VSH Press Pressfittingen en buizen - Warmteservice

16-8-2007
Pressen
TECHNISCHE DOCUMENTATIE
VSH Press Pressfittingen en buizen
Fittingen

Inleiding
VSH Flow Control is onderdeel van Aalberts Industries N.V. en biedt u een complete range
fittingen en appendages voor water-, gas-, CV- en koelinstallaties afgestemd op de wensen uit de
markt.
Samenwerking
VSH Flow Control in Nederland en België verzorgen tevens de verkoop en marketing van
producten van de zusterbedrijven, die allen tot de Aalberts Industries groep behoren.
Kwaliteit en innovatie
VSH is ISO 9001: 2000 gecertificeerd. De productontwikkeling van VSH en die van de
zusterbedrijven staan borg voor een perfecte kwaliteit en innovatie.
Technische specificaties
De technische specificaties zijn op basis van de huidige stand van zaken.
VSH en de zusterbedrijven behouden zich het recht voor zonder voorafgaande aankondiging
technische specificaties aan te passen. Aan de technische specificaties zoals in deze brochure
vermeldt kunnen geen rechten ontleend worden.
Marketing & Communicatie VSH Flow Control
VSH Flow Control VSH Flow Control N.V.
Kosmonaut 2 Vosveld 17a
NL-3824 MK Amersfoort B-2110 Wijnegem
Nederland België
+31 (0)33 450 38 80 +32 (0)3 326 34 26
+31 (0)33 450 38 99 +32 (0)3 326 34 28
info@vsh-flowcontrol.nl info@vsh-flowcontrol.be
www.vsh-flowcontrol.nl www.vsh-flowcontrol.be
1

Inhoudsopgave
Inleiding ___________________________________________________________________ 1
1 Algemeen ______________________________________________________________ 4
2 Toepassingsgebied ______________________________________________________ 6
2.1 VSH roestvaststalen pressfittingen en buizen_______________________________ 6
2.2 VSH staalverzinkte pressfittingen en buizen________________________________ 6
2.3 VSH koperen pressfittingen ____________________________________________ 7
3 Technische aspecten_____________________________________________________ 8
3.1 O-ringen ___________________________________________________________ 8
3.2 VSH Pressfittingen ___________________________________________________ 9
3.2.1 VSH roestvaststalen pressfittingen _____________________________________ 9
3.2.2 VSH staalverzinkte pressfittingen _____________________________________ 10
3.2.3 VSH koperen pressfittingen _________________________________________ 11
3.3 Buizen ____________________________________________________________ 11
3.3.1 AISI 316 (1.4401) Roestvaststalen buizen ______________________________ 11
3.3.2 Staalverzinkte buizen ______________________________________________ 13
3.3.3 Staalverzinkte buis met kunststof mantel _______________________________ 13
3.3.4 Koperen buizen ___________________________________________________ 14
3.4 Medium ___________________________________________________________ 16
3.4.1 Installatie met onderdelen van andere metalen __________________________ 16
4 Keuren________________________________________________________________ 17
4.1 Roestvaststalen VSH pressfittingen _____________________________________ 17
4.2 Roestvaststalen VSH pressfittingen voor GAS _____________________________ 17
4.3 Koperen VSH pressfittingen ___________________________________________ 17
4.4 Extra keuren _______________________________________________________ 17
5 Algemene installatie informatie ___________________________________________ 18
5.1 Additionele elektrische verwarming______________________________________ 18
5.2 (Hoofd) Potentiaal vereffening in woningen _______________________________ 18
5.3 Warmte uitzetting (Expansie in het leidingsysteem) _________________________ 18
5.3.1 Berekening van een expansiebeen/expansiebocht________________________ 20
5.4 Drukverlies ________________________________________________________ 22
5.4.1 Continue drukverliezen _____________________________________________ 22
5.4.2 Plaatselijke drukverliezen ___________________________________________ 25
5.5 Warmteverliezen ____________________________________________________ 26
5.6 Inbouw_______________________________________________________________ 28
5.6.1 Aanbevelingen ___________________________________________________ 28
5.6.2 Bevestiging ______________________________________________________ 29
5.6.3 Doorspoelen van de leidingen (alleen voor roestvast staal en koper) _________ 29
5.6.4 Test ____________________________________________________________ 30
6 Montage ______________________________________________________________ 31
6.1 Gereedschap_______________________________________________________ 31
6.2 Inkorten van de buis _________________________________________________ 32
6.2.1 RVS buizen ______________________________________________________ 32
6.2.2 VSH-C-staal buis__________________________________________________ 32
6.2.3 VSH-C-staal kunststofommanteld en ommantelde koperen buis (Wicu) _______ 32
6.2.4 Liaan buis (gecoate cv-buis) _________________________________________ 32
6.3 Ontbramen en kalibreren van de buis____________________________________ 32
2

6.4 Controle __________________________________________________________ 32
6.5 Insteekdiepte_______________________________________________________ 33
6.6 Montage __________________________________________________________ 33
6.7 Pressen___________________________________________________________ 34
6.8 Pressen van Gas installaties___________________________________________ 34
6.9 Buigen van de buis __________________________________________________ 35
6.10 Draadverbindingen __________________________________________________ 35
7 Bestekteksten VSH Presssysteem_________________________________________ 36
7.0 Bestektekst VSH Press systeem (Algemeen)______________________________ 36
7.1 Bestektekst VSH C-Press (Verzinkt staal) ________________________________ 36
7.2 Bestektekst VSH Cu-Press (Koper) _____________________________________ 37
7.3 Bestektekst VSH Cu-Press Gas (Koper)__________________________________ 37
7.4 Bestektekst VSH S-Press (RVS)________________________________________ 38
7.5 Bestektekst VSH S-Press Gas (RVS)____________________________________ 39
8 Garantieverklaring VSH Press Systeem ____________________________________ 40
3

1 Algemeen
VSH Press is een compleet leidingsysteem met pressfittingen en buizen in drie
materiaalsoorten: roestvast staal, staalverzinkt en koper.
Hiermee wordt een gas-, water- of luchtdichte verbinding tot stand gebracht.
VSH Press
Een van de belangrijkste voordelen van pressen is, dat bij deze verbindingsmethode de
leidingcomponenten zonder een warmtebron aan elkaar bevestigt worden. Hierdoor is het
niet meer noodzakelijk om dure verzekeringen af te sluiten en is de kans op brandschade
uitgesloten.
De kwaliteit van de verbinding komt door het gereedschap tot stand. Hierdoor wordt een
constante kwaliteit gegarandeerd. Tevens kan de verbinding visueel worden gecontroleerd.
De eenvoudige en snelle montage en de korte voorbereidingstijd dragen bij tot een
kostenbesparing.
Het VSH Press programma is niet systeemgebonden. Dat wil zeggen dat VSH
pressfittingen en buizen van een uitstekende en duurzame kwaliteit aanbiedt, maar dat u
zelf de vrijheid heeft om een compleet systeem dan wel losse onderdelen te gebruiken.
Uiteraard blijft onze garantie van kracht wanneer andere buizen gebruikt worden, mits die
aan onze eisen voldoen. We garanderen bovendien dat ons systeem met “M” type press
gereedschappen van onder meer Klauke, Rems en Novopress geïnstalleerd kan worden.
Voordelen:
• Niet systeemgebonden;
• Garantie op pressfittingen, indien toegepast op buizen die voldoen aan de door VSH
gestelde normen;
• Pressgereedschap van o.a. Klauke, Novopress en Rems mag worden gebruikt;
• Keuzevrijheid en flexibiliteit;
• Compleet programma fittingen t/m Ø 108 mm en buizen t/m Ø 108 mm;
• Kostenbesparend;
• Snelle installatietijd;
• KIWA voor drinkwater (roestvaststaal en koper), Gastec (koper gas), KVBG (koper gas)
specifiek voor België, Germanischer Lloyd (koper-water) voor scheepsbouw;
• Lage stromingsweerstand, laag geluidsniveau;
• Korte radius van de fittingen;
• Afdichting door speciale O-ring groef;
• Verhoogde warmteresistentie door EPDM O-ringen;
• O-ringen voorzien van een speciale coating, die het insteken vereenvoudigt en de kans
op beschadiging van de O-ring reduceert;
• Schroefdraaddelen met zeskantige sleutelvlakken.
4

De fittingen worden vervaardigd met de meest moderne machines. Een compleet
geautomatiseerd machinepark garandeert hoogwaardige en zekere kwaliteitsproducten.
Alle gelaste producten worden door middel van een vacuum-lekdetectie apparaat getest,
waardoor latere installatieproblemen vermeden worden.
Voordelen M-contour
• De opening van de fitting wordt bij de verpressing
loodrecht in de buiswand geperst. Hierdoor
ontstaat een naadloze overgang tussen fitting en
buis, waardoor indringen van vuil of stof in de
kraag van de fitting wordt verhinderd.
• De contourrand zorgt voor een additionele
mechanische zekerheid van de buis-fitting
verbinding.
• Bij het verpressen wordt van 3 zijden druk op de
dichting in de kraag uitgeoefend waardoor een
sterkere vervorming en dus een breed drukvlak op Afbeelding 1
de O-ring bereikt wordt (afb. 1).
• Doordat de O-ring aan het begin van de fitting is gepositioneerd, is deze goed te zien.
Controle op verschuiven of uitsteken van de O-ring is direct zichtbaar.
5

2 Toepassingsgebied
2.1 VSH roestvaststalen pressfittingen en buizen
Roestvaststalen pressfittingen en buizen worden voornamelijk toegepast in
drinkwaterinstallaties volgens de EU richtlijn 98, DIN 50930 (deel6) en met inachtneming
van DIN 1988.
Verdere toepassingsmogelijkheden zijn:
• Tapwaterinstallaties;
• CV-installaties;
• Water voor industriële toepassingen;
• Natte en droge bluswaterleidingen volgens DIN 1988 (deel 6);
• Installaties voor behandeld water zoals onthard water, deels of volledig ontzilt
water, gedistilleerd water, water met glycoltoevoegingen.
• Koelwaterinstallaties in gesloten en open systemen
- In de installatie mag het percentage van in water oplosbare chloridionen de
waarde van 250 mg/l niet overschrijden.
• Gasinstallaties
- Installaties voor brandbare gassen: aardgas en vloeibare gassen volgens
DVGW Arbeitsblatt G260 I/II.
- Installaties van gas- en vloeibare gasvoerende leidingen volgens DVGW-
Arbeitsblatt G600, DVGW-TRGI 86/96 en TRF 1996.
• Persluchtinstallaties: olievrij met EPDM o-ring; oliehoudend met Viton ® O-ring.
Lokale voorschriften dienen opgevolgd te worden
2.2 VSH staalverzinkte pressfittingen en buizen
Staalverzinkte pressfittingen en buizen worden hoofdzakelijk toegepast in centrale
verwarmingssystemen.
Verdere toepassingsmogelijkheden zijn:
• Koelwaterinstallaties zowel huishoudelijk als industrieel, in gesloten systemen;
• Persluchtinstallaties
- olievrije lucht met EPDM ring,
- oliehoudende lucht met Viton ® O-ring
• Installaties met warmtepompen;
• In combinatie met witte liaanbuis volgens DIN 2393(EN 10305-2).
6

2.3 VSH koperen pressfittingen
Koperen pressfittingen worden toegepast voor drinkwater- en gasinstallaties in combinatie
met koperen buis volgens EN 1057.
Verdere toepassingsmogelijkheden zijn:
• Koud en warmwater installaties
• Verwarmingsinstallaties (Pompen CV);
• Koelwaterinstallaties, in gesloten en open systemen;
• Stadsverwarming
• Persluchtinstallaties.
- droge en olievrije lucht met EPDM ring,
- oliehoudende lucht met Viton ® O-ring
• Zonne energie installaties*
• Stookolie installaties*
• Gasinstallaties*
*Hiervoor speciale O-ringen toepassen
Andere toepassingsmogelijkheden uitsluitend na schriftelijke toestemming onzerzijds
respectievelijk namens VSH gegeven.
7

3 Technische aspecten
3.1 O-ringen
De standaardfittingen voor water en CV zijn voorzien van EPDM O-ringen.
Het type O-ring dat gebruikt dient te worden is afhankelijk van de toepassing en het
medium. Daarom zijn de gas pressfittingen voorzien van (H)NBR O-ringen. Voor speciale
toepassingen zoals oliehoudende media of hoge temperaturen dient de Viton ® /FPM O-ring
te worden gemonteerd. Tabel 1 geeft een overzicht van de verschillende soorten O-ringen
met de daarbij behorende eigenschappen en toepassingen.
Materiaal Min./Max.
Temp.(°C)
Max.
kortstondige
Werktemp.(°C)
Max.
werkdruk
(bar)
Kleur Toepassingen
EPDM -20/+110 120 16 zwart Drinkwater-,geconditioneerd water-,
warmwater,circulatie-, bluswaterleidingen
enz. perslucht(olievrij). Synthetische olie
FPM
/ Viton ®
(chemisch geproduceerde olie)
-30/+180 230 16 groen Perslucht- , plantaardige olie- (olie uit noten
en planten), Minerale olie- (aardolie
producten waaronder stookolie),
Synthetische olie (chemisch geproduceerde
olie), vetten voor industr.toepassing-,
motorolie-, ozonbestendige installaties
HNBR -20/+70 5 geel Methaan en vloeibaar gas
verdeelinstallaties (in gasvormige toestand)
installaties voor perslucht, minerale oliën,
koolwaterstof-bevattende vloeistoffen en
oplosmiddelen
Installaties voor brandgassen:
Aardgas/natuurgas en vloeibare gassen
volgens DVGW Arbeitsblatt-G260 I/II en
G600 TRGI 86/96.Vloeibare gassen
volgens TRF(1996)
NBR -20/+70 1-5* geel Methaan en vloeibaar gas
verdeelinstallaties (in gasvormige toestand)
installaties voor perslucht, minerale oliën,
koolwaterstof-bevattende vloeistoffen en
oplosmiddelen
Installaties voor brandgassen:
Aardgas/natuurgas en vloeibare gassen
volgens DVGW TRGI 86/89.Vloeibare
gassen volgens TRF(1996)
VSH RVS Gas dient in gebouwen (met Hogere Thermische Belasting) en buiten gebouwen (zonder HTB)
als bovengrondse installatie van leidingen te worden geïnstalleerd (niet in de grond). HTB gedurende 30
min. bij 650°C en PN5/GT5.
VSH KOPER GAS dient in gebouwen (met Hogere Thermische Belasting) van max. 1 bar en buiten
gebouwen (zonder HTB) van max. 5 bar als bovengrondse installatie van leidingen te worden
geïnstalleerd. (niet in de grond) HTB gedurende 30 min.bij 650°C en PN5/PN1-GT1
Viton ® is een geregistreerd handelsmerk van DuPont Performance Elastomers.
Tabel 1
Naast de in tabel 1 genoemde toepassingen zijn de EPDM, FPM / Viton ® en de NBR Oringen
door VSH vrijgegeven voor de in tabel 2 genoemde media. Neemt u echter altijd
contact met ons op over of het medium ook in combinatie met het door u gebruikte type
pressfitting geschikt is.
8

EPDM FPM / Viton ® NBR
Argon gas (kamertemperatuur) Glycerol Zuurstof (gas) tot 38°C
Brak water Zuurstof (gas)>38°C
Butylene Glycol Stookolie
Demiwater Stoom max. 110°C
Diethylene Glycol
Ethylene Glycol
Gede-ioniseerd water
Gedestileerd water
Gezout water
Glycol
Kooldioxide
Koolstofdioxide
Koolstofvrij water
Mono Ethyleen
Nitro Glycol
Osmoze water
Propylene Glycol
Stikstof
Triethylene Glycol
Zuurstof (gas) tot 23°C
Tabel 2
3.2 VSH Pressfittingen
De keuze van de fitting is afhankelijk van de inbouwsituatie, het medium en de
gebruiksvoorschriften. In tabel 1 zijn de minimum en maximum waarden en diverse
toepassingsgebieden aangegeven. Toepassing van VSH Pressfittingen voor andere media
dan water, perslucht en gas dienen altijd vooraf te worden afgestemd.
Locale voorschriften dienen in acht genomen te worden.
Kenmerken van de Pressfittingen
Op Fitting
VSH
RVS
VSH
Afmeting
316L
DVGW
Type R…..
Afmeting
Omschrijving
…..S-Pr
EAN nr.
Art.nr VSH
Keur
aantal
Tabel 3
Op etiket
VSH
RVS GAS
Gele markering
GAS,GT5/PN5
VSH
Afmeting
316L
DVGW
Type R…..G
Afmeting
Omschrijving
…..S-Pr GAS
EAN nr.
Art.nr VSH
Keur
aantal
VSH
C-staal
Rood etiket
VSH Press
Galvanised
Type C…..
Afmeting
Omschrijving
…..C-Pr
EAN nr.
Art.nr VSH
Keur
aantal
VSH
Koper
RYW
Afmeting
KIWA
DVGW
Type ……
Afmeting
EAN nr.
Art.nr VSH
Keur
aantal
VSH
Koper GAS
Gele markering
GAS,GT1/PN5
RYW
Afmeting
DVGW
Gastec QA
Type ……
Afmeting
EAN nr.
Art.nr VSH
Keur
aantal
3.2.1 VSH roestvaststalen pressfittingen
VSH roestvaststalen pressfittingen zijn vervaardigd uit RVS 316L.Werkstoff 1.4401/1.4571,
en zijn standaard voorzien van een EPDM O-ring (Ethyleen Propyleen Dien Monomeer).
9

VSH RVS Gas pressfittingen zijn voorzien van een gele HNBR O-ring (Hoogwaardig
Acrylnitril Butadien Rubber)
De buiten- en binnen schroefdraden volgens EN 10226-1(DIN 2999), ISO 7/1. Voor de
afdichting bij de draadverbindingen dient hennep of andere materialen, die geen chloriden
bevatten, te worden gebruikt.
Tabel RVS materiaalsoorten
Materiaal
Nr. volgens
DIN 17007
Samenstelling
volgens DIN 17006
Andere
benaming
AISI Eigenschappen en
mogelijke toepassingen
1.4301 X 5 CrNi 18 10 304 Water en licht verontreinigd
afvalwater, voedingsmiddelen
en organische zuren,
algemeen bestendig tot ca
4,5 ph-waarde in chloride
arme schoonmaakmiddelen
1.4306 X 2 CrNi 19 11 304 L
1.4541 X 6 CrNiTi 18 10 V 2 A 321
1.4550 X 6 CrNiNb 18 10 347
1.4408 G X 5 CrNiMo 19 11 2 CF8M
(ASTM)
Roestvast gietstaal voor
appendages, pompen, vaten,
etc.
1.4401 X 5 CrNiMo 17 12 2 316 Hogere algemene
bestendigheid dan
bovenstaande groepen.
Toepassing in chemische
apparatenbouw,
waterzuiveringsinstallaties,
papier industrie, speciaal ook
bij hogere chloride
concentraties
1.4404 X 2 CrNiMo 17 13 2 V 4 A 316 L
1.4571 X 6 CrNiMoTi 17 12 2 316 Ti
1.4436 X 5 CrNiMo 17 13 3 316 Hogere bestendigheid dan
bovenstaande groepen met
betrekking tot niet oxiderende
zuren en chloride houdende
agressieve middelen
1.4435 X 2 CrNiMo 18 14 3 316 L
Tabel 4
3.2.2 VSH staalverzinkte pressfittingen
VSH staalverzinkte pressfittingen zijn vervaardigd uit Staal 34-2 en zijn door middel van
een galvanisch opgebrachte zinklaag met een dikte van 7-15µm tegen uitwendige corrosie
beschermd (ISO 2081) en zijn standaard voorzien van een EPDM O-ring (Ethyleen
Propyleen Dien Monomeer).
De buiten- en binnen schroefdraden volgens EN 10226-1(DIN 2999), ISO 7/1. Voor de
afdichting bij de draadverbindingen kan hennep, teflontape of Loctite worden gebruikt.
10

3.2.3 VSH koperen pressfittingen
VSH koperen pressfittingen zijn vervaardigd uit koper CU-DHP Werkstoff CW 024, brons
uit Werkstoff 2.109 en zijn standaard voorzien van een EPDM O-ring (Ethyleen Propyleen
Dien Monomeer).
VSH koperen GAS pressfittingen zijn voorzien van een gele NBR O-ring (Acrylnitril
Butadien Rubber)
De fittingen met een combinatie press / schroefdraad verbinding zijn vervaardigd uit brons.
De buiten schroefdraden zijn volgens BS 21/ISO 7 en binnen schroefdraden zijn volgens
BS 2779/ISO 228/1. Voor de afdichting bij de draadverbindingen kan hennep, PTFE
(Teflon) tape of een ander materiaal worden gebruikt.
Aansluitkoppelingen
Normaliter voorzien leveranciers van gas-, of verwarmingsapparaten en leveranciers van
appendages hun producten reeds met aansluitkoppelingen. Als pressaansluiting voor deze
meegeleverde koppelingen is meestal de halve aansluitkoppeling type G6360 voldoende.
Zowel koppeling G6340 (aan 2 zijden press) als halve aansluitkoppeling G6360 zijn DIN
3436 HTB gecertificeerd. (Hoger Thermisch Belastbaar)
Draadovergangen uit brons
Draadovergangen worden uit brons vervaardigd. Onderscheid dient gemaakt te worden
tussen brons uit stafmateriaal (recht deel) en gietbrons (T-stukken, muurplaten).
Onderzoekingen hebben uitgewezen dat pressfittingen uit gietbrons (zandbrons) minder
geschikt zijn voor toepassing bij gasinstallaties en wel om de volgende reden:
De structuur van gietbrons kan nooit zo dicht (homogeen) zijn als bij stafbrons of koper.
Het gevaar van poreusheid (luchtbellen die bij het gieten ontstaan) blijft ondanks een 100%
test altijd aanwezig. De mechanische belasting door het pressen versterkt dit gevaar nog
meer, daar de luchtbellen door het pressen zich kunnen openen. Als zekerheid hebben wij
daarom besloten geen gietbronsdelen in ons koper gas press assortiment op te nemen.
3.3 Buizen
3.3.1 AISI 316 (1.4401) Roestvaststalen buizen
VSH Press RVS buis is voor drinkwater installaties volgens DVGW/DIN, als ook DVGW-
Arbeitsblatt GW 541 getest en toegelaten. VSH Press RVS buis is ook toegelaten in gas
installaties binnen gebouwen (met Hogere Thermische Belasting, bij 30 min. bij 650°C en
PN5) en buiten gebouwen (zonder HTB) als bovengrondse installatie van de buizen.
De buiten- en binnenkant van de buis is metallisch blank, vrij van verkleuringen en zonder
residuen die corrosie zouden kunnen bevorderen. Tabel 5 geeft alle parameters van de
buizen.
Verhoogde eisen aan de maat toleranties en de lasnaaduitvoering worden door dubbele
testen zeker gesteld. Een verontreiniging gedurende het transport wordt door kappen aan
de uiteinden van de buis tegen gegaan. Duidelijk onder de norm volgens EU-richtlijn 98
blijft de grenswaarde voor een nikkelmigratie van < 0,02 mg/l.
11

Kenmerken toegestane roestvaststalen buizen
Materiaal X5CrNiMo 17 12 2 W.Nr.1.4401 volgens DIN-EN 10088
Voorschriften DIN 17455- Arbeitsblatt GW 541(2004) Reihe 2
Goedgekeurd door DVGW, SVGW, ETA, ÖVGW, BYGGFORSK, STF, PZH, SITAC, CSTBat
Soort
leidingsysteem
Elektrisch gelast in een door gas beschermde atmosfeer
Vermindering van Onschadelijke wervelstroom EDDY CURRENT volgens S.P.E. 1925
het las effect
Lasnaadverwijdering Binnen en buiten
Pijptrekken Volgens DIN 2463 D3/T3
Afwerking Uitgloeien in een beschermde atmosfeer
Textuur van het Mat zilverkleurig
oppervlak
Markering Continu met onwisbare inkt
Warmte
0,0166 mm/m bij ∆t = 1°K
uitzettingscoëfficiënt
Vloeigrens >205 N/mm
Minimale buigradius 3,5 x buitendiameter van de buis
Leveringswijze 6 meter lange buizen, aan beide zijden afgesloten met een beschermkap
Markering VSH Press(maat) Edelstahl/Stainless steel,
Sanitär/Sanitary,Gas,1.4401,k3W,DIN 17455, DVGW GW 541,Reg.nr DW-
7301BM5610,SVGW,ÖVGW,ETA,BYGGFORSK,STF,PZH,SITAC(nr) CSTBat,
Productie datum, Productie code
Tabel 5
DN Buiten Ø x D Tolerantie Binnen Ø Tolerantie Gewicht Waterinhoud
maat wanddikte (mm) Buiten Ø (mm) wanddikte (kg/m) (l/m)
12 15 x 1,0 ±0,10 13,0 ±0,10 0,333 0,113
15 18 x 1,0 ±0,10 16,0 ±0,10 0,410 0,201
20 22 x 1,2 ±0,11 19,6 ±0,10 0,624 0,302
25 28 x 1,2 ±0,14 25,6 ±0,10 0,790 0,514
32 35 x 1,5 ±0,18 32,0 ±0,10 1,240 0,804
40 42 x 1,5 ±0,21 39,0 ±0,10 1,503 1,194
50 54 x 1,5 ±0,27 51,0 ±0,10 1,972 2,042
65 76,1 x 2,0 ±0,38 72,1 ±0,15 3,550 4,080
80 88,9 x 2,0 ±0,44 84,9 ±0,15 4,150 5,660
100
Tabel 6
108 x 2,0 ±0,54 104,0 ±0,15 5,050 8,490
Brandbaarheid roestvaststalen buizen
De VSH roestvaststalen buizen zijn geclassificeerd als Klasse A, DIN 4102 (deel 1)
onbrandbaar.
Warmte-isolatie
Er geldt het volgende voorschrift voor warmte-isolatie in Nederland:
Koudwater leidingen moeten tegen condensvorming en verhitting worden beschermd
volgens de VEWIN werkbladen (NL). Het maximum toelaatbare in water oplosbare
chloridengehalte in de gebruikte isolatiematerialen is 0,05% (gewichtsbasis). Opmerking:
AS-kwaliteit isolatiematerialen voldoen ruimschoots aan deze eis.
In andere landen (met name Duitsland) gelden de volgende voorschriften:
Koudwaterleidingen dienen volgens DIN 1988, Deel 2 tegen condensvorming en
verwarming beschermt te worden.
Warmwaterleidingen moeten ter bescherming van energieverliezen volgens de wet ter
besparing van energie (EnEG) en de verwarmingsinstallatie voorschrift (HeizAnIV)
geïsoleerd worden.
12

De gebruikte isolatiematerialen mogen volgens DIN 1988, deel 7, een maximum
toelaatbare in water oplosbaren chloride ionen van 0,05% bevatten.
Isolatiematerialen met AS-kwaliteit (vergelijk ook AGI Q 135) vallen duidelijk onder deze
norm.
3.3.2 Staalverzinkte buizen
VSH Staalverzinkte precisiebuizen zijn dunwandige buizen volgens EN 10305-3 (voorheen
DIN 2394/NEN1982), vervaardigd een speciaal staal met een bijzonder laag
koolstofgehalte. Tegen uitwendige corrosie is VSH C-staalbuis door middel van een
zinklaag en een passiveer/chromatiseerlaag beschermd. Deze zinklaag (min.10 µm) wordt
thermisch opgebracht, waardoor een goede bescherming bereikt wordt.
Kenmerken toegestane staalverzinkte buizen
Materiaal Niet-gelegeerd ULC (Ultra Light Carbon) C-staal RSt 34-2 Werkst. Nr.
1.0034 volgens EN 10305-3
Uitwendige Ø tolerantie EN 10305-3/NEN 1982 (voorheen DIN 2394)
Treksterkte Minimaal 300 N/mm2
Rek Minimaal 50%
Minimale buigradius 2 x buitendiameter van de buis(tot -10°C)
Levering 6 meter lange buizen +/- 25 mm
Markering VSH Press (Maat) Galvanised, EN 10305-3, CSTBat, Productie datum
Tabel 7
Buiten Ø Wanddikte Tolerantie buiten Tolerantie Gewicht (kg/m) Waterinhoud
(mm) (mm) Ø (mm)
wanddikte (mm)
(l/m)
12 1,0 ± 0,12 ± 0,15 0,271 0,072
15 1,2 ± 0,12 ± 0,15 0,420 0,125
18 1,2 ± 0,12 ± 0,15 0,494 0,192
22 1,5 ± 0,15 ± 0,15 0,760 0,284
28 1,5 ± 0,15 ± 0,15 0,980 0,491
35 1,5 ± 0,20 ± 0,15 1,241 0,804
42 1,5 ± 0,20 ± 0,15 1,500 1,195
54 1,5 ± 0,30 ± 0,15 2,100 2,043
76,1 2,0 ± 0,35 ± 0,20 3,710
88,9 2,0 ± 0,40 ± 0,20 4,460
108
Tabel 8
2,0 ± 0,60 ± 0,20 5,310
Brandbaarheid staalverzinkte buizen
De VSH C-staal buizen zijn geclassificeerd als Klasse A, DIN 4102 (deel 1) onbrandbaar.
Warmte-isolatie
Er geldt het volgende voorschrift voor warmte-isolatie in Nederland:
Koudwaterleidingen moeten tegen condensvorming en verhitting worden beschermd
volgens de VEWIN werkbladen (NL).
In andere landen (met name Duitsland) gelden de volgende voorschriften:
Koudwaterleidingen dienen volgens DIN 1988, Deel 2 tegen condensvorming en
verwarming beschermt te worden.
Warmwaterleidingen moeten ter bescherming van energieverliezen volgens de wet ter
besparing van energie (EnEG) en de verwarmingsinstallatie voorschrift (HeizAnIV)
geïsoleerd worden.
3.3.3 Staalverzinkte buis met kunststof mantel
VSH C-staal buis met kunststof mantel kan in dezelfde toepassingsgebieden ingezet
worden als verzinkte C-Staalbuis. De kunststof mantel geeft een extra zekerheid tegen
uitwendige corrosie. De kunststof mantel is vervaardigd uit polypropyleen (PP).
13

De mantel heeft een gladde oppervlakte, een goede scheur- en slagvastheid. Om een
zekere pressverbinding te maken moet voor de montage van de fitting de kunststofmantel
van de buis met een stripper verwijderd worden tot de insteekdiepte van de betreffende
fitting. Hierdoor kan men een goede vaste pressverbinding maken. Dus nooit over de
mantel verpressen!
Deze buis is niet te verwarren met liaanbuis. Witte liaanbuis is een gelaste stalen
koudgetrokken CV buis, met een uitwendige tolerantie volgens DIN 2393(EN 10305-2)
gemaakt van materiaal RSt.34-2, en is uitwendig afgelakt in wit RAL 9010.
In de maten 15x1,5 en 22 x 1,5 is deze buis geschikt voor verpressen over de laklaag in
combinatie met C-pressfittingen.
Kenmerken toegestane staalverzinkte buis met kunststof mantel
Materiaal Niet-gelegeerd ULC (Ultra Light Carbon) C-staal RSt 34-2 Werkst. Nr.
1.0034 volgens EN 10305-3
Uitwendige Ø tolerantie EN 10305-3/NEN 1982 (voorheen DIN 2394)
Treksterkte Minimaal 300 N/mm2
Rek Minimaal 50%
Minimale buigradius 2,5 x buitendiameter van de buis(tot -10°C)
Materiaal PP Hoog verwarmd gestabiliseerde polypropyleen PP(B2) dikte ± 1mm
Dichting Water niet doorlatend
Warmtegeleidingsvermogen 0,22 W/mK
Thermische belasting 120°C duurbelasting
Kleur RAL 9001
Levering 6 meter lange buizen +/- 25 mm
Markering VSH Press (Maat) Galvanised-Polypropylene coated, EN 10305-3,
CSTBat, Productiedatum
Tabel 9
Buiten Ø
incl. mantel
(mm)
Buiten Ø
(mm)
Wanddikte
(mm)
Tolerantie
buiten Ø (mm)
Tolerantie
wanddikte
(mm)
Gewicht
(kg/m)
14 12 1,0 ± 0,12 ± 0,15 0,271 0,072
17 15 1,2 ± 0,12 ± 0,15 0,420 0,125
20 18 1,2 ± 0,12 ± 0,15 0,494 0,192
24 22 1,5 ± 0,15 ± 0,15 0,760 0,284
30 28 1,5 ± 0,15 ± 0,15 0,980 0,491
37 35 1,5 ± 0,20 ± 0,15 1,241 0,804
44 42 1,5 ± 0,20 ± 0,15 1,500 1,195
56 54 1,5 ± 0,30 ± 0,15 2,100 2,043
Tabel 10
Waterinhoud
(l/m)
Brandbaarheid staalverzinkte buizen met kunststofmantel
De VSH C-staal buizen met kunststofmantel zijn geclassificeerd als Klasse B2-, DIN 4102
(deel 1) brandbaar. Dat wil zeggen niet brandbaar, afdruipend. Metalen buizen met een
kunststofmantel tot 2 mm dikte worden bouwtechnisch in doorvoeren als niet brandbare
buizen behandeld.
3.3.4 Koperen buizen
Koperen buizen, die voor het VSH koper presssysteem toegepast mogen worden dienen
aan de KIWA BRL-K/760 EN 1057 R220(1 mm)/R250/R290 norm te voldoen. Zie hiervoor
tabel 11.
De koperen buis bij toepassing in gasinstallaties dient volgens de norm EN 1057-
R250/R290 te zijn.
EN 1057 - is de norm voor naadloze koperen en kopergelegeerde buizen voor drinkwater,
gas en verwarmingstoepassingen. Hierin wordt onderscheid gemaakt in zachte, halfharde
14

en harde buizen, zoals aangeduid door resp.R 220, R250 en R290. Deze waarden
refereren aan de treksterkte van de buis nl. 220 N/mm2, 250 N/mm² en 290 N/mm². Hoe
hoger de waarde des te harder is het materiaal.
De zacht koperen buis R 220 met een wanddikte van 1 mm (Wicu) is geschikt om samen
met koperen pressfittingen te toegepast te worden in (drink)water en C.V. installaties.
Kenmerken toegestane koperen buizen
Materiaal DHP-koper W.Nr. CW 024A volgens DIN EN 1412
Buiten Ø tolerantie Volgens EN 1057
Treksterkte R 220- zacht 220 N/mm2 (niet voor GAS)
R 250- halfhard 250 N/mm2
R 290- hard 290 N/mm2
Buigradius 3,5 x buitendiameter van de buis (tot -10°C)
Tabel 11
Buiten Ø
Wanddikte (mm)
(mm) 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0 1,1 1,2 1,5 2,0 2,5
12 R250 R220
15 R250 R220
R250
R290
18 R250
R290
22 R250 R250 R220
R290
28 R250 R290 R250
35 R250
R290
42 R250
R290
54 R250
R290
R290
R290
64 R250
R290
67 R250
R290
76,1 R250
R290
88,9 R250
R290
108 R250
R290
Voor meer informatie verwijzen wij naar de technische informatie van de buizenleverancier
Tabel 12
Warmte-isolatie
Voor warmte-isolatie geldt het volgende voorschrift:
Koudwater leidingen moeten tegen condensvorming en verhitting worden beschermd
volgens de VEWIN werkbladen (NL). Voor verdere informatie verwijzen wij naar
buisleverancier. Ter voorkoming van eventueel optredende spanningscorrosie dient men bij
toepassing van isolatiematerialen rekening te houden dat de isolatiematerialen geen
ammoniak of nitraat bestanddelen bevatten. Om het risico van eventueel optredende
spanningscorrosie te minimaliseren, kan, indien mogelijk, isolatiematerialen met een
dampdichtelaag toegepast worden. Materiaal zoals bijv. Densopaste of een
kunststofmantel tussen de buitenkant van de koperen buis en de isolatie zijn daarvoor een
optie. Verdere informatie met betrekking tot corrosie kunt u vinden op de website onder
Producten Fittingen Corrosie.
R290
R290
R290
15

Brandbaarheid van koperen buizen
Blank koperen buizen volgens EN 1057 zijn geclassificeerd als Klasse A, DIN 4102 (deel 1)
onbrandbaar
3.4 Medium
De keuze welk fitting- en/of O-ring materiaal geschikt is voor de toepassing is afhankelijk
van het medium dat er doorheen stroomt, de minimale en maximale werktemperatuur, de
druk, de omgeving, enz.
Gebruik voor andere vloeistoffen dan water, perslucht of gas is alleen toegestaan na
schriftelijke toestemming namens of door VSH gegeven.
3.4.1 Installatie met onderdelen van andere metalen
Roestvaststalen pressfittingen van VSH en AISI 316 roestvaststalen buizen kunnen zonder
problemen aan andere roestvaststalen en bronzen fittingen en armaturen worden
verbonden. Echter, een verbinding met een thermisch verzinkte, koolstofstalen of een
andere niet roestvaststalen fitting of armatuur kan leiden tot contactcorrosie. Dit kan
worden voorkomen door een armatuur of tussenstuk uit kunststof of brons van minstens 50
mm lengte te gebruiken (DIN1988, deel 7). Verdere informatie met betrekking tot corrosie
kunt u vinden op de website onder Producten Fittingen Corrosie.
In de onderstaande tabel zijn combinatiemogelijkheden aangegeven
Installatie Fittingen
Buismateriaal Koper Brons/Messing C-staal RVS
Koper Gesloten mogelijk mogelijk mogelijk mogelijk
Open mogelijk mogelijk Niet toegestaan mogelijk
C-staal Gesloten mogelijk mogelijk mogelijk mogelijk
Open Niet toegestaan Niet toegestaan Niet toegestaan Niet toegestaan
RVS Gesloten mogelijk mogelijk mogelijk mogelijk
Open mogelijk mogelijk Niet toegestaan mogelijk
Tabel 13
VSH en buizen
16

4 Keuren
4.1 Roestvaststalen VSH pressfittingen
VSH RVS pressfittingen zijn gekeurd en gecertificeerd volgens DVGW (werkblad W534) en
door KIWA.
4.2 Roestvaststalen VSH pressfittingen voor GAS
De VSH RVS pressfittingen voor GAS zijn gekeurd en gecertificeerd volgens DVGW
(werkblad VP614). Druk klasse PN5, GT5.
4.3 Koperen VSH pressfittingen
De koperen VSH pressfittingen zijn gecertificeerd volgens KIWA (water) en de
pressfittingen voor gas volgens GASTEC (gas), en volgens het Belgische gaskeur KVBG-
NBN D51-003 en Lastenboek KVBG 2001/02 (12 -28 mm).
Germanischer Lloyd voor scheepvaart toepassingen (water).
4.4 Extra keuren
Vele internationale keuren zijn van toepassing op de producten en worden u op verzoek
beschikbaar gesteld. Hieronder vindt u een overzicht.
17

5 Algemene installatie informatie
5.1 Additionele elektrische verwarming
De VSH RVS , C-staal en koperen pressfitting systemen mogen in combinatie met
additionele elektrische verwarming (bijv. thermalint) toegepast worden.
Bij VSH RVS Press dient zeker te zijn dat er geen langdurige temperatuur verhoging aan
de binnenzijde van de buis van meer dan 60°C zal plaatsvinden. Kortstondig is een
temperatuur van 70°C bij bijvoorbeeld thermische desinfectie wel toegestaan (max.1 uur
per dag).
In verband met ontoelaatbare drukverhogingen in de leidingen door het opwarmen, mogen
afgesloten leidingen niet verwarmd worden. Veiligheidskleppen kunnen in het
leidingsysteem als zekerheid worden ingebouwd.
5.2 (Hoofd) Potentiaal vereffening in woningen
Voor alle elektrisch voerende leidingen dient volgens de voorschriften een
potentiaalvereffening plaats te vinden. De verantwoordelijkheid voor de aansluiting ligt bij
de installateur.
VSH RVS- en blanke koperen buis volgens EN 1057/R250-R290 in combinatie met de
fittingen zijn volgens de voorschriften als elektrisch voerende leidingsystemen te
kenmerken en dienen in de hoofdpotentiaalvereffening meegenomen te worden. VSH Cstaal
met en zonder kunststofmantel zijn geen elektrisch voerende leidingsystemen en
worden niet in de hoofdpotentiaalvereffening meegenomen. VSH C staal kan dus ook niet
voor de additionele potentiaalvereffening (bijv. in de badkamer) toegepast worden.
5.3 Warmte uitzetting (Expansie in het leidingsysteem)
De lengte van leidingen verandert vanwege thermische verschillen die optreden in
installaties. De mate van verandering is afhankelijk van de materiaalsoort van de buis.
Kleine lengteveranderingen kunnen door de “elasticiteit” van het leidingnet worden
opgevangen. Bij grotere lengteveranderingen is het nodig dat er maatregelen worden
getroffen. Bijvoorbeeld door lengte compensatoren te installeren en/of door glij- en
vastpunt beugels te gebruiken of expansie benen of –bochten in het leidingsysteem te
integreren. De compensatielengte kan worden berekend door, voorafgaande aan de
installatie, de lengteveranderingen in het leidingnet te berekenen.
De vergelijking om lengteveranderingen te berekenen is als volgt: ∆L= L x α x ∆t
∆L = totale lengte verandering (mm)
L = lengte van het betreffende stuk buis (m)
α = lineaire uitzettingscoëfficiënt
∆t = temperatuurverschil (°K)
voor roestvaststalen buizen α = 0,0166 mm/mK
voor staalverzinkte buizen α = 0,0120 mm/mK
voor koperen buizen α = 0,0170 mm/mK
18

Om het berekenen te vergemakkelijken geven de onderstaande tabellen diverse lineaire
uitzettingswaarden aan.
L (m) ∆t (°K)
10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
1 0,17 0,33 0,50 0,66 0,83 1,00 1,16 1,33 1,49 1,66
2 0,33 0,66 1,00 1,33 1,66 1,99 2,32 2,66 2,99 3,32
3 0,50 1,00 1,49 1,99 2,49 2,99 3,49 3,98 4,48 4,98
4 0,66 1,33 1,99 2,66 3,32 3,98 4,65 5,31 5,98 6,64
5 0,83 1,66 2,49 3,32 4,15 4,98 5,81 6,64 7,47 8,30
6 1,00 1,99 2,99 3,98 4,98 5,98 6,97 7,97 8,96 9,96
7 1,16 2,32 3,49 4,65 5,81 6,97 8,13 9,30 10,46 11,62
8 1,33 2,66 3,98 5,31 6,64 7,97 9,30 10,62 11,95 13,28
9 1,49 2,99 4,48 5,98 7,47 8,96 10,46 11,95 13,45 14,94
10 1,66 3,32 4,98 6,64 8,30 9,96 11,62 13,28 14,94 16,60
12 1,99 3,98 5,98 7,97 9,96 11,95 13,94 15,94 17,93 19,92
14 2,32 4,65 6,97 9,30 11,62 13,94 16,27 18,59 20,92 23,24
16 2,66 5,31 7,97 10,62 13,28 15,94 18,59 21,25 23,90 26,56
18 2,99 5,98 8,96 11,95 14,94 17,93 20,92 23,90 26,89 29,88
20 3,32 6,64 9,96 13,28 16,60 19,92 23,24 26,56 29,88 33,20
Tabel 14: ∆L = totale lengte verandering (mm) voor roestvaststaal
L (m) ∆t (°K)
10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
1 0,12 0,24 0,36 0,48 0,60 0,72 0,84 0,96 1,08 1,20
2 0,24 0,48 0,72 0,96 1,20 1,44 1,68 1,92 2,16 2,40
3 0,36 0,72 1,08 1,44 1,80 2,16 2,52 2,88 3,24 3,60
4 0,48 0,96 1,44 1,92 2,40 2,88 3,36 3,84 4,32 4,80
5 0,60 1,20 1,80 2,40 3,00 3,60 4,20 4,80 5,40 6,00
6 0,72 1,44 2,16 2,88 3,60 4,32 5,04 5,76 6,48 7,20
7 0,84 1,68 2,52 3,36 4,20 5,04 5,88 6,72 7,56 8,40
8 0,96 1,92 2,88 3,84 4,80 5,76 6,72 7,68 8,64 9,60
9 1,08 2,16 3,24 4,32 5,40 6,48 7,56 8,64 9,72 10,80
10 1,20 2,40 3,60 4,80 6,00 7,20 8,40 9,60 10,80 12,00
12 1,44 2,88 4,32 5,76 7,20 8,64 10,08 11,52 12,96 14,40
14 1,68 3,36 5,04 6,72 8,40 10,08 11,76 13,44 15,12 16,80
16 1,92 3,84 5,76 7,68 9,60 11,52 13,44 15,36 17,28 19,20
18 2,16 4,32 6,48 8,64 10,80 12,96 15,12 17,28 19,44 21,60
20 2,40 4,80 7,20 9,60 12,00 14,40 16,80 19,20 21,60 24,00
Tabel 15: ∆L = totale lengte verandering (mm) voor c-staal
L (m) ∆t (°K)
10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
1 0.17 0.34 0.51 0.68 0.85 1.02 1.19 1.36 1.53 1.70
2 0.34 0.68 1.02 1.36 1.70 2.04 2.38 2.72 3.06 3.40
3 0.51 1.02 1.53 2.04 2.55 3.06 3.57 4.08 4.59 5.10
4 0.68 1.36 2.04 2.72 3.40 4.08 4.76 5.44 6.12 6.80
5 0.85 1.70 2.55 3.40 4.25 5.10 5.95 6.80 7.65 8.50
6 1.02 2.04 3.06 4.08 5.10 6.12 7.14 8.16 9.18 10.20
7 1.19 2.38 3.57 4.76 5.95 7.14 8.33 9.52 10.71 11.90
8 1.36 2.72 4.08 5.44 6.80 8.16 9.52 10.88 12.24 13.60
9 1.53 3.06 4.59 6.12 7.65 9.18 10.71 12.24 13.77 15.30
10 1.70 3.40 5.10 6.80 8.50 10.20 11.90 13.60 15.30 17.00
12 2.04 4.08 6.12 8.16 10.20 12.24 14.28 16.32 18.36 20.40
14 2.38 4.76 7.14 9.52 11.90 14.28 16.66 19.04 21.42 23.80
16 2.72 5.44 8.16 10.88 13.60 16.32 19.04 21.76 24.48 27.20
18 3.06 6.12 9.18 12.24 15.30 18.36 21.42 24.48 27.54 30.60
20 3.40 6.80 10.20 13.60 17.00 20.40 23.80 27.20 30.60 34.00
Tabel 16: ∆L = totale lengte verandering (mm) voor koper
19

5.3.1 Berekening van een expansiebeen/expansiebocht
Afbeelding 2 Afbeelding 3 Afbeelding 4
Niet altijd kan men erop vertrouwen dat de lengteveranderingen, veroorzaakt door warmte,
kunnen worden gecompenseerd door de verschillende richtingsveranderingen. Het is vaak
nodig dat er compensatoren, expansiebochten of -benen worden geïnstalleerd.
De formule waarmee de geometrie van een expansiebocht wordt berekend (in mm) is als
volgt:
Bd = k x √de x ∆L
Bd = totale lengte expansiebeen in mm
k = materiaal constante : VSH RVS buis , C-Staal buis= 45 ; koperen buis = 35
de = buitendiameter van de toegepaste buis (mm)
∆L = de te compenseren lengteverandering (mm)
Minimum lengte Bd van expansiestuk (mm)
Lengteverandering (∆L) in mm
Grafiek 1: Nomogram (voor roestvaststaal) voor de berekening van de situaties volgens afbeelding 2 en 3
20

Het nomogram in grafiek 1 maakt een snelle en
nauwkeurige berekening mogelijk van de
(Bd) waarde (afbeelding 2 en 3) als functie van het type
buis en de te compenseren axiale uitzetting (∆L). In grafiek
2 zijn de waarden (Lb) voor afbeelding 4 te berekenen.
Analytische berekening
Onderstaand is een voorbeeld gegeven van een
analytische berekening:
Een roestvaststalen leidingnet met een doorsnede van 22
mm en een lengte van 16 meter.
Het aangenomen temperatuurverschil is 60°K.
Toepassing van de formule voor de berekening van de uitzetting geeft:
∆L = 16 x 0,0166 x 60 = 15,936
Zonder de berekening uit te voeren zou het resultaat met behulp van interpolatie van de
data uit tabel 11 hetzelfde geweest zijn. De benodigde lengte van het compensatiestuk kan
met behulp van de afbeelding 2 en 3 afgeleid worden uit de uizetting van het betreffende
gedeelte van het leidingnet.
Met behulp van het nomogram in grafiek 1 is het resultaat ca.840 mm
De analytische berekening is als volgt:
Bd = 45 x √22 x 15,936 = 842,58 mm
De berekende waarde voor de expansiebocht moet, zoals ook kan worden gezien in
afbeelding 4, gehalveerd worden in het geval van een Ώ-vormige uitzettingskoppeling
omdat het namelijk twee expansiebenen zijn.
In de praktijk mag de waarde Bd echter niet precies door twee gedeeld worden en is de
juiste waarde:
Ofwel:
Lb = 25 x √22 x 15,936 = 468,1 mm
Lb = Bd / 1,8 = 842,58 / 1,8 = 468,1 mm
Aan de hand van grafiek 2 volgt een waarde Lb van ca. 468 mm.
Afbeelding 4
21

Minimum lengte Lb van expansiestuk (mm)
Zoals ook blijkt uit afbeelding 2-4 is een juiste compensatie van de lengteverandering ook
afhankelijk van een bepaalde configuratie van de buisbevestigingen, zoals beugels en
vastpuntbevestigingen.
Er mogen nooit buisbevestigingen gemonteerd worden, die een vastpunt veroorzaken in de
nabijheid van een buisverbinding. Ook dient men erop te letten dat de glijpunten zodanig
gepositioneerd worden dat zij zich niet als een vastpunt gaan gedragen. In geval van
rechte buisstukken zonder expansielussen e.d. mag slechts één vastpunt bevestiging
worden toegepast om mogelijke vervormingen te voorkomen. Het wordt aanbevolen dit
vastpunt zo veel mogelijk in het midden van een recht stuk buis te plaatsen. Op deze
manier wordt een eventuele lengteverandering in beide richtingen verdeeld en wordt de
benodigde uitzettingslengte gehalveerd. Het is een algemene regel dat de beugels ook
voorzien zijn van een rubberen inlage zodat mogelijke geluiden en vibraties worden
gedempt en de spanningen beter worden opgevangen.
5.4 Drukverlies
Lengteverandering (∆L) in mm
Grafiek 2: Nomogram (voor roestvaststaal) voor de berekening van de situaties volgens afbeelding 4
Elk door een leidingnet stromende vloeistof ondervindt hinder van continue en plaatselijke
weerstanden, de zogenaamde drukverliezen. Allereerst is er een verschil tussen continue
en plaatselijke drukverliezen. De weerstand ten gevolge van voornamelijk wrijving met de
buiswand in een recht stuk buis is de continue stromingsweerstand.
Plaatselijke drukverliezen worden echter veroorzaakt door de stromingsweerstand op een
aantal plaatsen van het circulatie systeem, zoals een verandering van de inwendige
diameter, een aftakking of een bocht etc.
5.4.1 Continue drukverliezen
Om de totale weerstand tegen de vloeistofstroom in een recht stuk leidingbuis met een
gegeven lengte te berekenen moet eerst de weerstand per lengte-eenheid van de
leidingbuis bekend zijn. Deze waarde kan daarna vermenigvuldigd worden met de lengte
van het systeem.
Men kan deze waarde bepalen met de desbetreffende wiskundige formules.
Een ieder die in detail met deze formules wil werken verwijzen wij naar de vakliteratuur.
22

Voor berekeningen ten behoeve van de gangbare installaties kan het vraagstuk door
middel van de daarbij behorende grafieken worden opgelost (grafiek 3). Met behulp van
deze eenvoudige en snelle methode kunnen de waardes van het drukverlies per lengteeenheid
R en de snelheid (in m/s) voor een gegeven waterstroom worden bepaald.
Debiet (l/h)
80°C warm water
R (mm WS/m) = Drukverlies per lengte gemeten in mm waterkolom (mbar) p.mtr
R (pa/m) = Drukverlies per lengte in pascal per meter
Grafiek 3
23

Als (R) is bepaald en de lengte van het netwerk (effectief of equivalent) bekend is, kan men
de totale drukval over het betreffende gedeelte uitrekenen. Grafiek 3 heeft betrekking op
water met een temperatuur van 80°C. Uiteraard is (R) afhankelijk van de temperatuur en
moet dan ook gecorrigeerd worden. Het is natuurlijk mogelijk meerdere nomogrammen te
maken voor de verschillende optredende temperaturen en stroomsnelheden. Net zoals de
temperatuur een invloed heeft, hebben ook eventuele chemische watertoevoegingen
(antivriesmiddelen, enz.) een invloed op de (R) waarde en moet daarvoor worden
gecorrigeerd. Het is onhandig om heel veel nomogrammen, elk voor een andere
temperatuur, te gebruiken. Hiertoe kan dan ook beter grafiek 4 gebruikt worden.
Correctiefactor (Kc)
Grafiek 4
Vloeistoftemperatuur (°C)
In grafiek 4 is de correctiefactor (Kc) voor de stromingsweerstand (R) weergegeven als
functie van de werkelijke temperatuur. Een numeriek voorbeeld verduidelijkt het gebruik
van de grafiek.
Als we een debiet van 700 liter/uur hebben een buis van 22 x 1,2 mm, dan zien we bij
80°C watertemperatuur een (R) waarde van 27 WS/m (± 270 Pa/m).
Stel dat we de (R) waarde bij een watertemperatuur van 40°C willen berekenen. We
moeten dan eerst de (R) waarde bij deze temperatuur vinden en daarna deze waarde
vermenigvuldigen met de correctiecoëfficiënt (Kc) bij een temperatuur van 40°C.
Ofwel :
R = (27/0,82) x 0,89 = 29,3 mm WS/m (29,3 mbar/m)
24

5.4.2 Plaatselijke drukverliezen
Zoals is uitgelegd in de introductie van deze paragraaf, zijn plaatselijke drukvallen de
weerstanden tegen de vloeistofstroming die door o.a. richting- en doorsnede veranderingen
en aftakkingen worden veroorzaakt. Er zijn in het algemeen twee manieren waarmee deze
weerstanden kunnen worden berekend:
De directe analytische methode en de methode van equivalente lengtes.
Directe analytische methode
Een plaatselijk drukverlies wordt berekend met de volgende formule:
∆PL = ∑ξ x v 2 x γ/2g
∆PL = verandering drukverlies
v = vloeistofstroomsnelheid (m/s)
g = gravitatie constante (m/s2)
γ = soortelijk gewicht van de vloeistof (kg/m3)
ξ = coëfficiënt afhankelijk van de geometrie van het gedeelte van het buissysteem
Tabel 17a geeft de (ξ) waardes voor alle verschillende typen fittingen. Deze waarden zijn
berekend voor een stroomsnelheid van het water van 0,7 m/s. We kunnen aannemen dat
(ξ) constant is voor de stroomsnelheden die normaal zijn in installaties voor huishoudelijk
gebruik of andere toepassingen. Het is verder een feit dat (ξ) nauwelijks varieert als functie
van het Reynolds-getal bij de normaal optredende snelheden.
Ø 15 – 54 mm
ξ Direkt analytische methode
15 0,90 0,40 0,30 0, 30 0,25 0,50 0,70 0,90 1,80
18 1,10 0,50 0,40 0,40 0,30 0,65 0,90 1,10 2,30
22 1,40 0,60 0,50 0,50 0,40 0,80 1,20 1,40 2,80
28 1,90 0,90 0,60 0,60 0,50 1,10 1,50 1,90 3,80
35 2,50 1,20 0,80 0,80 0,70 1,50 2,10 2,50 5,00
42 3,10 1,40 1,00 1,00 0,90 1,80 2,60 3,10 6,20
54 4,00 1,80 1,30 1,30 1,10 2,30 3,30 4,00 8,00
Ø 76,1 – 88,9 – 108 mm
ξ Direkt analytische methode
76,1 6,10 2,80 1,90 2,40 0,50 4,70 6,10 7,10 14,20
88,9 7,80 3,60 2,40 3,00 0,60 6,00 7,80 9,00 18,00
108 10,60 4,90 3,30 4,10 0,80 8,20 10,60 12,30 24,60
Tabel 17a
De equivalente lengte methode
Deze methode veronderstelt dat het plaatselijke drukverlies verrekend kan worden als een
equivalente lengtevermeerdering van een recht buissysteem met dezelfde binnendiameter.
Het uiteindelijke resultaat is een drukval die gelijk is aan de werkelijke drukval. In andere
woorden: de feitelijke lengte van het leidingsysteem wordt vermeerderd met alle
equivalente lengtes van de individuele koppelingen (uit tabel 17b). Deze effectieve lengte
wordt dan vermenigvuldigd met de drukval met lengte-eenheid (R) om de totale drukval in
het systeem uit te kunnen rekenen. De nauwkeurigheid van deze methode, hoewel snel, is
iets minder.
25

Ø 15 – 54 mm
1,5 0,7 0,5 0,5 0,4 0,9 1,3 1,5 3,0m
Ø 76,1 – 88,9 – 108 mm
1,3 0,6 0,4 0,5 0,1 1,0 1,3 1,5 3,0m
Tabel 17b
5.5 Warmteverliezen
Net zoals alle andere typen buizen van kunststof of metaal moeten ook bij de VSH buizen
de noodzakelijke maatregelen worden genomen om het warmteverlies te beperken. Wij
verwijzen dan ook verder naar de geldende voorschriften voor de minimale warmte isolatie
en de installatienormen. In de grafieken 5, 6, 7 en 8 worden de lineaire warmteverliezen
weergegeven als functie van diameter en het temperatuurverschil. Dit temperatuurverschil
is het verschil tussen de temperatuur van de vloeistof binnen het buissysteem en de
omgevingsluchttemperatuur. Dit geldt voor ongeïsoleerde leidingen die tegen de muren of
wanden van het gebouw zijn aangelegd.
Lineair warmteverlies van VSH rvs buis Lineair warmteverlies van koperen buis
Warmteverlies (W/mtr) Warmteverlies (W/mtr)
Grafiek 5 Grafiek 6
Lineair warmteverlies C-staal buis
Lineair warmteverlies van VSH C-Staal
kunststof ommantelde buis
Warmteverlies (W/mtr) Warmteverlies (W/mtr)
Grafiek 7 Grafiek 8
26

Max. Debiet
Qs [ L/s ]
Tabel 18 geeft het drukverlies R in de buis als functie van het debiet Q en de
stroomsnelheid, voor een vloeistoftemperatuur van 10°C voor RVS (DVGW-werkblad
GW541 -2004 (Reihe 2), met een wandruwheid (k) van 0,0015 mm.
De waarden uit deze tabel kunnen tevens als leidraad voor C-staal en koper buis genomen
worden.
15 x 1,0 mm 18 x 1,0 mm 22 x 1,2 mm 28 x 1,2 mm 35 x 1,5 mm 42 x 1,5 mm 54 x 1,5 mm 76 x 2,0 mm 88 x 2,0 mm 108 x 2,0 mm
R [ mbar/m ]
v [ m/s ]
R [ mbar/m ]
v [ m/s ]
R [ mbar/m ]
v [ m/s ]
R [ mbar/m ]
v [ m/s ]
Max. Debiet
Qs [ L/s ]
R [ mbar/m ]
v [ m/s ]
0,05 2,2 0,4 0,8 0,2 0,3 0,2 0,1 0,1 0,2 0,3 0,2 0,1 0,2 0,0 0,1 1 0,1 0,2 0,1 0,2 0,0 0,1
0,10 7,3 0,8 2,7 0,5 1,0 0,3 0,3 0,2 0,4 1,1 0,5 0,4 0,3 0,1 0,2 2 0,4 0,5 0,2 0,4 0,1 0,2
0,15 14,8 1,1 5,5 0,7 1,9 0,5 0,7 0,3 0,6 2,3 0,7 0,9 0,5 0,3 0,3 3 0,8 0,7 0,4 0,5 0,1 0,4
0,20 24,5 1,5 9,1 1,0 3,3 0,6 1,1 0,4 0,8 3,8 1,0 1,5 0,7 0,5 0,4 4 1,4 1,0 0,6 0,7 0,2 0,5
0,25 36,2 1,9 13,5 1,2 4,8 0,8 1,6 0,5 1,0 5,7 1,2 2,2 0,8 0,7 0,5 5 2,0 1,2 0,9 0,9 0,4 0,6
0,30 49,9 2,3 18,5 1,6 6,5 1,0 2,1 0,6 1,2 7,8 1,5 3,1 1,0 0,9 0,6 6 2,8 1,5 1,3 1,1 0,5 0,7
0,35 65,8 2,8 24,3 1,7 8,6 1,1 2,8 0,7 1,4 10,3 1,7 4,0 1,2 1,2 0,7 7 3,7 1,7 1,7 1,2 0,6 0,8
0,40 83,1 3,0 30,8 2,0 10,8 1,3 3,5 0,8 1,6 13,1 2,0 5,1 1,3 1,6 0,8 8 4,7 2,0 2,2 1,4 0,8 0,9
0,45 102,4 3,4 37,9 2,2 13,4 1,4 4,4 0,9 1,8 16,2 2,2 6,3 1,5 1,9 0,9 9 5,9 2,2 2,7 1,6 1,0 1,1
0,50 123,8 3,8 45,7 2,5 16,0 1,5 5,3 1,0 2,0 19,5 2,5 7,6 1,7 2,3 1,0 10 7,1 2,5 3,2 1,8 1,2 1,2
0,55 146,5 4,1 54,1 2,7 19,0 1,8 6,2 1,1 2,2 23,1 2,7 9,0 1,8 2,6 1,1 11 8,4 2,7 3,8 1,9 1,4 1,3
0,60 171,1 4,5 63,2 3,0 22,2 1,9 7,3 1,2 2,4 27,0 3,0 10,5 2,0 3,1 1,2 12 9,9 2,9 4,5 2,1 1,7 1,4
0,65 197,5 4,9 72,9 3,2 25,5 2,1 8,3 1,3 2,6 31,2 3,2 12,1 2,2 3,6 1,3 13 11,4 3,2 5,2 2,3 2,0 1,5
0,70 225,5 5,3 83,2 3,5 29,1 2,2 9,5 1,4 2,8 35,7 3,5 13,8 2,3 4,1 1,4 14 13,0 3,4 5,9 2,5 2,2 1,7
0,75 94,1 3,7 33,0 2,4 10,8 1,5 3,0 40,4 3,7 15,6 2,5 4,6 1,5 15 14,8 3,7 6,7 2,7 2,5 1,8
0,80 105,6 4,0 37,0 2,5 12,0 1,6 3,2 45,3 4,0 17,5 2,7 5,2 1,6 16 16,6 3,9 7,5 2,8 2,8 1,9
0,85 117,6 4,2 41,2 2,7 13,5 1,7 3,4 50,6 4,2 19,5 2,8 5,8 1,7 17 18,5 4,2 8,4 3,0 3,2 2,0
0,90 130,3 4,5 45,6 2,9 14,8 1,8 3,6 56,1 4,5 21,6 3,0 6,5 1,8 18 20,6 4,4 9,3 3,2 3,5 2,1
0,95 143,6 4,7 50,3 3,0 15,4 1,9 3,8 61,8 4,7 23,8 3,2 7,1 1,9 19 22,7 4,7 10,3 3,4 3,9 2,2
1,00 157,4 5,0 55,1 3,2 17,9 2,0 4,0 67,8 5,0 26,2 3,3 7,7 2,0 20 24,9 4,9 11,3 3,5 4,3 2,4
1,05 60,1 3,3 19,6 2,1 4,2 74,1 5,2 28,6 3,5 8,4 2,1 21 27,2 5,1 12,4 3,7 4,6 2,5
1,10 65,3 3,5 21,2 2,2 4,4 31,0 3,7 9,2 2,2 22 13,4 3,9 5,1 2,6
1,15 70,7 3,7 23,0 2,3 4,6 33,6 3,9 10,0 2,3 23 14,6 4,1 5,5 2,7
1,20 76,3 3,8 24,8 2,4 4,8 36,3 4,0 10,8 2,4 24 15,7 4,2 5,9 2,8
1,25 82,1 4,0 26,7 2,5 5,0 39,1 4,2 11,6 2,5 25 17,0 4,4 6,4 3,0
1,30 86,1 4,1 28,6 2,6 5,2 42,0 4,4 12,5 2,6 26 18,2 4,6 6,8 3,1
1,35 94,2 4,3 30,7 2,8 5,4 44,9 4,5 13,3 2,8 27 19,6 4,8 7,3 3,2
1,40 100,8 4,5 32,7 2,9 5,6 48,0 4,7 14,2 2,9 28 20,9 5,0 7,8 3,3
1,45 107,1 4,6 34,8 3,0 5,8 51,1 4,9 15,0 3,0 29 22,2 5,1 8,4 3,4
1,50 113,9 4,8 37,0 3,1 6,0 54,4 5,0 16,1 3,1 30 8,9 3,5
1,55 120,8 4,9 39,2 3,2 6,2 17,1 3,2 31 9,5 3,7
1,60 127,9 5,1 41,5 3,3 6,4 18,0 3,3 32 10,0 3,8
1,65 43,8 3,4 6,6 19,1 3,4 33 10,6 3,9
1,70 46,3 3,5 6,8 20,2 3,5 34 11,1 4,0
1,75 48,7 3,6 7,0 21,3 3,6 35 12,3 4,2
1,80 51,2 3,7 7,2 22,3 3,7 36 12,9 4,3
1,85 53,8 3,8 7,4 23,5 3,8 37 13,6 4,4
1,90 56,5 3,9 7,6 24,7 3,9 38 14,3 4,6
1,95 59,3 4,0 7,8 25,9 4,0 39 15,0 4,7
2,00 62,0 4,1 8,0 27,0 4,1 40 15,7 4,8
2,05 64,8 4,2 8,2 28,3 4,2 41 16,4 4,9
2,10 67,6 4,3 8,4 29,6 4,3 42 17,1 5,0
2,15 70,5 4,4 8,6 30,9 4,4 43 17,9 5,2
2,20 73,5 4,5 8,8 32,2 4,5 44
2,25 76,5 4,6 9,0 33,5 4,6 45
2,30 79,6 4,7 9,2 34,9 4,7 46
2,35 82,8 4,8 9,4 36,3 4,8 47
2,40 86,0 4,9 9,6 37,6 4,9 48
2,45 89,2 5,0 9,8 39,2 5,0 49
2,50 92,5 5,1 10,0 40,6 5,1 50
Tabel 18
R [ mbar/m ]
v [ m/s ]
R [ mbar/m ]
v [ m/s ]
Max. Debiet
Qs [ L/s ]
R [ mbar/m ]
v [ m/s ]
R [ mbar/m ]
v [ m/s ]
R [ mbar/m ]
v [ m/s ]
27

5.6 Inbouw
5.6.1 Aanbevelingen
In moderne installaties worden de leidingen, om esthetische en praktische redenen, nog
slechts zelden direct zichtbaar gemonteerd, alleen in bijruimtes zoals in de kelder of garage
worden leidingen nog zichtbaar geïnstalleerd. Montage van leidingen in de muur of vloer
vereist enige voorzorgsmaatregelen die in de afbeeldingen 5 en 6 worden samengevat.
De volgende systemen mogen in de wand of in de vloer worden weggewerkt:
• VSH RVS press systeem zonder corrosiebeschermende maatregelen.*
• VSH C-staal met kunststof ommanteling (fittingen dienen tegen corrosie beschermd
te worden)
• VSH koper met corrosie bescherming (bijv. mantelbuis)
* Tegen materialen die vochtig en chloridehoudend zijn, dient de RVS leidingen
beschermd te worden
Belangrijk: Leidingen voor water, die weggewerkt worden in de vloer of wand, dienen altijd
voorzien te zijn van een mantel om een scheiding tussen leiding en bouwwerk te
bewerkstelligen. (i.v.m. bijv. geluidsoverdracht)
Afbeelding 5 Afbeelding 6
Afbeelding 5 laat in dwarsdoorsnede zien hoe een buis in de wand is ingebouwd. Zoals te
zien is, moeten de buizen en fittingen omhuld zijn door een elastische en flexibele laag die
de installatie volledig van het bouwwerk isoleert en direct contact voorkomt. Een effectieve
manier hiervoor zijn de normaal gebruikte leidingisolaties (glaswol of schuim). Tegelijkertijd
zijn deze mantels warmte-isolerend.
Ook van buizen die in vloeren, dekvloeren en zelfs zwevende vloeren, zijn geïnstalleerd
moeten de horizontale gedeeltes van de buisleiding met een mantel worden geïsoleerd, zie
ook afbeelding 5. De doorvoer in de vloer moet voorzien zijn van een geschikte elastische
afdichting die voorkomt dat de buis door eventuele uitzetting in contact komt met het
cement, zie afbeelding 6.
Afbeelding 7 laat een klassieke situatie zien van een aftakking van een stijgleiding. In dit
geval dient men erop toe te zien, dat er geen spanning op de aftakking kan ontstaan.
Indien men isolatiemateriaal toepast wijzen wij nogmaals op het feit dat bij RVS geen
diffusie van chloridionen toegestaan is. Bij koper moet vermeden worden dat
28

omgevingsstoffen, zoals ammoniak of nitriet, door het isolatiemateriaal kunnen indringen of
in het isolatiemateriaal aanwezig zijn.
Afbeelding 7
Ø buis (mm) Beugelafstand
15 x 1,0 1,25
18 x 1,0 1,50
22 x 1,2 2,00
28 x 1,2 2,25
35 x 1,5 2,75
42 x 1,5 3,00
54 x 1,5 3,50
64 x 1,5 4,25
67 x 1,5 4,25
76,1 x 2,0 4,25
88,9 x 2,0 4,75
108 x 2,0
Tabel 19
5,00
5.6.2 Bevestiging
Verticale buisgedeeltes
De verticale buisgedeeltes en de uitzettingscompensatie in algemene zin zijn al eerder
behandeld.
Horizontale buisgedeeltes
Een verdeelnet heeft gewoonlijk veel horizontale stukken aan plafond of in de muur. Voor
het rangschikken en bevestigen is het belangrijk de grootste vrije afstanden te bepalen,
zodat de horizontale stukken geen ongebruikelijke buigingen ondervinden (zie tabel 19)
Het toepassen van de genoemde afstanden tussen de bevestigingspunten is op zich niet
genoeg om te voldoen aan de technische voorschriften. Ook moet de warmte-uitzetting op
een juiste manier worden gecompenseerd in horizontale stukken. Het kan daarom ook
voorkomen dat de afstanden bijgesteld moeten worden.
Bij de bevestiging van buizen dient men op het volgende te letten:
De draagkracht van de bevestigingen moet voldoende zijn om het gewicht van de buis
(incl. medium) te kunnen dragen, en dienen ook lengteveranderingen en torsiekrachten te
kunnen opvangen. Op grond hiervan moeten vastpunt- en glijpunt bevestigingen op de
juiste manier geïnstalleerd worden. Bevestigingen mogen principieel alleen op rechte
buisstukken gemonteerd worden. Montage op fittingen is niet toegestaan.
5.6.3 Doorspoelen van de leidingen (alleen voor roestvast staal en koper)
Het is belangrijk dat tijdens het installeren alle voorzorgsmaatregelen worden getroffen om
ervoor te zorgen dat de binnenkant van de buizen niet vervuild wordt door bijvoorbeeld
stof, aarde, olie, vet, enz. Het moet dan ook vermeden worden dat aan het eind van de
werkdag de leidingstukken open blijven liggen; de erbij horende einddeksels moeten er
altijd op teruggezet worden (bij RVS) Lappen, papier, hout, enz. zijn vaak oorzaken van
vervuiling en mogen niet als hulpmiddelen gebruikt worden tijdens de installatie. De VSH
buizen zijn vrij van fabricage residuen.
Het is hierdoor (materiaalkeuze, bescherming en manier van aanleveren) voldoende om
het leidingnetwerk met water door te spoelen.
29

De installatievoorschriften, zoals DW (Drinkwater Wet) en werkbladen, moeten gevolgd
worden. Behalve in uitzonderingsgevallen is een spoeling met een desinfecterende stof
niet noodzakelijk. Zoals reeds eerder is vermeld, zijn de VSH RVS buizen volledig geschikt
voor drinkwater. Als een krachtige spoelbeurt met water waaraan desinfecterende stoffen
zijn toegevoegd toch noodzakelijk mocht zijn, moet ervoor gezorgd worden dat er geen
chloride aan de binnenkant van de buizen achterblijft. Na zo´n spoelbeurt ruim met schoon
water spoelen.
5.6.4 Test
Zoals al eerder vermeld, is het tegenwoordig gebruikelijk dat de leidingen en fittingen in de
muur of vloer weggewerkt worden.
Een test van de installatie is daarom altijd noodzakelijk voordat de installatie wordt
ingebouwd en weggewerkt. Het doel van de inspectie is tweeledig: testen dat koppelingen
niet lekken en visueel vaststellen dat het pressen van de fittingen volgens de voorschriften
is uitgevoerd.
U wordt verzocht de desbetreffende installatievoorschriften, DW en werkbladen
nauwlettend te volgen.
30

6 Montage
6.1 Gereedschap
Voor het verpressen van de verbinding moet een daarvoor bestemde pressmachine
gebruikt worden. Dit gereedschap is te verkrijgen als accumachine (12 V) of als
netspanningmachine (230 V). Afbeelding 8 geeft een voorbeeld van een accumachine. Een
voor die bepaalde buisdiameter geschikte pressbek,- element of –ketting type M(KSP)
moet worden gebruikt, zodat een perfect sluitende verbinding tot stand wordt gebracht, zie
afbeelding 9.
Afbeelding 8 Afbeelding 9: voor en na het pressen Afbeelding 10
Afbeelding 9 laat een dwarsdoorsnede van het profiel zien, zowel voor als na het pressen.
Alle fittingen van het VSH systeem met diameters van 12 mm tot en
met 108 mm kunnen met beide beschikbare typen pressmachines
geïnstalleerd worden.
Uiteraard moet de pressbek, -element of -ketting die past bij de te
installeren buisdiameter in de machine worden gezet. Bij buisdiameters
van 42 mm tot en met 108 mm zijn presskettingen en/of
presselementen (afb. 11) en eventueel een speciale adapter nodig.
VSH garandeert een goede verpressing bij correct gebruik van de
gereedschappen. De door VSH toegelaten gereedschappen zijn terug te vinden in het
document “Toegelaten Pressgereedschappen”, welke ook beschikbaar is gesteld op de
Internetsite onder producten Fittingen Pressen Toegelaten Pressgereedschappen.
Deel 1 Fittingen
Periodiek onderhoud van bekken en machines is vereist. Hierbij dienen de
gebruiksaanwijzingen en onderhoudsinstructies van de leverancier opgevolgd te worden.
Als richtlijn geldt dat persmachines elk halfjaar of na 2500 persbewegingen moeten worden
gecontroleerd (als deze binnen een halfjaar plaatsvinden); persbekken/-kettingen moeten
jaarlijks worden gecontroleerd.
De service centra van Klauke, Novopress en Rems kunnen dit voor u regelen.
Het service centrum van Klauke:
Het service centrum van Novopress :
H.K.Electric B.V. Huyg Metaal B.V.
De Stegen 7 Damsluisweg 44a
5321 JZ Hedel 1332 ED Almere
Tel. +31 (0)73 5997599 Tel. +31 (0)36 5496620
Nederland Nederland
Afbeelding 11
31

6.2 Inkorten van de buis
6.2.1 RVS buizen
Buizen kunnen op lengte gesneden worden met een
pijpsnijder (afb. 12), of met een fijntandige hand- of
elektrisch aangedreven zaag. De gereedschappen moeten
geschikt zijn voor het buismateriaal. Het op maat snijden
met behulp van een slijptol, een oliegekoelde zaag met
grove tanden of een autogeen lasapparaat is NIET
toegestaan. Deze methodes kunnen namelijk de
metaalstructuur veranderen door ongecontroleerde,
plaatselijke warmteontwikkeling. Dit zou corrosie kunnen Afbeelding 12
veroorzaken. Om corrosie te vermijden dient de buis volledig afgesneden te worden en
mogen niet volledig doorgesneden buizen niet van de buis af gebroken worden.
6.2.2 VSH-C-staal buis
Na het uitmeten kan de buis met een pijpsnijder of fijntandige hand- of elektrisch
aangedreven zaag afgekort worden.
6.2.3 VSH-C-staal kunststofommanteld en ommantelde koperen buis (Wicu)
Voor een zekere verbinding van de pressfittingen moet voor de montage van de
pressfittingen de kunststofmantel met een stripper tot de insteekdiepte verwijderd worden.
Een gewaarborgde verbinding wordt alleen bereikt als de volledige insteekdiepte wordt
aangehouden.
6.2.4 Liaan buis (gecoate cv-buis)
Bij liaanbuis kan zonder problemen over de coating worden verpresst.
6.3 Ontbramen en kalibreren van de buis
Als de buis op de juiste lengte is afgesneden moet het
snijvlak van de buis van binnen en van buiten zorgvuldig
ontbraamd worden (afb. 13). De verwijdering van
eventuele bramen voorkomt dat de O-ring beschadigd
wordt tijdens het monteren van de buis in de pressfitting.
Met een fijne vijl goed ontbramen. Alle losse spaanders of
slijpresten moeten beslist van de buis verwijderd worden.
De buiseinden dienen radiaal en gelijkmatig rond te zijn. Afbeelding 13
In het bijzonder bij koperenbuis volgens DIN EN 1057(R
220) bijv. Wicubuis dienen de buiseinden voor het verpressen gekalibreerd te zijn. Een
goed hulpmiddel hierbij kan een steunhuls zijn.
6.4 Controle
De aanwezigheid van een O-ring in de pressfitting moet vóór montage zijn vastgesteld.
Verder moet zowel de buis als de fitting gecontroleerd worden op vuil of metaal deeltjes.
Eventuele aanwezige deeltjes dienen verwijderd te worden.
32

6.5 Insteekdiepte
Om zeker te zijn van een betrouwbare en vakkundige
pressing moet voor het installeren de vereiste
insteekdiepte op de buis afgetekend worden (tabel 20,
afb. 14 en 15). Uitsluitend als de installatie volgens de
voorschriften wordt uitgevoerd, kan een bedrijfszekere
koppeling met een voldoende trekvastheid worden
bereikt. Na het pressen moet de aangebrachte markering
op de buis nog zichtbaar zijn!
Deel 1 Fittingen
6.6 Montage
Insteekdiepte Min.
afstand
Minimale buislengte
Ø (mm) A (mm) dmin
(mm)
2xA + min(mm)
RVS C-staal Koper RVS
C-staal
Koper
RVS C-staal Koper
12 17 17 17 10 44 44 44
15 20 20 20 10 50 50 50
18 20 20 20 10 50 50 50
22 21 21 21 10 52 52 52
28 23 23 23 10 56 56 56
35 26 26 26 10 62 62 62
42 30 30 30 20 80 80 80
54 35 35 35 20 90 90 90
64 50 30 130
67 50 30 130
76,1 52,5 55 50 40 145 150 140
88,9 60 64 62 50 170 178 174
108
Tabel 20
74 78 67,5 50 198 206 185
Afbeelding 14
Afbeelding 15
Voordat het pressen kan beginnen worden de beide delen
in elkaar gezet, waarbij de buis gelijktijdig licht gedraaid
en in de lengterichting in de fitting gedrukt wordt (afb. 16).
De markering moet nog zichtbaar zijn! Bij fittingen zonder
stootrand (zoals een mof) moet de buis tenminste tot de
aangegeven insteekdiepte ingeschoven worden (tabel
20). Scheef inbrengen van de buis in de fitting kan een
beschadiging van de O-ring tot gevolg hebben. Vanwege
Afbeelding 16
de maattoleranties van de buis kan het soms zijn dat de
buis en de fitting moeilijk samen te voegen zijn. De O-ring kan dan ingesmeerd worden met
een glijmiddel (zoals zeep of water). Olie of vet mag daarentegen nooit als glijmiddel
worden gebruikt. Let op! Er mag geen glijmiddel worden gebruikt bij S-press O-ringen.
Deze O-ringen zijn namelijk gepoederd. Om de installatietijd te verkorten is het gebruikelijk
eerst een aantal verbindingen in elkaar te zetten en deze vervolgens te pressen. Dit
voorkomt onnodig uitwisselen van pressbekken. Het markeren van de maat (A) is ook
nodig om te kunnen controleren of tijdens het pressen van de verschillende verbindingen
de buis niet uit de fitting wordt gedrukt. Het is ook belangrijk te controleren of er voldoende
installatieruimte is voordat begonnen wordt met het uiteindelijke pressen van de
koppelingen.
33

In tabel 21 zijn de minimale afstanden gegeven voor de benodigde installatieruimte en voor
een correct gebruik van de pressmachines. De maten zijn voor veel voorkomende situaties
gegeven en deze zijn in onderstaande afbeeldingen schematisch afgebeeld.
Afbeelding 17 Afbeelding 18 Afbeelding 19
Buiten Ø Afb. 17 Afb.18 Afb.19
mm a b a b c d Buisafstand tot muur
12-15 56 20 75 25 28 131 40 mm
18 60 20 75 25 28 131 40 mm
22 65 25 80 31 35 150 40 mm
28 75 25 80 31 35 150 60 mm
35 75 30 80 31 44 170 70 mm
42 140/115* 60/75* 140/115* 60/75* 75 265 70 mm
54 140/120* 60/85* 140/120* 60/85* 85 290 70 mm
64 145* 110* 145* 100* 100 345 70 mm
67 145* 110* 145* 100* 100 345 70 mm
76,1 140* 110* 165* 115* 115 395 80 mm
88,9 150* 120* 185* 125* 125 435 90 mm
108 170* 140* 200* 135* 135 470 100 mm
* = met kettingen
Tabel 21
6.7 Pressen
• Pressbek controleren op verontreinigingen en eventueel schoonmaken.
• Pressmachine naar behoren instellen en controleren op het functioneren.
• Gebruiksaanwijzing volgen.
• Pressmachine regelmatig schoonmaken en onderhouden; houdt hierbij ook rekening
met het aantal pressings waarna geolied moet worden (zie gereedschap).
• De juiste pressbek gebruiken.
• Het profiel van de bek goed om de pressfitting plaatsen.
• De pressgang niet onderbreken, maar volledig voltooien.
De toegelaten machines en bekken of kettingen zijn terug te vinden in het document
“Toegelaten Pressgereedschappen”, welke ook beschikbaar is gesteld op de Internetsite
onder producten Fittingen Pressen Toegelaten Pressgereedschappen.
6.8 Pressen van Gas installaties
VSH RVS gas en KOPER gas zijn geschikt voor gassen rubriek 2 en 3 gasfamilie
(natuurlijke- en vloeibare gassen) volgens DVGW Werkblad G 260 en worden binnen
gebouwen met (HTB) en buiten gebouwen (zonder HTB) als bovengrondse leidingen
geïnstalleerd.
VSH RVS en KOPER gas zijn gecertificeerd en gekeurd volgens DVGW Werkblad VP614.
34

Koper gas is gecertificeerd door Gastec en door KVBG (Ø 12 t/m 28 mm).
Bij nieuwe installaties is het aan te bevelen om geen combinatie tussen koper en RVS toe
te passen. Aansluitingen aan gasappendages en aansluitingen uit messing, brons,kunnen
met gas gekeurde fittingen of flenzen geïnstalleerd worden. Bij renovatie of reparatie moet
vastgesteld worden dat de buizen volgens DIN-EN Normen zijn, een onbeschadigde
buitenkant bezitten en niet geverfd of voorzien zijn van kerven.
Koper gas pressfittingen mogen NIET toegepast worden in combinatie met zachtkoperen
buis EN 1057/R220.
Verder dient men de lokale voorschriften in acht te nemen.
Advies:
• Gasleidingen geel markeren, om verwisseling te voorkomen
• Buizen tegen mechanische beschadigingen beschermen
• Testen volgens de voorschriften
• Instorten boven de betonbewapening
• Bedrijfstemperatuur: -20°C tot +70°C
6.9 Buigen van de buis
Klei
Voor het buigen van een buis dient men de gebruikelijke handbediende, hydraulische of
elektrisch aangedreven buiggereedschappen te gebruiken. Deze zijn uitgerust met
passende buigsegmenten per buisdiameter. De toepasbaarheid van het buiggereedschap
wordt aangegeven door de fabrikant van deze apparatuur.
VSH RVS, C-staal en koperen buis volgens DIN EN 1057 zijn koud buigbaar.
Men mag de buis absoluut nooit buigen onder verhitting; dit in verband met mogelijke
corrosieschade! Een kleinere buigradius moet worden vermeden.
Het is aanbevolen en algemeen geaccepteerd dat een buigradius groter of gelijk moet zijn
dan:
Voor RVS en koperenbuis (EN 1057) geldt: Rmin = 3,5 x D
Voor C-Staal geld (EN 1057) geldt: Rmin = 2,0 x D
Voor C-Staal met kunststofmantel (EN 1057) geldt: Rmin = 2,5 x D
Een kleinere buigradius is niet toegestaan.
6.10 Draadverbindingen
Het assortiment VSH pressfittingen bevat een reeks artikelen met binnen- en buitendraad.
Voor de schroefdraadafdichting kan men teflon gebruiken of een vloeibare pakking
(Loctite), die voorzien is van een door Kiwa afgegeven ATA attest. Bij RVS pressfittingen
met draad mogen geen afdichtingen worden toegepast die chloride bevatten. Teflonband
mag in combinatie met RVS niet worden toegepast. Bij C-staal en koper kan Teflon zonder
problemen worden gebruikt.
35

7 Bestekteksten VSH Presssysteem
7.0 Bestektekst VSH Press systeem (Algemeen)
Aanleg leidingsysteem.
1. Verbindingswijze
Persfitting. Verpressing dient te geschieden met een door VSH Flow Control
goedgekeurd type presstang en pressbek. De complete, actuele gereedschapslijst
wordt gepubliceerd op www.vsh.nl
2. Bevestigingswijze
Beugelen volgens locale voorschriften. Informatie op www.vsh.nl
Er dient rekening te worden gehouden met expansie van de leidingen. Informatie op
www.vsh.nl
3. Toepassing
Toepassing afhankelijk van medium en materiaal
Toepassing C-Press Cu-Press Cu-Press
Gas
S-Press S-Press
Gas
Drinkwater - + - + -
Verwarming, open
systeem
- + - + -
Verwarming, gesloten
systeem
+ + - + -
Gas - - + - +*
* Voor S-Press Gas zijn nog geen keuringseisen beschikbaar
4. Verwerking
- Afkorten buis met daartoe geëigend gereedschap;
- Ontbramen en kalibreren van binnen- en buitenkant van de buiseinden;
- Controle op vervuiling en aanwezigheid van de juiste o-ring;
- Insteekdiepte aftekenen;
- Buis in de fitting steken tot aan de aftekenstreep. Gebruik hierbij geen vet of
toevoegingen;
- Pressen met daarvoor geëigend en goedgekeurd gereedschap;
- Afpersen.
7.1 Bestektekst VSH C-Press (Verzinkt staal)
0. Toepassing
CV-systemen / Perslucht / Koeling
Werkdruk: max 16 Bar
Temperatuur: max 110°C (Viton: max 180°C)
1. Materiaal
Fabrikaat: VSH
Merktekens: rode sticker met tekst: VSH Press galvanized
Materiaal: Staal, verzinkt
Buis: volgens EN10305-3 / NEN1982 (zie voorschriften VSH Flow Control)
36

2. O-ringen
Standaard: EPDM (Standaard CV)
Los leverbaar: Viton (Speciale toepassingen)
Leak Before Pressed functie (t/m 54 mm)
3. Afmetingen
12-15-18-22-28-35-42-54-76,1-88,9-108 mm
4. Uitvoering
Verpressen met M-Profiel pressbek of -ketting
Volgens voorschriften VSH Flow Control
5. Garantie
10 jaar na oplevering
7.2 Bestektekst VSH Cu-Press (Koper)
0. Toepassing
Drinkwater / CV-systemen / Perslucht / Koeling / Zonne-energie
Werkdruk: max 16 Bar
Temperatuur: max 110°C (Viton: max 180°C)
1. Materiaal
Fabrikaat: VSH
Merktekens: Ingeslagen tekst RYW-KIWA-DVGW
Materiaal: Koper, brons
Buis: volgens KIWA BRL-K/760 (EN 1057) (zie voorschriften VSH Flow Control)
2. O-ringen
Standaard: EPDM (Standaard)
Los leverbaar: Viton (Speciale toepassingen)
Leak Before Pressed functie (t/m 54 mm)
3. Afmetingen
12-15-18-22-28-35-42-54-64-67-76,1-88,9-108 mm
4. Uitvoering
Verpressen met M-Profiel pressbek of -ketting
Volgens voorschriften VSH Flow Control
5. Keurmerken
Kiwa keur; Germanischer Lloyd, DNV
6. Garantie
10 jaar na oplevering
7.3 Bestektekst VSH Cu-Press Gas (Koper)
0. Toepassing
Gasleidingen
Werkdruk: max 5 Bar
Temperatuur: max 70°C
37

1. Materiaal
Fabrikaat: VSH
Merktekens: Gele markering Gas / GT1/PN5. Ingeslagen tekst RYW-DVGW-Gastec Qa
Materiaal: Koper, brons
Buis: volgens EN10305-3 / NEN1982 (zie voorschriften VSH Flow Control)
2. O-ringen
NBR
3. Afmetingen
15-18-22-28-35-42-54 mm
4. Uitvoering
Verpressen met M-Profiel pressbek of -ketting
Volgens voorschriften VSH Flow Control
5. Keurmerken
Gastec Qa; KVBG-NBN D51-2001-02 (12-28 mm)
6. Garantie
10 jaar na oplevering
7.4 Bestektekst VSH S-Press (RVS)
0. Toepassing
CV-systemen / Drinkwater / Perslucht / Koeling / industriële toepassingen
Werkdruk: max 16 Bar
Temperatuur: max 110°C (Viton: max 180°C)
1. Materiaal
Fabrikaat: VSH
Merktekens: Lasermarkering: VSH DVGW 316L
Materiaal: Roestvaststaal 316L
Buis: volgens DIN 17455-werkblad W541 (zie voorschriften VSH Flow Control)
2. O-ringen
Standaard: EPDM (Standaard)
Los leverbaar: Viton (Speciale toepassingen)
Leak Before Pressed functie (t/m 54 mm)
3. Afmetingen
15-18-22-28-35-42-54-76,1-88,9-108 mm
4. Uitvoering
Verpressen met M-Profiel-pressbek of -ketting
Volgens voorschriften VSH Flow Control
5. Keurmerken
Kiwa keur; DVGW keur
6. Garantie
10 jaar na oplevering
38

7.5 Bestektekst VSH S-Press Gas (RVS)
0. Toepassing
Gasleidingen
Werkdruk: max 5 Bar
Temperatuur: max 70°C
1. Materiaal
Fabrikaat: VSH
Merktekens: Gele markering Gas / GT5/PN5. Lasermarkering: VSH 316L DVGW
Materiaal: Roestvaststaal 316L
Buis: volgens DIN 17455-werkblad W541 (zie voorschriften VSH Flow Control)
2. O-ringen
HNBR
3. Afmetingen
15-18-22-28-35-42-54 mm
4. Uitvoering
Verpressen met M-Profiel pressbek of -ketting
Volgens voorschriften VSH Flow Control
5. Keurmerken
DVGW keur
6. Garantie
10 jaar na oplevering
39

8 Garantieverklaring VSH Press Systeem
1.1
De garantieverklaring VSH Press Systeem is op aanvraag verkrijgbaar.
40