De Luchtbeschermingsdienst in Dalfsen - Atlantis

Rondom
Dalfsen
Een uitgave van de Historische Kring Dalfsen
40
april 2001
J.J. te Rae, huisarts te Dalfsen
Sterrenbossen en zichtlanen
De Luchtbeschermingsdienst in Dalfsen
Historische Kring Dalfsen

Historische Kring Dalfsen
Secretariaat
Gentiaan 2, 7721 HB Dalfsen
telefoon 0529 432318
Rabobank Dalfsen: rek. nr. 31.28.94.260
Bestuur
Voorzitter
A. Goutbeek, Ruitenborghstraat 27,
7721 BB Dalfsen
Secretaris
G.W. van der Beeke-Dijk, Gentiaan 2,
7721 HB Dalfsen
Penningmeester
A. Prins, Ruigedoornstraat 16, 7721 BW Dalfsen
Leden
H. Aalders, van Lentestraat 64, 7721 ZZ Dalfsen
M.A. van der Kamp, Ruitenborghstraat 25,
7721 BB Dalfsen
A. Peters, Westerstraat 19, 7721 DA Dalfsen
G.J. Wijnberger, Thomas à Kempislaan 17,
7721 DR Dalfsen
Tijdschrift Rondom Dalfsen
Redactie-adres
Meidoornlaan 18, 7721 EZ Dalfsen
telefoon 0529 432253
e-mail mjpvansanten@hetnet.nl
Redactie
G.E.M. Bistervels
G.H. Bruggeman-Zweerts
M.J.P. van Santen
J.J. Tempelman
C.A. van Welzen-Sipkes
Lidmaatschap
Het lidmaatschap van de vereniging Historische
Kring Dalfsen bedraagt ƒ 25,= per jaar, waarvoor
u drie nummers van Rondom Dalfsen ontvangt.
Abonnement
Een abonnement op Rondom Dalfsen bedraagt
ƒ 30,= voor drie bladen.
Losse nummers kosten ƒ 10,=.
Opzegging
Wanneer een opzegging de administratie niet
vóór 1 november heeft bereikt, wordt het
lidmaatschap/abonnement automatisch voor
één jaar verlengd.
Leden- en abonnementenadministratie
Westerstraat 19, 7721 DA Dalfsen,
telefoon 0529 432921
Verkoop losse nummers en
opgave abonnementen
A. Goutbeek, Ruitenborghstraat 27, Dalfsen,
telefoon 0529 431481
A. Peters, Westerstraat 19, Dalfsen,
telefoon 0529 432921
Reeds verschenen nummers, voorzover nog
beschikbaar, zijn op aanvraag leverbaar en
worden met een acceptgirokaart toegezonden.
april 2001, 14de jaargang nr.1 / Rondom Dalfsen 40
oplage: 1100 exemplaren
vormgeving/opmaak: Paulien Tempelman, Dalfsen
druk: Sonodruk, Heino
ISSN 0922-3541
Niets uit deze uitgave mag op welke wijze dan ook worden
verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt zonder voorafgaande
schriftelijke toestemming van de redactie.
Ofschoon iedere poging ondernomen is om de volgens de
auteurswet rechthebbenden van het in dit tijdschrift opgenomen
illustratiemateriaal op te sporen, is dit in enkele gevallen
niet mogelijk gebleken.
In het onderhavige geval zou de redactie graag bij voorbaat
excuses willen aanbieden voor elke onvrijwillige inbreuk op het
auteursrecht en de rechthebbenden willen verzoeken contact
op te nemen met de redactie.
De ondertekende artikelen zijn voor verantwoording van de
desbetreffende auteur.
Met dank aan
Hoveniersbedrijf Bisschop
Bouwbedrijf Bongers
Foto Cambier
Dierenartsenpraktijk Dalfsen
Garage, Tweewielercentrum en
Autorijschool Fokkens BV
Gjaltema Makelaardij en Assurantiën
Frijling Advies en Administratie
Goudzwaard makelaardij
Kleinmeulman Mode,
mode en jeans voor haar
Landbouwmechanisatie -Loonbedrijf
Van Leussen BV
Bouwbedrijf Van Pijkeren BV
Coöp. Rabobank Dalfsen-
Lemelerveld BA
Schmidt Medica drogisterijparfumerie
Stegeman juwelier en opticien
Ubink Sportvelden
Univé ‘De Onderlinge’ verzekeringen
Dalfsen
Vrielink haarmode
Architectenbureau Vogel
Voortman Dalfsen BV
Wijnberger BV mannenmode
Verkoopadressen
Aurora kantoorshop Dalfsen BV
Bruna / cd-shop Schuurman
836 RONDOM DALFSEN 40
Inhoudsopgave
J.J. te Rae, huisarts te Dalfsen 837
H. Hultink
Het leven van een dorpsdokter in het begin
van de twintigste eeuw.
Sterrenbossen en zichtlanen 841
A. Goutbeek
De aanleg van parken en tuinen bij kastelen,
havezaten en buitenplaatsen in de tijd van
Lodewijk XIV.
Middenpagina 844
Overzichtskaart met ingetekende zichtlanen
en sterrenbossen.
De Luchtbeschermingsdienst 848
in Dalfsen
J.F. Sievers
De totstandkoming van de
Luchtbeschermingsdienst in Dalfsen
Opnieuw in beeld 853
Openbare Lagere school Lenthe
ongeveer 1937.
Verleden en Heden 854
Pastoriestraat - hoek Bloemendalstraat in de
jaren ± 1955 en 2001
Foto’s omslag, vlnr:
Dokter J.J. te Rae.
Detail van de kaart uit 1777 van de
Broekhuizen en Vechterweerd.
Armplaat met functieaanduiding.

J.J. te Rae, huisarts te Dalfsen
H. Hultink
In de Dalfser Courant van januari 1908 stond een
advertentie: ‘Gevestigd te Dalfsen J.J. te Rae, arts, ten
huize van E. van Kuik Jzn., van af Woensdag 15 Januari
1908. Spreekuren van 9.00-10.00 dagelijks.’
Dokter Jacobus Johannes te Rae kwam uit Neede in de
Achterhoek, waar hij in 1881 het levenslicht zag.
Tot zijn dood in 1955 is hij in Dalfsen gebleven. Het was meester
Loman die de pas afgestudeerde dokter Te Rae vroeg om zich in
Dalfsen te vestigen.
De persoon Te Rae
Zo nu en dan hoor ik in mijn praktijk
de naam Te Rae nog wel eens noemen.
In de trant van: ‘dokter Te Rae
zei vroeger altijd...’ enz. Mijn nieuwsgierigheid
werd gewekt. Wie was
deze illustere historische collega?
Historisch, want het is precies bekend
wanneer hij leefde en werkte, maar
bijna mythisch als je de verhalen over
hem hoort. De tijd waarin dokter
Te Rae leefde en werkte is dan ook
een heel andere dan onze huidige
tijd. Dokter Te Rae werkte dus kort
samengevat ongeveer veertig jaar in
Dalfsen in de eerste helft van de twin-
tigste eeuw tot vlak na de Tweede
Wereldoorlog; toen werd hij opgevolgd
door dokter Van der Pot.
De dokter vestigde zich volgens de
advertentie in de Dalfser Courant, in
1908 te Dalfsen. Hij hield spreekuur
ten huize van E. van Kuik Jzn. Hoe
deed hij dat, had hij een afsprakenspreekuur?
Nee natuurlijk, het zal een
inloopspreekuur zijn geweest, zoals
het ook jaren daarna nog het geval
was.
In 1909 verhuisde hij naar het doktershuis
op het Kerkplein. Dit huis
was eigendom van de gemeente en
werd van 1902 tot 1909 bewoond door
▲
Uit de Dalfser Courant van januari 1908
dokter Scheltema. Het was een hoge
witte villa, die later werd afgebroken.
Op die plaats is het huidige huis gebouwd,
de vroegere woning van
dokter Van der Pot, naast restaurant
‘Pien’. Er is nog een eerste steen aanwezig,
die door Nelleke te Rae, de
dochter van de dokter, in de muur is
gemetseld.
Nog weer later verhuisde hij naar de
Ruitenborghstraat, waar nu dierenarts
Koeslag woont.
De twee ongetrouwde zusters van
dokter Te Rae, Hendrika en Janna,
kwamen ook mee naar Dalfsen. Zij
deden veel goed werk voor de bevolking
van Dalfsen. Vooral de armere
mensen kregen onder andere maaltijden
verstrekt en via de vrouwenvereniging
kregen ze melk en eieren.
Op 31 oktober 1928 trouwde Te Rae in
Amsterdam met Janneke Bood. Zij
was districtsverpleegster in dienst
van de Provinciale Overijsselse
Vereniging ‘Het Groene Kruis’ in
Zwolle. Het echtpaar kreeg drie
kinderen: twee zoontjes, die beiden
zeer jong overleden zijn en een
dochter Nelleke, geboren op 17 mei
1932.
▲
Dr. Te Rae met zijn dochter Nelleke,
die op 17 mei 1932 is geboren
Foto: coll. G. Horreus de Haas
RONDOM DALFSEN 40 837

Tijdens de Duitse bezetting bleek
dokter Te Rae ook een zeer moedig
man te zijn. Hij heeft verscheidene
keren met zijn auto neergeschoten
vliegers naar een veilige plek gebracht.
De vliegers verstopt in zijn
kofferbak!
Wat voor man was hij eigenlijk? Om
daar achter te komen heb ik met
een aantal qua leeftijd zeer krasse
dorpsgenoten gesproken. De meesten
beschreven hem als ‘klein van stuk’.
Vaak werd zijn naam als verkleinwoord
gebruikt: ‘Te Rae-chie’. Hij
was gezien: ‘Een goede dokter voor
ons soort mensen’. Bedoeld werd: een
dokter voor gewone mensen.
Wat de doktersrekening betreft: hij
keek de mensen erop aan, hij keek
ze figuurlijk gesproken, in de portemonnee.
Rijke mensen moeten maar
iets meer betalen, vond hij. En hoe
ging die betaling? Van een ziekenfonds
was voor de oorlog geen
sprake, pas in 1941 tijdens de Duitse
bezetting kwam het zogenaamde ziekenfondsbesluit.
De meeste patiënten
waren dus particulier verzekerd.
Hier en daar werd een aarzelend
▲
Kentekenbewijs op naam van Dr. Te Rae.
In die tijd was het kenteken verbonden aan
de eigenaar. Nu behoort het kenteken bij
de auto. De E (647) stond voor Overijssel
Foto: coll. G. Horreus de Haas
begin gemaakt met een onderling
fonds. Of een zogenaamde ‘doktersbus’:
mensen betaalden wekelijks een
paar centen; het jaarlijkse gespaarde
bedrag bedroeg dan ongeveer de
kosten van een doktersvisite aan
huis. Deels betalen in natura kwam
ook veelvuldig voor. Men gaf iets
‘van de slacht’ of men gaf eieren met
Pasen.
De vooroorlogse maatschappelijke
situatie in Dalfsen
Naast mijn belangstelling voor de
persoon Te Rae, ben ik geïnteresseerd
in de tijd waarin hij leefde en de soort
gezondheidszorg in die tijd.
Hoe was de sociale situatie voor de
oorlog in Dalfsen? Die was bepaald
niet rooskleurig. De boeren op hun
gemengde bedrijven werkten hard,
maar rijk werden en waren ze niet.
Honger werd er uiteraard niet geleden,
er werd immers voldoende verbouwd.
In arbeidersgezinnen werd
wel veel armoede geleden. Maar met
armoede loop je niet te koop; voor
de dominee en de pastoor was er
dan ook een uitgebreide maatschappelijke
taak, naast hun pastorale.
Ze werden vaak getipt dat er in
bepaalde gezinnen schrijnende situ-
838 RONDOM DALFSEN 40
▲
▲
De ingemetselde steen, die in de muur naast
de voordeur zit
Foto: G. Bistervels
Nelleke, de dochter van Te Rae, is de steen
aan het inmetselen
Foto: coll. G. Horreus de Haas
aties bestonden. In andere gevallen
moest de gemeentelijke armenzorg
de toestand van armlastigen verzachten.
Terug naar dokter Te Rae. De dokter
reed zijn visites meestal op zijn motorfiets
‘tuffie’, en bij slecht weer met
de auto. Vlak voor de oorlog was hij
een van de weinigen die zo’n automobiel
bezat, want in 1930 waren in
Dalfsen maar zeven autobezitters.
▲
Rekening van Te Rae van f 1,=
In zo’n auto - een soort koetsje met
motor - zat je dan wel droog, maar
ook heel snel vast in de modder. Vaak
moest er een boer met zijn paard aan
te pas komen om de dokter met z’n
auto weer op het rechte pad te helpen.
De infrastructuur was voor de oorlog

verre van ideaal. Een verhard wegennet
zoals wij dat nu kennen, was er
niet. Alleen doorgaande wegen waren
verhard. Hoe kwam je ‘s winters
als dokter zo snel mogelijk in de
Marshoek? Te Rae deed dat op z’n
motorfiets over de spoordijk, naast de
rails. Van de spoorwegen had hij permissie
gekregen om van deze route
gebruik te maken.
In die tijd had de NS stations, of liever
stopplaatsen, in de Marshoek en ook
in Herfte.
Een prachtig anekdotisch verhaal:
dokter Sauer, destijds huisarts in Lemelerveld,
wilde met spoed een patiënt
naar het ziekenhuis in Zwolle laten
vervoeren. Hij liet op zijn verzoek
de trein stoppen en zo liftte de patiënt
naar Zwolle.
Dokter Te Rae nam ook wel eens lifters
mee. Boerinnen die naar de eiermarkt
geweest waren in Ommen, te
voet natuurlijk, kregen op de terugweg
op de Tolhuisweg nog wel eens
een lift van hem.
Het niveau van de gezondheidszorg
Wat kon een dokter voor de oorlog
uitrichten? Eerlijk gezegd niet veel;
maar waarover beschikte dan hij wel?
Te noemen valt:
1. Kennis van het natuurlijk verloop
van een groot aantal ziekten.
2. Tijd en geduld.
3. Geneeskunst; dat wil zeggen geen
kunde, maar de kunst van het
genezen.
De vereniging van artsen, de
KNMG, heet al 150 jaar:
Koninklijke Nederlandse
Maatschappij ter Bervordering
van de Geneeskunst.
4. Autoriteit en gezag.
5. Gezond verstand.
Welk instrumentarium had de dokter
tot zijn beschikking? Voornamelijk
waren dit:
1. Stethoscoop en reflexhamer.
2. Zijn zintuigen, die toen zijn
belangrijkste instrumentarium
vormden, zoals:
• Ogen: hij keek en wist vaak wat
hij zag; hij keek in de ogen en in de
mond, ‘zeg eens A’, en hij zag de
beslagen tong, de kleur van de
huid en de slijmvliezen enz.
• Oren: hij hoorde door middel
van zijn stethoscoop en door
te kloppen bijvoorbeeld een
longontsteking of een hartgebrek.
(De moderne arts, ook een
specialist, heeft aan zijn gehoor
▲
Reflexhamer
Foto: G. Bistervels
vaak onvoldoende; hij heeft op zijn
minst een röntgenfoto nodig.)
• Gevoel: met zijn handrug voelde
hij de koorts op ‘t voorhoofd van
de patiënt.
• Reuk: hij kon een suikerpatiënt of
een nierpatiënt ruiken aan de geur
van aceton of ureum.
Als dokter Te Rae dan wist wat hij
gehoord en gevoeld had, kon hij dan
een diagnose stellen? Ja, vaak wel,
maar kon hij de ziekte dan ook behandelen?
Wel, hij kon hechten, hij kon
breuken zetten en bij een bevalling de
tang hanteren. Abcessen en puisten
kon hij openen met het chirurgische
mes. Kon hij ook medicijnen geven?
Het arsenaal aan medicamenten was
zeer beperkt.
Wel had hij tot zijn beschikking:
• hoestdrankjes
• broom, valeriaan, aspirine
• sommige sulfapreparaten
• vingerhoedskruid
(digitalis extracten)
• ijzerpreparaten en leverextracten.
(N.B. Penicilline en andere antibiotica
waren er nog niet. Toen de
Engelse bacterioloog A. Fleming
per ongeluk penicilline ontdekte
in 1929, duurde het nog lange tijd
voordat we er gebruik van konden
maken.)
▲
Stethoscoop
Foto: G. Bistervels
RONDOM DALFSEN 40 839

Ziekte en dood
Ziekten die veel voorkwamen in de
tijd van Te Rae waren vooral veel infectieziekten,
bijvoorbeeld:
• Longontsteking, met de ‘crisis’
op de negende dag; vóór de crisis
waren echter veel mensen al
overleden.
• Croupe (of kroep = difterie),
die veel slachtoffers eiste.
• Tbc, dat een volksziekte was;
zieken verbleven in tentjes in hun
tuin of in een sanatorium, bijvoorbeeld
Zandhove in Zwolle-Zuid.
• De Spaanse griep, die in 1917/1918
veel slachtoffers maakte.
De dood was een onwelkome gast,
die toch frequent op bezoek kwam.
Mensen overleden aan ziekten, die
wij nu door middel van vaccinaties of
antibiotica onder controle hebben en
bijna altijd kunnen genezen. Ik hoor
nog een oude dorpsgenoot zeggen:
‘Ik heb veel mensen weggebracht. Ja
mijn vrouw is ook al “weg”’. Wegbrengen
in de betekenis van begraven.
En ‘weg’ als metafoor voor de
dood. De overledene werd naar het
kerkhof gebracht in een zwarte ‘liekauto’
met twee zwarte paarden.
Hoe kwamen ernstig zieke patiënten
in het ziekenhuis te Zwolle?
▲ Uit de Dalfser Courant van 28 februari 1913
In de verslagen van het Groene Kruis
las ik dat in 1913 de firma Bremer en
Sietsma in Zwolle een ziekenauto
heeft aangeschaft. Dokter Te Rae
meldt dit in een vergadering. De auto
is wel erg duur, 40 cent per kilometer.
Hij zal proberen reductie te krijgen
voor de leden van het Groene Kruis.
Ook werden patiënten wel met paard
en wagen naar Zwolle gebracht, naar
het Roomsche ziekenhuis of naar
het Sophia. Ik hoorde van een oude
man dat hij met een
geperforeerde blindedarm
door een
auto van Pals, uit de
Prinsenstraat, naar
het ziekenhuis was
gebracht en dat hij
weer thuis gebracht
was in een kledewagen
(huifkar).
840 RONDOM DALFSEN 40
Onze overheid heeft er in het verleden
veel aan gedaan om de gezondheidszorg
te verbeteren door middel
van wetten; ik noem een aantal:
• 1919 Vleeskeuringswet.
• 1920 Arbeidsbesluit: onder andere
verbod op werken van zes weken
voor tot zes weken na de bevalling.
De moeder moet haar baby goed
kunnen verzorgen en voeden.
• 1928 Besmettelijke Ziekte Wet
• 1940 Inentingswet.
• 1941 Ziekenfondsbesluit.
Ook het particulier initiatief was
zeer belangrijk; ik denk hierbij aan
de oprichting van kruisverenigingen.
Het Groene Kruis, dat in 1907 in Dalfsen
is opgericht, telde in 1915 reeds
700 leden. De oprichting van het
Rooms-Katholieke Wit-Gele Kruis in
Dalfsen was in 1939. De wijkverpleegster
op de fiets, de brommer of
in een DAF-je, was sindsdien niet
meer weg te denken uit onze samenleving.
Als we terugkijken op de tijd van
dokter Te Rae dan is er wel heel veel
ten goede veranderd in ons dorp. Met
name de komst van de antibiotica en
het landelijk vaccinatieprogramma
heeft een ommekeer teweeggebracht
in onze gezondheidszorg. Toch konden
artsen in vroeger dagen met zeer
beperkte middelen veel betekenen
voor hun patiënten. Met hun geneeskunst
konden ze mensen in elk geval
bijstaan en vaak troosten.
▲
Familiefoto met links op de voorgrond
mevrouw Janneke te Rae-Bood
Foto: coll. G. Horreus de Haas

Sterrenbossen en zichtlanen
A. Goutbeek
Het is begrijpelijk dat wij bij
het woord mode in eerste instantie
denken aan kleding.
Maar eigenlijk is het woord
mode van toepassing op elk
sociaal en artistiek gebruik in
een bepaalde tijd, bijvoorbeeld
het gebruik van bepaalde
woorden en uitdrukkingen,
of de kleur en de
vorm van een auto.
Zo zijn ook tuinen aan mode
onderhevig.
In de jaren 1945-1955 werden nog
palmhegjes om de perken in boerderijtuinen
keurig in vorm geknipt;
de perken werden systematisch gevormd
en gevuld met onder andere
rozen, goudsbloemen, afrikaantjes en
duizendschonen.
Maar eind jaren vijftig veranderde
dat snel, omdat een nieuwe tuinvorm
zijn intrede doet: de middenpartij
wordt een gazon met golvende contouren
en omzoomd met éénjarige en
vaste planten, en steevast in de hoeken
een ribes, forsythia of jasmijn. De
▼
Hier rijst een Starrebosch, dat voor geen lusthof zwicht,
Door vier paar laanen naar een middelpunt gericht;
Verdeeld in perken en met hagen afgescheiden,
Die in haar lommer, naar dat middelpunt geleiden.
Bekoorlijk rond, waar in dit midpunt zig bepaald,
Hoe lieflijk streelt gij ‘t oog, dat door dees dreven dwaalt!
Gedicht van Clara Feyoena
Uit: ‘Kom op verhaal in Overijssel, Deventer 1995’
gehele tuin werd daarnaast omsloten
door een ligusterheg.
Ook dat is inmiddels voor een deel
weer achterhaald, allerlei andere
ideeën worden toegepast. Men wilde
niet dezelfde tuin als de buurman,
maar iets anders. Er worden nu
heide-, alpen-, wilde, klassieke en
schaduwtuinen én mooie terrassen
aangelegd. Ook worden er schuttingen
geplaatst.
Er ontstond een heel scala aan fantasierijke
tuinen.
De tuinmode is echter niet iets van
deze tijd, ook eeuwen geleden zag
men al hetzelfde fenomeen. Zo ook in
Dalfsen. Het zijn dan niet direct de
boerderij- en burgertuinen, maar
meer de tuinen en parken bij kastelen,
havezaten en buitenplaatsen.
Dalfsen was enkele eeuwen geleden
rijkelijk voorzien van deze huizen,
met de daarbij behorende tuinen.
Op oude kaarten is daar veel van terug
te vinden.
Men volgde de tuinmode uit de hoogste
standen, zoals de tuinen van de
keizer of de koning. Zij hadden tijd,
geld én ruimte om het de kunstenaars
en architecten mogelijk te maken om
te ‘boetseren’ met steen, hout, grond,
water, gras, planten en bomen. Daarmee
werden gebouwen, parken en
landschappen gecreëerd. Hoe lager
de maatschappelijke positie was, hoe
eenvoudiger de toepassingen werden.
Versailles, het paleis en park van
Lodewijk de XIV, de Zonnekoning,
was niet te evenaren in grootte en uitstraling
en werd als voorbeeld gesteld
in veel landen van Europa.
Bij alle welgestelden ontwikkelden
zich nu kleine Versailles-tuinen, kleiner,
soms heel klein, maar in verhouding
vaak zeker zo intiem.
Voor wat betreft Dalfsen willen we
twee details uit die periode eruit lichten,
namelijk de sterrenbossen en de
zichtlanen.
▲
Zichtlaan van huize Den Berg
Foto: A. Goutbeek
RONDOM DALFSEN 40 841

Zichtlanen zijn ontstaan om vanuit
het paleis of landhuis ver van je af te
kunnen kijken. De omgeving werd visueel
bij het gebouw betrokken.
Soms was dat in één richting, bijvoorbeeld
naar het toegangshek. De zichtlaan
was dan tegelijk de oprijlaan,
maar vaak werd de zichtas ook door
het huis in de andere richting voortgezet,
het park of het bos in. Ook werden
de lanen wel eens in waaiervorm
aangelegd, met het huis als middelpunt.
De geestelijke vaders van deze
lanen en sterrenbossen waren de
Zichtlaan Den Berg vanuit het huis
Foto: A. Goutbeek
842 RONDOM DALFSEN 40
▲
architecten van Lodewijk de XIV,
Le Notre en vader en zoon C. en
A. Mollet, die de wijde omgeving bij
het paleis betrokken.
Le Notre zei dan ook: ‘Ik kan mij
niet houden aan een grens voor het
uitzicht en mijn lanen mogen niet eindigen
voor de horizon’. Vandaar dat
het vlakke land rond Parijs uitstekend
geschikt was voor ‘zijn Versailles’.
Alras werd zo omstreeks 1650 door
de eigenaren van omliggende kastelen
en buitenplaatsen rond Parijs
deze stijl toegepast. Het zijn de vader
▲
Zichtlaan Den Berg vanuit het huis
Foto: A. Goutbeek
en zoon Mollet die deze mode naar
Nederland hebben gebracht. Vandaar
ook het begrip Franse stijltuinen.
In de tweede helft van de 17e eeuw
werden de eerste Franse tuinen aangelegd
bij de buitenhuizen van
de Nassau-families. Spoedig daarna
werd deze tuinstijl overgenomen
door andere grotere en kleinere buitenplaatsen
in Holland. Pas aan het
eind van de 17e eeuw en begin 18e
eeuw werden in Overijssel zichtlanen
en sterrenbossen aangelegd.

▲ Zichtkanaal van Den Aalshorst
Uit: Kad. Atlas 1832 Overijssel
Op oude kaarten uit die periode zijn
in Dalfsen ongeveer 20 buitenhuizen
met kortere of langere zichtlanen terug
te vinden. Enkele daarvan zijn
nog in het landschap waar te nemen.
Soms als korte oprijlaan, bijvoorbeeld
bij het Huis Hessum. Huize Den Berg
daarentegen heeft een extreem lange
oprijlaan, mogelijk één van de langste
van Nederland; een bijna vier kilometer
lange laan staat aangegeven op de
Hottingerkaart uit 1783. (Slot Zeist
heeft een laan met een lengte van vijf
kilometer.) Een deel van de laan van
Huize Den Berg is verdwenen. Sinds
kort is echter een ander deel, tussen
de havezate en de Papenallee, weer
gerealiseerd.
Waarom Rechteren geen zichtlanen
heeft of gehad heeft, die op het huis
aansloten, is niet bekend. De reden
kan zijn dat, in de tijd dat zichtlanen
en sterrenbossen aangelegd werden,
Adolph Hendrik van Rechteren het
beheer over het kasteel Rechteren in
Dalfsen kreeg in verband met het
vroeg overlijden in 1719 van Joachim
Hendrik Adolf van Rechteren op het
kasteel. Adolph Hendrik heeft toen
wel een lange zichtlaan en een sterrenbos
laten aanleggen bij Huize
Almelo, maar niet bij kasteel Rechteren.
Het kasteel in Dalfsen werd destijds
waarschijnlijk meer gebruikt als
jachtslot dan als woonhuis. Een fraaie
variant op de zichtlanen zijn de veel
minder toegepaste zichtkanalen. Op
het landgoed Den Aalshorst is, in
plaats van een breed lang pad, naar
beide zijden een kanaal gegraven. Dit
geeft een extra dimensie aan het ge-
heel, doordat de bomen en het huis
weerspiegelen in het water waardoor
het geheel visueel nog grootser en
dieper wordt.
Ook een verdwenen landgoed aan de
noordzijde van de Vecht, De Bese, had
aan de noordkant van het huis een
zichtkanaal, terwijl de zuidelijke laan
als oprijlaan gebruikt werd. Op de kadastrale
kaart van 1832 is dat goed
terug te vinden.
Op de zichtlanen werden haaks of
parallel nevenlanen aangelegd, bijvoorbeeld
de Papenallee en de Melkhorsterallee
bij de havezate Den Berg.
De tussenliggende vierkanten, rechthoeken,
schuine vierhoeken en driehoeken,
die van nature met heide of
struiken gevuld waren, werden ingeplant
met bomen.
RONDOM DALFSEN 40 843

Hierin maakte men patronen van
gekruiste paden, die alle kanten uitstraalden
en zo de zogenaamde sterrenbossen
vormden. Sterrenbossen
zijn dan meestal een onderdeel van
het gehele lanenstelsel, bestaande
uit twee, drie of vier
gekruiste lanen.
Soms zijn het hele kleintjes,
zoals toen bij het tegenwoordige
huize Ankum. Een fors
sterrenbos is ooit aangelegd
aan de Sterrebosweg, waar
men door de twaalf segmenten,
die door zes gekruiste
lanen waren gevormd, weer
twee cirkels heeft aangebracht.
Drie segmenten worden
nu gebruikt als de camping
‘Starnbosch’. Een fraai
gevormd sterrenbos vinden
we terug vlak ten westen van
Zandwijk, een echte ster met
punten. Ook zijn scheve percelen
gevormd door aanleg
van lanen in stervorm bij bijvoorbeeld
Vechterweerd en
Broekhuizen, hetgeen goed terug
te vinden is op een oud
kaartje.
▲ Gravure landgoed de Bese
Coll. A. Goutbeek
846 RONDOM DALFSEN 40
▲
Detail luchtfoto ‘Starnbosch’
Foto: Topografische dienst Emmen
In Engeland kreeg deze tuinmode een
forse impuls door onze Koning-Stadhouder
Willem III. Zijn architecten
D. Marot en J. Roman pasten allerlei
varianten toe op deze Franse tuinstijl.
Maar in de tweede helft van
de 18e eeuw, terwijl in ons
land nog steeds lanen en sterrenbossen
werden aangelegd,
ontstond in Engeland door
toedoen van de architecten
J.G.Michaël en Zocher Sr. en
Jr. een heel andere stijl: geen
zichtlanen meer, maar parken
met een natuurlijke landschapsaanleg.
Glooiende gazons,
bomengroepen en slingerende
waterpartijen worden
nu aangelegd of anders
gezegd, het natuurlijke landschap
wordt overal sterker
geaccentueerd.
Aan het eind van de 18e eeuw
komt ook deze Engelse landschapsstijl,
de zogenaamde
Engelse werken, naar Nederland
en ook Overijssel overwaaien.
Soms wordt de bestaande
Franse aanleg geheel
vervangen door de Engelse,

maar wordt ook vaak omgevormd
zoals op Mataram. De eertijds aangelegde
hoekige symmetrische grachten
worden dan omgevormd tot
slingerende en bochtige waterpartijen.
Op Den Aalshorst is de Franse
tuin blijven bestaan en heeft men het
Engelse park naast de Franse tuin
aangelegd. Dalfsen was in die pe-
riode van 1700-1850 rijkelijk voorzien
van landgoederen met deze aanleg.
Vele tuinen en parken zijn echter na
1850 verdwenen, maar met behulp
van oude kaarten en het kritisch bekijken
van het landschap, zijn er
nog diverse restanten van die kleine
Versailles-juweeltjes in Dalfsen te
ontdekken.
▲
▲
Detail Sterrebos bij Zandwijk
Bij de pijl het huis met aan weerzijden de
bouwhuizen
Coll.: Huize Den Aalshorst
Kaart 1777 van de Broekhuizen en
Vechterweerd
Coll.: Alg. Rijksarchief - Den Haag
RONDOM DALFSEN 40 847

De Luchtbeschermingsdienst in Dalfsen
J.F. Sievers
Werkgroep Documentatie 1939 - 1945
Al voor de Eerste Wereldoorlog voerde de Nederlandse regering een strikte neutraliteitspolitiek. Ook
in de jaren twintig en dertig werd daaraan strak vastgehouden maar er bestond geen zekerheid dat
een aanval zou uitblijven . Ook met aanvallen uit de lucht werd rekening gehouden en al in maart
1927 richtte het Departement van Oorlog een aanschrijving aan de gemeenten waarin een beleid op
dit punt werd uiteengezet. Kern daarvan was dat van militaire zijde de luchtverdediging werd verzorgd
maar omdat die nooit honderd procent effectief kon zijn moest er een burgerorganisatie komen ter bescherming
van de bevolking wanneer die zou worden getroffen door luchtaanvallen. Deze organisatie
zal de naam dragen ‘Luchtbeschermingsdienst’ en worden opgezet op gemeentelijk niveau.
1929 - 1940
Begin 1929 maant de commissaris der
Koningin in Overijssel de gemeenten
om hier ernst mee te maken en hem
over de resultaten in te lichten. Het
onderwerp lijkt het gemeentebestuur
van Dalfsen niet erg aan te spreken
want pas op 12 september volgt
de nogal laconieke rapportage aan de
commissaris der Koningin. Daaruit
blijkt dat gemeentesecretaris Goverts
is aangewezen als hoofd luchtbeschermingsdienst
en dat de Dalfser
vrijwillige brandweer de taken van
deze dienst zal vervullen. Dat betekent
een niet geringe taakverzwaring
voor de brandweer; brandbestrijding
was toch al niet eenvoudig vanwege
de moeilijke situatie bij de bluswatervoorziening
want Dalfsen had toen
maar in zeer beperkte mate de beschikking
over een waterleidingnet.
De ‘Aanwijzingen’ uit 1927 bleven
ook landelijk zonder al te veel uitwerking;
kennelijk
waren de gemeentelijke
bestuurders
niet overtuigd van
een mogelijke dreiging.
De rijksoverheid
echter verduidelijkte
in 1931
haar bedoelingen
nogmaals in een
‘Leidraad Luchtbeschermingsdienst’.
848 RONDOM DALFSEN 40
▼
Als reactie daarop
stelt de Raad van
Dalfsen in de loop
Rapport van een
oefening van de
luisterpost Dalfsen van
de landelijke
waarschuwingsdienst
van de
luchtbescherming
van 1933 een ‘Verordening betreffende
den gemeentelijken Luchtbeschermingsdienst’
vast waarbij een zodanige
dienst in het leven wordt geroepen.
De taak daarvan zal zijn om ‘in tijd
van oorlog en oorlogsgevaar in het
algemeen belang hun hulp te verlenen
wanneer deze hulp door of vanwege de
Burgemeester is gevorderd’.
De organisatie omvat volgens deze
verordening:
a. de waarschuwings- en
alarmeringsdienst
b. de verduisteringsdienst
c. aanvulling politiedienst
De leden daarvan verbinden zich vrijwillig.
Het valt op dat de vrijwillige
brandweer van Dalfsen, die op grond
van eerdere besluiten de kern van de
luchtbeschermingsdienst zal vormen,
in deze verordening niet voorkomt.
Aangenomen mag worden dat de
laatste verordening de afspraken met
de brandweer uit 1929 niet heeft
aangetast. Uit de archiefstukken blijkt
overigens dat de gemeente Dalfsen
op administratief-organisatorisch gebied
geheel handelt volgens de richtlijnen.
De ingeschreven 38 vrijwilligers
van de luchtbeschermingsdienst
zijn bijvoorbeeld in het bezit van
schriftelijke instructies.
Van oefeningen is alleen sprake voor
de luisterpost (in het gemeentehuis)

van de landelijke waarschuwingsdienst.
De plaatselijke
alarmeringsdienst
bestaat uit drie hoornblazers
en twee klokluiders.
Hoofd luchtbeschermingsdienst
Goverts schrijft hierover
van mening te zijn dat
dit systeem ‘enige verbetering
behoeft’.
Wat betreft de aanschaf
van materieel voor de Dalfser
luchtbescherming moet
men concluderen dat dit bij
het gemeentebestuur geen
hoge prioriteit had. Op een
aanbod in dit opzicht van
de rijksoverheid schrijft
burgemeester IJnzonides
op 6 augustus 1934 doodleuk
aan de commissaris
der Koningin ‘dat ik het,
met het oog op den minder
gunstigen toestand der
gemeente-financiën minder
gewenscht acht’ daarop in te
gaan. Voor zover kon worden
nagegaan is voor de
luchtbeschermingsdienst
in deze gemeente nooit
meer aangeschaft dan 14
gasmaskers.
Opmerkelijk is dat in de jaren
dertig de gemeenten in deze regio
onverplicht besluiten tot samenwerking
met betrekking tot de opvang
van gewonden bij eventuele luchtaanvallen.
Overeengekomen wordt
dat Zwolle de slachtoffers zal opvangen
die chirurgische hulp nodig hebben
en Raalte neemt de zorg op zich
voor gewonden die slechts verpleging
behoeven. Van oefeningen op dit
toch zeer belangrijke gebied van de
hulpverlening blijkt echter niets.
Andere oefeningen, zelfs met een realistisch
karakter, worden overigens
wel gehouden. Op 12 september 1934,
overdag, verschijnen vliegtuigen boven
Dalfsen die worden verondersteld
(brand)-bommen te hebben afgeworpen
op het Kerkplein waarbij
▼
▼
Overzicht van de persoonlijke uitrusting van de leden
van de luchtbeschermingsdienst:
gasmasker met draagbus, armplaat met functieaanduiding
en legitimatiebewijs
enkele gewonden zijn gevallen. In de
avonduren van dezelfde dag worden
de mensen van de luchtbeschermingsdienst
opnieuw opgeroepen in
verband met een luchtaanval op de
Vechtbrug.
Bij wijze van simuleren van een
luchtaanval werpen de deelnemende
vliegtuigen seinpatronen af. Aan
deze oefening, waarbij ook voor het
verduisteringsaspect veel aandacht
was, werd kennelijk door de Dalfsenaren
goed meegewerkt want bij
brief van 18 september 1934 spreekt
de commissaris der Koningin aan het
gemeentebestuur zijn tevredenheid
uit over het verloop ervan. Hoofd
luchtbescherming Goverts spreekt
niettemin in zijn verslag over deze,
voor die tijd en voor Dalfsen
grootschalige oefening als
zijn oordeel uit dat ‘de geneeskundige
hulpverlening te
zwak was bezet’. De regering
is begin 1936 over het geheel
van de maatregelen in
het kader van de luchtbescherming
echter niet tevreden
en gaat dit nu bij wet regelen.
Met grote meerderheid
neemt de Staten-Generaal
de ‘Wet tot bescherming van
de bevolking tegen luchtaanvallen’
aan en deze verschijnt
al op 23 april 1936 in
Staatsblad 302. Deze wet
houdt vast aan het uitgangspunt
van 1927 en 1931
dat luchtbescherming een
zaak is ‘voor de burgers en
door de burgers’. In de praktijk
betekent dit dat het
zwaartepunt van de uitvoering
van luchtbeschermingsmaatregelen
bij de
gemeenten ligt en dat de
kosten in hoofdzaak drukken
op de begroting van de
gemeenten. De rol van de
rijksoverheid is beperkt tot
de aansturing van de rijksinspectie
voor de bescherming
van de bevolking tegen luchtaanvallen
en tot ondersteuning van
de ‘Nederlandsche Vereeniging voor
Luchtbescherming’. De laatste moet
inhoud geven aan het particulier
initiatief op het gebied van de luchtbescherming.
De N.V.L., met afdelingen in vele
honderden gemeenten, had onder
meer tot taak het opleiden van instructeurs,
het geven van cursussen
en bemiddelen bij de aanschaf van
materieel. De gemeente Dalfsen kende
eind 1940 twee afdelingen van de
N.V.L. namelijk één in Lemelerveld
met H.F.M. Morselt en T.Timmer
als respectievelijk voorzitter en secretaris
en één in Dalfsen waar deze
functies werden vervuld door
RONDOM DALFSEN 40 849

K.A. Pronk en L.W. Seidel.
De Rijksinspecteur stond de minister
van Binnenlandse Zaken ten dienste
met name op ambtelijk- en organisatorisch
terrein. Hoeveel belang de
rijksoverheid toekende aan een
goede organisatie van de luchtbescherming
blijkt onder meer uit
artikel 12 van de zoëven genoemde
wet. Op grond hiervan krijgen de
burgemeesters de, overigens wat
vaag geformuleerde, bevoegdheid
om de medewerking van zowel
burgers en bedrijven te vorderen in
het kader van de luchtbescherming.
Uitvoering gevend aan deze wet stelt
de Raad van Dalfsen op 1 augustus
1938 het zogenaamde Beschermingsplan
vast voor deze gemeente. Daaruit
blijkt dat de commandopost van
de plaatselijke luchtbeschermingsdienst
is gevestigd in het gemeentehuis
en dat de organisatie 65 mensen
sterk is, verdeeld over de volgende
onderdelen:
A. Hulpdiensten t.w.:
• de politie en de reserve politie
onder leiding van de gemeenteveldwachter
H. de Lange
• de vrijwillige brandweer onder
leiding van de opperbrandmeester
G.J. Stegeman
• de opruim- en reddingsdienst
onder leiding van G.J. Lucas
• de geneeskundige dienst onder
leiding van de arts J.J. te Rae
B. Ondersteunende diensten t.w.:
• de radio ontvangdienst
• de ordonnansendienst
• de meldingsdienst
• de alarmeringsdienst
• de waarschuwingsdienst
• de gasverkenningsdienst
Na het uitbreken van de oorlog
werd deze formatie uitgebreid met
5 blokploegen. Blijkens een door
burgemeester IJnzonides opgesteld
overzicht d.d. 22 december 1941
zijn daarin 56 personen opgenomen.
Als blokhoofd treden op: H.A.
Hutten, J. Dijk, J. Tuut, G. Lennips en
Burgemeester Ynzonides
J. Tuut
J. Leppink
J.Th. Goverts
850 RONDOM DALFSEN 40
G.J. Stegeman
H.A. Hutten
▼
G.J. Lucas
E.J. Boschman
Fotocollage: P. Tempelman
W.G. Frijling (later S. van ’t Zand).
Deze blokploegen zullen in de bebouwde
kom van Dalfsen werkzaam
zijn. Voorjaar 1942 wordt ten behoeve
van de buurtschap Lenthe en Hoonhorst
een zesde ploeg toegevoegd
met A.E. baron van Voorst tot Voorst
als blokhoofd. Hiermee komt dit onderdeel
van de luchtbeschermingsdienst
in Dalfsen op een sterkte van
69 personen.
Aan het hoofd van deze organisatie
staat gemeentesecretaris Goverts met
als plaatsvervanger de gemeenteambtenaar
J. Leppink. Verder vermeldt
het plan onder meer dat de
gemeente Dalfsen bijna 8100 inwoners
telt en een drietal fabrieken
‘van eenige omvang’: de cichoreifa-

iek met 18, de stoomzuivelfabriek
met 15 en de drukkerij met 17 personeelsleden.
1940 – 1945
Dit plan is nog van kracht als op
10 mei 1940 de oorlog uitbreekt.
Ondanks de zo strikt gehandhaafde
neutraliteitspolitiek vallen Duitse
troepen onverhoeds ons land binnen
en in de oorlogsdagen die volgen
worden op verschillende militaire
objecten en op steden luchtbombardementen
door de vijand uitgevoerd.
In Dalfsen vinden geen oorlogshandelingen
plaats en de hulpdiensten
van de luchtbescherming behoefden
niet in actie te komen.
Vrijwel direct na de capitulatie, getekend
op 14 mei 1940, blijkt al dat
de Duitse bezetter ook de luchtbescherming
in zijn greep neemt.
Op 10 juni 1940 wijst de rijksinspecteur
voor de bescherming van de bevolking
tegen luchtaanvallen de burgemeesters
op het militaire belang
dat de Duitse Wehrmacht heeft bij een
goed werkende luchtbeschermingsorganisatie
en op 6 juli 1940 schrijft
dezelfde functionaris aan de burgemeesters
dat alle joden uit deze
organisatie moeten worden verwijderd.
De burgemeester van Dalfsen
ontheft D. Steren van zijn taak.
De verduisteringsvoorschriften worden
door de bezetter aangescherpt
en bij het niet opvolgen daarvan volgen
strenge straffen. Burgemeester
IJnzonides schrijft een kennelijk wat
lichtzinnige caféhouder op 12 september
1940 dat hij diens café zal
sluiten als hij de gegeven aanwijzingen
niet onverwijld opvolgt.
Op 24 januari 1942 geeft de Secretaris-
Generaal van het Departement van
Binnenlandsche Zaken, mr. dr. K.J.
Frederiks, (tijdens de oorlog optredend
als hoogste autoriteit onder het
gezag van de Duitse ‘Rijkscommissaris
voor het bezette Nederlandsche gebied’)
een nieuwe luchtbeschermingsverordening
uit. Deze komt in de plaats
van de wet tot bescherming van de
bevolking tegen luchtaanvallen uit
1936. De bezettende macht probeert
hiermee de luchtbeschermingsorganisatie
volledig onder controle te krijgen.
Enkele gevolgen van deze verordening
zijn:
• de burgemeesters worden aangewezen
als plaatselijk leider van de
luchtbeschermingsdienst aan wie
het hoofd van de dienst ondergeschikt
is; de burgemeester wordt
dus in persoon verantwoordelijk
voor het functioneren van de
luchtbeschermingsdienst
• op het hoogste niveau gaat de
bemoeienis met de luchtbescherming
over van het Departement
van Binnenlandsche Zaken naar
dat van Justitie; direct onder het
Departement waar de Duitse
invloed het grootst is
• de verplichtingen met betrekking
tot de luchtbescherming worden in
belangrijke mate aangescherpt;
zo wordt dienst doen bij de
luchtbeschermingsdienst
verplicht gesteld voor
iedere burger
• op overtreding van
het bepaalde in deze
verordening worden
zware straffen
gesteld.
Bij besluit van burgemeester
IJnzonides, gedateerd
14 april 1943
worden de inwoners van
Dalfsen die zich vrijwillig
aan de luchtbeschermingsdienst
hadden verbonden,
daartoe verplicht.
Verder blijkt uit
archiefstukken dat de
controle op de verduisteringsvoorschriften
wordt verzwaard maar
elk politierapport aan de
burgemeester vermeldt:
‘geen bijzonderheden en
geen overtredingen zijn geconstateerd’.
Bijzonderheden zijn er wel bij de
leiding van de luchtbeschermingsdienst
in Dalfsen. Het hoofd daarvan,
gemeentesecretaris Goverts, die een
rol had gespeeld bij de tegen de bezetter
gerichte stakingen op 30 april
en 1 mei 1943, zag zich genoodzaakt
onder te duiken in Utrecht. Burgemeester
IJnzonides ontslaat het hoofd
luchtbeschermingsdienst Goverts uit
zijn functie. In zijn besluit daartoe
geeft hij als reden voor dit ontslag aan
dat betrokkene uit zijn functie als gemeentesecretaris
‘is geschorst wegens
de onbekendheid van zijn verblijfplaats’.
Per 10 mei 1943 wordt het plaatsvervangend
hoofd J. Leppink benoemd
tot hoofd en de gemeenteambtenaar
M.H.H. Inden Bosch als plaatsvervangend
hoofd.
Met ingang van 24 mei 1943 wordt dit
besluit weer ongedaan gemaakt wegens
te drukke werkzaamheden van
de heer Leppink.
▼
Openbare bekendmaking
van de burgemeester van Dalfsen
▼
RONDOM DALFSEN 40 851

Hoofd wordt nu In den Bosch
en plaatsvervangend hoofd W.G. Frijling.
Deze besluiten dragen niet meer
de handtekening van burgemeester
IJnzonides; hij is inmiddels door of
namens de bezetter uit zijn functie
ontheven. De besluiten van 24 mei
1943, hiervoor genoemd, dragen de
handtekening van wethouder J.G.
Herbrink die het burgemeestersambt
waarneemt en dus ook de functie van
plaatselijk leider luchtbeschermingsdienst.
Beide functies gaan per 1 juli
1943 over op wethouder E.J. Boschman.
Meer en meer voert de bezetter, ook
in dit verband, de druk op de bevolking
verder op. Enkele voorbeelden
daarvan werden in het gemeentearchief
aangetroffen. Zo werden de
hoofden van de scholen in juni 1943
‘gevorderd’ tot het bijwonen van een
luchtbeschermingscursus te Zwolle.
Verder wordt de timmerman Post-
▼
Het eerste blad van de luchtbeschermingsverordening
van 24 januari 1942;
tweetalig!!
huma in de buurtschap Emmen
omstreeks die tijd bekeurd omdat hij
de verduisteringsvoorschriften heeft
overtreden en als bijkomende straf
wordt hij drie dagen van de elektriciteit
afgesneden.
Aangezien veel burgemeesters in
deze periode van de bezetting al zijn
vervangen door nationaal-socialistische
meneren en de burgemeester
als plaatselijk leider van de luchtbeschermingsdienst
optreedt, is deze
organisatie in feite geheel onder
controle van de bezetter. In Dalfsen is
dat overigens nog niet het geval;
pas op 30 april 1944 verschijnt de
NSB-er F.H. Umbgrove als burgemeester
in deze gemeente. De functie
van hoofd luchtbeschermingsdienst
berust sinds 2 februari 1944 bij W.G.
Frijling met als plaatsvervanger H.A.
Schipper. Direct na 5 mei 1945 wordt
J.Th. Goverts, terug in Dalfsen en
weer in functie als gemeentesecretaris,
opnieuw aangesteld als hoofd
luchtbeschermingsdienst.
In een verslag d.d. 29 mei
1945 zijn de acties van
de Dalfser luchtbeschermingsdienst
vastgelegd
zoals die hebben plaats
gehad rondom de bevrijding
op 13 april 1945.
Naar aanleiding van de
gevechtshandelingen ten
zuiden van Hoonhorst
vermeldt het verslag:
‘gaan diverse boerderijen in
vlammen op, echter voor de
brandweer en L.B.D. onbereikbaar
daar de Duitschers
elke passage over de rivier de
Vecht onmogelijk maken’.
Nadat op 13 april om ongeveer
06.00 uur de terugtrekkende
vijand (zonder
waarschuwing) de Vechtbrug
heeft opgeblazen
komt de luchtbeschermingdienst
in actie. Het
verslag zegt hierover: ‘De
gevolgen waren materieel
gesproken zeer ernstig. Per-
852 RONDOM DALFSEN 40
soonlijke ongelukken deden zich, wonder
boven wonder, niet voor. Een dertigtal
huizen, waaronder het enigste hotel, benevens
één der voornaamste industrieën
ter plaatse, werd ernstig beschadigd. Van
vele andere werd het geheele dak afgerukt’.
De acties van de luchtbeschermingsdienst
bestonden volgens het
verslag uit: ‘het meest noodzakelijke, nl
het stutten van muren, daken enz. welke
op invallen stonden, het vrijmaken der
straten enz. Hierna zijn in enkele dagen
tijds practisch alle woonhuizen weer in
zoodanigen toestand gebracht zoodat zij,
althans voor nood bewoonbaar waren,
d.w.z. het opleggen van dakpannen, (gevorderd
van objecten niet direct noodzakelijk
voor woonhuis, boerderij of anderszins)
het dichtmaken van ramen met
plaatmateriaal, het in orde maken van
deuren etc. etc. 18 April v.m. 12 uur.
Sluiting der werkzaamheden’. Tot zover
het verslag van de leiding van de
luchtbeschermingsdienst in Dalfsen.
Bij circulaire van 28 november 1945
van de Minister van Binnenlandse
Zaken ontvangen de burgemeesters
aanwijzingen tot het opheffen van
de luchtbeschermingsdienst. Burgemeester
IJnzonides, ook weer terug
in zijn ambt, gaat daartoe over maar
in het gemeentearchief zijn geen sporen
aangetroffen van blijken van
waardering van de kant van de gemeente
voor die Dalfsenaren die, aanvankelijk
vrijwillig en later verplicht,
hebben klaar gestaan om ingeval
van oorlogshandelingen, bijvoorbeeld
luchtbombardementen, hulp
te bieden.
Dat op hen slechts eenmaal, en wel na
de bevrijding, een beroep is gedaan
kan geen reden zijn deze mensen,
die voor uitzonderlijk zware taken
zouden kunnen worden geplaatst,
de dank van de Dalfser bevolking te
onthouden. Daarom dit verhaal als
een verlate, eervolle vermelding.
Bronnen:
Het archief van de gemeente Dalfsen
De verzameling van de werkgroep
Documentatie 1939-1945
van de Vereniging Historische Kring Dalfsen
Foto’s: G. Bistervels

Opnieuw in beeld
▼
Openbare Lagere School Lenthe ongeveer 1937
Foto: Coll. Historische Kring
1. Herman Westerhof
2. Herman van Emmen
3. Frits Bonkestote
4. Marten van Emmen
5. Dieks Kutterik
6. Gerrit Jan van Emmen
7. Berend Jan Bonhof
8. Martha Kutterik
9. Dientje Kutterik
10. Anna Beldsnijder
11. Wilmpje Westerhof
12. Hendrikje Kutterik
13. Meester Brouwer
14. Annigje Knapen
15. Mina Knapen
8
1
9
17
2
10
16. Mientje Kutterik
17. Henk Beldsnijder
18. Jantien Kijk in de Vegte
3
11
18
4 5
12
19
13
20
6 7
19. Geesje van Emmen
20. Bertha Beldsnijder
21. Jan Bonhof
RONDOM DALFSEN 40 853
14
21
15
16

Verleden en heden
▲ Het huis van de familie Egberts ± 1955
Foto: coll. Historische Kring
Pastoriestraat - hoek Bloemendalstraat
854 RONDOM DALFSEN 40
▼ Het Egbertshof in het jaar 2000
Foto: G. Bistervels