hoofdstuk 1 - Basisboek Kwalitatief Onderzoek - Noordhoff Uitgevers

Attenderende
begrippen
© Noordhoff Uitgevers bv
Zoeklichttheorie
tische notie impliceert dat naarmate er meer contact is tussen
onderscheiden categorieën van personen, dat contact ook meer
zal worden gewaardeerd door de betrokkenen.
Een theorie kan bij kwalitatief onderzoek van belang zijn als
achterliggend verklaringskader of als zoeklichttheorie, waarmee
je verschijnselen kunt interpreteren en verklaren. Als je gebruik
maakt van een bepaalde theorie of theoretische notie, dan wordt
het fenomeen dat je wilt bestuderen op een bepaalde wijze belicht.
De gebeurtenissen, bijvoorbeeld in een voetbalstadion of
tijdens een popconcert of in een koor, interpreteer en verklaar je
in termen van die zoeklichttheorie. Als je een voetbalwedstrijd
ziet als een economische transactie waar de spelers als acteurs
aan het werk zijn en de toeschouwers waar voor hun geld willen,
kom je tot geheel andere uitspraken dan wanneer je voetbal als
‘oorlog’ percipieert of als een ‘ontmoetingsplaats’. Wanneer je
een koor percipieert als een ‘huwelijksmarkt’ kom je tot heel andere
uitspraken dan wanneer je het ziet als een ‘vorm van vrijetijdsbesteding’.
Je moet met die theoretische achtergronden wel terughoudend
zijn en zo veel mogelijk je onderzoekslocatie open en onbevangen
betreden. Je moet zien te voorkomen dat je niet allerlei bestaande
theoretische paden opnieuw betreedt of steeds dezelfde theoretische
stokpaardjes berijdt, zonder tot verdere inzichten te komen.
Wanneer bepaalde aspecten van een verschijnsel worden belicht
of misschien zelfs overbelicht, bestaat de kans dat aspecten die
belangrijk zijn voor een adequate interpretatie van dat fenomeen
worden onderbelicht.
Ook als er geen geschikte zoektheorie bestaat, is het toch raadzaam
vooraf een strategie te bedenken met de stappen die je concreet
gaat nemen om een bepaald fenomeen te verklaren. Bij
casus 3 is de onderzoeker geïnteresseerd in de ontwikkeling van
verslavingsgedrag. Hoewel je natuurlijk onbevangen de ‘drugscene’
betreedt, is het toch verstandig van tevoren na te denken
over en te anticiperen op factoren die een rol zouden kunnen
spelen bij de interpretatie en verklaring van dat fenomeen. We
spreken in dit verband van attenderende begrippen. We bedoelen
daarmee begrippen die richtinggevend kunnen zijn bij het onderzoek.
Door gebruik te maken van dergelijke ‘wegwijzers’ op
grond van oriëntatie en literatuuronderzoek, verzamel je wellicht
sneller en efficiënter relevante informatie. Bij casus 3 zouden
attenderende begrippen kunnen zijn ‘sociale’, ‘financiële’,
‘educatieve’ en ‘facility’-hulpbronnen.
Als er vooraf weinig informatie is, of wanneer er tegenstrijdige
informatie is, kun je kwalitatief onderzoek doen juist om dit soort
attenderende begrippen te ontdekken en te ontwikkelen. Je kunt
§1.6 Attenderende begrippen en zoeklichttheorie
43