maartnummer van AdRem - Remonstrantse Broederschap

en vereenzaming. In de geschiedenis van de stedenbouw
zien we dan ook regelmatig anti-stedelijke bewegingen
opkomen. Zo mochten in Brabant de grote steden vooral
niet te groot worden. De rooms-katholieke parochie vormde
bovendien een belangrijk uitgangspunt bij de opbouw van
die steden. Een bekende stroming in de stedenbouw is die
van de tuinstadbeweging, in eerste instantie geëntameerd
door verlichte industriëlen, met Heyplaat (Rotterdam),
Heveadorp (Renkum) en het Lansink (Hengelo) als bekende
Nederlandse voorbeelden. Hiermee werd teruggegrepen op
vriendelijke, meer dorpse vormen. Daarbij bleef het meestal
niet bij de vorm: er werd nadrukkelijk ook geprobeerd een
eigen gemeenschapsleven te maken. En enige of meer sturing
van hogerhand was daarbij niet ongebruikelijk.
Gemeenschap in de stad Daarmee is een volgend
punt aan de orde: biedt de gangbare stad wel voldoende
mogelijkheden voor gemeenschapsvorming?
Steden zijn per definitie een melting pot van uiteenlopende
culturen. Er wordt wel eens gezegd dat hier een
belangrijke kracht van de eerste christengemeenten lag:
ze verenigden (naar Paulus): joden en heidenen, grieken
en romeinen, slaven en vrijen enz. Kortom: een smeltkroes
in het klein en een thuisbasis voor mensen die zich
verloren voelden in de (toen ook al) grote stad. In het
verlengde daarvan definieert de Vlaamse filosoof Mark
Heirman (‘beschavingen botsen niet’) beschaving als
een poging om meerdere culturen in een groter verband
samen te brengen. Culturen zijn dan groepen daarbinnen
met min of meer gelijke normen en waarden. Waarmee
we bij actuele debatten over migratie en inburgering
beland zijn. Ze zijn dus inherent aan het leven in steden
en niet te voorkomen. Nog sterker: idealiter vormt de
veelheid van culturen een sterke factor voor steden. Denk
bijvoorbeeld aan de instroom van hoogopgeleide buitenlandse
studenten en expats en laagopgeleide migranten
die zeer gemotiveerd zijn om zich op te werken.
In Curitiba zagen we al dat etnische groepen hun identiteit
in een grote stad kunnen beleven. Ook steden als
New York laten dat zien met hun ‘China Towns’ en ‘Little
Italy’s’. Het gaat echter fout als er sprake is van getto’s,
waar mensen niet meer kunnen ontsnappen uit een neerwaartse
spiraal van armoede, werkloosheid, verslaving en
geweld. Aan de andere kant van het spectrum zijn er dan
de ‘gated communities’ waar de rijken zich verschansen. In
dat geval is de stad ruimtelijk gesegregeerd. Begrijpelijk
dat mensen zich zorgen maken over de teloorgang van
6 adrem remonstrants maandblad
EEN ASPECt DAt ZoNDER
MEER CULtUURGEBoNDEN IS,
IS DE BEHoEftE AAN
PRIvACy EN RUSt.
het openbaar gebied (waar vroeger ook de kerken deel
van uitmaakten, zie de befaamde Nolli-kaart). Op een veel
grotere schaal kunnen we ons zorgen maken over de (on)
toegankelijkheid van het Fort Europa, de muur tussen
Mexico en de VS en tussen Oost- en West-Jeruzalem.
Het platteland van nu ligt dus niet meer zozeer in het
Groene Hart of de Achterhoek, maar ook in de Sahel en
in Anatolië.
De spanning tussen individu, culturele gemeenschappen
en de ontwikkeling van de informatietechnologie is het
thema van de (stads)socioloog Castells (afkomstig uit
Spanje, werkzaam op Berkeley). In ‘The Information Age’
signaleert hij een spanning tussen ‘het net’ en ‘het zelf’.
Met het eerste doelt hij – te kort samengevat – op de
‘space of flows’, waar steden en mensen een belangrijke
plaats proberen te veroveren in het wereldwijde netwerk
van informatiestromen. Met het tweede doelt hij op de
ruimte die er voor individuen en groepen is om zich met
een (afwijkende) cultuur te manifesteren. Ook daartoe
biedt de informatietechnologie nieuwe en ongekende
mogelijkheden. Beide ontwikkelingen hebben een grote
impact op het dagelijks werk van mensen, maar ook op de
positie van steden. Tot zover Castells.
De ideale stad De ideale moderne stad zoekt de balans.
Er is niet alleen ruimte voor individuele ontplooiing,
identiteit en privacy, maar ook voor culturele diversiteit.
En stad en platteland – die ‘van nature’ bij elkaar horen en
toch gescheiden zijn – vragen om een stedelijke politiek
met een ruime blik. Omdat de stad in onze dagen mondiaal
is geworden, is stedelijke politiek daarmee internationale
politiek. En daar horen burgers en buitenlui(!) zich
dan ook weer nadrukkelijk mee te (kunnen) bemoeien.
Wat zegt de bijbel hierover? Die sluit af met een stad
die uit de hemel neerdaalt (het nieuwe Jeruzalem) en
blijkbaar geen mensenwerk is. De stad is prachtig: glas
en goud schitteren de kijker van deze videoclip avant-lalettre
tegemoet. Die stad heeft maar liefst 12 poorten die
overdag altijd open zijn en bovendien ‘de nacht zal niet
meer zijn’. Een tempel is er ook niet meer, want God slaat
zijn tentje op onder de mensen en woont midden op het
marktplein, aan de rivier, onder de levensboom. De hof
keert terug in de stad. Die stad is onze bestemming. •
Verder lezen
• Jeb Brugman, Stad 2.0.
Hoe steden de wereld veranderen, 2009
• Mark Heirman, Beschavingen botsen niet,
in de tang tussen religie en cultuur, 2006
Eric Zinger
Adviseur duurzame stedelijke ontwikkeling
(ericzinger@kpnmail.nl)