Untitled - Uitgeverij Parthenon

Inzet voor de slachtoffers
Een van de onderscheidingen die onze samenleving geleerd heeft te
maken is die tussen vervolger en vervolgde, tussen dader en slachtoffer.
Vele eeuwen was er betrekkelijk weinig oog voor het slachtoffer,
de dader met zijn slechte daad stond in het middelpunt. Na de
Eerste Wereldoorlog kreeg men meer oog voor slachtoffers en in de
tweede helft van de twintigste eeuw werd het een voordeel jezelf als
slachtoffer te kunnen afficheren. Je kreeg respect, vaak ook materiële
voordelen en privileges. In Polen ging de discussie naar aanleiding van
de Tweede Wereldoorlog daarover: waren de Joden of de Polen het
grootste slachtoffer? De inzet voor slachtoffers is zelf onderdeel geworden
van het rivaliseren. Een symbool voor dit gebrek aan unanimiteit
is bij herdenkingsbijeenkomsten van public shootings de vraag
over het al of niet laten branden van een kaars voor de dader tegelijk
met die voor de slachtoffers (Berry Vorstenbosch).
In de eenentwintigste eeuw krijgt het woord slachtoffer een negatieve
betekenis. Een slachtoffer is een zeurpiet, een loser. Het gaat erom een
zelfbewust individu te zijn en gezien te worden. Het slachtofferschap
moet worden omgesmeed tot een werktuig waarmee men de wereld
aan kan en zelfs roem kan vergaren. In dit perspectief lijkt de christelijke
traditie weinig aantrekkelijk, omdat het een slachtoffer in het centrum
plaatst – ook al is het een slachtoffer dat ‘is opgestaan’. Het verschil
tussen dader en slachtoffer dreigt te verzwakken en de crisis duurt
voort op een nog dieper niveau. “Ik ben geslachtofferd”, zeggen ‘grote
graaiers’ die in ongenade zijn gevallen. Wil men een weg uit de crisis
vinden, dan moet in elk geval het verschil weer gezien worden tussen de
vervolgende menigte en het slachtoffer, dat gepest, getreiterd, vervolgd
en zelfs gedood wordt. Het evangelie wil ons bekeren tot het inzicht dat
er een verschil is tussen slachtoffer en dader. Het wil ons de liefde doen
ervaren – niet als een emotie, maar als een daad – met haar wonderlijke
eigenschap mensen gelijk te maken en tegelijk hun verschil, hun anders
zijn, te bevestigen (André Lascaris). De liefde vermenselijkt de vijand,
maakt mensen tot individu en verbindt ze aan elkaar.
Een van de belangrijke historische bijdragen van het christendom aan
onze samenleving, schrijft Wiel Eggen, is dat de kerk vanaf de elfde
eeuw ging eisen dat man en vrouw beiden ja of nee moesten zeggen
22