Download essay + advies als PDF - College van Rijksadviseurs

Er is behoefte aan fundamentele kennisontwikkeling op bepaalde terreinen of naar bepaalde
thema‟s (bijvoorbeeld de Koude Oorlog) die nieuw erfgoedbeleid kan inkaderen. Architectuur-,
erfgoed- en kenniscentra, evenals het Nationmaal Restauratiefonds, het Groenfonds en het SICA
die op enigerlei wijze actief zijn op het terrein van het erfgoedbeleid en erfgoedacquisitie, hebben
behoefte om de banden met de wetenschappelijke instellingen aan te trekken, teneinde een
inhaalslag te maken. Via een reeks onderzoeken kan aansluiting worden gevonden op recente
(internationale) theoretische inzichten en best practices. (Internationaal vergelijkende)
onderzoeken die aan aspecten van of thema‟s in het erfgoedfundament raken oftewel
fundamentele kennisontwikkeling.
§ 4 Survey
Naast of voortkomend uit fundamenteel onderzoek staat het (voor)onderzoek („survey‟) dat zijn
urgentie ontleent aan welomschreven opgaven of concrete opdrachten. Dit type onderzoek heeft
een bijzonder belang omdat een dynamischer erfgoedbegrip meer contextuele kennis vraagt. Ook
het perspectief op en de wijze waarop – op uiteenlopende ruimtelijke schaalniveaus en
interventie-eenheden - de geschiedenis van plek, stad, landschap, linies enz. kan worden
bestudeerd, zijn gaan vlotten. De verantwoordelijkheid van de erfgoedzorg wordt opgerekt tot
een constructief meedenken over een bedrijfscultuur waarin toekomstgericht „ruimte maken‟ in
het denkraam is opgenomen.
Toegepaste onderzoeken naar concrete projecten passen in de stedebouwkundige traditie van het
„survey‟ van plek of gebied. 56 Ontwerpers nemen al decennia lang geschiedenis in hun concepten
en ontwerpen op. Velen beschouwen het bestaande dat zij in een gebied aantreffen als
morfologische erfenis. Door hun referentiekader, hun gebruik van concepten en hun ontwerp
voor concrete gebieden en locaties grijpen zij vaak terug op het pré-industriële landschap van
omstreeks 1850 en zoeken houvast bij de ondergrond en de geomorfologische patronen,
waardoor het hernemen van occupatiepatronen wordt nagestreefd. Ook het (re)animeren van de
„genius loci‟, de lokale sfeer en het collectief geheugen behoren tot het ontwerprepertoire van
stedebouwkundigen en landschapsarchitecten. In de ontwerpopleidingen vindt men (in
publicaties neergelegde) reflectie en kennisoverdracht. Het analyseren, theoretiseren en
onderwijzen als een vorm van conceptueel denken dat wordt vertaald in de richting van vormgeving,
zoals ontwerpend onderzoek, het werken met scenario‟s en het ontwikkelen van modellen 57 , zou
gebaat kunnen zijn met enige verbreding.
De traditie van het survey is ver weggezakt en wordt niet meer van de ene op de andere generatie
doorgegeven, zeker waar het om het ontwerpvak gaat. Menig ontwerper bedient zich van een
fragiel 'ontwerpend onderzoek' dat in dienst staat van artistieke aspiraties, maar vaak een sociaalruimtelijke
en mentale component mist. Hij moet ervoor oppassen dat hij niet blijft steken in
vluchtige historische veldverkenningen of in de vindingrijkheid en artisticiteit van zijn compositie.
Het survey spitst zich toe op het opsporen van bruikbare elementen uit het verleden, op allerlei
vormen van potentiële functies en gebruiksmogelijkheden en op het veelzijdig programmeren van
hedendaagse activiteit. Ook kan de ontwerper zich welbewust beperken tot een
landschapsverkenning of een heuse studie, waarbij het gaat „om het zoeken naar de
meerduidigheid van de geschiedenis, naar de veelzijdigheid van cultuur als een van de bronnen
voor planvorming en naar de mogelijkheden om die meerduidigheid een plek te geven.‟ 58 Daarbij
56 Over de ‘survey’-traditie in Nederland: K. Bosma, ‘Het kennislichaam van de stedebouwkunde. Groei en
krimp’, Stedebouw en Ruimtelijke Ordening, (2003) 5, 10-14. Meer gedetailleerd: K. Bosma, Ruimte voor een
nieuwe tijd: Vormgeving van de Nederlandse regio 1900-1945, Rotterdam 1993, 84-119.
57 Een recent voorbeeld: I.T. Klaasen, Knowledge-based design. Developing urban and regional design into a
science, Delft 2004. B. Laurel (red.), Design research. Methods and perspectives, Cambridge 2003.
58 S. Cusveller, ‘Samengaan mentaal en fysiek landschap. Cultuurhistorisch shoppen en de betekenis van de
plek’, in: R. Brons, J. Rodermond en G. Wallagh (red.), Ontwerpen aan geschiedenis. Een cultuur van ruimte
maken, Rotterdam 2005, 61.
45