor een hoger doel in zijn leven dan alleen maar te zijn, te bestaan. De mens kan dat
wel. De mens als enige op deze aarde. Zou dat toch niet iets te betekenen hebben? En dus kan ik niet
anders dan besluiten dat wij boven de rest staan. Heeft u er trouwens ooit al bij stilgestaan dat de mens
het enige wezen is dat al van in zijn jonge jeugd beseft dat het ooit zal sterven? De gevolgen van die
kennis zijn niet te overzien. Alleen al dit feit doet ons op een ongelooflijke manier afwijken van de rest
van het levend grut op deze planeet. En tot overmaat van ramp: de mens is ook het enige wezen dat er
bewust kan voor kiezen om de aarde, de natuur te vernietigen óf te koesteren. Geen enkel ander wezen
kan dat, heeft die keuze, kan kiezen. Dat vind ik nogal iets!
En voor u in uw zakken naar die scherpe balpennen, zware gsm’s of besmette zakdoeken tast, laat mij u
nog even dit zeggen:
Wie dweept met ‘De aarde behoort niet ons toe, wij behoren de aarde toe...’ is misschien wel een lafaard.
Want misschien is het een excuus om aan zijn verantwoordelijkheid te ontsnappen. Ja, u beseft
het niet, maar het is wel zo. Wie daarentegen zegt dat de aarde ons wél toebehoort, die zegt er meteen
ook bij dat hij verantwoordelijk is voor wat er met die aarde gebeurt. Dat hij er de zorg voor heeft.
Dat het zijn verdomde verplicht is om er zorg voor te dragen. Wie de pretentie heeft om boven iets of
iemand anders te staan, die moet ook aanvaarden dat hij voor het welzijn ervan moet zorgen. Dát, beste
mensen, vind ik een veel boeiender uitgangspunt dan lompweg te zeggen dat wij de aarde toebehoren.
Waarom zouden wij ons dan moe maken? Dat zij dan de problemen ook maar zelf oplost, nietwaar?
Trouwens, wie aan natuurbeheer doet - en wie niet? - is het blijkbaar volkomen met mij eens: de natuur
behoort ons toe... Waar anders halen we de overtuiging vandaan dat wij moeten bepalen welke richting
het met die natuur uitgaat? Waar halen wij anders het geloof vandaan dat wij moeten bepalen dat de
heide geen bos mag worden? Dat wij moeten bepalen wie wel of niet een exoot is en eruit moet?
Wie bepaalt waar bos komt en waar niet, wie beslist welke boom waar mag groeien, die kan toch onmogelijk
zonder een spier te verkrimpen zeggen: de aarde, de natuur behoort niet ons toe, wij behoren
de natuur toe... Ja, dan moet je die natuur ook haar gang laten gaan. Want dan is het niet ons recht
om tussen te komen en aan de natuur en de andere soorten te zeggen hoe zij zich moet gedragen. En
dus zeg ik: de natuur behoort ons wél toe. Want ik geloof in natuurbeheer. We staan boven de andere
wezens, maar net dáárom is het onze plicht om er ook zorg voor te dragen. Net dáárom hebben we geen
excuus om alles te laten verloederen.
Wie dit inzicht doorgeeft aan anderen - jong of oud - zorgt er misschien voor dat meer mensen hun
verantwoordelijkheid tegenover de natuur zullen nemen. Zeg niet: manneke, ge zijt maar een onnozel
stukske van de natuur. Zeg liever: manneke, die natuur daar, dat is van u. Zorg er verdomme voor dat
ge ze niet kwijtgeraakt!

Mijn derde stelling: natuurbescherming, o jee... De sfeer in de zaal wordt drukkend. We komen op
gevoelig terrein. De afgescheiden feromonen worden bijna tastbaar. Sommigen schuiven naar het puntje
van hun stoel. Anderen tasten heimelijk in hun broekzakken. Naar scherpe balpennen, gsm’s, besmette
zakdoeken,...
Maar ik moet u ontgoochelen. Het wordt een eerder gematigde stelling: JA AAN NATUURBE-
SCHERMING, MAAR ALLEEN ALS DIE OOK DE MENS TEN GOEDE KOMT EN ZE TEN
DIENSTE STAAT VAN ZIJN NATUURBELEVING. Ja, dat laatste moest erbij omwille van het
thema van deze lezing, dat geef ik toe.
Ik vind natuurbescherming louter en alleen om de natuur te beschermen min of meer (ik zei het u al
dat ik gematigd was) waanzin. Het doet me denken aan de tijd dat we perkjes natuur met prikkeldraad
gingen afzomen, bordjes met ‘Verboden toegang’ in bloedrode letters in de grond klopten en om de
haverklap een boswachter in kostuum rond het perkje lieten marcheren. En waarom? Omdat er midden
in dat perkje een bloemetje stond... Hoera! Maar niemand mocht het zien. Alleen de boswachter was de
gelukkige... Die mocht ongestraft over de draad kruipen en even gluren.
In elke vorm van natuurbescherming moet er iets zitten voor de mens. En liefst zo concreet mogelijk.
Iets tastbaars, is dat werkelijk kan worden beleefd. Natuur beschermen puur en alleen om de natuur is
- zeker vanop afstand gezien - een belachelijke bezigheid. Als we natuur beschermen, moeten we het
in de eerste plaats voor onszelf doen. De beestjes zelf malen er niet om. Ze weten het niet eens, beseffen
het niet. En daarom pleit ik ervoor om in plaats van af te sluiten open te stellen. De mensen uit de
buurt mee verantwoordelijk te maken en een vorm van sociale natuurcontrole op gang te brengen.
Ik vertel u een anekdote, dat hoort u graag:
In Gierle, waar ik woon, is er nog een kleine kolonie adders te vinden. Hooguit 50. Een paar handtassen
maar. Iedereen daar op de toppen van zijn tenen. Zenuwachtig. Die moeten we kost wat kost beschermen!
Ssssst! Niet zeggen waar ze zitten. Vooral niet. Er werd een bordje geplaatst, heel ver van de eigenlijke
plek waar de adders zitten. En op dat bordje: ‘Hier leeft nog de adder.’ En verder nog wat blablabla
over die adder. Het is dé practical joke van de streek. Natúúrlijk weet iedereen die het wil weten al lang
waar die adders écht zitten. Ha ha ha, die groenen toch, grappige jongens zijn dat. Daar amuseer je je
kostelijk mee. Ja, soms ben ik ook verwonderd dat ze op café nog hun kop durven laten zien.
Soms heb ik te veel het gevoel - en ik zal niet de enige zijn - dat heel wat natuurbeschermers doen alsof
de natuur alleen van hen is en zij kunnen en mogen bepalen wie waar in de natuur mag komen. Dat
kan nooit een goeie werkwijze zijn. Dat werkt antipathie in de hand, terwijl alles wat je in de natuur
onderneemt er net op gericht zou moeten zijn om sympathie te wekken. Daarom ben ik ook geen
voorstander van boswachters in uniform. Zo worden ze te zeer geassocieerd met controle, bestraffing. Ik
wéét dat dit niet zo is, maar ik vóel het wel zo aan. En wat is echter? Weten of voelen? U kent inmiddels
míjn antwoord. Natuuremotie in plaats van natuureducatie...
Hoe het dan beter kan? Wel, nodig mij uit als het zover is en ik kom samen met u creatief nadenken
over alternatieven, over manieren waarbij we de lokale mensen er nauwer kunnen bij betrekken en hun
een grote verantwoordelijkheid geven. Elk vanuit hun eigen interesse. Dat zal én de natuur én de mens
ten goede komen. En dán roep ik uit volle borst: leve de natuurbescherming!

En tot slot mijn vierde stelling, u zult het geweten hebben: HOU NU TOCH EENS OP MET HET
DRUKKEN VAN KALENDERS, POSTKAARTEN, FOLDERTJES EN WAT WEET IK ALLE-
MAAL. Dat is toch zóó slecht voor het milieu! En de natuurbeleving wordt er één, letterlijk, op papier.
Ik voel het, nu zijn er die met hun linkervoet hun rechterschoen stiekem proberen los te wroeten...
Een anekdote. ’t Is de laatste. Vorige week was het? ... Nee, de Week van de Bibliotheek. Velen kwamen
thuis met een kalender. Een prachtige kalender met speciaal gemaakte prenten. Voor elke maand één.
En op elke dag kon je zien welke schrijver of andere beroemde persoon jarig was. Fantastisch. Wij hadden
om een of andere, duistere reden zo’n kalender op overschot. Het vriendinnetje van mijn dochter
kwam spelen en we vroegen haar of zij misschien die mooie kalender niet wilde. Haar antwoord kwam
er snel: ‘Neenee, ons mama heeft er ook één gekregen en die heeft ze meteen in de vuilbak gegooid...’
De realiteit, beste mensen, dat is de realiteit. Zouden we al dat geld, al die energie niet beter aan iets
anders besteden? Iets wat werkelijk met natuur of natuurbeleving te maken heeft?
Omdat u tot nu toe heel rustig bent gebleven, doe ik een toegift: ik zal u dit keer wél zeggen wat u in de
plaats kunt doen. Dan hoeft u mij niet uit te nodigen en besparen we alweer wat verplaatsingskosten.
Besteed eens wat meer aandacht aan uw website. Maak er iets spetterends van in plaats van die meestal
grijze, alledaagse sites met alleen maar berichtjes, nieuwtjes, agenda’s, ons-kent-ons-weetjes,... Lieve
mensen, jullie kunnen toch zo saai zijn! En er is vandaag zoveel mogelijk op het net. Betrek via uw site
de mensen bij de natuur en wat u doet. Geld voor een flyer is precies wat het woord zegt: het vliegt de
deur uit (en even later de papiermand in). Koop met datzelfde geld een paar kleine compactcamera’s en
laat ze circuleren in scholen of jeugdverenigingen in uw regio met de vraag om eens de natuur of het
milieu in de buurt op een originele manier in beeld te brengen. En post de resultaten op uw site. Ik zeg
maar iets. Je maakt tegelijk promotie voor uw vereniging en voor de natuur uit de regio én u laat jongeren
bijna spontaan de natuur beleven. Doordat u ze het veld in stuurt - zonder de gids met zijn prikkende
vingertje - en ze verplicht zelf te kijken en te zoeken. Koppel er een prijs aan voor dé foto van de
maand. Bijvoorbeeld een kalender of een setje postkaarten... U bedenkt wel iets, u bent immers creatief
genoeg, dat kwamen we aan het begin al overeen.
Organiseer via uw site eventueel in samenwerking met de plaatselijke media een soort zoektocht waarbij
in de natuur iets moet worden gezocht. Eén van mijn litenatuurtjes bijvoorbeeld, prachtig uitgevoerd in
Cortenstaal. Een fantastisch kunstwerk! De eerste die het vindt, mag het houden. Geef elke dag of elke
week via uw site of de regionale krant een tip die hen dichter bij het te zoeken voorwerp moet brengen.
Maak er een hype van. Verstop het op een plekje in de natuur waarop u de aandacht wilt vestigen.
Koop met het geld nestkastjes en laat ze beschilderen door kinderen met allerlei natuurlijke motieven.
Of door kunstenaars uit uw regio en veil ze. Of ga ze ophangen bij plaatselijke BV’s in de tuin... Met de
pers erbij. Of koop nestkasten en deel ze uit aan de klassen. Moedig de kinderen aan om foto’s te maken
van hun nestkast in hun tuin. Liefst met een vogeltje in de buurt. Misschien met een verhaaltje erbij.
Publiceer die foto’s op je website of verbind er een soort wedstrijd aan. Zo combineert u natuurpromotie
met natuurbeleving.
Ach, ik zou nog een heel eind kunnen doorgaan. Ideeën genoeg. U zult mij tóch moeten uitnodigen...
Tot zover vier stellingen...