maartnummer van AdRem - Remonstrantse Broederschap

hof en hemel
renlang een consistente economische, sociaal-culturele en
ruimtelijke politiek gevoerd hebben. Curitiba (gelegen in
het binnenland van Brazilië) komt niet in de bovenstaande
top 10 voor, maar werd wel onlangs verkozen tot ‘groenste
stad van Zuid-Amerika’.
De stad is snel gegroeid van bijna 500.000 inwoners in
1970 naar inmiddels 2,4 miljoen inwoners. Tientallen jaren
lang is hier een consequente vorm van stadsplanning
uitgevoerd. Hierbij speelde de burgemeester uit de jaren
’70 en ’80, Jerme Lerner (later gouverneur van de provincie)
een cruciale rol. In het masterplan vormen openbaar
vervoer en groene lobben de ruimtelijke dragers van de
stad. De vele etnische groepen in de stad (waaronder veel
Duitsers, Italianen en Oost-Europeanen) hebben een
gezicht gekregen in de vorm van culturele voorzieningen,
ook wel ‘etnische poorten’ genoemd. Lerner introduceerde
ook een systeem, waarbij armen een kleine vergoeding
ontvangen voor het afval dat ze inzamelen. Dat sloeg twee
vliegen in één klap: het maakt recycling mogelijk en het
betrekt mensen aan de onderkant bij de samenleving.
Meer toegepaste milieumaatregelen hebben in onze ogen
een ‘houtje-touwtje karakter’. Maar ze werken wel. En ook
al kent zelfs Curitiba zijn eigen slums, in de context van
Zuid-Amerika is het een goed geordende en sociale stad.
De bovenstaande criteria en vooral het voorbeeld van
Curitiba illustreren het belang van een duurzame ontwikkeling
van steden. Als steden niet duurzaam kunnen
beschikken over water, energie en andere vormen van infrastructuur,
dan is ze geen lang leven beschoren. En als
een stad niet leefbaar is of zelfs ongezond, evenmin. En
al helemaal niet als er grote sociale tegenstellingen zijn.
De stad als emancipatiemachine Opvallend is dat de
criteria in traditionele lijstjes een sterk accent leggen op
individuele ontplooiingsmogelijkheden. De stad functioneert
in dit perspectief vooral als een leverancier van
diensten aan individuele consumenten. In meer sociologisch
jargon wordt wel gezegd dat de stad functioneert
als een emancipatiemachine: mensen trekken er jong en
arm heen en ze vertrekken weer (naar de suburbs) als ze
er hun fortuin gemaakt hebben. En dan blijven de immateriële
aspecten van deze emancipatie nog buiten beeld:
de vrijheid die mensen er krijgen, de nieuwe relaties
die mensen er aanknopen en de nieuwe ideeën die ze er
opdoen, om maar enkele voorbeelden te noemen.
Een belangrijk punt is natuurlijk of die mogelijkheden er
voor iedereen in gelijke mate zijn. Een extreem voorbeeld
is China, waar stads- en plattelandsbewoners verschillende
rechten hebben (hukou-systeem). Migranten van het
platteland hebben niet dezelfde rechten op huisvesting, onderwijs
en sociale zekerheid als stedelingen. Een voorbeeld
dichter bij huis: steeds meer voorzieningen zijn alleen
nog maar bereikbaar per auto. Terwijl nog steeds 20% van
de huishoudens niet over een auto beschikt. Historisch
zijn de klachten over een groot distributiecentrum dat
relatief ver weg van de stad op een verlaten industrieterrein
gelegen was. De (laagbetaalde) mensen die hier werkten,
bleken vaak niet over eigen vervoer (auto) te beschikken…
Een aspect dat zonder meer cultuurgebonden is, maar ook
in het westen niet altijd voldoende onderkend wordt, is de
behoefte aan privacy en rust. Dat is allereerst een eis aan
woningen, maar ook in de openbare ruimte is er behoefte
aan ‘stille plekken’. Een kapel kan daarin voorzien, maar
ook een rustig park of een begraafplaats.
Hoewel de middeleeuwers al wisten dat ‘stadslucht vrij
maakt’ zijn ook de schaduwzijden van het stadsleven
voor het individu klassiek: ontworteling, vervreemding
jaargang 23 nr. 3 maart 2012 5