Catalogus cultuurhistorische inventarisatie gemeente Heeze-Leende

Heeze
Heeze telde omstreeks 1600 zo'n tien brouwerijtjes. Het ging meestal om herbergen waar zelf bier
werd gebrouwen. Zowel landbouwers, brouwers als ambachtslieden hielden herberg aan huis. In
vergelijking tot nu waren er veel herbergen. Aan het einde van de 18 e eeuw was het aantal herbergen
nog gegroeid:
‘Heeze telde in 1794 maar liefst 16 tappers. Dat kwam ongeveer neer op één herberg per vijftien huizen. In de
praktijk stelde zo'n herberg niet veel voor. Men beschikte over een kamer waar uit een tonnetje bier werd getapt.
Daarom werd er aangetekend dat hun "neering maar een bijvaI is en geen bestaan kan geeven". Heeze telde in 1794
nog drie onbelangrijke brouwerijen. Men wist nog zes andere huizen aan te wijzen waar in het verleden bier werd
gebrouwen.’ 487
Het bier dat destijds werd gebrouwen, kan niet worden vergeleken met de pilsenersoorten van
tegenwoordig. Er zat bijvoorbeeld geen druk op het bier. Men schepte of tapte het uit een vat. In het
bier werden verschillende graansoorten verwerkt, zoals gerst, maar ook tarwe en spelt. 488 Dergelijk
bier wordt ook wel natuurbier genoemd. ‘Vroeger waren alle bieren troebel. Het bewaringproces zorgt
ervoor dat bieren nu worden gepasteuriseerd en gefilterd waardoor de aromatische eigenschappen
worden afgezwakt. Natuurbieren komen recht uit de lagertank zonder enige bewerking (zoals de
vroegere platte bieren zonder vaste schuimkraag) zoals de Britse real ales. De niet gefilterde versie,
dus de troebele bieren zijn veel aromatischer en smaakvoller. Het is deze oervorm van het bierproces
die de absolute voorkeur geniet van de hedendaagse beerhunters.’ 489
Bier voorzag in het verleden in een grote behoefte. Het was een even belangrijke voedingsbron als
het brood en was bovendien voor de dorstige een stuk veiliger om te drinken dan het vuile en vaak
besmette water. Bier gaf dan ook meer geneeskundige mogelijkheden dan water; men besefte het
toentertijd nog niet dat het kwam door het koken van het bier. Daarbij was men voor drinkwater
aangewezen op een zelf geslagen put en de smaak van het water daaruit kon van plaats tot plaats
immens verschillen. Dus in plaats van brak putwater dronk men liever wat gerstenat.
5.29.2.001 ’t Brouwershuis, Oostrikkerdijk 1-3 Leende
Op de driesprong Oostrikkerstraat/Oostrikkerdijk/Broekerstraat staat een van de markantste
gebouwen van Leende: ‘t Brouwershuis. Vroeger heette het bedrijf Stoombierbrouwerij De Zwaan. Op
de gevel stond een zwaan afgebeeld die met zijn achterwerk naar het straatje wees dat oostelijk bij ’t
Brouwershuis uitmondt, Broekerstraat geheten. Mogelijk dat daarom in de Leendse volksmond dat
stuk van de Broekerstraat ‘t Zwanegat wordt genoemd. ‘t Brouwershuis werd gebouwd in 1815 in
opdracht van ene Willem Maas, wiens zoon Tilman van 1860 tot 1877 burgemeester is geweest van
Leende. Het gebouw staat op de monumentenlijst. Vroeger had Leende verschillende kleine
brouwerijtjes en in de teutentijd stond Leende bekend om zijn bierdrinkers (valkeniers). Koffie en thee
waren toen nog niet bekend en bier was de volksdrank. Vroegere Leendse brouwers waren o.a.
Jacob Royaers, Frans-Jan en Jan-Arien Pompen. Het Brouwershuis was lang de enige plek in
Leende waar gerstenat werd gebrouwen. 490 Deze laatste bewering is strijdig met de verklaring uit
1794 (zie hierboven) die gewag maakt van 4 bestaande en 10 vervallen brouwerijen!
Woonhuis met brouwerij uit 1815. Dwars zadeldak tussen zijtopgevels: in het woongedeelte met
verdieping Empire schuiframen, daarboven voorraadzolder met vierkante venstertjes waarin houten
kozijnen met luiken; naast het woongedeelte twee grote inrijpoorten. In de zijgevel hijsvensters. Het
geheel bestaat uit twee langgestrekte evenwijdige gebouwen, waarvan het ene een haakse vleugel
heeft; de tussenruimte is thans opgevuld door een gebouw met een plat dak.
Rijksmonument. Nr: 23988; CHW. Nr.: BP061-000902.
487 Coenen, 1998, 225.
488 Coenen, 1998, 115.
489 Van den Wacho, z.j., 18.
490 Van Dijk, 1985, 11.
264