Brochure Samenhang der Dingen - ProRail

Samenhang der dingen
Uitblinken in betrouwbaarheid

Samenhang der dingen
Uitblinken in betrouwbaarheid

Inhoudsopgave
1 Inleiding 7
2 Samenhang tussen de instrumenten, methoden en technieken 9
2.1 Inleiding 9
2.2 Systems Engineering 9
2.2.1 Herkomst SE 10
2.2.2 Plaats van SE in het voortbrengingsproces 10
2.2.3 Wat is SE 10
2.2.4 RAMS 13
2.2.5 BIM 14
2.2.6 Externe samenwerking met betrekking tot SE 14
2.2.7 Informatie met betrekking tot SE 14
2.3 Value Engineering 15
2.3.1 Herkomst VE 15
2.3.2 Plaats van VE in het voortbrengingsproces 16
2.3.3 Wat is VE 16
2.3.4 Externe samenwerking met betrekking tot VE 18
2.3.5 Informatie met betrekking tot VE 18
2.4 Probabilistisch ramen 18
2.4.1 Herkomst probabilistisch ramen 19
2.4.2 Plaats van probabilistisch ramen in het voortbrengingsproces 19
2.4.3 Wat is probabilistisch ramen 19
2.4.4 Externe samenwerking met betrekking tot probabilistisch ramen 21
2.4.5 Informatie met betrekking tot probabilistisch ramen 21
2.5 Overige instrumenten, methoden en technieken 22
2.5.1 Verzekerde garantie 22
2.5.1.1 Herkomst van de VGV 22
2.5.1.2 Plaats van de VGV in het voortbrengingsproces 22
2.5.1.3 Wat is de VGV 23
2.5.1.4 Externe samenwerking met betrekking tot de VGV 24
2.5.1.5 Informatie met betrekking tot de VGV 24
2.5.2 NOBO’s 24
2.5.2.1 Herkomst van NOBO’s 24
2.5.2.2 Plaats van de NOBO in het voortbrengingsproces 25
2.5.2.3 Wat is een NOBO 25
2.5.2.4 Externe samenwerking met betrekking tot NOBO’s 26
2.5.2.5 Informatie met betrekking tot NOBO’s 26
2.5.3 ISA’s 26
2.5.3.1 Herkomst van ISA’s 26
2.5.3.2 Plaats van de ISA in het voortbrengingsproces 27
2.5.3.3 Wat is een ISA 27
2.5.3.4 Externe samenwerking met betrekking tot ISA’s 28
2.5.3.5 Informatie met betrekking tot ISA’s 28
ProRail Samenhang der dingen
2

ProRail Samenhang der dingen
2.5.4 Erkenningsregeling 29
2.5.4.1 Herkomst van erkenningsregelingen 29
2.5.4.2 Plaats van de erkenningsregeling in het voortbrengingsproces
29
2.5.4.3 Wat is een erkenningsregeling 30
2.5.4.4 Externe samenwerking mbt de erkenningsregeling 31
2.5.4.5 Informatie met betrekking tot de erkenningsregeling 31
2.5.5 Prestatiemeting 31
2.5.5.1 Herkomst van prestatiemeten 31
2.5.5.2 Plaats van prestatiemeten in het voortbrengingsproces 32
2.5.5.3 Wat is prestatiemeten 32
2.5.5.4 Externe samenwerking met betrekking tot prestatiemeten 33
2.5.5.5 Informatie met betrekking tot prestatiemeten 33
3 Samenhang tussen ProRail en markt 35
3.1 Inleiding 35
3.2 Organisatiemodellen Traditioneel, E&C, D&C en PPS 36
3.3 D&C of E&C? 37
3.4 Contractstandaarden 42
3.5 Conditionering 43
3.6 Aanbestedingsprocedures 44
3.7 Bijzondere gunningscriteria 46
3.7.1.1 CO 2 -ladder 46
3.7.1.2 Veiligheidsladder 46
3.7.1.3 Social return-ladder 47
3.7.1.4 Samenhang tussen de ladders 47
3.8 Unsolicited proposals 48
3

ProRail Samenhang der dingen
4

Lijst van gebruikte afkortingen
AKI Aanbesteding szaken, Kostenmanagement en Inkoop
ARN Aanbestedings Reglement Nutssectoren
B&U Burgerlijke en Utiliteitsbouw
Bass Besluit aanbestedingen speciale sectoren
BIM Bouw Informatie Model
BOT Build, Operate, Transfer
CAR Construction All Risks
CROW Centrum voor Regelgeving en Onderzoek in de Grond-,
Water- en Wegenbouw
DACE Dutch Association of Cost Engineers
D&C Design and Construct
DB Design Build
DB(&)M Design, Build (and) Maintain
DBF Design, Build, Finance
DBFM Design, Build, Finance, Maintain
DC(&)M Design, Construct (and) Maintain
DCF Design, Construct, Finance
DCFM Design, Construct, Finance, Maintain
DNR De Nieuwe Regeling
DO Definitief Ontwerp
E&C Engineering and Construct
EG Europese Gemeenschap
EP Erkenningsregeling van ProRail
FPvE Functioneel Programma van Eisen
GWW Grond-, Water- en Wegenbouw
IDI Inherent Defects Insurance
I&M Ministerie van Infrastructuur en Milieu
ILT Inspectie Leefomgeving en Transport
INCOSE International Council on Systems Engineering
ISA Independent Safety Assessor
LCM Life Cycle Management
MKB Midden en Klein Bedrijf
MVO Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen
NAP DACE Dutch Association of Cost Engineers
NCOSE National Council on Systems Engineering
NOBO Notified Body
OPC Output Proces Contract
PCA Proces Contract Aannemer
PFI Private Finance Initiative
PGO Prestatie Gericht Onderhoud
PPP Public – Public Partnership, e.g. Public – Private Partnership
PPS Publiek – Publieke Samenwerking, resp. Publiek – Private
Samenwerking
PSIB Proces- en Systeeminnovatie in de bouwsector
PvE Programma van Eisen
ProRail Samenhang der dingen
R&D Research and Development
RAMS(HE) Reliability, Availability, Maintainability, Safety (Health,
Environment)
RVOI Regeling van de Verhouding tussen Opdrachtgever en
adviserend Ingenieursbureau
RWS Rijkswaterstaat
SE Systems Engineering
SKAO Stichting Klimaatvriendelijk Aanbesteden en Ondernemen
SMART Simple Multi-Attribute Rating Technique
SPC Productspecificaties
Spec Specificatie
SR Standaard Regeling opdrachtgever – architect
STABU Stichting STABU Bouwbreed informatiesysteem
TIS Technical Inspection Service
TU Technische Universiteit
UAV Uniforme Administratieve Voorwaarden
UAVgc Uniforme Administratieve Voorwaarden voor geïntegreerde
contractvormen
VC Veiligheid en Compliance (Assetmanagement)
VE Value Engineering
VGV Verborgen Gebreken Verzekering
VO Voorlopig Ontwerp
VS Verenigde Staten van Amerika
5

ProRail Samenhang der dingen
xxxxx
6

1 Inleiding
Prorail is een onderneming die Operational Exellence nastreeft in het voortbrengingsproces
dat moet leiden tot beschikbare, betrouwbare, duurzame en veilige infrastructuur. 1 Operational
Excellence is de overtuiging van een organisatie om te willen uitblinken in betrouwbaarheid
voor de klant. Betrouwbaarheid betekent dat de klant precies weet wat hij of zij mag
verwachten van een product of een dienst en dat daadwerkelijk ook zo geleverd krijgt. Altijd
in één keer goed, op tijd en tegen een uitstekende prijs die vooraf is vastgesteld.
Operational Excellence gaat dus over ‘consistent de juiste dingen goed doen’. Operational
Excellence behelst zowel het vinden van manieren om alle operaties in de voortbrengingsketen
vlekkeloos te laten verlopen als een focus op klanten waarvoor nieuwe ontwikkelingen
kunnen worden ingepast. Beheersing van kwaliteit (de juiste producten en services) en procesbetrouwbaarheid
(op de juiste manier gemaakt) is de voorwaarde voor flexibiliteit (op het
juiste moment). Blijvende efficiëntie kan alleen worden gerealiseerd als resultaat van cumulatieve
verbetering in de prestatiecriteria kwaliteit, betrouwbaarheid en flexibiliteit.
Operational Exellence in het voortbrengingsproces wordt gekenmerkt door een afgewogen en
consistente samenhang tussen:
– de instrumenten, methoden en technieken die worden toegepast;
– ProRail en de toeleveranciers (aannemers, leveranciers, dienstverrichters);
– de betrokken bedrijfsonderdelen van ProRail,
met de bedoeling om op de daartoe afgesproken tijd – zonder verspilling – daadwerkelijk
beschikbare, betrouwbare, duurzame en veilige infrastructuur te realiseren.
De eerste twee van de hiervoor opgesomde samenhangen zullen achtereenvolgens in de
volgende hoofdstukken kort worden beschreven aan de hand van een figuur dat de verschillende
stadia van het voortbrengingsproces van infrastructuur symboliseert.
Probleemdefinitie Instandhouding
Ontwerp Bouw
Voor wat betreft de samenhang tussen de betrokken bedrijfsonderdelen van ProRail wordt
verwezen naar het Kernproces (zie focus).
1 Zie Hoofdstuk 3.2.2 Beheerplan 2012.
ProRail Samenhang der dingen Inleiding
7

ProRail Samenhang der dingen
xxxxx
8

2 Samenhang tussen de instrumenten,
methoden en technieken
2.1 Inleiding
In onderstaande figuur wordt in globale zin de relatie tussen de in dit hoofdstuk aan de orde
komende instrumenten, methoden en technieken aangegeven.
Technische
voorschriften
Verzekerde
garantie
Functionaliteit
Systems
Engineering
NOBO’s
borgen
coherentie
railsysteem
– Systems Engineering legt een relatie tussen functionaliteit en onzekerheid;
– Value Engineering legt een relatie tussen functionaliteit en geld;
– Probabilistisch ramen legt een relatie tussen onzekerheid en geld;
– Verzekerde garantie, NOBO’s, ISA’s, de Erkenningsregeling en Prestatiemeten borgen ten
slotte dat tijdig waar voor geld wordt geleverd.
In de volgende paragrafen wordt op de afzonderlijke instrumenten, methoden en technieken
in gegaan.
2.2 Systems Engineering
Value Engineering
Risico’s
(onzekerheid)
Contracten
(PvE)
ISA’s
(ver)delen
Bouwmanagement
borgen juiste
en tijdige levering
€uro’s
Probabilistisch
Ramen
Contract
standaarden
borgen
consistentie
contract en vraagspec
Erkenningsregeling
Prestatiemeten
Een voortbrengingsproces dat is gericht op het bereiken van (functioneel gedefinieerde) doelen
en gelijktijdig ‘verspilling’ in het proces tegen gaat, komt niet vanzelf tot stand. Het welslagen
daarvan is afhankelijk van een methodische aanpak voor het beheerst realiseren van complexe
systemen: Systems Engineering (SE) 2 . SE is een methode om ‘consistent de dingen te doen’.
2 SE wordt ook wel aangeduid als ‘Systems Design Engineering’ of als ‘Expliciet werken’.
ProRail Samenhang der dingen Samenhang tussen de instrumenten, methoden en technieken
9

2.2.1 Herkomst SE
SE is voor het eerst toegepast in de telefoniesector, 3 als methode om interoperabiliteit van de
verschillende delen van het telefoonsysteem te realiseren. Gedurende de 2 e Wereldoorlog
werd SE vooral toegepast bij de ontwikkeling van in toenemende mate complexer wordende
militaire systemen. Pas in de 50er jaren vond een versnelling in de meer generieke toepassing
van SE plaats. SE werd parallel in de lucht-, ruimtevaart en wapenindustrie (Boeing, Lockheed,
Rockwell) en in de commerciële sector (AT&T) ontwikkeld tot een methode om in een uiterst
competitieve omgeving (wapenwedloop, volkomen mededinging) steeds complexer wordende
(R&D) problemen het hoofd te kunnen bieden. In 1990 werd in de VS door een aantal
bedrijven en overheidsinstellingen het eerste professionele platform voor SE opgericht, the
National Council on Systems Engineering (NCOSE). De taak van NCOSE was om SE verder te
ontwikkelen en opgedane kennis uit te dragen. Door de groeiende internationale belangstelling
voor SE is in 1995 de naam veranderd in the International Council on Systems Engineering
(INCOSE). Sinds 1995 wordt SE wereldwijd aan een groot aantal universiteiten gedoceerd.
2.2.2 Plaats van SE in het voortbrengingsproces
SE vormt het methodische kader met behulp waarvan wordt gedefinieerd, ontworpen,
gebouwd (geverifieerd en gevalideerd) en ten slotte instandgehouden. SE heeft derhalve
betrekking op de gehele life-cycle van een project.
Probleemdefinitie Instandhouding
Ontwerp Bouw
2.2.3 Wat is SE
SE is een interdisciplinaire (team-)benadering 4 die gericht is op het mogelijk maken van de
ontwikkeling, realisatie en gebruik van (bij voorbaat) succesvol functionerende systemen. SE
verbindt daarbij elementen van tal van ontwerp-gerelateerde disciplines 5 . SE richt zich vroeg in
3 All the different parts of the phone system have to interoperate reliably. An excellent overview of the interfaces and logic,
with some history, is “Digital Telephony” by John C. Bellamy. For operational telephony terms, see Newton’s Telecom
Dictionary, for example.
4 Systems Engineering integrates all of the engineering disciplines and specialty groups into a unified, team effort, forming
a structured development process that proceeds from concept to production to operation and, in some cases, through to
termination and disposal. As a result, ‘satisfaction of all technical requirements’ is subject to the usual constraints of cost,
schedule, and producibility.
5 Operations research, system modelling and simulation, decision analysis, project management and control, requirements
development, software engineering, specialty engineering, industrial engineering, specification writing, risk management,
interpersonal relations, liaison engineering, operations analysis and cost estimation.
ProRail Samenhang der dingen Samenhang tussen de instrumenten, methoden en technieken
SE
10

het voortbrengingsproces op het definiëren van verlangde functionaliteit en het specificeren
van aan ontwerpoplossingen te stellen eisen, waarna achtereenvolgens ontwerpsynthese en
systeemvalidatie plaatsvindt. Zonder overigens de totale scope van het probleem uit het oog
te verliezen: gebruik, kosten & planning, performance, opleiding en ondersteuning etc.
SE legt een methodische onderlegger onder het voortbrengingsproces waarin van grof naar
fijn wordt gewerkt. Alle participanten in het voortbrengingsproces werken vanuit dezelfde
methode en met dezelfde data, waardoor data-integriteit gewaarborgd is. Zie in dat verband
ook paragraaf 2.2.5 BIM. Tevens wordt bereikt dat zowel de proces- als de systeemvariabiliteit
afneemt, twee basisvoorwaarden voor het voorkomen van verspilling.
hoog
laag
Beslissingen die aan het begin van het project worden genomen waarvan de consequenties
niet goed worden begrepen kunnen later in het voortbrengingsproces of in
de gebruiksfase enorme implicaties hebben. SE zoekt en onderzoekt deze kritische
kwesties (risico’s) in een relationeel beslismodel, zodat op de juiste momenten de bijpassende
beslissingen kunnen worden genomen. Daardoor wordt bereikt dat efficiënte
terugdringing van onzekerheid wordt gemanaged en geëffectueerd.
PvE ontwerp uitvoering
Het specificatiemodel van SE maakt effectieve en efficiënte realisatie van projecten mogelijk,
zonder dat alle daaraan te stellen eisen en randvoorwaarden al op voorhand bekend zijn.
SE beschouwt het te realiseren project als ‘systeem’. Het systeem is in de SE-optiek “de ten
behoeve van het bereiken van een gedefinieerd doel samengestelde set subsystemen”. Deze
subsystemen zijn weer samengesteld uit steeds kleinere deelverzamelingen (componenten,
elementen), die ieder voor zich, tot aan de kleinst identificeerbare delen, verder zijn onderverdeeld.
Voor de raakvlakken tussen de gescheiden delen (interfaces) gelden aparte specificaties.
Aldus ontstaat een structuur met meerdere niveaus (boomstructuur of system-breakdown).
Het methodische bestaat daarin dat elk niveau, hoe gedetailleerd ook, steeds volledig
gelijk is aan het hogere of lagere niveau. Dat geldt niet alleen voor de onderverdeling, maar
ProRail Samenhang der dingen Samenhang tussen de instrumenten, methoden en technieken
onzekerheid
11

ook voor de eisen en randvoorwaarden. SE gaat ervan uit dat decompositie niet eerder aan
de orde is dan nadat het ontwerp ten opzichte van de voor het betreffende niveau geldende
specificaties is onderbouwd en geverifieerd 6 en dat daaruit dekkende eisen zijn afgeleid voor
de eerstvolgende decompositie. Voor wat betreft de uitvoering geldt dat van onder af per
decompositieniveau validatie 7 plaats moet vinden, waardoor ook van de individuele èn de
samengestelde delen kan worden bewezen dat het aantoonbaar aan het geverifieerde
ontwerp voldoet.
Het decompositie-compositieproces wordt doorgaans op de specificatieniveaus volgens het
waterval-model 8 doorlopen.
Begrijp de eisen
Waterval-model
Creëer
oplossingsontwerp
Specificeer en
ontwikkel
onderdelen
Integreer & test
onderdelen
ProRail zal zelf moeten beginnen met het vullen van de eisenspecificatie aan top van de
boom. ProRail beschrijft hierbij het probleem, de verlangde functionaliteit(en) en aan oplossingen
te stellen eisen, waaronder RAMS- 9 , ondernemings- en project specifieke eisen. Daarbij
is onder meer te denken aan eisen op het vlak van hinder, vormgeving, maakbaarheid, kosten
en tijd. ProRail kan daarom gezien worden als de eigenaar van het SE-systeem van het project.
De op systeemniveau beschreven (top)eisen zijn bij voorkeur beperkt tot minimumeisen.
Dan blijft het mogelijk om (via Value Engineering, zie hoofdstuk 3.3) in het voortbrengingsproces
tot een betere prijs/performance uit te dagen. Als de aan de oplossingen te stellen
eisen zijn gespecificeerd moet degene die decomponeert op het betreffende niveau aangeven
aan welke afgeleide eisen het volgende niveau moet voldoen en op welke wijze hij op
het volgende niveau gaat aantonen dat die decompositie voldoet aan die eisen. Dat kan
op verschillende manieren, bijvoorbeeld door middel van risicoanalyses (fouten- en
6 Verificatie is het proces van bevestiging door onderzoek en het verschaffen van bewijsmateriaal waaruit blijkt dat het
systeem (of het gedecomponeerde niveau) aan de eisen voldoet.
7 Validatie is het proces van geldig verklaren.
8 Het waterval-model is een nadere invulling van de ‘V’ in het V-model.
9 EN 50126 Railway Applications – The specification and demonstration of reliability, availability, maintainability and safety
(RAMS).
ProRail Samenhang der dingen Samenhang tussen de instrumenten, methoden en technieken
Indienststellen
en overdragen
12

gebeur tenissen bomen) en instandhoudingsconcepten. Op lagere decompositieniveaus zijn de
meer technisch georiënteerde eisen die de coherentie van het railsysteem moeten borgen
(Railinfra Catalogus: zie www.prorail.nl onder Zakenpartners) van belang.
De decompositie van het systeem en het maken van het bijbehorende ontwerp zijn net zo min
als het uiteindelijk ‘bouwen’ activiteiten die ProRail zelf uitvoert. Zie daaromtrent hoofdstuk 3.
Het systeemontwerp en de decompositie daarvan wordt uitbesteed. Voor wat betreft de
consequenties in termen van ontwerpinspanning valt een onderscheid te maken tussen sterk
genormeerde en van reeksen oplossingbeperkende eisen voorziene zuivere spoortechnieken
als beheersing, beveiliging, bovenleiding en bovenbouw en de minder strikt gereguleerde
algemene technieken als GWW, B&U en (algemene) installatietechniek. Bij de spoortechnieken
volgt (afgezien van pilots) uit de van toepassing zijnde eisen vrijwel steeds een eenduidige en
onveranderlijke technische oplossing, zodat het decompositie- en ontwerpproces (hoewel qua
techniek hooggespecialiseerd), van betrekkelijk eenvoudige aard zal zijn. Bij de algemene
technieken is de oplossingruimte daarentegen groter.
Nadat de onderverdeling in subsystemen is gemaakt en geverifieerd is dat de subsystemen
voldoen aan de daarvoor afgeleide systeemspecificaties kan het (indien van toepassing) worden
overgedragen aan opvolgende marktpartijen in het voortbrengingsproces, die (indien van
toepassing) de verdere onderverdeling aanbrengen. Gedurende de bouw vindt validatie plaats.
Op deze manier is geborgd dat iedereen die op welk niveau dan ook betrokken is zich uitsluitend
(aantoonbaar en traceerbaar) bezig houdt met het realiseren van het systeem zoals dat
door ProRail in de top is gedefinieerd, overeenkomstig de daaraan door ProRail gestelde eisen.
systeemspecificatie
decompositie
Door deze manier van werken behoren overdrachtsverliezen tot het verleden, is over- of
onderspecificatie uitgesloten en is de kans op het ontstaan van faalkosten in de keten
geminimaliseerd.
2.2.4 RAMS
validatie
validatie
compleet
systeem
samenstellen
detailontwerp bouwelementen
instandhouden
EN 50126 legt aan inframanagers de verplichting op om de RAMS met betrekking tot de in de
CENELEC-norm aangegeven techniek te specificeren, verifiëren en valideren door middel van
SE. Het RAMS-proces vormt derhalve een deelverzameling van SE. ProRail past SE toe op het
totale systeem, waardoor steeds geborgd is dat voldaan wordt aan EN 50126. Het toepassen
ProRail Samenhang der dingen Samenhang tussen de instrumenten, methoden en technieken
13

van RAMS leidt ertoe dat expliciete (functionele) eisen worden gesteld aan oplossingen op
het gebied van betrouwbaarheid, beschikbaarheid, onderhoudbaarheid en veiligheid. Indien
buiten het kader van EN 50126 specifieke eisen worden gesteld in verband met gezondheid
en milieu wordt gesproken over RAMSHE. Het meenemen van deze eisen volgens de
SE-methodiek leidt ertoe dat deze eisen op een transparante (navolgbare) wijze worden
verwerkt in het ontwikkelproces en daarmee voorspelbaar zijn voor de beheerfase.
2.2.5 BIM
Al eerder is aangegeven dat SE een gestructureerde methode is om te garanderen dat je krijgt
wat je vraagt. Het legt een relatie tussen problemen (eisen) en oplossingen (ontwerpen),
waarbij we alle aspecten die in de levenscyclus een rol spelen, meenemen. Op basis van de
SE-informatie kan het ontwerp gemaakt worden. De informatie over het te bouwen object
wordt van ontwerp tot realisatie doorgegeven van de ene naar de andere actor in het proces.
De overdracht van deze gegevens is zeer gevoelig voor fouten. Bij de conversie van driedimensionale
ideeën naar 2D-informatie op een tekening en vervolgens weer terug naar een driedimensionale
werkelijkheid kunnen veel fouten ontstaan. Door de conversie van 3D naar 2D
en terug over te slaan kunnen die fouten worden voorkomen. Virtueel Bouwen is gebaseerd
op uitsluitend gebruik van driedimensionale gegevens. Dat wil zeggen dat een bouwwerk al
vanaf een zeer vroeg stadium in voldoende mate van detail in digitale vorm beschikbaar is.
Met zo’n Bouw Informatie Model (BIM) zijn fouten in ontwerp, constructie, bouwlogistiek,
afwerking, maar ook in zaken als planning en werkvolgorde snel en eenvoudig op te sporen
en te voorkomen. NB.: óók indien de 2D/3D conversie niet van toepassing is, brengt BIM
eenduidigheid in het voortbrengingsproces en reduceert/voorkomt faalkosten.
2.2.6 Externe samenwerking met betrekking tot SE
ProRail werkt in INCOSE-verband nauw samen met andere opdrachtgevers en opdrachtnemers
om SE in Nederland verder te ontwikkelen. Op initiatief van ProRail is binnen INCOSE een werkgroep
Infrastructuur ontstaan die de meer industrie gerichte SE methodiek vertaald naar infrastructuurprojecten.
Aan deze werkgroep nemen vele van onze opdrachtnemers deel (ingenieursbureaus
en aannemers). Op verzoek van Bouwend Nederland heeft de INCOSE infrastructuur
werkgroep een opleiding SE ontwikkeld voor de “MKB- aannemers”. INCOSE ondersteunt
partijen die SE willen toepassen met kennisdeling, modellen en formats, software etc.
2.2.7 Informatie met betrekking tot SE
Nadere informatie met betrekking tot SE is te verkrijgen bij Nout Verhoeven (Railtechniek).
Zie ook www.se.nl
ProRail Samenhang der dingen Samenhang tussen de instrumenten, methoden en technieken
14

2.3 Value Engineering
In het SE-systeem houdt een ieder zich op een methodische manier (van grof naar fijn) bezig
met het realiseren van een oplossing voor het gedefinieerde probleem, waardoor is afgedwongen
dat consistent de dingen worden gedaan. Bij het doorlopen van het voortbrengingsproces
waarin infrastructuur tot stand komt moeten voortdurend keuzen worden gemaakt.
Het systeem moet worden gedecomponeerd, daarbij moeten ontwerpoplossingen worden
gevonden, daarvan moeten eisen worden afgeleid, etc. Het is niet vanzelfsprekend dat in dat
proces steeds de ‘beste’ beslissingen worden genomen. Dat vereist een methodische aanpak:
Value Engineering (VE) 10 . VE is een methode om ‘de juiste dingen te doen’.
2.3.1 Herkomst VE
VE is gedurende de 2 e Wereldoorlog ontwikkeld, in een periode van extreme schaarste aan
materialen en grondstoffen. Veel fabrikanten werden daardoor genoodzaakt alternatieve
materialen en ontwerpen te gebruiken. Bij General Electric ontdekte men dat veel van de
vervangende materialen voor gelijke of betere functionaliteit tegen lagere kosten zorgden.
Daar ontstond het idee om een fabricageconcept te ontwikkelen waarbij de productiviteit zou
worden verhoogd door opzettelijk alternatieve materialen te ontwikkelen. Dit concept is in
1947 door Lawrence D. Miles (staff engineer bij General Electric) uitgewerkt tot een methode
om waarde 11 in een product zeker te stellen. Het door Miles ontwikkelde concept is in de
periode daarna met name in de sterk aan mededinging onderhevige sectoren omarmd. Daar
zag men al snel de mogelijkheden om tegen relatief geringe inspanning kosten te kunnen
reduceren. In 1954 paste de US Navy, Bureau of Ships, de methode toe om kosten tijdens het
ontwerpproces te verlagen. Zij noemden het Value Engineering. In 1961 werd VE formeel
geïmplementeerd bij het Department of Defense. Daar werd de methode vervolgens ook
toegepast op procurement. VE werd een zodanig effectieve methode gevonden, dat het
nadien in wetgeving is verankerd. De OFPP Act legt aan elk federaal bureau de verplichting
op een VE-programma te hebben. 12 Nadien heeft Groot-Britannië beleidsmatig dezelfde weg
gekozen. 13
Sinds het begin van de zestiger jaren heeft de (nauwelijks een inspanning-kostende) VE-
methode gretig aftrek gevonden. Tegenwoordig wordt VE wereldwijd door een veelheid aan
organisaties, instellingen en ondernemingen toegepast en op een groot aantal universiteiten
gedoceerd.
10 VE wordt ook wel aangeduid als ‘Value Analyse’ (VA), Value improvement (Vi) of Value Management (VM).
11 Onder ‘waarde’ wordt in dit verband verstaan de mate waarin een product aan eisen en wensen van de opdrachtgever
voldoet, in verhouding tot de offers die hij daarvoor dient te brengen (waarde = functie:kosten). Daarbij wordt ‘functie’
uitgedrukt als een getal, dat is ontstaan door weging van vooraf in multidisciplinair verband vastgestelde criteria, die in
relatie met alternatieve oplossingen wordt gebracht aan de hand van de SMART-methode (Simple Multi-Attribute Rating
Technique). De ‘kosten’ zijn de geraamde kosten die met de betreffende alternatieve oplossing gepaard gaan. Zo kan op
een objectieve en transparante wijze de waarde van alternatieve oplossingen voor hetzelfde probleem inzichtelijk worden
gemaakt.
12 Public Law 104-106: “Each executive agency shall establish and maintain cost-effective Value Engineering procedures
and processes.”
13 HM Treasury Central Unit on Procurement Guidance No 54: “All projects involve the allocation of scarce resources and
when complete, need to satisfy a range of users’ requirements. The philosophy and techniques of value management
(VM) provide a structured approach to the examination and development of a project which will increase the likelihood
of achieving these requirements at optimum value for money. ”
ProRail Samenhang der dingen Samenhang tussen de instrumenten, methoden en technieken
15

2.3.2 Plaats van VE in het voortbrengingsproces
VE wordt toegepast bij het definiëren van het probleem, gedurende het specificatie-
en ontwerpproces, gedurende het bouwproces en gedurende de instandhouding.
VE heeft derhalve betrekking op de gehele life-cycle van een project.
Probleemdefinitie Instandhouding
aanbesteding
Ontwerp Bouw
Dat VE betrekking heeft op de gehele life-cycle van een project wil nog niet zeggen dat
daarbij steeds dezelfde actoren zijn betrokken. Voorafgaand aan de aanbesteding voor de
uitvoering is het primair een zaak van de opdrachtgever. Tijdens de aanbesteding geschiedt VE
door opdrachtgever en aannemer gezamenlijk. Na gunning geschiedt VE door de aannemer.
Na oplevering geschiedt VE weer door opdrachtgever en instandhoudings aannemer.
2.3.3 Wat is VE
VE is een multidisciplinaire methode om met behulp van functieanalyse en creatieve technieken
de waarde van een product te verbeteren. Door op een methodische wijze te kijken
naar functies en afstand te doen van de fysieke vorm of concepten van bestaande producten
ontstaat de creatieve ruimte om functies op een niet-traditionele (alternatieve), waardeverhogende
manier te vervullen. Bij een gelijkblijvende functionaliteitsvraag impliceert dit dat het
project tegen lagere kosten wordt gerealiseerd. Bij gelijkblijvende kosten wordt mutatis
mutandis meer functionaliteit gerealiseerd. Dat laatste is bijvoorbeeld van belang wanneer
wordt gestuurd op maximalisatie van RAMS-performance.
VE biedt in de eerste plaats de mogelijkheid om op elk decompositieniveau – te beginnen op
het hoogste niveau – de (op dat moment) best (goedkoopst/functioneelst) denkbare oplossing
voor de aan het onderdeel gestelde eisen te kiezen. Dat gebeurt door in een vaste systematiek
de voor dat onderdeel geldende eisen te herleiden tot functies.
ProRail Samenhang der dingen Samenhang tussen de instrumenten, methoden en technieken
VE
16

Voor het vervullen van die functies worden – in teamverband – alternatieve oplossingen gegenereerd.
Vervolgens wordt van elk alternatief de waarde bepaald. Het alternatief dat de
grootste waarde vertegenwoordigt wordt tot uitgangspunt voor het vervolg genomen. Pas als
dat (aantoonbaar) zeker is gesteld wordt het voor dat onderdeel noodzakelijke (en dus ook
niet meer dan dat) ontwerpwerk gestart. Als dat klaar is wordt het resultaat aan de uitgangspunten
getoetst en komt het vervolgens vrij voor detaillering op een lager niveau. Er wordt
derhalve niet eerder ontworpen dan nadat is vastgesteld dat die oplossing aantoonbaar de
grootste waarde vertegenwoordigt. VE biedt in de tweede plaats de mogelijkheid om op een
methodische wijze uit al van mogelijke uitvoeringsgerelateerde (per de productiewijze samenhangende)
alternatieve oplossingen te kiezen. VE biedt tenslotte de mogelijkheid om op een
methodische manier bestaande (reeds gerealiseerde) oplossingen (eisen, ontwerpen,
producten, werkwijzen etc.) te evalueren en daarin verbeteringspotentieel te ontdekken.
VE borgt dat in het proces waarin door middel van elkaar opvolgende beslissingen de op dat
moment meest aangewezen beslissing wordt genomen. Daardoor verhoogt VE de waarde van
het project, respectievelijk verlaagt het – bij gelijkblijvende functionaliteit – de met de realisatie
van het project gemoeide kosten.
hoog
laag
ACB00104
kosten
Spec
System
breakdown
varianten
PvE ontwerp uitvoering
keuze-matrix
ProRail Samenhang der dingen Samenhang tussen de instrumenten, methoden en technieken
VE
ontwerp
onzekerheid
verificatie
17

Bij VE wordt een vast proces doorlopen. Afhankelijk van het toepassingsgebied bestaat dat uit
vier, vijf, zes of meer stappen.
Voor studie
presentatie
Informatie
verzamelen
Functie
analyse
2.3.4 Externe samenwerking met betrekking tot VE
RWS: in de alliantie tussen RWS en ProRail wordt kennis en ervaring uitgewisseld op het
gebied van VE. Dit vindt plaats op zowel beleidsniveau (standaarden, implementatie, managementrapportage
etc), als op uitvoerend niveau (gezamenlijke bijeenkomsten Value Engineers,
delen best practices etc.)
DACE: borgt de professionele kwaliteit en verzorgt opleidingen.
2.3.5 Informatie met betrekking tot VE
Nadere informatie met betrekking tot VE kan worden verkregen bij Timme Hendriksen of
Frank Oud (AKI CE).
2.4 Probabilistisch ramen
Value Engineering
Creativiteit & idee
generen
Waarde
cirkel
Presentatie
Evaluatie
selectie
In het voortbrengingsproces wordt zoveel mogelijk oplossingsvrijheid gegeven aan marktpartijen.
Oplossingsvrijheid gaat gepaard met onzekerheden. Om een goede voorspelling te
kunnen maken van het uiteindelijk benodigde budget voor het te realiseren project moeten
deze onzekerheden worden benoemd en zo goed mogelijk worden gekwantifi ceerd. Een
probabilistische werkwijze onderkent onzekerheden in de ramingsvariabelen en maakt gebruik
van statistiek om de meest waarschijnlijke uitkomst te voorspellen. Met andere woorden:
probabilistisch ramen geeft inzicht in de betrouwbaarheid van ramingen.
ProRail Samenh ang der dingen Samenhang tussen de instrumenten, methoden en technieken
Nee
Besluit
Ja
Eindrapport en
aanbevelingen
18

2.4.1 Herkomst probabilistisch ramen
Probabilistisch ramen is een (reken)methode welke inzicht en stuurinformatie geeft in relatie
tot de onzekerheden, gebruik makend van de statistiek. Het komt voort uit het probabilisme,
de leer van de waarschijnlijkheid. Dit is een filosofische theorie die stelt dat ‘de werkelijkheid’
bestaat, maar nooit volledig kan worden gekend. Volgens het probabilisme kan waarheid
door het voortschrijden van kennis alleen steeds beter worden benaderd. Voortschrijdende
kennis maakt het wel mogelijk met grotere (maar nooit absolute) zekerheid uitspraken te doen.
2.4.2 Plaats van probabilistisch ramen in het voortbrengingsproces
In een voortbrengingsproces kunnen verschillende fasen worden onderscheiden. Elke fase
heeft zijn eigen uitwerkingsniveau en daarmee zijn eigen onzekerheden. Elke fase wordt dan
ook probabilistisch geraamd.
Probabilistisch
ramen
Probleemdefinitie Instandhouding
Ontwerp Bouw
De bandbreedte waartussen de kostenraming met een bepaalde zekerheid valt (als gevolg van
spreidingen rondom prijzen, hoeveelheden en onzekerheden) is onder meer afhankelijk van
de fase waarin het project zich bevindt. Hoe verder een project uitgewerkt is hoe kleiner de
bandbreedte. De bandbreedte, in relatie tot het rekenkundig gemiddelde van een reeks mogelijke
uitkomsten, is een belangrijke indicatie voor de nauwkeurigheid van de raming.
2.4.3 Wat is probabilistisch ramen
Deterministisch
ramen
De probabilistische methode gaat uit van het rekenkundig gemiddelde en maakt onzekerheden
inzichtelijk aan de hand van kansberekening. In de probabilistische kostenramingen
wordt rekening gehouden met verschillende onzekerheden:
– Beslisonzekerheden hebben een oorzaak die buiten het project ligt. Ze zijn het gevolg van
onduidelijkheden in de projectscope en mogelijke wijzigingen ervan. Beslisonzekerheden
kunnen worden opgevangen door het afzonderlijk ramen van varianten en/of reserveringen
voor scopewijzigingen.
– Kennisonzekerheden zijn het gevolg van onnauwkeurigheden in hoeveelheden, prijzen en
bijkomende gegevens.
ProRail Samenhang der dingen Samenhang tussen de instrumenten, methoden en technieken
19

– Realisatieonzekerheden ontstaan door onverwachte gebeurtenissen met een kostenbepalend
effect (risico’s).
– Toekomstonzekerheden worden meegenomen omdat zich beperkte wijzigingen in wet- en
regelgeving kunnen voordoen die de kosten van het project beïnvloeden.
– Onzekerheidsreserve geeft financiële dekking als wordt besloten tot aanpassing van de
overschrijdingskans van een raming.
Directe kosten
Indirecte
kosten
Investeringskosten (Mu) Overschrijdingskans
Nader
te
detailleren
Kennisonzekerheid
Realisatie onzekerheid
Toekomstonzekerheid
Onzekerheidsreserve
Voorziene kosten risico reservering (excl reservering scopewijzigingen)
Basis voor een probabilistische kostenraming is een optelling van kostenposten die bestaan uit
“hoeveelheid x prijs”. Voor de hoeveelheden en prijzen wordt, gebruik makend van een driehoekskansverdeling,
bepaald wat de te verwachten laagste waarde [L] en uiterste (= hoogste)
waarde [U] zal zijn. In het begin van een project is de spreiding tussen L- en U waarden het
grootst. Later, na een verdere uitwerking van het project, is het verschil tussen de L- en U
waarden kleiner. Ergens tussen de L- en U-waarden ligt een waarde die het meest voorkomt:
de zogenaamde Topwaarde [T]. Met bepaling van de L-, T- en U-waarden worden de onnauwkeurigheden
voortkomend uit kennisonzekerheden zo goed mogelijk ingeschaald. Daarnaast
worden ook de risico’s van realisatieonzekerheden gekwantificeerd. Daarvoor wordt de
geschatte kans dat het risico zich voltrekt (percentage) vermenigvuldigd met de gevolgkosten
(bedrag) en de L- , T- en U-waarden van deze gevolgkosten. Wijzigingen in wet- en regelgeving
(toekomstonzekerheden) worden in de raming opgenomen als een vaste opslag van
5% op de som van de kostenposten (ervaringsgetal).
Voor elke prijs, hoeveelheid, kans en gevolgkosten is te bepalen of die meer of minder waarschijnlijk
is. Deze informatie vormt de input voor een statistische kansberekening waarvoor
ProRail gebruikmaakt van de zogenaamde Monte Carlo Methode. Kern ervan is dat een
model niet eenmalig wordt doorgerekend, maar 10.000 keer waarbij alle mogelijke waarden
voor de verschillende variabelen worden meegenomen. (De hoeveelheden en prijzen worden
telkens opnieuw bepaald met een aselecte trekking, gedaan binnen de opgegeven L- en U –
waarden.) Door steeds verschillende combinaties van de waarden van de variabelen te maken,
ontstaan steeds verschillende ramingsbedragen.
Nadat alle berekeningen zijn voltooid, ligt er een weergave van alle mogelijke uitkomsten van
de raming in de vorm van een kansverdeling (een histogram laat zien hoe vaak een bepaald
bedrag is voorgekomen en dus ook welk ramingsbedrag het meest kansrijk is) en een
ProRail Samenhang der dingen Samenhang tussen de instrumenten, methoden en technieken
20

erekening van een aantal karakteristieke waarden. Elk van deze waarden afzonderlijk zegt
niet zoveel, maar in samenhang (en afgezet tegenover elkaar) geven de waarden inzicht in de
betrouwbaarheid van de raming.
Simulaties
700 –
650 –
600 –
550 –
500 –
450 –
400 –
350 –
300 –
250 –
200 –
150 –
100 –
50 –
0 –
Raming
e 100.000.000 e 150.000.000 e 200.000.000
exclusief BTW
Uiteindelijk levert de probabilistische kostenraming een uitkomst op met een statistisch
onderbouwde waarschijnlijkheid. Een uitkomst waarbij maximaal rekening is gehouden met
onzekerheden binnen het project: kennis onzekerheden, realisatieonzekerheden én
toekomstonzekerheden. Een uitkomst ook die de kans op overschrijding van een raming
presenteert. Afhankelijk van het gewenste risicoprofi el kan de projectverantwoordelijke (of
een ander besluitvormend orgaan) vervolgens kiezen voor een grotere of kleinere overschrijdingskans.
Zo kan een goede afweging worden gemaakt tussen budget en risico. Immers,
hoe groter de kans op overschrijding, hoe meer budgetruimte nodig is. Het histogram toont
hoeveel extra geld nodig is om de zekerheid met een bepaald percentage te verhogen. Voor
fi nanciële dekking van verkleining van de overschrijdingskans wordt de onzekerheidsreserve
gebruikt.
2.4.4 Externe samenwerking met betrekking tot probabilistisch ramen
Probabilistisch ramen is een onderdeel van het aan (o.m.) de TU Delft gedoceerde vak ‘Probabilistisch
ontwerpen’. Daarnaast wordt samengewerkt en kennis gedeeld met DLG, RWS en
de TU Twente.
2.4.5 Informatie met betrekking tot probabilistisch ramen
Meer gedetailleerde informatie over probabilistisch ramen in de verschillende fasen van het
voortbrengingsprpoces is te vinden in de brochure ‘Leidraad Kostenraming’. Zie www.prorail.nl
onder Zakenpartners. Eventuele vragen kunt u natuurlijk ook stellen aan Idse Overwijk (AKI CE)
ProRail Samenh ang der dingen Samenhang tussen de instrumenten, methoden en technieken
15%>
Kans > : 15%
Bedrag: e 150.104.430
– 100%
– 90%
– 80%
– 70%
– 60%
– 50%
– 40%
– 30%
– 20%
– 10%
– 0%
Kans
21

2.5 Overige instrumenten, methoden en technieken
In dit hoofdstuk wordt een beschrijving gegeven van een aantal manieren waarop ProRail – naast
bouwmanagement en technisch toezicht – zeker stelt dat tijdig waar voor geld wordt geleverd.
2.5.1 Verzekerde garantie
Verzekerde garantie borgt door middel van de ‘Verborgen Gebreken Verzekering (VGV) de
kwaliteit van constructieve werken en garandeert dat indien in de eerste tien jaar na oplevering
van een constructie daaraan gebreken ontstaan, ten laste van de verzekeraar het herstel
of de herbouw daarvan. Verzekerde garantie is daarmee een instrument om zeker te stellen
‘dat de dingen goed worden gedaan’.
2.5.1.1 Herkomst van de VGV
In aan aantal landen in de wereld is het gebruikelijk, of zelfs wettelijk vastgelegd dat de bouwheer
of de architect risico-aansprakelijk is voor schade die door de door hen gerealiseerde/
ontworpen constructies ontstaat. In het verlengde daarvan is in de internationale verzekeringswereld
een verzekering ontwikkeld die de daarmee samenhangende risico’s dekt. De Inherent
Defects Insurance (IDI). Op initiatief van ProRail is, in samenwerking met Allianz Global Risk
(verzekeraar), Aon (makelaar) en Seco België (inspectiebureau) een Nederlandse variant op de
IDI ontwikkeld. De VGV is voor het eerst op het project Nootdorpboog toegepast.
2.5.1.2 Plaats van de VGV in het voortbrengingsproces
Ten behoeve van de VGV worden de specificaties, de ontwerpoplossingen en het
bouwproces geverifieerd voor zover ze betrekking hebben op civiele en utilitaire constructies.
De VGV gaat in bij oplevering van de betreffende constructie en heeft een
looptijd van 10 jaar.
Probleemdefinitie Instandhouding
Ontwerp Bouw
10 jaar
ProRail Samenhang der dingen Samenhang tussen de instrumenten, methoden en technieken
VGV
22

2.5.1.3 Wat is de VGV
Het is, opdat ProRail de verantwoordelijkheid met betrekking tot de infrastructuur kan waarmaken,
van majeur belang dat tijdens het ontwerpproces wordt geverifieerd dat aan de
geldende specificaties wordt voldaan en tevens dat het fysieke bouwresultaat wordt geverifieerd
en gevalideerd. In het traditionele model decomponeert het ingenieursbureau het
ontwerp. Er is geen andere partij betrokken om te verifiëren of het ingenieursbureau daarbij
uit gaat van de juiste specificaties. Dat geldt evenzeer voor de uitvoering door de aannemer.
De opdrachtgever moet er in de systematiek van de in het traditionele model jegens de
aannemer geldende voorwaarden (UAV 1989) voor zorgen dat tijdens de bouw nauwlettend
toezicht wordt gehouden op het werk van de aannemer. De toezichthouder beoordeelt
bijvoorbeeld of beton op de juiste wijze wordt gestort, of grond voldoende wordt verdicht,
etc. Als de toezichthouder even niet kijkt of in technische zin onvoldoende vaardig is en de
aannemer maakt bij de uitvoering een fout, dan is de opdrachtgever op grond van de UAV
1989 verantwoordelijk voor de gevolgen daarvan. Verhaal op het ingenieursbureau is vrij illusoir,
ook al vanwege de verstrekkende aansprakelijkheidsbeperkingen die in het traditionele
model in de relatie met het ingenieursbureau gebruikelijk zijn. 14 Onder de naam ‘verzekerde
garantie’ heeft ProRail samen met Allianz Global Risks, Seco België en Aon een bij SE/VE
aansluitende manier van verifiëren en valideren van het ontwerp- en bouwproces van civiele
en utilitaire constructies ontwikkeld. De VGV. Voor dergelijke constructies bestond in Nederland
alleen een verzekering voor tijdens de bouw optredende schade. De CAR-verzekering. 15
De VGV keert aan ProRail tot aan maximaal de herbouwwaarde van een object de herstelkosten
uit wanneer in de periode tot 10 jaar na oplevering wordt vastgesteld dat het bouwwerk
een gebrek bevat.
Om te voorkomen dat het zover zal komen is een ander type ‘toezichthouder’ geïntroduceerd.
De ‘Technical Inspection Service’ (TIS), die ten behoeve van de verzekeraar bij de oplevering
van het werk een verklaring aflegt waarin wordt aangegeven of ten aanzien van het gerealiseerde
werk uitsluitingen op de verzekering zullen gelden. 16 ProRail eist van de aannemer
uiteraard een gebrekenvrij werk en koppelt daar de betaling en de oplevering aan.
De TIS borgt niet alleen de juiste uitvoering van een werk maar beoordeelt ook of de juiste
specificaties worden toegepast en of het ontwerp voldoet en risicovrij kan worden uitgevoerd.
Dat gebeurt aan de hand van risicoanalyses op basis waarvan de kritische ontwerp- en uitvoeringsprocessen
worden vastgesteld en daarop worden de verificaties gericht. Wanneer de TIS
een omstandigheid vaststelt die bij ongewijzigde voortzetting waarschijnlijk een gebrek zal
opleveren legt de TIS dat in een (ook aan ProRail te versturen) verslag aan de verzekeraar vast
en worden de conclusies en de achtergronden daarvan met de aannemer doorgesproken. De
TIS onthoudt zich echter van het aanbevelen van oplossingen voor het geconstateerde
probleem. Dat blijft de verantwoordelijkheid van de aannemer. De aannemer zal vanwege de
voor het werk geldende kwaliteitsborgingsystematiek binnen bekwame termijn een afwijkingsrapport
aan ProRail moeten sturen, waarin is aangegeven welk probleem is gesignaleerd
en op welke wijze dat het hoofd wordt geboden. Door deze werkwijze is risicomanagement
en kwaliteitsborging daadwerkelijk onderdeel van het proces van de ontwerpend aannemer
geworden. Kwaliteit (Q) van constructies is door toepassing van verzekerde garantie geborgd.
14 DNR, RVOI of SR.
15 Construction All Risks-verzekering.
16 Geobserveerde evenementen die waarschijnlijk gedurende de verzekeringsperiode tot een gebrek zullen leiden.
ProRail Samenhang der dingen Samenhang tussen de instrumenten, methoden en technieken
23

2.5.1.4 Externe samenwerking met betrekking tot de VGV
ProRail heeft de kwaliteitsborging van de TIS’sen overgedragen aan de CROW, waarna de
Erkenningsregeling TIS is ontwikkeld met grote opdrachtgevers, waaronder ProRail, Bouwend
Nederland, verzekeraars, ingenieursbureaus en projectontwikkelaars.
2.5.1.5 Informatie met betrekking tot de VGV
Op www.prorail.nl onder Zakenpartners is de VGV-polis, alsmede de vraagspecificatie voor de
TIS opgenomen. Verdere informatie over de VGV kan worden verkregen bij Maggie Smulders
(AKI Jz).
2.5.2 NOBO’s
Een Notified body (NOBO) beoordeelt of een iets in overeenstemming is met daaraan in
bepaalde Europese richtlijnen gestelde eisen. Pas nadat dat is vastgesteld mag het worden
gebruikt. De EG tracht door middel van de NOBO de kwaliteit van bepaalde zaken te borgen.
Een NOBO is daarmee een door de EG voorgeschreven instrument om zeker te stellen ‘dat de
dingen goed worden gedaan’.
2.5.2.1 Herkomst van NOBO’s
NOBO’s zijn een bijzonder soort certificerende instanties. De oorsprong van certificatie ligt in
kwaliteitsmanagement. Om het verschil tussen vrijwillige en verplichte certificering aan te
geven is het begrip NOBO ontstaan. Het voorafgaand aan het beschikbaar stellen voor
gebruik verkrijgen van een EG-verklaring van conformiteit of geschiktheid door een NOBO
wordt onder meer door de volgende Europese richtlijnen voorgeschreven:
# Richtlijn Onderwerp
73/23/EEC Low voltage
89/106/EEC Construction products
89/336/EEC Electromagnetic compatibility
89/686/EEC Personal protective equipment
95/16/EC Lifts
96/48/EC Interoperability of the Trans-European high-speed rail system
98/37/EC Machinery
2000/9/EC Cableway installations designed to carry persons
2001/16/EC Interoperability of the trans-European conventional rail system
ProRail Samenhang der dingen Samenhang tussen de instrumenten, methoden en technieken
24

2.5.2.2 Plaats van de NOBO in het voortbrengingsproces
Afhankelijk van de betreffende EG-richtlijn. Bij het specificatie- en ontwerpproces, alsmede
voor wat betreft de tijdens de uitvoering en de instandhouding toe te passen
materialen, het in te zetten materieel en machines mogen – indien een richtlijn dat bepaalt
– alleen producten, materieel en machines worden gebruikt die zijn voorzien van
een conformiteitsverklaring (CE-markering). Wanneer een conformiteitsverklaring moet
worden afgegeven voorafgaand aan de ingebruikneming van een samengesteld systeem
(bijv. met betrekking tot de interoperabiliteit van het spoorsysteem op grond van
richtlijn 96/48EG of 2001/16/EG), vindt de beoordeling door een NOBO plaats gedurende
het bouwproces.
Probleemdefinitie Instandhouding
Ontwerp Bouw
2.5.2.3 Wat is een NOBO
Een NOBO is een door één van de lid-staten van de EG (technisch) bevoegd verklaarde
instantie om bepaalde op grond van Europese richtlijnen vereiste conformiteitsbeoordelingen
uit te mogen voeren en naar aanleiding daarvan conformiteitsverklaringen af te mogen geven.
De Europese richtlijnen op grond waarvan conformiteitsverklaringen zijn vereist stellen eisen
aan de bekwaamheid en onafhankelijkheid van een NOBO.
Aan de NOBO’s (keuringsinstanties) die op grond van de richtlijnen 96/48/EG en 2001/16/EG
in Nederland conformiteitsverklaringen inzake de interoperabiliteit van het spoorsysteem
mogen afgeven zijn nadere eisen gesteld in de Spoorwegwet (artikel 93), Besluit Spoorweginfrastructuur
en de Regeling eisen keuringsinstanties Spoorwegwet. Of instanties daaraan
voldoen wordt getoetst door de lid-staat bij wie de betreffende instantie een aanvraag heeft
ingediend. Wanneer is vastgesteld dat een keuringsinstantie geschikt is om conformiteitsbeoordelingen
uit te voeren wordt hij door de lid-staat gemeld aan de Europese Commissie.
De overeenkomstig de Regeling eisen keuringsinstanties Spoorwegwet door Nederland
aangewezen keuringsinstanties worden verder bekend gemaakt in de Staatscourant.
De af te geven verklaringen zijn opgesomd in § 3 Spoorwegwet en in het Besluit
Spoorweg-infrastructuur.
ProRail Samenhang der dingen Samenhang tussen de instrumenten, methoden en technieken
NOBO
25

2.5.2.4 Externe samenwerking met betrekking tot NOBO’s
Via het Attestatieoverleg bestaat op reguliere basis contact met de NOBO’s die door de Staat
geschikt zijn bevonden als keuringsinstantie voor richtlijnen 96/48/EG en 2001/16/EG.
2.5.2.5 Informatie met betrekking tot NOBO’s
De voor ProRail relevante wet-, AMvB- en richtlijnteksten en enige algemene informatie over
NOBO’s zijn/is beschikbaar bij VC Kwaliteit.
2.5.3 ISA’s
Een Independent Safety Assessor (ISA) beoordeelt of een (voorgenomen) (wijziging in een)
spoorsysteem in overeenstemming is met de daaraan gestelde veiligheidseisen. Door middel
van een ISA wordt getracht de veiligheid van spoorse systemen te borgen. Een ISA is daarmee
een instrument om zeker te stellen ‘dat de dingen goed worden gedaan’.
2.5.3.1 Herkomst van ISA’s
ISA’s zijn een bijzonder soort auditerende instanties. De oorsprong daarvan ligt in kwaliteitsmanagement.
De basis daarvoor wordt gevonden in een aantal kwaliteitsnormen:
Norm Omschrijving
IEC 61508 Functional safety of electrical/electrinic/programmable electronic safety-related systems
EN 50126 Railway Applications – The specification and demonstration of reliability, availability, maintainability and
safety (RAMS)
EN 50128 Railway Applications – Communication, signalling and processing systems. Software for railway control and
protection systems
EN 50129 Railway Applications – Communication, signalling and processing systems. Safety Related Electronic Systems
for Signalling
ProRail Samenhang der dingen Samenhang tussen de instrumenten, methoden en technieken
26

2.5.3.2 Plaats van de ISA in het voortbrengingsproces
De ISA beoordeelt een reeds geïmplementeerd Safety Plan en stelt naar aanleiding
van die beoordeling een Safety Assessment Report op. De ISA is voor wat betreft dat
aspect eerst aan het eind van het bouwproces betrokken.
Probleemdefinitie Instandhouding
Ontwerp Bouw
2.5.3.3 Wat is een ISA
Een ISA heeft gedurende een betrekkelijk korte periode een formele rol bij de beoordeling van
de veiligheid van een spoorsysteem. Het veiligheidsmanagement-proces van een project
verloopt globaal als volgt: Het project moet een voorlopig Safety Plan opstellen, op basis
waarvan een Hazard Log wordt gemaakt. Het voorlopige Safety Plan behoeft de acceptatie
van de betreffende nationale Safety Authority (I&M, ILT). Vervolgens moet het project risico’s
identificeren, analyseren en beoordelen. Op basis daarvan worden veiligheidseisen ontwikkeld.
De veiligheidseisen behoeven de acceptatie van de Safety Authority. Na verkregen acceptatie
wordt een Safety Plan opgesteld, wat wederom moet worden geaccepteerd door de Safety
Authority. Dan wordt het Safety Plan geïmplementeerd en wordt een ISA aangetrokken, die in
staat wordt gesteld een Safety Assessment te doen. Op basis daarvan schrijft de ISA een Issue
Safety Report, dat ook ter kennis wordt gebracht van de Safety Authority. Nadat het Safety
Report is vastgesteld wordt een Safety Case opgesteld dat wederom aan de Safety Authority
ter acceptatie wordt voorgelegd. Na goedkeuring van de safetycase door de Safety Authority
mag het (gewijzigde) spoorsysteem worden gebruikt. Om ervoor de zorgen dat de ISA in staat
is om zijn werkzaamheden vlot uit te voeren wordt hij vaak al vroeg in het proces
aangetrokken.
ProRail Samenhang der dingen Samenhang tussen de instrumenten, methoden en technieken
ISA
27

Accorderen voorlopig
Safety Plan
Naast de verplichte activiteiten van een ISA worden vaak andere soorten van dienstverlening
aangeboden die betrekking hebben op alle fasen van het voortbrengingsproces. Voorzichtigheid
is geboden voor omstandigheden waardoor de onafhankelijkheid van de ISA in het
geding komt. Dat speelt temeer omdat de meeste ISA’s tevens NOBO zijn. Het is tenslotte niet
de bedoeling dat de ISA resultaten van eigen werkzaamheden beoordeelt. Een NOBO kan wel
ISA zijn, maar niet andersom. ISA’s kunnen overigens worden ingeschakeld door ProRail of
door de in opdracht van ProRail werkende systeemleveranciers. Dat is normaliter afhankelijk
van de vraag of er één of meerdere (van verschillende leveranciers afkomstige) beveiligingssystemen
zullen worden toegepast.
N.v.t.
Accorderen
veiligheidseisen
Accorderen Safety Case
Safety Approval
Safety
Authority
Project ISA
Opstellen voorlopig Safety Plan
Maken Hazard Log
Identificeren en analyseren risico’s
Beoordelen risico’s
Maken veiligheidseisen
Opstellen Safety Plan
2.5.3.4 Externe samenwerking met betrekking tot ISA’s
2.5.3.5 Informatie met betrekking tot ISA’s
Opdragen Safety Assessment Uitvoeren Safety
Assessment
Opstellen Safety Case
Overdracht
verantwoordelijkheid
voor veiligheid
De voor ProRail relevante normen en informatie over ISA’s zijn/is beschikbaar bij VC Kwaliteit.
Klant
ProRail Samenhang der dingen Samenhang tussen de instrumenten, methoden en technieken
ISA
Verzenden Safety
Assessment Report
28

2.5.4 Erkenningsregeling
De op ProRail van toepassing zijnde aanbestedingswetgeving maakt het mogelijk dat bij
aanbestedingsprocedures van een erkenningsregeling gebruik wordt gemaakt. Door middel
van een dergelijke regeling kan een openbare lijst worden bijgehouden van marktpartijen die
geschikt zijn bevonden om bepaalde soorten werkzaamheden uit te voeren. Omdat de beoordeling
van de geschiktheid is losgekoppeld van de commerciële druk en de strakke termijnen
van concrete aanbestedingsprocedures ontstaat rust en ruimte om tot een beheerste vaststelling
van die geschiktheid te komen, juist daar waar relatief zware eisen aan marktpartijen
worden gesteld in verhouding tot de gemiddelde omvang van een opdracht. De eisen die
ProRail aan marktpartijen stelt die werkzaamheden willen verrichten aan het hart van het
spoor zijn zonder uitzondering zwaar. Niet alleen moet worden vastgesteld dat dergelijke
partijen over voldoende bekwaam personeel en equipment voor de werkzaamheden kunnen
beschikken, maar ook moet worden vastgesteld dat ze de op deze werkzaamheden van
toepasselijke voorschriften en regelingen van ProRail kennen en in concrete situaties kunnen
toepassen (zie Railinfra Catalogus op www.prorail.nl onder Zakenpartners). Eerst als onomstotelijk
vaststaat dat een marktpartij over de juiste kennis, kunde en mogelijkheden beschikt
wordt hij opgenomen op de lijst van erkende ondernemers. ProRail onderhoudt een erkenningsregeling
voor ingenieursbureaus, spooraannemers en onderhoudsaannemers.
Een erkenningsregeling is daarmee een instrument om te bevorderen dat ‘de dingen goed
worden gedaan’.
2.5.4.1 Herkomst van erkenningsregelingen
In Europa werd vanouds door met name nutsbedrijven gebruik gemaakt van verschillende
soorten regelingen om vast te stellen dat marktpartijen geschikt waren om voor hen te
werken. Bij de totstandkoming van de eerste aanbestedingsrichtlijn voor nutsbedrijven is dat
gebruik geharmoniseerd en geformaliseerd in een regeling op basis waarvan aanbestedende
diensten tot de vaststelling van geschikte partijen voor bepaalde typen opdrachten konden
komen. In latere aanbestedingsrichtlijnen is deze mogelijkheid gecontinueerd.
2.5.4.2 Plaats van de erkenningsregeling in het voortbrengingsproces
De erkenningsregeling van ProRail omvat de spoorgerelateerde ontwerp-, bouw- en
onderhoudswerkzaamheden. De erkenningsregeling is derhalve van toepassing op de
ontwerp-, de bouw- en de instandhoudingsfase.
Probleemdefinitie Instandhouding
Ontwerp Bouw
Erkenningsregeling
ProRail Samenhang der dingen Samenhang tussen de instrumenten, methoden en technieken
29

2.5.4.3 Wat is een erkenningsregeling
Bij normale aanbestedingsprocedures worden eisen gesteld aan meedingende marktpartijen.
Alleen die partijen die bewezen hebben te voldoen aan de gestelde eisen mogen meedoen
met de aanbestedingsprocedure. Anders dan bij dergelijke specifieke aanbestedingsprocedures
is het ook toegestaan om al op voorhand –los van een concrete aanbestedingsprocedure-
vast te stellen of marktpartijen over de vereiste kwalificaties voor het uitvoeren van
bepaalde typen opdrachten beschikken. ProRail maakt gebruik van deze mogelijkheid voor
alle werkzaamheden die het hart van het spoor raken. De procedure waaronder erkenning
voor een bepaald type opdracht kan worden verkregen is ondergebracht in het EP 2013 . Dit
document beschrijft enerzijds welke bewijzen een marktpartij moet overleggen om voor
erkenning in aanmerking te komen, anderzijds wordt het besluitvormingsproces omschreven
waarlangs tot de erkenning, respectievelijk de schorsing van de erkenning of de intrekking
daarvan wordt gekomen. ProRail maakt gebruik van een doorlopende erkenningsregeling. Het
bestaan daarvan moet jaarlijks in het officiële publicatieblad van de EG worden aangekondigd
en elke belangstellende partij kan op elk door hem gewenst moment erkenning aanvragen.
Het EP 2013 maakt op dezelfde manier als bij de normale aanbestedingsprocedures onderscheid
tussen verschillende soorten geschiktheidseisen. Enerzijds worden uitsluitingscriteria gehanteerd
en anderzijds minimumeisen. De minimumeisen zijn onderverdeeld in eisen die betrekking
hebben op de financiële en economische draagkracht, de technische en organisatorische
geschiktheid en de maatschappelijke bekwaamheid. Bij iedere eis is aangegeven welke
bewijzen moeten worden ingeleverd om het erkenningsproces te kunnen starten. De eisen die
betrekking hebben op de technische en organisatorische geschiktheid zijn onderverdeeld in
branches en categorieën en ondergebracht in separate documenten. ProRail hanteert de
volgende indeling van de erkenningsregeling:
– Ingenieursbureaus
– Treinbeveiliging
– Energievoorziening, bovenleiding en draagconstructies
– Baanbouw en spoorwerk
– Spoordragende civieltechnische constructies
– Niet-spoordragende civieltechnische en utilitaire constructies
– Kabelaannemers en boorbedrijven
– Spoorse koperkabels
– Glasvezelkabel
– Functievrij maken
– Energievoedingskabels
– Boringen
– Persingen
– Spooraannemers
– Treinbeveiliging
– Energievoorziening
– Bovenleiding en draagconstructies
– Spoorwerk
– onderhoudsaannemers
– werkplekbeveilingsbedrijven en personeelstellers
Beslissingen omtrent de erkenning, waaronder schorsing en intrekking, worden genomen
door een specifiek voor dat doel ingerichte Tenderboard. De voorbereiding van de besluitvorming
is opgedragen aan de Erkenningscommissie.
ProRail Samenhang der dingen Samenhang tussen de instrumenten, methoden en technieken
30

N.v.t.
2.5.4.4 Externe samenwerking mbt de erkenningsregeling
2.5.4.5 Informatie met betrekking tot de erkenningsregeling
Informatie over de erkenningsregeling is opgenomen in de EP 2006 . Zie www.prorail.nl onder
Zakenpartners. Nadere informatie met betrekking tot de erkenningsregeling kan worden
verkregen bij: Elso Free (AKI KO).
2.5.5 Prestatiemeting
De wijze waarop een marktpartij werkzaamheden voor ProRail uitvoert heeft vaak een rechtstreeks
effect op de performance van ProRail jegens de gebruikers van spoorweginfrastructuur
(vervoerders, reizigers e.d.). De procesoutput van dergelijke partijen is veelal tevens de
procesoutput van ProRail. Buffers om verstoringen op te vangen zijn vaak niet aanwezig.
ProRail heeft er dus alle belang bij dat alleen marktpartijen naar de uitvoering van opdrachten
meedingen waarvan eerder is vastgesteld dat zij zich vereenzelvigen met de belangen van
ProRail, althans, waarvan is vastgesteld dat zij de belangen van ProRail zo min mogelijk
hebben geschaad. Het vaststellen daarvan geschiedt door middel van prestatiemeten. Prestatiemeten
is daarmee een instrument om te bevorderen dat ‘de dingen goed worden gedaan’.
De beschikbaarheid en de veiligheid van de infrastructuur zijn voor ProRail belangrijke zaken.
ProRail stimuleert haar opdrachtnemers om de prestaties op een voortdurend hoog peil te
houden en waar mogelijk te verbeteren. Daarom worden de prestaties van de opdrachtnemers
gemeten en worden de resultaten daarvan beschikbaar gesteld aan en besproken met
de opdrachtnemers. De spoorse infrastructuur is technisch en organisatorisch een complex
systeem. ProRail wil er daarom zeker van zijn dat de marktpartijen voldoende organisatorische
en technische kennis hebben om deze werkzaamheden voor te bereiden en uit te voeren. Het
vaststellen van de organisatorische en technische geschiktheid maakt deel uit van de erkenningsregeling
van ProRail. De prestatiemeting van ProRail is gericht op de erkende ingenieursbureaus,
de erkende spooraannemers en de erkende onderhoudsaannemers. De gemeten
prestaties zijn mede een maatstaf om vast te stellen of een verleende erkenning al dan niet
moet worden voortgezet. De resultaten van de prestatiemetingen worden ook gebruikt als
gunningcriterium. Bedrijven met goede prestaties krijgen hierdoor meer kans op werk. Voor
bedrijven met slechte prestaties neemt de kans op werk juist af.
2.5.5.1 Herkomst van prestatiemeten
Vendorrating is een veelvuldig door commerciële bedrijven gebruikt instrument voor de beoordeling
van toeleveranciers. Normaliter wordt onder-performance door een toeleverancier
gevolgd door wisseling van leverancier. Vaak bestaan dergelijke vendorratingsystemen uit
uitgebreide scorematrixen. Midden jaren ’90 heeft ProRail onderzoek gedaan naar de toepassingsmogelijkheden
van vendorrating, met de bedoeling om daarvan een instrument te
maken dat betekenis zou kunnen hebben bij aanbestedingsprocedures. Ondernemingen die
goed presteren zouden een betere kans op deelnemen aan een aanbestedingsprocedure
krijgen dan ondernemingen die minder presteren. In het door Shell gebruikte model voor de
ProRail Samenhang der dingen Samenhang tussen de instrumenten, methoden en technieken
31

enchmarking van onderhoudstoeleveranciers werd een bruikbaar model gevonden. Het
Shell-model is omgevormd tot het prestatiemeet-model dat inmiddels een kleine 10 jaar door
ProRail wordt toegepast.
2.5.5.2 Plaats van prestatiemeten in het voortbrengingsproces
De activiteiten van alle voor ProRail werkende erkende ingenieursbureaus, aannemers
en onderhoudsaannemers worden beoordeeld en gebenchmarkt. Prestatiemeten is
derhalve van toepassing op de ontwerp-, de bouw- en de instandhoudingsfase.
Probleemdefinitie Instandhouding
Ontwerp Bouw
2.5.5.3 Wat is prestatiemeten
Prestatiemeten
De prestatiemeting betreft de erkende ondernemers met wie ProRail een contract heeft afgesloten.
Onderwerp van de meting is de wijze waarop het contract wordt uitgevoerd (proceskwaliteit).
De meting is gebaseerd op een beoordeling van de proceskwaliteit op contractniveau
tijdens de uitvoering van een contract en geschiedt door de contractverantwoordelijken
van ProRail (projectmanagers of bouwmanagers). In de methode zijn waarborgen opgenomen
om tot geobjectiveerde beoordelingen te komen
Op basis van de contractbeoordelingen wordt ieder kwartaal per bedrijf de bedrijfsscore berekend.
Ook over een langere periode wordt de bedrijfsscore berekend: dit is de uitvoeringsperformance
en betreft een periode van 5 gewogen kwartalen (het jongste kwartaal weegt
het zwaarst, het oudste kwartaal het lichtst).
Voor de beoordeling van de prestaties wordt een vaste set indicatoren gebruikt waarop ieder
kwartaal wordt gemeten:
– Planmatig werken
– Deskundigheid
– Samenwerking en Communicatie
– Veiligheid en Gezondheid
– Documentatie en Oplevering
ProRail Samenhang der dingen Samenhang tussen de instrumenten, methoden en technieken
32

2.5.5.4 Externe samenwerking met betrekking tot prestatiemeten
In het verlengde van de Parlementaire Enquête Bouwfraude is onder de Regieraad een PSIBinitiatief
ontplooid om te bezien of de meting van ‘past-performances’ een instrument zou
kunnen zijn om de verhoudingen tussen opdrachtgevers en aannemers te normaliseren.
ProRail brengt daarbij de ervaringen met prestatiemeten in. Als één van de onderwerpen van
de strategische alliantie tussen ProRail en RWS wordt prestatiemeten gezamenlijk verder
ontwikkeld en leidt in najaar 2012 tot een pilot.
2.5.5.5 Informatie met betrekking tot prestatiemeten
Informatie over prestatiemeten is opgenomen in het Basisrapport Prestatiemeten2006. Zie
www.prorail.nl onder Zakenpartners. Nadere informatie met betrekking tot prestatiemeten
kan worden verkregen bij: Elso Free (AKI KO).
ProRail Samenhang der dingen Samenhang tussen de instrumenten, methoden en technieken
33

ProRail Samenhang der dingen
xxxxx
34

3 Samenhang tussen ProRail
en markt
3.1 Inleiding
Waar het traditionele proces wordt gekenmerkt door ‘trial and error’, impliciete keuzen en
voortdurende bijsturing, kent het nieuwe voortbrengingsproces een methodische grondslag
(SE). Het is gebaseerd op het uitgangspunt dat ProRail de partij is die aangeeft welk probleem
zij heeft en binnen welke randvoorwaarden oplossingen mogelijk zijn. De markt biedt vervolgens
(binnen de randvoorwaarden) een oplossing voor het probleem.
ProRail
Probleem Onderkennen
Specificeren
Contracteren
Verifiëren
Markt
Oplossing Aanbieden
Ontwerpen
Uitvoeren
Valideren
Omdat ProRail uiteindelijk jegens gebruikers en financiers en andere belanghebbenden met
invloed (stakeholders) verantwoordelijk is voor de feitelijke resultaten van het voortbrengingsproces
en hierover derhalve aan hen ook steeds verantwoording moet kunnen afleggen zal
het voortbrengingsproces aantoonbaar door ProRail moeten worden beheerst, en wel op een
wijze dat de processen zo zijn ingericht dat verspilling wordt voorkomen. De methoden, technieken
en instrumenten waarmee dat gebeurt zijn beschreven in hoofdstuk 2. In dit hoofdstuk
wordt ingegaan op de vraag wie wat doet (ProRail of markt) en vanaf welk moment in het
voortbrengingsproces. Daarbij wordt het ‘make-or-buy’-beleid van ProRail als uitgangspunt
genomen. ProRail heeft zichzelf gepositioneerd als ‘regisseur’ van het proces en als eisensteller,
en er uitdrukkelijk niet voor gekozen om ingenieursbureau (ontwerper), leverancier of
aannemer (initiële bouw/onderhoud) te zijn. ProRail heeft er voorts voor gekozen om de dagelijkse
instandhouding (PGO/OPC-Post 21 etc.) zo integraal mogelijk onder te brengen bij
marktpartijen.
Het optimale moment van contractering is daar zodra onzekerheden voldoende zijn gereduceerd
om marktpartijen met een overzienbaar risicoprofiel aan te kunnen laten bieden; niet
eerder en niet later. In het traditionele model is men bijvoorbeeld gewend onzekerheden weg
te nemen door (steeds meer) gedetailleerde ontwerpoplossingen te maken. Strikt genomen
wordt hiermee echter vooral het hoeveelhedenrisico gereduceerd. Voor standaard civiele
werken is echter duidelijk dat dit niet meer vereist is nu de gewenning aan werken met SE in
D&C voldoende groot is geworden. Bovendien is de zekerheid die aan een ontwerp kan
worden ontleend ook maar betrekkelijk, omdat hiermee andere elementen uit risicoprofiel
niet direct worden gevangen. Een bekend voorbeeld daarvan is grondonderzoek: zolang een
grondonderzoek niet is gedaan, dan is de onzekerheid over de zwaarte van de fundering niet
weg te nemen door het ontwerp. Daarentegen is geen ontwerp nodig om kosten van de
fundering in te schatten als het grondonderzoek wel is uitgevoerd.
Met het voorbeeld van grondonderzoek wordt ook duidelijk dat het instrument Probabilistisch
Ramen een zeer krachtig hulpmiddel is om het optimale moment van uitvraag aan de markt
te bepalen, dan wel te bepalen welke onzekerheden het meest dominant zijn in de stadia
voorafgaand aan de uitvraag en die derhalve nog voordien dienen te worden aangepakt.
Het tot op het juiste niveau reduceren van onzekerheid (detaillering) is daarmee een leidend
thema geworden: het is van belang bij besluitvorming, communicatie en bij contractering.
ProRail Samenhang der dingen Samenhang tussen ProRail en markt
35

Het wegnemen van onzekerheden is echter geen doel op zich, uitgangspunt is dat binnen
resterende onzekerheidsruimte voldoende vrijheidsgraden overblijven om optimalisatie vanuit
markt mogelijk te houden. In dat licht is ten behoeve van contractvorming een zo functioneel
mogelijke vraagspecificatie nodig, gebaseerd op adequate, via SE/VE verkregen specificaties.
3.2 Organisatiemodellen Traditioneel, E&C, D&C en PPS
Ontwerp, bouw en feitelijke instandhouding zijn activiteiten van de markt. Dat betekent dat
het voortbrengingsproces als volgt kan worden verdeeld:
Probleemdefinitie Instandhouding
Ontwerp
Make
ProRail
Buy
Markt (regie door ProRail)
Bouw
De overdracht tussen ProRail en markt geschiedt door middel van contractering. De mate van
integratie van vroegere of latere procesfasen met de bouwfase heeft met name in de Angelsaksische
praktijk tot naamgeving geleid. Wanneer geen sprake is van integratie met de
bouwfase wordt dat het traditionele model genoemd. Wanneer de aannemer desalniettemin
toch al in de ontwerpfase wordt betrokken wordt dat Bouwteam of Ontwerpteam genoemd.
De integratie van ontwerp en bouw wordt Design & Construct (D&C), Design Build (DB) of
Turnkey genoemd. Wanneer slechts de detailengineering met de bouwfase is geïntegreerd
wordt dat in de procesindustrie Engineering & Construct (E&C) genoemd. In het traditionele
model wordt echter vrijwel steeds ook detailengineering aan de aannemer opgedragen. De
integratie van ontwerp, bouw en instandhouding wordt ook wel aangeduid als Design,
Construct & Maintain (DC&M of DCM) of Design, Build & Maintain (DB&M of DBM). In een
aantal gevallen zijn daar niet rechtstreeks aan het voortbrengingsproces gekoppelde functies
aan verbonden. Zo levert de integratie met functie ‘financiering’ de aanduidingen DCF, DBF,
DCFM, DBFM of BOT (of een variant daarvan) op. Integratie met de functie ‘initiatief’ levert
aanduidingen als PPS, PPP of PFI op. Op dat niveau hebben we het doorgaans al over samenwerkende
opdrachtgevers (publiek-privaat of publiek-publiek), die nadien via één van de
andere integratievormen een aannemer zullen contracteren. Nog verdergaande integratie met
de functie ‘beschikbaar stellen van grond’ levert de aanduiding Projectontwikkeling
ProRail Samenhang der dingen Samenhang tussen ProRail en markt
Buy
Markt (regie door ProRail)
36

op. Maximale integratie van alle functies zou dan de voor zichzelf bouwende aannemer zijn.
Daarnaast bestaat er naamgeving voor de gevallen dat het onderscheid tussen opdrachtgever
en opdrachtnemer vervaagt: alliantie of partnering. Voorts bestaan legio namen voor vormen
waarbij een meer of minder risicodragende adviseur of ten laste van een opdrachtgever
contracterende aannemer is aangetrokken.
Al met al schieten we niet zoveel op met deze namen. Ze hebben namelijk geen algemeen
geaccepteerde betekenis en geven slechts in globale zin aan welke functies betrokken zijn.
Dat is ook precies de reden waarom in samenwerking met het CROW algemene voorwaarden
tot stand zijn gebracht die betrekking hebben op al deze soorten en maten van integratie met
de bouwfase: de Uniforme Administratieve Voorwaarden voor geïntegreerde contractvormen
(UAVgc). Wanneer men toch aan het gebruik van de Angelsaksische terminologie wil vasthouden,
dan is het zaak de betekenis daarvan voor eigen gebruik te beperken en te definieren.
Voor de meeste bij ProRail voorkomende gevallen zou de volgende definiëring kunnen
worden gehanteerd:
Mate van integratie Naam Kenmerk
Geen Traditioneel Gedetailleerde oplossingen; uitvoeringsvrijheid voor de markt is ingeperkt
Detailontwerp en Bouw E&C Genormeerde oplossingen; zo groot mogelijke uitvoeringsvrijheid voor
de markt (materieel, faseringen, buitendiensttellingen e.d.)
Ontwerp en Bouw D&C Oplossingsvrijheid voor markt
Probleemdefinitie, Ontwerp en Bouw PPS Samenwerking met private of publieke opdrachtgevers: realisatie
geschiedt dmv E&C/D&C
3.3 D&C of E&C?
Nadat de systeemspecificaties zijn beschreven zou het project in z’n geheel D&C kunnen
worden overgeheveld naar een daartoe gecontracteerde marktpartij. De SE-methode zorgt er
immers voor dat het verdere ontwerp- en bouwproces aantoonbaar beheerst verloopt. Desalniettemin
kunnen er omstandigheden zijn die ervoor zorgen dat het project niet in z’n geheel
door één marktpartij kan worden uitgevoerd. Dat heeft onder andere te maken met de vraag
of op het moment van overdracht de conditionerende contracteringsfuncties (zie paragraaf
3.5 Conditionering) zijn – of zullen worden – vervuld, of de beschikbare informatie voldoende
volledig is, met de risico’s, met de specialisatiegraad van de markt en met de door ProRail
gehanteerde methode van contractuele prijsbepaling.
weinig
info
alles
nee
nevengeschikte
contracten
Probleem
exclusiviteit
gewenst?
raamovereenkomst
ProRail Samenhang der dingen Samenhang tussen ProRail en markt
ja
Voorkeur van ProRail
een
totaalcontract
37

Wanneer het project een typisch mono-disciplinair karakter heeft en de systeemspecificaties
geven vrijwel alle voor de realisatie benodigde informatie, dan zou, indien de conditionerende
contracteringsfuncties zijn of tijdig zullen worden vervuld, het project in z’n geheel kunnen
worden overgeheveld naar één marktpartij, vooropgesteld dat de betreffende markt is ingericht
op deze (integrale) wijze van contracteren. Voor de GWW-, de B&U- en de algemene
Installatiesector levert dat niet veel problemen op. Deze sectoren hebben inmiddels ruime
ervaring als one-stop-probleemoplosser (ProRail ® ontwerpend aannemer). De bij deze
sectoren passende contractvorm is D&C.
Probleemdefinitie Instandhouding
Probleemdefinitie Instandhouding
Buy
Markt (regie door ProRail)
Buy
Voor andere sectoren, en met name de spoorwegbouw (beveiliging, bovenleiding en spoorbouw),
geldt dat ontwerpoplossingen vergaand zijn gestandaardiseerd. Voor zover ProRail
daar zelf onvold oende SE-capaciteit ten behoeve van het maken van een eisenspec kan fourneren
wordt gekozen voor een two-stop-probleemoplossing (ProRail ® ontwerpend ingenieursbureau
® detailontwerpend aannemer, resp. leverancier).
Probleemdefinitie Instandhouding
Buy1
Markt
(regie Buy1 door
ProRail) Markt
(regie door
ProRail)
D&C
D&C
Ontwerp Bouw
Ontwerp Bouw
Markt (regie door ProRail)
Probleemdefinitie Instandhouding
E&C
E&C
Ontwerp Bouw
Ontwerp Bouw
DetailontwerpDetailontwerp
Buy2
Markt
(regie Buy2 door
ProRail) Markt
(regie door
ProRail)
ProRail Samenhang der dingen Samenhang tussen ProRail en markt
• GWW
• B&U
• Installaties GWW (algemeen)
• B&U
• Installaties (algemeen)
• Beveiliging
• Bovenleiding
• Voedingen Beveiliging
• Spoorbouw Bovenleiding
• Kabelwerk Voedingen
• Spoorbouw
• Kabelwerk
38

De meeste infrastructurele projecten van ProRail hebben een sterk multidisciplinair karakter,
waarbij naast GGW/B&U veelal meerdere technieken uit de spoorwegbouw aan de orde zijn.
De integratie van de daarbij betrokken technieken in één realisatiecontract heeft vanwege de
specialisatiegraad van de markt niet alleen een enorm beperkend effect op de marktwerking
(combinatievorming rond de meest schaarse capaciteit), doch het veroorzaakt ook onbeheersbare
interne interfacerisico’s aan de zijde van de combinatie vanwege de volstrekt verschillende
belevingswereld van de afzonderlijke combinanten. Bij die projecten zullen de specificaties
moeten worden uitgewerkt tot een bij de betreffende sectoren passend (overdraagbaar)
niveau. Bij multidisciplinaire projecten zal dus zowel de one- als de two-stop-probleemoplossing
gelden – nevengeschikte contracten derhalve – waarbij ProRail via SE de interfaces tussen
de als verschillende technische disciplines beschreven subsystemen heeft te beheersen.
Subsysteem
GWW
De methode van contractprijsbepaling heeft een doorslaggevende invloed op het moment
waarop het D&C- of E&C-contract (efficiënt) kan worden gesloten.
Sleutelbegrippen daarbij zijn ‘informatie’ en ‘risico’s’.
alles
info
Subsysteem
B&U
lump-sum
Voorkeur van ProRail
Probleemgebied
Systeem
Subsysteem
Installaties
varianten op lump-sum
Subsysteem
Beveiliging
ProRail streeft, zoals vrijwel iedere overheids-opdrachtgever, naar vroegtijdige budgetzekerheid.
Daarom gunt ProRail bij voorkeur contracten op basis van een vaste prijs (of varianten
daarop: vaste prijs met verrekenbare of geschatte hoeveelheden, stelposten, risicoregelingen
etc.). Wanneer de informatie waarop een marktpartij zich bij contractvorming moet baseren
onvoldoende is, of wanneer de risico’s die door een marktpartij moeten worden gedragen
groot of zelfs onbeheersbaar zijn, zal het effect zijn dat – zo de marktpartij al bereid is om
tegen een vaste prijs te contracteren – de potentiële gevolgen van de ontbrekende informatie
en risico’s worden ingeschat en in de contractprijs verdisconteerd.
ProRail Samenhang der dingen Samenhang tussen ProRail en markt
varianten op reimbursable
Subsysteem
Bovenleiding
reimbursable
weinig
minimaal risico's
groot
Subsysteem
Etc.
39

Efficiënte prijsvorming vraagt om voldoende informatie en voldoende beheersbare risico’s op
het moment van contracteren. Dat kan het nodig maken dat voorafgaand aan de contractering
nog nadere informatie moet worden verzameld of gegenereerd en/of risico’s worden
geëlimineerd. Dat heeft tot gevolg dat het moment van contracteren wordt uitgesteld totdat
voldoende informatie beschikbaar is en de over te dragen risico’s beheerst zijn. Ten behoeve
daarvan kan het in het model dat in beginsel uitgaat van one-stop-probleemoplossing toch
nodig blijken om eerst een ingenieursbureau in te schakelen.
Probleemdefinitie Instandhouding
Buy1
Markt
(regie door
ProRail)
Detailontwerp
D&C
Ontwerp Bouw
Buy2
Markt
(regie door
ProRail)
Het moment van contracteren wordt uitgesteld totdat de informatie waarover de aannemer
moet beschikken voldoende is om een zinvolle aanbieding te kunnen doen en de restrisico’s
kunnen worden beheerst. De probabilistische raming is “de” methode om dat moment te
voorspellen. De onzekerheidsbandbreedte vormt daarvoor het stuurinstrument.
Risico’s zijn er in soorten en maten. Het spreekt voor zich dat er pas een zinvolle aanbieding
voor een civiele of utilitaire constructie kan worden gedaan als – naast informatie over de
geëiste functionaliteit en de van toepassing zijnde eisen en voorschriften – over grondgegevens
kan worden beschikt. Deze zijn onder te verdelen in geotechnische-, geohydrologische- en milieutechnische
grondgegevens. Daarnaast moet inzicht bestaan in de fysieke en technische
beperkingen die de omgeving aan de bouw stelt. Daarbij moet niet alleen gedacht worden aan
belendende bebouwing, toegangs- en aanlandingsmogelijkheden, maar ook aan de bestaande
(technische) boven- en ondergrondse toestand. Beide soorten gegevens behoren tot het technisch
PvE en moeten derhalve voorafgaand aan de aanbesteding bekend zijn.
Uiteraard moet een aannemer op een bepaald moment de beschikking hebben over bouwgrond.
Dat moment is echter niet gekoppeld aan het moment van contracteren, maar aan de
start van bepaalde bouwfasen. Over het moment waarop de bouwgrond beschikbaar komt
kunnen in het contract dus aparte afspraken worden gemaakt. Dat geldt ook voor het
moment waarop geld beschikbaar komt om de aannemer voor zijn inspanningen te betalen.
Dat kan gekoppeld zijn aan werkpakketten, naijlen, of gekoppeld zijn aan andere parameters,
zoals bijvoorbeeld aan ‘beschikbaarheid’. Er moet echter in beide gevallen (grond, geld) wel
zicht zijn op het tijdig voor de afgesproken momenten verkrijgen daarvan.
ProRail Samenhang der dingen Samenhang tussen ProRail en markt
• GWW
• B&U
• Installaties (algemeen)
40

Voor het tijdig verkrijgen van de voor de bouw en instandhouding noodzakelijke publieke en
private toestemmingen (vergunningen, ontheffingen e.d.) ligt e.e.a. iets genuanceerder. In
beginsel ligt dat risico bij degene die tot de oplossing besloot op grond waarvan die toestemming
nodig werd.
Met de probabilistische raming kan worden vastgesteld welke risico’s voorafgaand aan het
moment van contracteren moeten worden geëlimineerd. Dat gebeurt enerzijds door nadere
detaillering van het systeem waardoor meer inzicht ontstaat en anderzijds door het treffen van
adequate beheersmaatregelen. Wanneer het percentage onzekerheid is teruggebracht tot een
voor overdracht naar de aannemer aanvaardbaar niveau zou het werk kunnen worden aanbesteed.
Daarbij kan de tot dan toe vervaardigde systems-breakdown, voorzien van eisenspecificatie,
procesdeel en risico-matrix, dienst doen als vraagspecificatie.
hoog
laag
PvE ontwerp uitvoering
ProRail Samenhang der dingen Samenhang tussen ProRail en markt
onzekerheid
41

Bij de verificatie van de resultaten van de door de aannemer uit te voeren ontwerp- en uitvoeringswerkzaamheden
zal – voor zover daartoe geen TIS, NOBO of ISA wordt gesteld – in
Probleemdefinitie vrijwel alle gevallen moeten worden teruggevallen Instandhouding op de technische deskundigheid van een
ingenieursbureau.
Probleemdefinitie Verificatie Instandhouding • GWW
• B&U
D&C
• Installaties (algemeen)
Verificatie
Ontwerp Bouw
D&C
Ontwerp
Detailontwerp
Bouw
Buy1
Markt
(regie door
ProRail)
Buy1
Markt
(regie door
ProRail)
Probleemdefinitie Verificatie
Instandhouding
• Beveiliging
• Bovenleiding
E&C
• Voedingen
Ontwerp
Verificatie
Bouw
• Spoorbouw
• Kabelwerk
• Beveiliging
• Bovenleiding
E&C
• Voedingen
Ontwerp
Detailontwerp
Bouw
• Spoorbouw
• Kabelwerk
Buy1
Markt
(regie door
ProRail)
Detail-
Buy2 ontwerp
Markt
(regie door
ProRail)
Buy2
Markt
(regie door
ProRail)
Probleemdefinitie Instandhouding
Buy1
Detailontwerp
Buy2
Markt Markt
(regie door (regie door
ProRail) ProRail)
Buy2
Markt
(regie door
ProRail)
3.4 Contractstandaarden
Bij het vastleggen van de relatie tussen ProRail en markt wordt zo veel mogelijk gebruik
gemaakt van genormeerde contracten. Relaties met leveranciers en adviseurs worden
gevormd rond de Inkoopvoorwaarden van ProRail B.V.. Een voor ProRail bijzondere groep
adviseurs zijn de ingenieursbureaus. De bij de contractering van ingenieursdiensten horende
ProRail Samenhang der dingen Samenhang tussen ProRail en markt
• GWW
• B&U
• Installaties (algemeen)
42

modellen zijn opgenomen in het Handboek contractering adviseurs. De speciaal voor deze
doelgroep bepaalde aanvullingen en afwijkingen op de Inkoopvoorwaarden zijn met de NL
Ingenieurs besproken. Relaties met aannemers worden in principe gevormd rond de mede
door ProRail in CROW-verband ontwikkelde Uniforme Administratieve Voorwaarden voor
geïntegreerde contracten 2005 (UAVgc). De bijbehorende modellen zijn opgenomen in het
Handboek D&C. Slechts in uitzonderlijke gevallen kan voor utiliteitsbouw of typisch spoorse
technieken worden teruggevallen op de traditionele organisatie (UAV). Voor die situatie wordt
het Handboek voor het maken van een algemeen en administratief deel van een bestek
onderhouden. De bestekschrijver bij het betreffende ingenieursbureau is in staat om met
gebruikmaking van dat handboek een voor ProRail geschikt STABU- of bouwstenenbestek te
maken. Voor wat betreft de door de onderhoudsaannemers te verrichten werkzaamheden
wordt het model-OPC en het model PGO-contract onderhouden.
Toepassing van de door de Contracteringscommissie van AKI onderhouden contractmodellen
en voorwaarden is verplicht voor de standaard samenwerkingsvormen met marktpartijen.
Indien een project met onvoldoende informatie en/of inherent grote risico’s – omwille van
tijdsdruk o.i.d. – desalniettemin toch tot uitvoering moet komen kan in overleg met de
Tenderboard worden gekozen voor andere vormen van samenwerking. Te denken is aan allianties,
waarbij sprake is van gezamenlijk risicomanagement op vooraf aangegeven onderwerpen
en van winst- en verliesdeling. Bij de uitvoering van omvangrijke programma’s kan
worden gedacht aan Management Contracting, waarbij de fee van de contractor afhangt van
vooraf overeengekomen resultaten. Ten slotte kan bij in technische zin extreem complexe
(R&D-achtige) projecten worden gedacht aan target-fee-contracten. Al deze vormen hebben
gemeen dat ze zijn geconstrueerd rond verschillende soorten incentives. Tevens hebben ze
gemeen dat vrijwel steeds een (door AKI-Jz te redigeren) maatwerkcontract nodig zal zijn.
3.5 Conditionering
Bij het realiseren van bouwprojecten zijn een reeks bouwprocesfuncties te vervullen. Tot nu
toe zijn voornamelijk de functies initiatief, ontwerpen, uitvoeren en instandhouden aan de
orde gekomen. Deze functies zijn op zich nog niet voldoende om het project te realiseren.
Daarvoor moeten op z’n minst drie andere procesfuncties worden vervuld: financieren,
beschikbaar stellen grond en verkrijgen publieke en private toestemmingen. Dit zijn de conditionerende
bouwprocesfuncties.
Financieren
Ontwerpen
Ter beschikking
stellen grond
Initiatief
Uitvoeren
ProRail Samenhang der dingen Samenhang tussen ProRail en markt
Verkrijgen
publieke en
private toestemmingen
Instandhouden
43

Van de conditionerende bouwprocesfuncties zijn in ieder geval twee onvervreembaar.
In de eerste plaats zal (hoe dan ook) betaald moeten worden. In een aantal bouworganisatievormen
wordt verwezen naar een (partiële) financiering door de uitvoerende partij. Bijvoorbeeld
bij DBF, DBFM, BOT etc. In dergelijke gevallen is vrijwel steeds sprake van financial engineering,
met behulp waarvan de uitvoerende partij de voorfinanciering verzorgt en de
betaling op een andere manier is geregeld. Bijvoorbeeld gekoppeld aan gerealiseerde beschikbaarheid.
Onder omstandigheden kan het voorkomen dat een probabilistische raming uitwijst
dat een project reeds naar de markt moet worden overgeheveld om een optimale prijs-prestatieverhouding
te bewerkstelligen, zonder dat de besluitvorming over de financiering is afgerond.
In dat soort gevallen kan het voortbrengingsproces door middel van vervroegde aanbesteding
en gunning van voorovereenkomsten of van overeenkomsten waarin afbreekclausules
zijn opgenomen bij uitblijvende financiering, efficiënte en effectieve voortgang houden. Daarvoor
is overigens wel goedkeuring door de Tenderboard vereist.
In de tweede plaats zal grond ter beschikking van de partij die de uitvoering verzorgd moeten
worden gesteld. Voor zover die grond geen eigendom is van ProRail zal (het gebruik van) die
grond moeten worden verworven. De waarde van grond(gebruik) is speculatiegevoelig; precedentwerking
voor wat betreft de waardering van grond moet worden tegengegaan. Zowel
financiering als het ter beschikking stellen van grond zijn derhalve onvervreembare bouwprocesfuncties.
Dat wil overigens niet zeggen dat geen sprake kan zijn van co-financiering of
van het gezamenlijk ter beschikking stellen van grond in geval van een meer dan spoorweginfrastructuur
omvattend project. In dergelijke gevallen is sprake van een PPS. De financierings-
en grondcomponent heeft in dergelijke gevallen primair betrekking op het vervullen van het
eigen belang van de mede-opdrachtgever.
Waar het de verkrijging van publieke en private toestemmingen betreft ligt dat echter anders.
Die functie is rechtstreeks gerelateerd aan de voortgang binnen de functies ontwerpen,
uitvoeren en instandhouden. In dat geval behoort de actor van de functie met ingang van het
moment dat hij door middel van eigen beslissingen detailleert in te staan voor het verkrijgen
van de bijbehorende publieke en private toestemmingen. Voor zover dat een ander dan
ProRail zelf is (bijvoorbeeld een ingenieursbureau of een aannemer) wil dat niet zeggen dat
het verkrijgingsproces niet door ProRail hoeft te worden gefaciliteerd. Het bevoegde gezag is
namelijk niet in alle gevallen bereid om met anderen dan de beoogde eigenaar te praten. Het
betekent ook niet dat de ander risicoaansprakelijk is voor het tijdig verkrijgen van de toestemmingen.
De aansprakelijkheid van de ander gaat niet verder dan het juist en tijdig toepassen
van de juiste voorschriften en procedures.
3.6 Aanbestedingsprocedures
Het staat ProRail niet vrij om zelf de marktpartijen uit te kiezen met wie het voortbrengingsproces
zal worden volbracht. ProRail is een speciale sectorbedrijf in de zin van de Aanbestedingswet.
Dat wil zeggen dat ProRail in vrijwel alle gevallen verplicht is voorafgaand aan
opdrachtverlening een aanbestedingsprocedure te houden. Dat geschiedt in het mede door
ProRail ontwikkelde electronische aanbestedingssysteem TenderNed en daarbij wordt het mede
door ProRail opgestelde Aanbestedings Reglement Nutssectoren 2013 (ARN 2013 ) gehanteerd.
Bij ProRail is de bevoegdheid om een verplichting aan te gaan via de bij het Handelsregister
neergelegde procuratieregeling gekoppeld aan een voorafgaand goedkeurend besluit van de
(betreffende) Tenderboard op contracteringsvoornemens. Een aanbestedingsprocedure wordt
ProRail Samenhang der dingen Samenhang tussen ProRail en markt
44

niet zonder een dergelijke goedkeuring gestart. Een aanbestedingsprocedure wordt ook niet
eerder gestart dan nadat zeker is gesteld dat het voor de uitvoering van de opdracht benodigde
budget is zeker gesteld.
Aanbestedingsprocedures zijn er in verschillende soorten. Voor wat betreft de Europese
aanbestedingsprocedures die vanaf bepaalde drempelbedragen verplicht moeten worden
gevolgd zijn dat achtereenvolgens de openbare procedure, de niet-openbare procedure, de
procedure van gunning via onderhandelingen en de prijsvraag voor ontwerpen. Bepaalde
procedures kunnen worden vervolgd met een veiling. In bepaalde gevallen kan de selectie bij
de niet-openbare procedure, de procedure van gunning door onderhandelingen of de prijsvraag
voor ontwerpen worden beperkt tot een bepaalde groep ondernemers die speciaal voor
het betreffende type opdrachten is geselecteerd op basis van een erkenningsregeling.
Daar waar het hart van de spoorweginfrastructuur onderwerp van de opdracht zal zijn, is door
ProRail al een voorselectie gemaakt van marktpartijen die voor dergelijke opdrachten in
aanmerking kunnen komen. Dat zijn de op grond van het Erkenningsregeling van ProRail
2013 (EP 2013 ) erkende bedrijven. De lijst van erkende bedrijven is opgedeeld naar verschillende
branches en categorieën. Ze bestaat uit de ingenieursbureaus, de spooraannemers, de kabelaannemers
en boorbedrijven, de onderhoudsaannemers en de werkplekbeveiligingsbedrijven
en personeelstellers. Voor de in het EP 2013 beschreven soorten werkzaamheden mogen uitsluitend
de daarvoor erkende bedrijven meedoen met een aanbestedingsprocedure. Zie voor de
lijst van erkende ondernemers www.prorail.nl onder Zakenpartners.
Voor Europese aanbestedingen voor andere werkzaamheden vindt per aanbestedingsprocedure
een selectie plaats van de voor de betreffende opdracht in aanmerking komende marktpartijen.
Daarbij worden, overeenkomstig de systematiek van het ARN 2013 , bekendgemaakte
uitsluitingscriteria , minimumeisen en selectiecriteria gehanteerd. De gunningsbeslissing wordt
genomen op basis van voordien bekendgemaakte gunningscriteria . Het ARN 2013 is eveneens
van toepassing in geval van niet-Europese aanbestedingen. In dat geval kan vrijelijk uit de in
het reglement opgenomen aanbestedingsprocedures worden gekozen, of, na toestemming
door de Tenderboard, voor een andere procedure. Daarbij zijn echter steeds de beginselen van
transparantie, objectiviteit non-discriminatie en proportionaliteit in acht te nemen.
ProRail Samenhang der dingen Samenhang tussen ProRail en markt
45

3.7 Bijzondere gunningscriteria
3.7.1.1 CO 2 -ladder
Als onderdeel van het CO 2 -reductieprogramma wil ProRail ook haar leveranciers stimuleren
om duurzame producten te leveren en een duurzame bedrijfsvoering te voeren. In dit kader
heeft ProRail de CO 2 -prestatieladder ontwikkeld. Dit instrument is ontwikkeld om de bedrijven
die deelnemen aan onze aanbestedingen uit te dagen en te stimuleren hun eigen
CO 2 -productie (in eigen bedrijf, en in de keten bij leveranciers en bij opdrachtgevers) te
kennen en te verminderen. Hoe meer een bedrijf zich inspant om CO 2 te reduceren, daarin
slaagt en initiatieven neemt voor innovatie in de sector, hoe meer kans op gunning. Dit
gebeurt door middel van in de ladder onderscheiden prestatieniveaus horende correctiefactoren
op de inschrijfprijzen (gunningvoordeel) die horen bij de in de ladder omschreven
prestatieniveaus.
De inspanningen van een bedrijf betreffen grotendeels haar projecten. Deze inspanningen
worden niet in documenten per project vastgelegd, gecontracteerd e.d., maar op bedrijfsniveau,
en geaudit bij de (jaarlijkse) ladderbeoordeling van het bedrijf. Een projectmanager heeft
daar dus geen rol in.
Een bedrijf op niveau 4 en 5 ontwikkelt innovatieve initiatieven, en heeft daarvoor soms
medewerking van ProRail als infrabeheerder nodig. Dit kan o.a. met behulp van een Unsollicited
Proposal, zie par 3.8. Deze procedure kan bijv. leiden tot aanpassing van productspecificaties
(SPC’s).
E.e.a. sluit niet uit dat een opdrachtnemer voor de uitvoering van de door het bedrijf voorgenomen
maatregelen en initiatieven in een bepaald project, de projectmanager nodig heeft.
Sinds 16 maart 2011 is het beheer van de ladder in handen van de Stichting Klimaatvriendelijk
Aanbesteden en Ondernemen (SKAO). Met ingang van deze datum is de SKAO volledig
verantwoordelijk voor de ladder. Op de SKAO website (www.skao.nl) is alle informatie te
vinden met betrekking tot de CO 2 -prestatieladder, zoals een overzicht van gecertificeerde
bedrijven. Dit overzicht is niet 100 % up to date. Alleen overlegging van een geldig certificaat
bij de inschrijving is voldoende bewijs om gunningvoordeel bij de betreffende aanbesteding te
verkrijgen.
ProRail Samenhang der dingen Samenhang tussen ProRail en markt
46

3.7.1.2 Veiligheidsladder
Het moet veiliger op het spoor. De scope daarbij is: veilig leven, werken, en reizen. De ambitie
van ProRail is een spoor zonder vermijdbare ongevallen. Veiligheid gaat daarom een steeds
grotere rol spelen bij het aanbesteden van spoorwerk. Dit doen we door extra aandacht te
geven aan het veiligheidsbewustzijn van spooraannemers en leveranciers. Daarvoor heeft
ProRail een veiligheidsladder ontwikkeld. De veiligheidsladder is een instrumentarium voor
veiligheidsbewustzijn als kwaliteitsaspect bij het aanbesteden van werken, diensten en leveringen.
ProRail zal de veiligheidsladder gebruiken bij aanbestedingen in de vorm van een:
– Erkenningseis, opgenomen in de ProRail-erkenningsregelingen. Het betreft een minimumeis
voor bewust veilig gedrag. De intentie is om per 1 januari 2014 een nog nader te
bepalen trede van de veiligheidsladder als minimumeis te verklaren in de erkenningsregelingen
van ProRail.
– Gunningscriterium, opgenomen in aanbestedingen van ProRail. Een hoger veiligheidsbewustzijn
van de spooraannemers en leveranciers betekent een hogere score op de
veiligheidsladder. ProRail beloont deze score door deze positief mee te wegen bij
aan bestedingen. Kortom: hoe bewuster veilig gewerkt wordt, hoe groter de kans op
het verwerven van een opdracht. Hoe precies de veiligheidsladder wordt toegepast in
aanbestedingen blijkt uit de aanbestedingsdocumenten.
Met de introductie van de veiligheidsladder wil ProRail samen met de branche het bewust
veilig werken op het spoor een stap verder brengen.
Alle actuele informatie over de veiligheidsladder is te vinden op de ProRail website:
www.prorail.nl > Zakenpartners > Aanbesteden en inkoop > Veiligheidsladder.
3.7.1.3 Social return-ladder
Social return heeft als doel om de uitstroom naar werk te bevorderen voor mensen die zonder
re-integratieondersteuning niet aan het werk komen. De ministerraad heeft in 2011 ingestemd
met het voorstel om langs deze weg extra werk(ervarings)plekken te creëren. In
analogie met de CO 2 -prestatieladder wordt thans gedacht aan een social return prestatieladder.
Hierin kunnen bedrijven zichzelf onderscheiden in de mate waarin zij zich inspannen
om de arbeidsparticipatie van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt te vergroten.
ProRail en Rijkswaterstaat zijn vanuit het netwerk van Vernieuwing Bouw voorstander van een
prestatieladder voor social return, maar zien tegelijkertijd ook de uitdagingen waar de sector
door staat. Onderzocht wordt of en op welke wijze de criteria kunnen worden vormgegeven,
zodat er extra werk(ervarings)plekken ontstaan binnen een bedrijf, waarbij mensen op
verschillende projecten kunnen worden ingezet.
3.7.1.4 Samenhang tussen de ladders
ProRail ziet zichzelf als een organisatie waarin MVO een belangrijke rol speelt. CO 2 -reductie,
arbeidsveiligheid en social return zijn kernwaarden van MVO. ProRail ziet ook dat zij door de
omvang en de hoeveelheid opdrachten die zij jaarlijks te vergeven heeft, op al deze aspecten
als MVO-hefboom in de keten kan werken. Juist het feit dat de ladders worden toegepast als
onderdeel van het gunningscriterium ‘economisch meest voordelige inschrijving’ veroorzaakt
een versnelling.
ProRail Samenhang der dingen Samenhang tussen ProRail en markt
47

3.8 Unsolicited proposals
ProRail heeft meer wensen om problemen op te lossen dan dat de financieringsbronnen
toestaan. Het is goed mogelijk dat marktpartijen op de hoogte zijn van dergelijke problemen
en zelfstandig aanbiedingen doen om de problemen op te lossen. Ook in geval van eigen initiatieven
van marktpartijen is het nodig dat ProRail regie op de processen blijft houden. De
aanbestedingsplicht van ProRail blijft echter steeds voorop staan. Zie paragraaf 3.6. Gunning
uit de hand aan degene die het aanbod deed (1:1-relatie) is doorgaans niet aan de orde.
Wordt door een marktpartij op eigen initiatief een oplossing voor een probleem geboden
tegen een prijs waarvan het niet op voorhand evident is dat die niet in concurrentie kan
worden verkregen, dan zal ProRail – indien daarvoor financieringsruimte kan worden
gevonden – voor de oplossing van dat probleem eerst een aanbestedingsprocedure moeten
houden. Daarbij staat uiteraard niet op voorhand vast dat de partij die het aanbod heeft
gedaan, die aanbestedingsprocedure zal winnen. In de VS beschikken aanbestedende diensten
over procedures hoe om te gaan met unsolicited proposals. Ook in Nederland is door de
Regieraad voor de Bouw een procedure ontwikkeld. Door ProRail is een procedure met handleiding
uitgewerkt (volgens Amerikaans model) op basis waarvan marktpartijen zelf het initiatief
kunnen nemen om oplossingen aan te dragen voor infra-gerelateerde problemen van
ProRail. Voorts is het Loket Unsolicited Proposals ingericht om een voor marktpartijen duidelijke
ingang bij ProRail te hebben. Zie verder op www.prorail.nl onder Zakenpartners.
ProRail Samenhang der dingen Samenhang tussen ProRail en markt
48

Disclaimer
De informatie in deze brochure is met uiterste
zorg samengesteld. Toch kan het zijn dat sommige
informatie niet meer actueel is, of op enige wijze
niet correct is weergegeven. Wij sluiten dan ook elke
aansprakelijkheid uit als gevolg van de eventueel
onjuiste weergave van informatie.
Uitgave
ProRail
Maart 2013
www.prorail.nl