Untitled - Uitgeverij Parthenon

Bij dieren is de imitatie nooit zo sterk als bij mensen. Girard onderscheidt
de mimetische begeerte van het biologische appétit ‘behoefte,
trek, lust’. Zin in seks en behoefte aan voedsel zijn nog geen begeerten:
dat worden ze pas door imitatie van een model. De mimetische
begeerte staat dus tussen instincten en sociaal milieu in. De waarde
van dingen en zelfs van personen hangt samen met de waardering
daarvan door een belangrijk geachte personen of groepen. Zo is de
menselijke begeerte niet lineair, maar kent ze een triangulaire structuur,
wat ‘mimetische rivaliteit’ genereert. De literatuur staat vol van
driehoeksverhoudingen: hoe vaak zet een man niet zijn zinnen op
de vrouw van zijn beste vriend – die voor haar soms helemaal geen
aandacht meer heeft, maar wiens begeerte dan weer oplaait? De een
wordt dan een obstakel voor de ander en de verwikkelingen die volgen,
kunnen tot bittere rivaliteit en jaloezie leiden. 5 Als de rivalen er
niet in slagen hun conflict op te lossen, kan het tot geweld leiden en
zich verspreiden naar anderen. Rivaliteit is namelijk besmettelijk en
wanneer meer en meer mensen betrokken raken bij het conflict, escaleert
de crisis.
Cultuurscenario
Wanneer zelfvernietiging dreigt en een zondebok is aangewezen, zo
betoogt Girard bij de uiteenzetting van zijn cultuurscenario, wordt
deze achteraf verantwoordelijk gehouden voor de chaotische toestand
waarvan vóór het offer sprake was. Anderzijds heeft de zondebok
eenheid gebracht en wordt het afwenden van de totale crisis als een
wonder ervaren, waardoor hij goddelijke status krijgt. Het elimineren
van een zondebok is al in vroege stadia van de mensheid een rite
geworden: de rite van het offer, zoveel mogelijk beheersbaar gemaakt
om groter geweld en een alles vernietigende crisis te voorkomen. Het
offer wordt gekenmerkt door ‘heilig geweld’ en bepaalt nauwkeurig
de positie van de gemeenschap tot het slachtoffer, dat er zowel
deel van uitmaakt als buitengesloten is. In het offerritueel is er dan
ook niets dat niet streng door de gewoonte wordt voorgeschreven.
5. Behalve in zijn eerste grote studie (1961/86) behandelt Girard dit onderwerp
in zijn boek over Shakespeare (1991/95), dat in de Nederlandse vertaling als
ondertitel heeft Het schouwspel van de afgunst.
15