Seksuele delinquenten

SEKSUELE DELICTEN IN NEDERLAND
Annelies Daalder en Ad Essers ∗
De laatste jaren is Nederland via de media frequent geconfronteerd met seksuele delicten, met veel
aandacht voor gevallen waarbij de dader een onbekende is van het slachtoffer. Seksuele delicten
veroorzaken onrust en leiden tot grote verontwaardiging, zeker als de slachtoffers minderjarig zijn of de
daders ongrijpbare recidivisten (zoals de beruchte Utrechtse serieverkrachter). Gezien de vaak zware en
langdurige gevolgen voor slachtoffers van zedendelicten is dat niet verwonderlijk.
Gegevens van politie, OM en rechtbank geven voornamelijk informatie over het aantal geregistreerde
seksuele delicten in Nederland. Uit cijfers van de politie is bijvoorbeeld bekend dat tussen 1996 en 2001
het aantal bij de politie bekend geworden ‘gewelddadig seksuele delicten’ schommelt tussen de 2.000 en
2.350 per jaar en dat de categorie ‘overige seksuele delicten’ al een aantal jaren een daling vertoont van
3.640 in 1996 tot 2.926 in 2001 (Boerman e.a., 2003). Niet alle zaken die bij de politie bekend zijn,
komen bij het OM terecht. In 1999 werden 975 verkrachtingszaken, 844 aanrandingszaken en 1.100
overige seksuele misdrijven bij het OM ingeschreven (Huls e.a., 2001). Maar wat gaat er precies schuil
achter die cijfers, onder welke omstandigheden vinden geregistreerde seksuele delicten plaats? Daar
poogt dit artikel een antwoord op te geven.
ONDERZOEKSVRAAG EN METHODE
Centraal staat de vraag: wat voor seksuele delicten worden in Nederland gepleegd en wat is bekend over
de daders, de slachtoffers en de context waarin het delict wordt gepleegd? Daarnaast is er de afdoening:
hoe wordt in Nederland in strafrechtelijke zin gereageerd op deze delicten? Gezien het karakter van deze
vragen heeft het artikel een beschrijvend, documentair karakter. Wij hebben de seksuele delicten uit de
Strafrechtmonitor (SRM) van het WODC geanalyseerd, een onderzoeksproject waarbij strafdossiers
worden geanalyseerd van strafzaken die bij het OM zijn ingeschreven. Er is voor drie jaren een
representatieve steekproef getrokken van parketnummers, gestratificeerd op afdoeningsinstantie en
delictcategorie. We maken gebruik van maar één delictcategorie (seksuele delicten) waardoor alleen
herweging op afdoeningsinstantie noodzakelijk is. Binnen de eerste drie rondes van de SRM zitten 278
zaken die seksuele delicten betreffen: 77 zijn in eerste aanleg afgedaan in 1993, 100 in 1995 en 101 in
1999. Van elke zaak is zowel gecodeerde kwantitatieve informatie beschikbaar als een kwalitatieve
casusbeschrijving (geschreven door onderzoekers op basis van het strafdossier). Fragmenten uit de
casusbeschrijvingen voegen we als illustratie toe. Elke zaak heeft betrekking op één verdachte of dader
maar kan betrekking hebben op meer dan een slachtoffer en meer dan een delict. Binnen de
delictcategorie seksuele delicten vormen de 278 zaken een aselecte steekproef.
De SRM is een rijke bron van data maar kent zoals elke bron ook beperkingen. Zo zijn in de SRM alleen
delicten terug te vinden die bij het OM worden ingeschreven. Bekend is dat een groot deel van de
seksuele delicten niet bij de politie wordt aangegeven, vooral als de dader een bekende is van het
slachtoffer. Schattingen van het percentage seksuele delicten waarvan wel aangifte gedaan wordt,
variëren van drie tot twintig procent (Frenken e.a., 1996; van Wijk en Ferwerda, 2000; Frenken 2002).
Met name worden aanrandingen en verkrachtingen aangegeven die door onbekenden van de slachtoffers
worden gepleegd en waarbij fysiek geweld wordt gebruikt of wordt gedreigd met geweld. De
aangiftebereidheid bij delicten door bekenden van de slachtoffers is lager, deze delicten blijven voor het
merendeel onzichtbaar voor de politie (Frenken, 2002). Over deze dark number delicten is in de SRM
vanzelfsprekend geen informatie voorhanden. Ook over delicten die wel bij de politie bekend zijn maar
niet bij het OM zijn aangemeld, bijvoorbeeld omdat de dader onbekend is, levert de SRM geen gegevens.
∗ Met dank aan Jos Frenken en Menno Jacobs voor hun commentaar bij de totstandkoming van dit artikel.