'DE' JONGERE BESTAAT NIET - Marije Cornelissen

Marije Cornelissen
‘DE’ JONGERE
BESTAAT NIET
Negatieve gevolgen van
beeldvorming over jongeren
November 2000
LITERATUURONDERZOEK

Inhoudsopgave
Voorwoord 3
Samenvatting 4
1. Inleiding 8
2. Begripsbepaling 10
2.1. Jongeren 10
2.2. Het proces van
beeldvorming 11
2.3. Leeftijdsgrenzen 15
2.4. Leeftijdsdiscriminatie 15
3. Achtergronden van
leeftijdsonderscheid in
verband met beeldvorming
over jongeren 18
3.1. Bescherming 19
3.2. ‘Jong geleerd is oud gedaan’ 19
3.3. Aannames over
levensloop 20
3.4. Afwijking van de
normgroep 22
3.5. Generatiedenken 24
3.6. ‘De jeugd van
tegenwoordig’ 30
4. Voorbeelden van
beeldvorming over
jongeren 33
4.1. Arbeid 33
4.1.1. Minimumjeugdloon 35
4.1.2. Werkstress 41
4.1.3. Arbeid: valkuilen 48
4.1.4. Arbeid: aanbevelingen 50
2
4.2. Inspraak 52
4.2.1. Inspraak bij de rijksoverheid 52
4.2.2. Inspraak bij gemeenten 56
4.2.3. Inspraak: valkuilen 58
4.2.4. Inspraak: aanbevelingen 60
4.3. Media 62
4.3.1. Onderzoek jongeren in de
media 62
4.3.2. Vrij-veilig campagne 67
4.3.3. Verkeersveiligheid 70
4.3.4. Media: valkuilen 74
4.3.5. Media: aanbevelingen 76
5. Conclusie en
aanbevelingen 78
6. Nawoord 83
Literatuurlijst 85
Bijlage 1
Verslag expertmeeting
28 april 2000 88
Bijlage 2
Ljst van jongeren- en andere
relevante organisaties 95
Noten 105

Voorwoord
In veel wetten, voorschriften en statuten zijn leeftijdsgrenzen opgenomen. Het staat
bijvoorbeeld vast op welke leeftijd je naar de basisschool moet, hoe oud je moet zijn
om te mogen werken en wanneer je daarmee moet ophouden. Leeftijdsgrenzen zitten
in talloze regels die het fundament vormen van onze samenleving. Naast deze
vastgelegde leeftijdsgrenzen zijn er ook ongeschreven grenzen die net zo strikt kunnen
zijn. Verder bestaan er veel (voor)oordelen rond leeftijd in de maatschappij die
maatschappelijke uitsluiting en discriminatie van bepaalde leeftijdsgroepen tot gevolg
kunnen hebben.
Het Landelijk Bureau Leeftijdsdiscriminatie is gericht op de bestrijding van
ongerechtvaardigde behandeling op grond van leeftijd in Nederland. Voor een
effectieve aanpak van leeftijdsdiscriminatie is het belangrijk om niet alleen naar de
directe en openlijke leeftijdscriteria te kijken, maar ook naar indirect onderscheid
tussen leeftijdscategorieën op basis van stereotypen. Daarom heeft het Landelijk
Bureau Leeftijdsdiscriminatie een project ‘beeldvorming en leeftijd’ in het leven
geroepen dat nu in haar derde jaar is. In het eerste, oriënterende jaar van het project
lag het accent op het definiëren en zichtbaar maken van het proces van beeldvorming
rond leeftijd. Sindsdien is er gewerkt aan het beïnvloeden van beeldvorming rond
leeftijd op specifieke terreinen. Zo is er een bijeenkomst voor overheidsvoorlichters
georganiseerd en een mediatoets uitgebracht.
Bij ‘leeftijdsdiscriminatie’ denken mensen vaak aan discriminatie van ouderen.
Discriminatie komt echter voor bij praktisch alle leeftijdsgroepen. Leeftijd is een heel
relatief begrip; je kunt tegelijk te oud zijn voor sommige zaken en te jong voor andere.
Niet alleen ouderen maar ook jongeren worden getroffen door leeftijdsdiscriminatie
en stereotypering. Je hoeft maar een krant open te slaan of de bezorgdheid over de
‘jeugd van tegenwoordig’ schreeuwt je tegemoet. Jongeren zouden zeer materialistisch
zijn of op zijn minst een gebrek aan idealen hebben. Ook zouden ze geen respect voor
volwassenen tonen en voor overlast zorgen; de jeugdcriminaliteit neemt schijnbaar
hand over hand toe en de alcoholconsumptie van jongeren rijst de pan uit.
Over deze negatieve beeldvorming over jongeren is nog niet veel bekend. Daarom
heeft het Landelijk Bureau Leeftijdsdiscriminatie dit onderzoek uitgevoerd. Door
aandacht te besteden aan de stereotypen over jongeren in de samenleving en de
negatieve gevolgen daarvan voor de maatschappelijke positie van jongeren hoopt het
LBL bewustwording te stimuleren. Als mensen zich bewust worden van de
vooroordelen die zij hebben kan er ruimte gecreëerd worden voor een genuanceerd
beeld waarin ieder individu op waarde geschat wordt.
3

Samenvatting
Zowel ouderen als jongeren kunnen negatieve gevolgen ondervinden van stereotiepe
beeldvorming over hen in de samenleving. Het Landelijk Bureau
Leeftijdsdiscriminatie bestrijdt deze stereotiepe beeldvorming in het driejarige project
‘beeldvorming en leeftijd’. In de eerste jaren van dit project is met name de stereotiepe
beeldvorming over ouderen behandeld. Met dit onderzoek wordt in het laatste jaar
van het project ook aandacht besteed aan beeldvorming over jongeren van 15 tot 25
jaar.
Het proces van beeldvorming
Beeldvorming is een proces waarbij men zich een beeld of opvatting vormt over
personen en gebeurtenissen. Dit proces is hard nodig om te functioneren. Zonder
beeldvorming kunnen wij de overstelpende hoeveelheid informatie die dagelijks op
ons afkomt niet verwerken en is communicatie onmogelijk. Het opnemen van beelden
en het vormen van verwachtingen naar aanleiding daarvan is een veelal automatisch
proces. Aan het proces van beeldvorming kan dan ook weinig gedaan worden. Op de
inhoud van de beelden die iemand heeft kan wel invloed uitgeoefend worden.
Bij beeldvorming over jongeren gaat het om bewust en onbewust toekennen van
allerlei eigenschappen, kwaliteiten, gevoelens, behoeften en wensen aan jongeren op
grond van hun leeftijd. Dit heeft effect op wat normaal gevonden wordt, op de
verwachtingen die mensen van jongeren hebben en op de manier waarop mensen met
jongeren omgaan. Dat is niet erg als de beeldvorming genuanceerd en divers is, maar
het wordt problematisch als de beeldvorming over een leeftijdsgroep stereotiep is. De
situatie van enkele jongeren is dan bepalend voor de beelden over de hele
leeftijdsgroep. Zo kunnen mythen ontstaan die weinig van doen hebben met de
werkelijkheid.
Achtergronden van onderscheid naar leeftijd in verband met beeldvorming
Het gaat in dit onderzoek met name om de stereotiepe opvattingen over jongeren die
verband houden met onderscheid naar leeftijd. Bij dit onderscheid gaat het niet alleen
om directe leeftijdsgrenzen, maar ook om verschillen in behandeling en bejegening.
Onderscheid naar leeftijd kan zijn oorsprong vinden in uiteenlopende stereotiepe
ideeën over leeftijdsgroepen en de levensloop van mensen
Voorbeelden van negatieve gevolgen van beeldvorming over jongeren
Stereotiepe beeldvorming over jongeren is wijdverbreid in de samenleving en heeft
negatieve gevolgen voor hen op diverse terreinen. Een aantal van deze terreinen wordt
in dit onderzoek behandeld als voorbeelden: arbeid, inspraak en media.
4

Arbeid
Op het gebied van arbeid worden de onderwerpen minimumjeugdloon en werkstress
behandeld. Het minimumjeugdloonstelsel wordt gerechtvaardigd door een aantal
argumenten die te maken hebben met beeldvorming over jongeren. Ten eerste is er
het behoefteargument dat jongeren onder de 23 jaar minder inkomst nodig hebben
dan anderen omdat zij nog minder gewend zijn, omdat hun levensstijl verschilt en
omdat zij nog aan het begin van hun ‘welvaartsniveau’ staan. Dit argument wordt
tegengesproken doordat de kosten van levensonderhoud even hoog zijn voor iedereen
en een bestaansminimum een algemeen minimum is, bedoeld om een menswaardig
bestaan te kunnen leiden. Jongeren zijn niet minder menswaardig dan volwassenen.
Ten tweede bestaat het idee dat jongeren minder kunnen presteren omdat zij het vak
nog moeten leren en onderaan de ladder moeten beginnen. Als dit argument al
steekhoudend was in het verleden toen mensen een meer traditioneel arbeidspatroon
doorliepen, dan is het tegenwoordig in ieder geval niet meer toepasselijk voor
iedereen. Leren en werken hebben geen vaste plek meer in een mensenleven en
werknemers blijven zelden meer hun hele arbeidzame leven bij dezelfde werkgever.
Ondanks dat er dus heel wat af te dingen valt op deze argumenten voor het
minimumjeugdloonstelsel is het minimumloon voor jongeren onder de 23 jaar nog
steeds lager dan dat voor werknemers ouder dan 23.
Het andere voorbeeld, werkstress, laat zien dat ook een positief stereotiep beeld zich
tegen jongeren kan keren. Het beeld van jonge werknemers is over het algemeen zeer
positief: ze zijn flexibel en innovatief, ze kunnen snel leren en hard werken. Dit heeft
echter in sommige gevallen tot gevolg dat jongeren onzekere dienstverbanden krijgen
en dat er te hoge eisen aan hen gesteld worden. Ook heeft het positieve beeld van
jonge werknemers zijn weerslag op het beeld dat jonge werknemers van zichzelf
hebben. Velen vinden dat zij zouden moeten voldoen aan het beeld en ervaren het als
falen als dit niet het geval is. Veel jongeren kunnen echter niet voldoen aan deze hoge
eisen. Ze voelen zich vaak bekneld in een hiërarchie, verkeren in onzekerheid en
krijgen soms zelfs te maken met overspannenheid en burn-out.
Inspraak
Op het terrein van inspraak worden het landelijke en gemeentelijke overheidsniveau
onder de loep genomen. In het algemeen voelen jongeren zich wat betreft politieke
participatie niet serieus genomen en ontbreken de randvoorwaarden voor werkelijk
effectieve inspraak. Dit heeft te maken met het beeld dat jongeren niet
maatschappelijk betrokken zijn en dus niet willen participeren, en dat zij niet bekwaam
genoeg zijn om effectief te participeren.
Er is momenteel veel aandacht voor participatie van jongeren bij de rijksoverheid. Er
zijn een aantal analyses over jongerenparticipatie bij de overheid gemaakt en
aanbevelingen uitgebracht om jongeren meer te betrekken bij besluitvorming op het
niveau van de rijksoverheid.
5

Uit de analyses bleek dat jongeren wel degelijk geïnteresseerd zijn in de overheid en
graag betrokken willen worden bij de overheid, met name waar het gaat om klassieke
vrijheidsrechten en sociale grondrechten. De overheid stelde hen daarin echter
totnogtoe teleur. De mogelijkheden voor jongeren om te participeren ontbreken
veelal en overheidsorganisaties doen weinig moeite om duidelijk te maken wat hun
taken en werkzaamheden precies zijn. Bovendien hebben jongeren vaak het gevoel dat
hun inspraak niet effectief is. Met het advies dat uitgebracht is door een
koepelorganisatie van jongerenorganisaties om een Nationale Jeugdraad in te stellen is
in ieder geval wel een stap in de goede richting gezet.
Op gemeentelijk niveau gebeurt er op dit moment veel op het gebied van
jongerenparticipatie. Wethouders chatten met jongeren op het internet, gemeentelijke
jeugdraden worden ingesteld en jongeren worden geraadpleegd over belangrijke
onderwerpen in de gemeentepolitiek. Er zijn een aantal voortrekkersgemeenten die
met deze zaken bezig zijn. Er blijven echter een paar valkuilen bestaan. Bijvoorbeeld
dat jongeren nog steeds vaak alleen bij typische ‘jongerenonderwerpen’ worden
betrokken of dat de participatie van jongeren met name gericht is op preventie in
plaats van volwaardig burgerschap.
Media
De media hebben veel invloed op beeldvorming. Beeldvorming in de samenleving
komt niet alleen via de media tot uiting, maar wordt ook door de media geproduceerd
en in stand gehouden. Uit een kleinschalig onderzoek van het LBL naar beeldvorming
over jongeren in de media bleek dat in 80% van de televisieprogramma’s waarin
jongeren vóórkomen stereotypering wordt gebruikt. Het meest voorkomende
stereotype is dat jongeren gewelddadig en/of crimineel zijn. Ook werden verschillende
leeftijden gepolariseerd, zowel in beeld als woord. Voor de dagbladen geldt ongeveer
hetzelfde. Ook daar wordt het stereotype van gewelddadige jongeren regelmatig
gebruikt.
De voorbeelden van de ‘veilig vrijen op vakantie’ campagne en verkeersveiligheid laten
zien hoe de media beelden over jongeren beïnvloeden.
Het geval van de ‘veilig vrijen op vakantie’ campagne in 1998 toont dat alarmisme en
generalisatie door dagbladen een negatief effect kan hebben op de beeldvorming over
jongeren. Diverse kranten kopten ‘jongeren vrijen onveilig op vakantie’ waarmee
gesuggereerd werd dat praktisch alle Nederlandse jongeren onveilig vrijen als zij op
vakantie zijn. Dit terwijl uit onderzoek bleek dat in totaal maar 4% van hen dit doet.
Het nadelige effect van deze beeldvorming zit in het feit dat de campagne de
gedragsnorm over veilig vrijen wilde verbeteren en dat de negatieve berichtgeving dit
ondermijnt.
Bij het onderwerp verkeersveiligheid komt een ander beeldvormingsmechanisme naar
voren. Als het gaat om wie ongelukken veroorzaken en onveilig rijgedrag vertonen
6

wijzen ouderen en jongeren naar elkaar, hetgeen uitgebreid in de media aan bod komt.
Ouderen omschrijven jongeren als snelheidsmaniakken zonder
verantwoordelijkheidsgevoel. Jongeren beschuldigen ouderen er op hun beurt van het
tempo van het hedendaagse verkeer niet bij te kunnen houden. Dit zorgt voor een
polarisatie van jong en oud waar beiden niet mee geholpen zijn. Jongeren en ouderen
ondervinden namelijk beiden nadelen van deze beeldvorming doordat jongeren veel
meer moeten betalen voor autoverzekeringen en ouderen dure medische keuringen
moeten ondergaan als zij hun rijbewijs willen verlengen.
Conclusie
Negatieve stereotypen over jongeren kun je overal in de samenleving terugvinden als
je er op let. De belemmeringen die deze stereotypen opwerpen zijn in ieder geval
duidelijk voelbaar. Er is geen eenduidig positief of negatief beeld van bepaalde
leeftijdsgroepen; over iedere leeftijdsgroep bestaan verschillende beelden. Over
jongeren bestaan zowel stereotypen als ‘crimineel’ en ‘onverantwoordelijk’ als
‘dynamisch’ en ‘flexibel’.
Bovendien is een formulering van ‘juiste’ beelden onmogelijk. Wat voor de een
positief is, vindt de ander negatief en omgekeerd. Negatieve beelden vervangen door
positieve is dan ook niet de aangewezen weg. Aandacht voor diversiteit is een betere
oplossing. Mensen moeten zich ervan bewust worden dat ze anderen in hokjes
stoppen, terwijl de werkelijkheid gevarieerder en genuanceerder is. ‘De’ jongere
bestaat niet.
De aanbevelingen die in dit onderzoek gedaan worden kunnen een stap in de goede
richting zijn om eenzijdige beeldvorming over jongeren te bestrijden, zodat jongeren
volwaardig kunnen deelnemen op alle terreinen van de samenleving.
7

1
Inleiding
Er komen dagelijks meldingen van leeftijdsdiscriminatie binnen bij het Landelijk
Bureau Leeftijdsdiscriminatie. De meeste meldingen zijn afkomstig van mensen die
tegen een maximumleeftijdsgrens aanlopen en dus te oud zijn bevonden. Er zijn
echter ook meldingen van mensen die te jong worden geacht, of die zich als jongere
gediscrimineerd voelen. Enkele voorbeelden daarvan zijn:
• uitsluiting van jongeren bij een camping
Een jongen van twintig die in Zeeland op een camping wilde staan omdat hij in de
omgeving vakantiewerk deed werd daar niet toegelaten vanwege zijn leeftijd. De
camping hanteerde de regel dat jongeren onder de 21 jaar zonder ouders niet welkom
zijn.
• uitsluiting van jongeren bij een supermarkt
Aan twee jongens uit Geleen werd de toegang tot het plaatselijke Edah-filiaal
geweigerd, op grond van het feit dat zij scholieren zijn.
• minder kans voor jongeren op een woning
Veel woningtoewijzingssystemen, die gemeentelijk bepaald zijn, bevatten
leeftijdsgrenzen. In Nijmegen bijvoorbeeld kunnen mensen onder de 30 jaar geen
urgentiepunten krijgen. In sommige andere gemeenten komen jongeren vanwege hun
leeftijd minder snel in aanmerking voor een woning dan mensen die ouder zijn.
• lagere beloning voor jongeren
Een politiebond meldde dat aspirant-agenten tot 25 jaar (een lager) maandgeld
ontvangen, terwijl aspirant-agenten van 25 jaar en ouder gewoon salaris krijgen.
Deze en vele andere meldingen van jongeren over verschil in behandeling op grond
van leeftijd zijn mede aanleiding geweest voor het LBL om leeftijdsdiscriminatie van
jongeren nader te onderzoeken. Dit onderzoek gaat over een specifiek aspect van deze
discriminatie; beeldvorming. Het gaat daarbij om stereotiepe beelden die er over
jongeren bestaan in de samenleving en de maatschappelijke uitsluiting van jongeren
die ze tot gevolg kunnen hebben.
Het doel van dit onderzoek is om wat meer licht te werpen op de beeldvorming over
jongeren en zodoende een bewustwordingsproces aan te moedigen. De eerste stap in
de bestrijding van negatieve beelden die er over jongeren bestaan is om mensen
bewust te maken van bepaalde beelden en ze te ontmaskeren als stereotypen. Daarom
luidt de probleemstelling van het onderzoek als volgt:
8

‘In hoeverre is er sprake van spanning tussen mythen en feiten over jongeren en leidt deze
mogelijke frictie tot belemmeringen in de maatschappelijke participatie van deze
leeftijdsgroep?’
Het antwoord op deze vraag is allereerst gezocht in relevante literatuur. Hoewel er
veel onderzoek wordt gedaan naar jongeren en de beeldvorming van jongeren over
allerlei zaken, bleek er helaas niet veel eerder onderzoek te bestaan op het terrein van
beeldvorming over jongeren. Het gebrek aan bronnen is gedeeltelijk ondervangen
door het voeren van gesprekken met een aantal deskundigen op terreinen die
interessant bleken wat betreft beeldvorming over jongeren.
Ook heeft het LBL een klein kwalitatief mediaonderzoek uitgevoerd om te kijken op
welke manier jongeren in dagbladen en op televisie worden geportretteerd.
Om van jongeren zelf te
horen wat zij zoal
tegenkomen in hun
dagelijks leven en wat hun
gedachten zijn over het
tegengaan van negatieve
beeldvorming over
jongeren is er een
expertmeeting georganiseerd. Deze vond plaats op 28 april 2000, in Infocafé The Site
in Amsterdam. Bij de expertmeeting waren jongeren met diverse achtergronden
aanwezig, die zich aan de hand van een essay over het onderwerp beeldvorming over
jongeren bogen. Het verslag van de expertmeeting is opgenomen als bijlage.
Het onderzoeksverslag is ruwweg opgebouwd uit twee delen. Het eerste gedeelte gaat
over beeldvorming over jongeren in het algemeen en de verschillende factoren die
daarbij een rol spelen (hoofdstukken 2 en 3). In het tweede gedeelte worden
vervolgens een aantal voorbeelden van beeldvorming over jongeren op drie specifieke
terreinen verder uitgewerkt (hoofdstuk 4).
Er is bewust voor gekozen om een beperkt aantal specifieke terreinen toe te lichten:
arbeid, inspraak en media. Niet alleen omdat het onmogelijk is om een uitputtende
opsomming van stereotypen over jongeren weer te geven, maar ook om de helderheid
van het betoog te bevorderen. De valkuilen rond beeldvorming over jongeren worden
voor ieder terrein apart op een rijtje gezet. Vervolgens worden aanbevelingen gedaan
om stereotypering van jongeren en de negatieve gevolgen daarvan tegen te gaan.
Hoofdstuk 5 bevat een conclusie en geeft aanbevelingen per actor. Na het dankwoord
(hoofdstuk 6) en het verslag van de expertmeeting (bijlage 1) is er ten slotte een lijst
van jongerenorganisaties en -initiatieven in Nederland opgenomen (bijlage 2). Deze
lijst is zeker niet volledig, maar geeft een indicatie van de diversiteit aan
jongerenorganisaties in Nederland. Het kan een aanknopingspunt zijn voor degenen
die negatieve beeldvorming over jongeren willen bestrijden.
9

2
Begripsbepaling
Er bestaan geen algemene leeftijdsgrenzen voor wanneer men een jongere is en
wanneer nog niet of niet meer. Voor dit onderzoek is de categorie 15- tot 25-jarigen
gekozen. In dit hoofdstuk wordt de keuze voor deze groep toegelicht. Daarnaast
worden de begrippen beeldvorming, leeftijdsgrenzen en leeftijdsdiscriminatie
besproken. Het begrip beeldvorming staat centraal in dit onderzoek. Het gedeelte
over leeftijdsgrenzen en leeftijdsdiscriminatie is met name toegevoegd om de lezer van
enige achtergrondinformatie te voorzien.
2.1. Jongeren
In Nederland leven zo’n 4,8 miljoen personen jonger dan 25 jaar. Zij vormen samen
30% van de bevolking van Nederland. Ongeveer 1.950.000 van hen zijn tussen de 15
en 24 jaar oud.
De verwachting is dat de gemiddelde leeftijd van inwoners van Nederland in de
toekomst zal toenemen. Mensen onder de 25 jaar zullen naar verwachting in 2025 nog
ongeveer 25% van de bevolking vormen. 1
Voor dit onderzoek is gekozen voor de groep jongeren tussen de 15 en 25 jaar. De
leeftijdsbegrenzing van deze groep is echter niet star. In sommige gevallen zal de
ondergrens bijvoorbeeld op 16 jaar liggen, vanwege de gehanteerde leeftijd in bepaald
onderzoek over jongeren.
Er zijn meerdere redenen om juist voor deze categorie jongeren te kiezen. Ten eerste
is deze leeftijdsgroep gebruikelijk in jeugdonderzoek. Voor het vergelijken van mythen
met de feiten is cijfermateriaal onmisbaar en is het dus nodig om aan te sluiten bij een
gebruikelijke leeftijdsgrens. Deze grens is in de meeste gevallen 15 jaar, maar wordt in
enkele gevallen ook bij 16 jaar getrokken.
Ten tweede correspondeert de ondergrens (15/16) met een aantal wettelijk vastgelegde
leeftijdsgrenzen. Jongeren mogen bijvoorbeeld vanaf 15 jaar werken met het recht op
minimumjeugdloon (zie ook het kader bij paragraaf 2.3).
Ten slotte blijken vooral jongeren tussen 15 en 25 jaar last te hebben van negatieve
gevolgen van beeldvorming. In deze levensfase begeven zij zich vaak voor het eerst op
de arbeidsmarkt en gaan ze als individuen, los van hun ouders, participeren in de
samenleving. De leeftijd tussen 15 en 25 jaar is dan ook een belangrijke voor de
politieke en maatschappelijke bewustwording van mensen. Onderzoek heeft
uitgewezen dat de wijze waarop mensen tegen de maatschappij aankijken sterk door
ervaringen in deze periode bepaald wordt en een vaak blijvend effect heeft op de
houding op latere leeftijd. 2
10

De kern van het bestrijden van negatieve stereotypen over jongeren is dat men zich
bewust wordt van de diversiteit onder jongeren. Jongeren worden in dit onderzoek
dan ook niet als homogene groep beschouwd. Er kunnen grote verschillen bestaan
tussen bijvoorbeeld een 17-jarige en een 25-jarige. Ook is de ene 17-jarige de andere
niet. Enige generalisering valt echter niet te voorkomen in een onderzoek over een
categorie mensen, in dit geval jongeren, maar er wordt zoveel mogelijk rekening
gehouden met de individuele verschillen tussen jongeren. Daarnaast wordt
gedifferentieerd tussen mannen en vrouwen en tussen allochtone en autochtone
jongeren. Ook wordt zo mogelijk onderscheid gemaakt naar sociale achtergrond en
opleidingsniveau waar dat relevant is.
2.2. Het proces van beeldvorming
Beeldvorming is een proces waarbij men zich een beeld of opvatting vormt over
personen en gebeurtenissen. Dit proces is hard nodig om te functioneren. Zonder
beeldvorming kunnen wij de overstelpende hoeveelheid informatie die dagelijks op
ons afkomt niet verwerken en is communicatie onmogelijk. Het opnemen van beelden
en het vormen van verwachtingen naar aanleiding daarvan is een veelal automatisch
proces. Uit bijvoorbeeld de media, maar ook uit gesprekken met anderen en eigen
ervaringen komen voortdurend beelden op ons af. Deze beelden worden verwerkt en
omgezet in bepaalde verwachtingen van personen en situaties. Aan het proces van
beeldvorming kan dan ook weinig gedaan worden.
Op de inhoud van de beelden die iemand heeft kan wel invloed uitgeoefend worden.
Die kunnen divers en genuanceerd zijn, of eenzijdig en stereotiep. Eenzijdige
beeldvorming leidt vaak tot stereotypering, hetgeen maatschappelijke uitsluiting van
bepaalde groepen mensen tot gevolg kan hebben.
Bij beeldvorming en leeftijd gaat het om bewust en onbewust toekennen van allerlei
eigenschappen, kwaliteiten, gevoelens, behoeften en wensen op grond van leeftijd.
Men denkt dan dat mensen in een bepaalde leeftijdscategorie bepaalde kenmerken
hebben (of juist niet). Dit heeft effect op wat normaal gevonden wordt, op de
verwachtingen die mensen van elkaar hebben en op de manier waarop mensen met
elkaar omgaan. Dat is problematisch als de beeldvorming over een leeftijdsgroep
stereotiep is. Op basis van het criterium leeftijd worden individuen dan over één kam
geschoren en worden onderlinge verschillen miskend. Dit terwijl er altijd personen
zijn die niet aan die veronderstelde kenmerken voldoen. De situatie van enkele
jongeren is soms bepalend voor de beelden over de hele leeftijdsgroep. Zo ontstaan
mythen, die vaak weinig van doen hebben met de werkelijkheid. Een aantal berichten
in de krant over jonge Marokkanen die verdacht worden van winkeldiefstal kunnen op
deze manier snel leiden tot het beeld dat alle jonge Marokkanen crimineel zouden
zijn. Dit is een voorbeeld van een onterechte koppeling tussen leeftijd, etniciteit en
persoonlijke kenmerken.
11

Het proces van beeldvorming werkt hetzelfde voor alle leeftijdsgroepen. De inhoud
van de beelden die aan een bepaalde leeftijd worden gekoppeld verschilt weliswaar
tussen leeftijdscategorieën, maar stereotypering kan voor al deze categorieën een
uitsluitende werking hebben. Ze kunnen daar allen hinder van ondervinden. Helaas
bestaat er een neiging bij met name ouderen en jongeren om stereotypen over de
eigen leeftijdsgroep te ontkrachten door de ander te stereotyperen. Oud en jong
worden daarmee gepolariseerd. Dit is bijvoorbeeld het geval wanneer het gaat over
verkeersveiligheid. In de discussie over de verplichte medische keuring die 70-plussers
moeten ondergaan als zij hun rijbewijs willen verlengen wijzen ouderen vaak in de
richting van jongeren als de grote brokkenmakers. Ze bestempelen jongeren dan als
onverantwoordelijke wegpiraten en zien hun eigen leeftijdsgroep als rustige,
verantwoordelijke weggebruikers. Omgekeerd beschuldigen jongeren oudere
automobilisten er vaak van sloom, bijziend en onalert te zijn. Zij benadrukken dat
jongeren veel beter om kunnen gaan met de hectiek van het verkeer. Hierdoor worden
jongere en oudere weggebruikers tegen elkaar afgezet (zie ook hoofdstuk 4.3.3). Dit is
jammer, aangezien beide groepen met negatieve gevolgen van deze stereotypering te
maken hebben; jongeren moeten vaak meer betalen voor hun autoverzekering, terwijl
ouderen dure medische keuringen moeten ondergaan om hun rijbewijs te kunnen
verlengen.
In dit onderzoek wordt zoveel mogelijk voorkomen om verschillende
leeftijdscategorieën te polariseren. De nadruk ligt op het feit dat alle leeftijdsgroepen
die met maatschappelijke uitsluiting of belemmeringen ten gevolge van stereotiepe
beeldvorming te maken hebben in dezelfde positie verkeren. Zij zijn geen van allen
gebaat bij het stereotyperen van anderen.
Beeldvorming over jongeren
Zoals in de inleiding al gezegd bestaat er weinig onderzoek naar beeldvorming over
jongeren. Een onderzoek dat wel zeer relevant is in dit verband is gedaan door Gerard
Maassen en Wim Meeus. Zij hebben gekeken naar het beeld dat volwassenen over
jongeren hebben en naar het beeld dat jongeren over zichzelf hebben.
Uit een voorstudie bleek het volgende:
• zowel volwassenen als jongeren denken positiever over volwassenen dan over
jongeren;
• het beeld over jongens verschilt in het algemeen sterk van dat over meisjes; het
beeld over meisjes is betrekkelijk positief terwijl het beeld over jongens tamelijk
negatief is;
• ouders schrijven aan hun eigen kinderen meer positieve en minder negatieve
eigenschappen toe dan aan jongeren in het algemeen. 3
In het onderzoek werden deze bevindingen bevestigd. Daarin kregen een groep
volwassenen en een groep jongeren een lijst van eigenschappen voorgelegd. Ze
moesten aangeven in hoeverre ze deze eigenschappen meer bij jongeren dan bij
ouderen vonden passen. Daaruit kwam naar voren dat het negatieve beeld over
12

jongeren vooral betrekking heeft op agressiviteit, gebrek aan verantwoordelijkheidsgevoel
en gebrek aan beschaving. Volwassenen en jongeren zijn het daarover eens.
Jongeren zijn in hun eigen ogen wel dynamischer dan in de ogen van volwassenen. 4
Het beeld dat volwassenen hebben over meisjes is veel gunstiger dan dat over jongens.
Het negatieve beeld over jongeren blijkt vooral bepaald te worden door het negatieve
beeld over jongens. Dit valt te verklaren uit het feit dat jongens als zij problemen
hebben vaker gedragsproblemen vertonen, terwijl meisjes vaker emotionele problemen
ondervinden. Van gedragsproblemen heeft de omgeving last, waardoor problemen van
jongens zichtbaar zijn. Emotionele problemen daarentegen spelen zich in de persoon
af en worden in stilte verwerkt. De omgeving hoeft daar niet veel van te merken.
Daardoor worden problemen van jongens vaak overschat en is het beeld dat
volwassenen over hen hebben negatiever dan dat over meisjes, wier problemen vaak
juist onderschat worden.
Als er wordt gedifferentieerd naar opleidingsniveau blijkt dat laag opgeleide jongeren
aan jongeren meer energie toeschrijven, maar dat ze minder idealisme zien in
jongeren; ze hebben een cynischere houding ten opzichte van de maatschappij dan
hoger opgeleide jongeren. 5
De uitslag is heel anders als ouders hun eigen kinderen beoordelen. Het beeld over
hen is veel positiever dan over jongeren van hetzelfde geslacht in het algemeen. Het
beeld over hun eigen zoons is zelfs zoveel positiever, dat het verschil tussen zoons en
dochters veel kleiner is dan tussen jongens en meisjes in het algemeen. 6
Het verschil tussen de beelden die ouders hebben over jongeren in het algemeen en
over hun eigen kinderen duidt erop dat er inderdaad sprake is van stereotiepe
beeldvorming over jongeren door ouderen. Volwassenen beoordelen jongeren die ze
goed kennen blijkbaar veel minder negatief. Ze bekijken hun eigen kinderen veel meer
als een uniek individu, terwijl ze jongeren in het algemeen als een homogene groep
beschouwen. Aan de hand van de leeftijd van deze groep (vaak gecombineerd met
sekse en etniciteit) schrijven ze zodoende allerlei eigenschappen aan hen toe. Dit is
stereotiepe beeldvorming die geen recht doet aan de veelzijdigheid van individuele
jongeren en hen ernstig kan belemmeren.
Gevolgen van beeldvorming over jongeren
De stereotypen die ontstaan uit eenzijdige beeldvorming over jongeren kunnen
belemmerende gevolgen hebben.
Voorbeelden daarvan zijn:
• negatieve bejegening van jongeren
In de media worden jongeren vaak betuttelend bejegend. Ze worden, in tegenstelling
tot volwassenen, bij de voornaam genoemd en getutoyeerd. Ook worden aan jongeren
in interviews vaker ja/nee-vragen in plaats van open vragen gesteld. Dit heeft te
13

maken met het beeld dat jongeren onbekwaam zijn in het formuleren van eigen
antwoorden. 7
• beperking van maatschappelijke participatie van jongeren
De leeftijdsstereotype dat jongeren ongeïnteresseerd, apolitiek en onbekwaam zijn
leidt er in sommige gevallen toe dat jongeren geen inspraak krijgen in zaken die hen
direct aangaan. In de politiek bijvoorbeeld zijn jongeren zwaar
ondervertegenwoordigd.
• overbelichting of onderbelichting
Door eenzijdig één leeftijdsgroep aan te spreken wordt die groep overbelicht, terwijl
andere groepen juist onderbelicht blijven. Een voorbeeld daarvan zijn de antialcoholcampagnes
van de overheid, die bijna tien jaar lang uitsluitend op jongeren
gericht zijn geweest. Daardoor is enerzijds het beeld ontstaan dat jongeren degenen
zijn met alcoholproblemen en worden anderzijds andere leeftijdsgroepen niet bereikt.
In andere gevallen blijven jongeren juist onderbelicht. Zij komen in de media
bijvoorbeeld zelden aan het woord als het gaat om een algemene maatschappelijke
kwestie. Alleen waar het gaat om specifieke jongerenkwesties worden zij soms
betrokken. Dit heeft er mee te maken dat jongeren veelal niet gezien worden als
volwaardige burgers maar louter als jongeren.
• aantasting van het zelfbeeld van jongeren
Beelden in de samenleving over jongeren slaan ook vaak terug op het beeld dat
jongeren over zichzelf hebben. Veel jongeren hebben het idee dat ze slank moeten zijn
om te voldoen aan het algemene Westerse schoonheidsideaal. Dit streven tast het
zelfbeeld van met name meisjes aan en kan zelfs uitmonden in ziektes als anorexia en
boulimia nervosa.
• invoering van leeftijdsgrenzen
Voor jongeren tussen 18 en 24 jaar is het vaak veel duurder om een autoverzekering af
te sluiten vanwege het beeld dat jongeren per definitie risicovolle bestuurders zijn.
Daar valt echter heel wat op af te dingen (zie hoofdstuk 4).
Bij deze opsomming van kwalijke gevolgen van beeldvorming over jongeren moet nog
wel een kanttekening gemaakt worden. Doordat dit onderzoek zich concentreert op
de negatieve gevolgen van beeldvorming op de maatschappelijke participatie van
jongeren kan het lijken alsof stereotiepe beeldvorming louter negatieve gevolgen kan
14

hebben. Dat is niet het geval. Denk maar aan de kortingen die jongeren onder de 26
kunnen krijgen op het openbaar vervoer. Deze kortingen zijn onder andere het gevolg
van het beeld dat jongeren weinig geld hebben, terwijl dat niet voor iedere jongere
opgaat. Toch kan iedere jongere van deze korting profiteren.
2.3. Leeftijdsgrenzen
Aan het begin van een mensenleven regent het wettelijke leeftijdsgrenzen. Dat begint
al bij 5 jaar met de leerplicht en gaat minstens door tot 23 jaar, de leeftijd waarop het
volwassenenminimumloon in gaat. In het kader op pag. 16 is een greep uit de
wettelijke leeftijdsgrenzen te zien.
Naast de wettelijke leeftijdsgrenzen zijn er ook nog allerlei andere, door bedrijven en
organisaties ingestelde leeftijdsgrenzen voor jongeren. Er zijn diverse redenen waarom
leeftijd als criterium gebruikt wordt. Leeftijd wordt vaak als criterium genomen omdat
het niet erg fraudegevoelig is. De leeftijd van mensen is namelijk veel gemakkelijker
vast te stellen dan hun gedrag of hun sociale kenmerken.
Leeftijdsgrenzen kunnen direct of indirect zijn. De voorbeelden in het kader zijn
expliciete grenzen. Dat wil zeggen dat er een aanwijsbare en concrete grens bestaat die
precies aangeeft op welke leeftijd iemand wel of niet voor iets in aanmerking komt.
Als iemand ongelijk wordt behandeld op basis van zijn of haar leeftijd is dat direct
onderscheid. Dat is het geval als een jongere met de juiste kwalificaties louter op
grond van leeftijd niet aangenomen wordt voor een functie als leidinggevende omdat
de werkgever vindt dat jongeren per definitie niet genoeg autoriteit hebben. Ook als
iemand beneden de 21 jaar wordt geweerd van een camping is er sprake van direct
onderscheid naar leeftijd.
In geval van indirect onderscheid lijkt een bepaalde functie-eis, regeling of afweging
neutraal, maar in de praktijk wordt toch een groep (bijvoorbeeld jongeren) benadeeld.
Een loodgietersbedrijf dat werknemers zoekt met als vereiste dat ze minimaal vijf jaar
in het bezit zijn van een rijbewijs maakt indirect onderscheid. Jongeren onder de 23
jaar worden namelijk per definitie uitgesloten door deze eis. Indirect onderscheid kan
objectief gerechtvaardigd zijn als de eis echt noodzakelijk is in verband met de
vervulling van een functie. In het voorbeeld moet het loodgietersbedrijf dus kunnen
motiveren waarom het vijf jaar in het bezit zijn van een rijbewijs van belang is.
2.4. Leeftijdsdiscriminatie
Er wordt dus veelvuldig onderscheid gemaakt naar leeftijd in onze samenleving. Maar
wanneer is er sprake van leeftijdsdiscriminatie? In veel situaties is onderscheid naar
leeftijd nodig, vanzelfsprekend of algemeen aanvaard. Leeftijdsgrenzen zijn per
definitie arbitrair vastgesteld en ze kunnen verschuiven op grond van maatschappelijke
ontwikkelingen. Tegenwoordig wordt steeds vaker de vraag gesteld of bepaalde
15

16
Een greep uit de wettelijke leeftijdsgrenzen die (meer of
minder) relevant zijn voor jongeren
Leeftijd
12 • einde bescherming van het kind
• begin strafrechtelijke minderjarigheid
• instemmingsrecht bij adoptie
14 • einde aansprakelijkheid ouders
15 • kranten bezorgen en licht vakantiewerk doen
• recht op wettelijk minimumjeugdloon
• zelfstandig een verblijfsvergunning aanvragen
• een visvergunning krijgen
16 • einde volledige leerplicht
• maximaal 24 uur per week werken
• als vader een kind erkennen
• zwakalcoholische dranken bestellen
• een strafblad krijgen
• een testament opmaken
• brommer rijden (met certificaat)
• gokhallen binnengaan
• parachutespringen
17 • einde strafrechtelijk minderjarigheid
• vijf dagen per week werken
• in de verpleging werken
• een basisstudiebeurs aanvragen
• een motorschip besturen in havens en kanalen
18 • handelingsbevoegd
• meerderjarig
• stemmen
• gekozen worden in een politieke functie
• een proces aanspannen
• een vestigingsvergunning aanvragen
• de Nederlandse nationaliteit aanvragen
• autorijden (met rijbewijs)
• een uitkering aanvragen
• een basisbeurs ontvangen
• zelf een bankrekening openen
• sterkalcoholische dranken bestellen
• trouwen zonder toestemming van ouders
• werken met stieren en andere gevaarlijke dieren
• koning of koningin worden
• prostituee worden
19 • taxichauffeur worden
• bij de politie werken
20 • bij de brandweer werken
21 • einde zorgplicht ouders
23 • recht op wettelijk minimumloon
• deurwaarder worden

leeftijdsgrenzen (nog) wel terecht en zinvol zijn. In de gevallen waarin ten onrechte
onderscheid naar leeftijd wordt gemaakt is er sprake van leeftijdsdiscriminatie.
Leeftijdsdiscriminatie onderscheidt zich van andere vormen van discriminatie doordat
leeftijd geen vaststaand gegeven is zoals ras of sekse, maar verandert in de loop van
iemands leven. Leeftijd kan echter net zo min als ras of sekse beïnvloed worden.
Er is binnen de maatschappij sprake van verschillende generaties die ieder onder
verschillende maatschappelijke en culturele omstandigheden zijn opgegroeid. De
leeftijd van mensen verandert in de loop van hun leven, maar zij behoren wel hun hele
leven tot dezelfde generatie. Leeftijdsgrenzen worden soms ingesteld om een bepaalde
generatie te beschermen. Dit kan door een andere generatie als discriminatie gevoeld
worden.
Men spreekt van leeftijdsdiscriminatie wanneer iemand iets ontzegd wordt of ergens
toe gedwongen wordt op grond van zijn of haar leeftijd, terwijl leeftijd er feitelijk niets
toe doet. Bij de vraag of er sprake is van leeftijdsdiscriminatie moet dus onderzocht
worden wat het doel is bij het hanteren van leeftijdsgrenzen en of het stellen van
leeftijdsgrenzen het juiste middel daartoe is.
Waar kijkt een rechter naar om te beoordelen of een leeftijdsgrens
leeftijdsdiscriminatie oplevert?
Eerst wordt gekeken naar het doel van het onderscheid:
is dat doel legitiem?
heeft het doel niets met discriminatie van doen?
Dan wordt gekeken naar het middel (de leeftijdsgrens) dat wordt gebruikt om het doel te
bereiken:
is het middel geschikt? (wordt het doel ermee bereikt?)
is het middel noodzakelijk? (kan het op een andere manier?)
Is het doel niet legitiem en/of is het middel niet geschikt of niet noodzakelijk, dan is er sprake
van leeftijdsdiscriminatie.
Bij de verschillende vormen van onderscheid naar leeftijd speelt beeldvorming vaak
een rol. Beeldvorming kan zowel de motivatiegrond als een legitimatie voor een
onderscheid naar leeftijd zijn. In feite accelereert beeldvorming het ontstaan van
leeftijdsdiscriminatie en zorgt het ervoor dat leeftijdsdiscriminatie in stand wordt
gehouden.
17

3 Achtergronden van
leeftijdsonderscheid in verband met
beeldvorming over jongeren
Leeftijd wordt in onze samenleving van oudsher in veel situaties gebruikt als criterium
om onderscheid te maken. Bijvoorbeeld voor uit- of insluiting van een bepaald goed
(CJP, Pas65), of om overgangen te markeren (leerplicht, volwassenheid, pensioen).
Leeftijdsgrenzen zijn te vinden in wet en regelgeving van centrale en decentrale
overheden, maar ook particuliere organisaties, bedrijven en andere instellingen maken
er gebruik van.
Het gebruik van leeftijd als onderscheidingscriterium kan verschillende motieven
hebben. Een aspect dat het gebruik van leeftijd als criterium populair maakt is het feit
dat leeftijd nauwelijks te vervalsen, makkelijk te controleren en administratief
eenvoudig is.
Belangrijke inhoudelijke motieven voor het gebruik van leeftijd zijn de bescherming
van bepaalde leeftijdsgroepen en de bescherming van economische belangen (Van
Vleuten, 1995).
Andere voorbeelden van motieven zijn: de beperking van risico’s die inherent
beschouwd worden aan bepaalde leeftijdsgroepen, het bevorderen van
intergenerationeel contact of het bevoordelen van bepaalde leeftijdsgroepen die in een
achterstandspositie zitten.
Bij al deze motieven kunnen stereotiepe opvattingen over levensloop, veronderstelde -
met leeftijd samenhangende - capaciteiten en andere kenmerken van een bepaalde
leeftijdsgroep een rol spelen. Deze opvattingen hoeven niet altijd juist te zijn. Ook
hoeven vermeende groepskenmerken in het individuele geval niet op te gaan. Immers,
op individueel niveau is leeftijd nooit een direct voorspellende factor. Vandaar dat er
wel wordt gezegd dat leeftijd een sociale constructie is.
Het gaat in dit onderzoek met name om de stereotiepe opvattingen over jongeren die
verband houden met onderscheid naar leeftijd. Bij dit onderscheid gaat het niet alleen
om directe leeftijdsgrenzen, maar ook om verschillen in behandeling en bejegening.
Onderscheid naar leeftijd kan zijn oorsprong vinden in uiteenlopende stereotiepe
ideeën over leeftijdsgroepen en de levensloop van mensen. Een aantal van deze
stereotiepe ideeën die kunnen leiden tot onderscheid naar leeftijd met negatieve
gevolgen voor jongeren wordt hier behandeld.
18

3.1. Bescherming
Veel leeftijdsgrenzen voor jongeren zijn bedoeld om jongeren (onder andere tegen
zichzelf) te beschermen. Minimumleeftijdsgrenzen voor de aanschaf van
genotsmiddelen en het werken met stieren en andere gevaarlijke dieren, de leerplicht
van 5 tot 16 jaar en de minimumleeftijd van 18 jaar om zonder toestemming van de
ouders te trouwen zijn daar voorbeelden van. Ook zijn er leeftijdsgrenzen voor
jongeren te bedenken die tot doel hebben om de samenleving te beschermen, zoals de
minimumleeftijd voor het besturen van een brommer of een auto.
Deze beschermingsgrenzen hebben te maken met een veronderstelling over de
capaciteiten van een individu op een bepaalde leeftijd. Van jongeren wordt
bijvoorbeeld verondersteld dat zij onbekwaam zijn in het maken van sommige eigen
beslissingen en dat zij de verantwoordelijkheid voor deze beslissingen niet aankunnen.
Voor sommigen gaat dit inderdaad op. Er zijn echter ook jongeren die prima om
kunnen gaan met verantwoordelijkheden. In hun geval krijgt een
minimumleeftijdsgrens ter bescherming al snel een paternalistisch karakter.
3.2. ‘Jong geleerd is oud gedaan’
De veronderstelling dat men zaken op jonge leeftijd aan of af dient te leren omdat
men dan nog ontvankelijk is kan er toe leiden dat jongeren gestigmatiseerd worden.
Zij worden soms als doelgroep genomen bij voorlichting, terwijl de voorlichting een
algemeen maatschappelijk probleem betreft. Vaak heeft dit tot gevolg dat er negatieve
beeldvorming over jongeren ontstaat. De publiekscampagnes over alcohol zijn van
1990 tot 1999 uitsluitend op jongeren van 15 tot 25 jaar gericht geweest. Daarvoor
(1986-1989) richtten zij zich nog op de brede doelgroep ‘niet-verslaafde drinkers’,
ongeacht leeftijd. Dit was opmerkelijk, aangezien er nog geen sprake was van een
substantiële afname van het alcoholgebruik door volwassenen. De belangrijkste reden
voor de keuze van de doelgroep jongeren was destijds ‘dat zij nog geen vast drinkpatroon
hebben en daarom naar verwachting ontvankelijker zijn voor de matigingsboodschap’. 8
Uit onderzoek is gebleken dat de levensfase tussen 15 en 25 jaar belangrijk is voor de
(politieke en maatschappelijke) bewustwording van mensen en dat de wijze waarop
mensen tegen de maatschappij aankijken sterk door ervaringen in deze periode
bepaald worden. 9 Dit spreekt voor het idee dat informatie en voorlichting op jongeren
gericht moet worden omdat zij ontvankelijker zijn voor de boodschap. Er kleven
echter ook nadelen aan.
De eerste kanttekening die bij deze aanpak geplaatst kan worden is dat zowel jongeren
als volwassenen negatieve gevolgen kunnen ondervinden van het feit dat voorlichting
specifiek op jongeren wordt gericht. Jongeren worden in geval van de
alcoholcampagnes als groep gestigmatiseerd als probleemdrinkers, terwijl er niets
gebeurt om volwassen probleemdrinkers voor te lichten. Bij de evaluatie van de
campagnes vond men dan ook dat er te snel was overgestapt naar de doelgroep
jongeren. Doordat er jarenlang geen campagne voor volwassenen is gevoerd gingen de
19

positieve effecten op de kennis en attitude van volwassenen die in 1989 bereikt waren
verloren. 10
Een andere kanttekening bij het idee ‘jong geleerd is oud gedaan’ is dat het jong
aangeleerde gewenste gedrag vaak niet beklijft. Zoals bleek uit een gesprek met Jos
Poelman van de Stichting soa-bestrijding, zijn er aanwijzingen dat mensen die op een
wat latere leeftijd een relatieontbinding meemaken vaak niet veilig vrijen met nieuwe
partners. Zij voelen zich niet langer aangesproken door de boodschap ‘ik vrij veilig of
ik vrij niet’.
Het idee dat de jeugdjaren de tijd zijn om te leren heeft ook nadelige gevolgen voor
oudere leeftijdsgroepen. Zij mógen in veel gevallen niet eens meer leren. Zo kan men
boven de dertig geen studiefinanciering meer krijgen en worden werknemers van
boven de veertig veel minder bijgeschoold dan hun jongere collegae.
3.3. Aannames over levensloop
Leeftijdsonderscheid is soms gebaseerd op maatschappelijke veronderstellingen over
welke activiteiten een mens op een bepaalde leeftijd wel of juist niet behoort te
vervullen. Deze opvattingen hebben te maken met de standaardlevensloop die onder
andere in wet- en regelgeving is terug te vinden. De standaardlevensloop is een
opeenvolging van sociale posities en rollen die verwant worden geacht aan de
kindertijd, de jeugd, de volwassenheid en de ouderdom. In principe berust de
standaardlevensloop op drie fasen: de voorbereidende fase (scholing), de
(re)productieve fase (arbeid en gezin) en de afbouwende fase (pensioen).
Jongeren zitten volgens de standaardlevensloop in de voorbereidende fase. Zij moeten
zich nog voorbereiden op daadwerkelijke participatie in de samenleving, door middel
van onderwijs en het opbouwen van ervaring. Helaas heeft dit veelvuldig tot resultaat
dat jongeren niet als volwaardige burgers beschouwd worden. Ze worden vaak niet
betrokken bij medezeggenschapsprocessen, en als de mening van ‘de burger’ over een
actueel maatschappelijk onderwerp gevraagd wordt in een straatinterview wordt daar
zelden een jongere voor benaderd. Maatschappelijke participatie lijkt daarmee af te
hangen van deelname aan betaalde arbeid.
Sommige normeringen over de standaardlevensloop stammen uit begin deze eeuw
toen de samenleving werd gekenmerkt door stabiliteit in gezin en arbeid. In die tijd
was de levensloop van mannen en vrouwen veel voorspelbaarder dan nu. Sinds de
jaren zestig is de standaardlevensloop niet meer zo vanzelfsprekend. Levensfasen die
zich vroeger in chronologische volgorde voltrokken, verschuiven. De levensloop
‘destandaardiseert’. Dit maakt hem onvoorspelbaar. 11
Terwijl sociale rollen in de traditionele levensloop gebonden waren aan een levensfase
lopen activiteiten in de huidige samenleving steeds vaker parallel. Zowel leren en
werken als betaalde arbeid en zorgtaken worden tegenwoordig gecombineerd. Met
20

name onder vrouwen neemt de diversiteit in levenslopen toe, vanwege hun
toenemende deelname aan betaalde arbeid.
Ook zijn er meer levensfasen bij gekomen, met name in de periode voorafgaand aan
gezinsvorming. Er wordt niet meer alleen onderscheid gemaakt tussen ‘kind’ en
‘jongere’, maar ook tussen peuter, kleuter, basisschoolkind, middelbare schoolkind,
studente, jongvolwassene, postadolescente, enzovoort. De jeugdperiode is ook
verlengd. Hoewel zelfstandig wonen veel vroeger begint dan in de jaren vijftig is de
onderwijsperiode van jongeren gemiddeld veel langer geworden. De definitieve
toetreding tot de arbeidsmarkt (het moment waarop arbeid de hoofdbezigheid wordt
in plaats van opleiding) en de economische zelfstandigheid (los van ouderlijke
bijdragen) worden daarmee uitgesteld.
Naast de gelijktijdigheid van activiteiten die voorheen levensfasegebonden waren en
de uitbreiding van de jeugdfase is er tegenwoordig ook sprake van ‘reversibiliteit’ van
sociale rollen. Du Bois-Reymond spreekt in dit verband van de ‘jojoïsering van de
levensloop’. Zij noemt het voorbeeld van een meisje dat eindexamen HAVO doet,
vervolgens een jaar als au pair naar Australië gaat, daar een man tegenkomt waarmee
ze samen gaat wonen, na twee jaar weer terug komt en in de avonden haar vwoexamen
haalt terwijl ze overdag werkt. Ze woont een tijdje bij haar ouders, krijgt dan
een eigen flatje, leert een nieuwe partner kennen, trouwt, raakt zwanger en stopt met
werken maar niet met haar opleiding, het huwelijk loopt stuk, ze wordt een
alleenstaande moeder en gaat weer werken, enzovoort. Dit meisje doorloopt een
zigzagtraject dat in de huidige maatschappij heel normaal is. Zij realiseert een
individueel jeugd- en jongvolwassenentraject. 12
Ook voor allochtone jongeren geldt de onvoorspelbaarheid in levensloop. Zo is
aangetoond dat Turkse en Marokkaanse meisjes van de tweede generatie immigranten
sterk op het verwerven van onderwijskapitaal gericht zijn. Zij maken zodoende kans
op een moderne vrouwenlevensloop, maar verwerken daarin ook eigen
cultuurelementen zoals niet buiten de etnische gemeenschap trouwen en als maagd
het huwelijk in gaan. Allochtone jongens lopen meer kans om levensfasen op de
standaardwijze te doorlopen, aangezien zij nog vaak met zeer traditionele
genderspecifieke rollenpatronen opgevoed worden. Hoewel de invulling van de
traditionele levensloop per cultuur verschilt, is er in de meeste culturen sprake van een
bepaalde traditionele standaardlevensloop met een voorspelbare chronologie. 13
Er bestaat tegenwoordig door de ‘destandaardisatie’ dus een grote diversiteit aan
levenslopen, met name onder jongeren. Sommigen doorlopen hun levensfasen op een
meer traditionele manier, anderen combineren levensfasen of doorlopen ze in
verschillende volgorden.
21

Het probleem is dat de heersende beeldvorming over levensloop nog niet voldoende is
aangepast aan deze diversiteit. Stereotiepe beeldvorming over jongeren krijgt
bijvoorbeeld een impuls doordat jongeren steeds later definitief toetreden tot de
arbeidsmarkt en economisch zelfstandig worden. Aangezien volwassenheid vaak in
verband wordt gebracht met economische zelfstandigheid kunnen stereotiepe beelden
over jongeren zoals gebrek aan verantwoordelijkheidsgevoel, luiheid en losbandigheid
levensvatbaar worden. 14 Dit terwijl ongeveer de helft van de jongeren tussen de 15 en
25 jaar betaald werk heeft. 15 Ook is de definitieve intrede op de arbeidsmarkt vaak een
voorwaarde voor maatschappelijke participatie en medezeggenschap. Jongeren worden
daardoor minder serieus genomen. De jeugd wordt nog steeds gezien als een
transitieperiode naar volwassenheid en niet als een volwaardige levensfase op zich.
3.4. Afwijking van de normgroep
Nauw verwant aan het idee van de standaardlevensloop is de heersende normgroep in
de maatschappij, waaraan andere groepen worden afgemeten. In Nederland is dit de
groep van ongeveer 25- tot 45-jarigen, behorend tot de hogere middenklasse, van wie
het leven wordt gedefinieerd door betaalde arbeid en gezinsleven. In het grafiekje
hiernaast is te zien dat dit de periode van ‘leeftijdgebonden wettelijke volwaardigheid’
is, de leeftijden waartussen de meeste wettelijke regels van toepassing zijn. In de
periode daarvoor hoort men zich voor te bereiden op deze status, door een opleiding
te volgen en levenservaring op te doen. In de tijd na de normperiode dient men zijn
actieve leven af te bouwen door zich voor te bereiden op het pensioen. Onder de 25 is
men dus te jong en boven de 45 is men te oud voor volwaardige maatschappelijke
participatie. Dat blijkt bijvoorbeeld uit het feit dat in de media jongeren en ouderen
vooral opgevoerd worden als representanten van hun leeftijdsgroep, terwijl mensen
die binnen de normgroep vallen betiteld worden als deskundige of representant van
een beroepsgroep. Ouderen en jongeren worden dus eerder gedefinieerd in termen
van leeftijd, terwijl de normgroep gedefinieerd wordt in termen van levensinhoud. 16
De normgroep is overigens
meer een beeld dan een
Wettelijke volwaardigheid: de juridische levensloop
bestaande groep mensen. Er
zijn zeker mensen die aan het
beeld voldoen, maar de meesten
vertonen één of meerdere
afwijkingen van de heersende
norm. Ze zijn te arm of te rijk,
te laag opgeleid of te hoog
opgeleid, ze hebben andere
culturele gebruiken, enzovoort.
Deze heersende norm is van
grote invloed op de status van
jongeren. Zij wijken op
22
Leeftijd

verschillende manieren af van de norm en worden daarom niet voor vol aangezien. Dit
werkt overigens twee kanten op: de wet- en regelgeving die gebaseerd is op de
afwijkende positie van jongeren zorgt er voor dat jongeren die afwijkende positie ook
blijven behouden. Normeringen in beleid hebben zo maatschappelijke uitsluiting tot
gevolg onder invloed van de volgende factoren:
• het idee dat leeftijdsgroepen die afwijken van de norm niet hoeven deel te nemen, dat
gebaseerd is op de veronderstelling dat het niet in het belang van jongeren en
ouderen is om maatschappelijk te participeren;
• de overtuiging dat deze leeftijdsgroepen niet willen participeren, dat jongeren en
ouderen er zelf geen belang bij hebben om deel te nemen;
• de verwachting dat leeftijdsgroepen niet (meer) kunnen deelnemen, vanwege
bijvoorbeeld een gebrek aan ervaring bij jongeren en afnemende productiviteit bij
ouderen;
• de invloed van uitsluiting op het zelfbeeld van leeftijdscategorieën, waardoor zij
geloven dat ze niet kunnen participeren;
• een verbod op participatie op een bepaald terrein voor leeftijdsgroepen die buiten de
normgroep vallen. 17
Overigens is het wel zo dat veel jongeren op cultureel gebied hun afwijkende positie
koesteren. Sinds de tweede helft van de jaren vijftig kan er gesproken worden van
jongerenculturen. Vanaf die tijd werd aan de randvoorwaarden voldaan om het
ontstaan van jongerenculturen mogelijk te maken: voldoende geld en voldoende vrije
tijd.
Kitty de Leeuw geeft in haar boek ‘Jong!’ een uitleg voor de aantrekkingskracht van
jongerenculturen. In de moderne samenlevingen wordt vanwege de voortschrijdende
individualisering van jongeren verwacht dat zij een eigen persoonlijkheid ontwikkelen
en de keuzes maken die daarbij passen. Deze keuzemogelijkheden zijn ook steeds
uitgebreider; zowel wat betreft scholing en beroepen als leefstijlen. Iemands sekse,
religie of sociale afkomst is bijvoorbeeld lang niet meer zo bepalend voor de
levensloop als vijftig jaar geleden, en kunnen dus niet meer als determinanten voor het
ontwikkelen van een eigen identiteit dienen. Keuzes worden minder sociaal bepaald en
moeten dus individueel gemaakt worden. Jongerenculturen trekken jongeren aan
omdat zij een nieuw soort aanknopingspunt bieden bij de ontwikkeling van een eigen
persoonlijkheid. Zij bieden speelruimte om gangbare waarden, normen, overtuigingen
en gedragingen te onderzoeken, de marges ervan te verkennen, er de draak mee te
steken of zelfs op de kop te zetten. Met een eigen geheel van waarden, normen en
gedragsvoorschriften onderscheiden jongerenculturen zich van andere groepen, met
name van de normgroep maar ook van andere jongerenculturen.
Het lijkt paradoxaal in dit verband dat enerzijds de Westerse dominante cultuur steeds
meer een jongerencultuur wordt, terwijl anderzijds veel kritiek op jongeren bestaat.
Het predikaat ‘jong’ wordt te pas en te onpas gebruikt om producten aan te prijzen en
het geldt als een groot compliment om fysiek of geestelijk jong genoemd te worden.
Dit heeft echter weinig te maken met de jongerenculturen zoals hierboven
23

eschreven. De culturen die onder jongeren ontstaan
verwateren juist als hun uitingen opgepikt worden door
de massa en vercommercialiseren. Als ze mainstream
worden, worden levensstijlen omgezet in consumptieve
stijlen en gaan de aanhangers ervan vaak op zoek naar
een nieuwe uitingsvorm. 18
Veel jongeren onderscheiden zich dus actief van andere
leeftijdsgroepen op cultureel gebied. Te vaak wordt daar
echter maatschappelijke uitsluiting aan verbonden. Er
worden aan jongerenculturen allerlei eigenschappen
toegeschreven, bijvoorbeeld dat de leden ervan zich niet
bezig willen of kunnen houden met de inrichting van de
samenleving. Bovendien worden jongeren die de uiterlijke kenmerken van een
jongerencultuur vertonen vaak over één kam geschoren. Ze worden dan niet als een
individu beschouwd. Van iemand met een kaal hoofd en kistjes aan zijn voeten die van
housemuziek houdt wordt al snel asociaal gedrag verwacht. In sommige gevallen kan
deze verwachting inderdaad terecht blijken, maar zeker niet in alle. 19
Jongeren wijken per definitie af van de ‘heersende normgroep’ vanwege hun leeftijd
en dit wordt nog eens versterkt door beeldvorming over jongerenculturen.
3.5. Generatiedenken
Het denken in generaties is wijd verbreid in onze samenleving en vormt een
achtergrond van onderscheid naar leeftijd. Een generatie is een groep mensen die
rond dezelfde periode zijn geboren en dezelfde (algemeen bekende) culturele en
historische ontwikkelingen hebben beleefd. Ook ervaren zij zaken als gezinsvorming,
huwelijkssluiting en afronding van de opleiding in een vergelijkbaar tijdsbestek. 20
Het generatiedenken heeft op verschillende manieren invloed op de beeldvorming
over jongeren.
• de mythe van de generatiekloof
In bovenstaande definitie wordt het verschil tussen generaties heel objectief
weergegeven. Er wordt nog niets gezegd over de verhouding tussen generaties. Deze
verhouding is vanaf de jaren veertig een thema van enig belang in de jeugdsociologie.
Wetenschappers van toen constateerden dat het conflictpotentieel tussen de oudere en
jongere generatie groeide en dat jeugdigen steeds minder vanzelfsprekend de waarden
en oriëntaties van hun ouders overnamen. De begrippen generatieconflict en
generatiekloof werden zo geïntroduceerd en worden algemeen gehanteerd in de
samenleving. De maatschappelijke betekenis van het generatieconflict concentreert
zich met name op de puberteit, waar veel onterechte beeldvorming over bestaat.
Pubers zijn volgens dit beeld onaangepast, opstandig, impulsief, onberekenbaar en hun
stemmingen wisselen voortdurend. 21
Dit beeld geldt zeker niet voor iedereen, maar komt ook niet zomaar uit de lucht
24

vallen. De adolescentie is een periode waarin jongeren zich los moeten maken van de
ouders. Zij moeten hun definitieve autonomie winnen en gaan langzamerhand zelf
over hun eigen leven beslissen. Door dit losmakingsproces verandert de aard van de
relatie met de ouders. De invloed van leeftijdgenoten wordt belangrijker, en jongeren
leren meer met anderen om te gaan op basis van gelijkwaardigheid. Lange tijd is men
er in de sociologie van uit gegaan dat deze periode per definitie met conflict gepaard
gaat; dat de invloed van ouders en leeftijdgenoten tegenstrijdig is. Inmiddels is echter
gebleken dat dit niet het geval is. Ouders en leeftijdsgenoten beïnvloeden jongeren op
manieren die niet tegenstrijdig (hoeven te) zijn. De relatie met de ouders is vooral van
invloed op het algemene welbevinden van jongeren. Dit algemene welbevinden is een
basisgegeven in de ontwikkeling van kinderen en blijft op dezelfde wijze bestaan in de
adolescentie. Dit welbevinden is dus geen levensfasegebonden factor. De
identiteitsontwikkeling, die hierboven ook al even genoemd werd in verband met
jongerenculturen, is wel verbonden met de puberfase. Hierop hebben leeftijdsgenoten
veel meer invloed. Zij zitten immers gezamenlijk in het
identiteitsontwikkelingsproces. 22
Adolescenten zetten zich dus niet per definitie af tegen hun ouders. Ouders blijven
een grote invloed hebben op het leven van jongeren, alleen komt daarnaast de invloed
van leeftijdsgenoten erbij. Uit onderzoek van Wim Meeus is gebleken dat de invloed
van ouders en leeftijdsgenoten niet strijdig met elkaar is, maar eerder neutraal of in
overeenstemming. Verreweg de meeste jongeren (78%) kunnen goed opschieten met
hun ouders en maken geen zware identiteitscrisis door. Van de jongeren die in de
puberteit wel een problematische relatie met hun ouders hebben, had 65% ook als
kind al een conflictueuze verhouding met hen. Het negatieve beeld dat deze jongeren
over volwassenen hebben vindt zijn basis in de slechte relatie die zij met hun ouders
hebben.
Een andere factor die meespeelt voor jongeren die een conflictueuze puberteit
doormaken is hun maatschappelijke positie. Jongeren uit een lagere sociale klasse met
een lager opleidingsniveau zetten zich gemiddeld meer af tegen de wereld van
volwassenen dan hoger opgeleide jongeren uit een hogere sociale klasse. 23
Helaas zijn er in het onderzoek van Meeus geen gegevens opgenomen over mogelijke
verschillen tussen autochtone en allochtone jongeren. Deze differentiatie kan hier dus
niet geboden worden.
Op individueel niveau ervaren jongeren in het algemeen dus geen generatieconflict
tussen zichzelf en de oudere generatie. Voor degenen die dit conflict wel ervaren is
niet zozeer hun leeftijd/levensfase van belang als wel de relatie met hun ouders die al
eerder slecht was.
Toch is de beeldvorming over het bestaan van een generatiekloof tussen jongeren en
de generatie vlak boven hen zeer hardnekkig. Dit valt terug te voeren op het feit dat
met name volwassenen deze kloof zien. Zoals in hoofdstuk twee werd beschreven
hebben zowel jongeren als volwassenen een negatiever beeld over jongeren dan over
volwassenen. Jongeren zijn dus kritischer over zichzelf dan over volwassenen, terwijl
25

volwassenen kritischer zijn over jongeren dan over zichzelf. Het zijn dus vooral de
volwassenen die een negatief beeld hebben van de andere generatie! Alleen
volwassenen zien een sociale afstand tussen jongeren en henzelf, waarbij de jongeren
negatief beoordeeld worden. Wim Meeus spreekt in dit verband van een omgekeerde
generatiekloof. Er is gebleken dat ouders zowel hun opleidingsniveau als hun politieke
opvattingen in sterke mate overdragen aan hun kinderen. 24 Jongeren herkennen deze
feitelijke invloed van hun ouders op hun leven en staan zodoende relatief positief
tegenover ouders en volwassenen in het algemeen. De mythe van het generatieconflict
wordt dus in stand gehouden door de beeldvorming van volwassenen over jongeren. 25
En het denken in termen van een generatiekloof versterkt weer de beeldvorming dat
jongeren opstandig, onverantwoordelijk en onaangepast zijn.
• Typering van generaties
Een ander onderscheid tussen leeftijdsgroepen dat gemaakt wordt in het
generatiedenken is het typeren van generaties, waarbij bepaalde kenmerken aan
generaties worden verbonden. De socioloog Henk Becker beschrijft in de inleiding
van zijn boek ‘De toekomst van de Verloren Generatie’ 26 de opkomst van een aantal
typeringen van generaties sinds de eeuwwisseling. Uit verschillende bronnen haalt
Becker een aantal generatietyperingen naar voren. Dit zijn onder andere:
• de vooroorlogse generatie, ook wel de verloren generatie genoemd (geboren tussen 1910 en
1929)
De vooroorlogse generatie heeft de wereldoorlogen bewust meegemaakt. Deze
generatie wordt getypeerd door een combinatie van onschuld, eigenbelang en
oppervlakkigheid, die tot een vlucht voor verantwoordelijkheid leidt en haar leden
blind maakt voor de ernst van de situatie. De leden van deze generatie willen het
hen omringende onrecht niet zien.
• de stille generatie (geboren tussen 1930 en 1945)
Deze generatie bestaat uit mensen die de Tweede Wereldoorlog als kind hebben
meegemaakt. De generatie wordt gekenmerkt door reformisme en prestatiedrang.
De leden van deze generatie onderdrukken hun gevoelens in plaats van ze te beleven
en uit te leven.
• de protestgeneratie (geboren tussen 1946 en 1954)
De protestgeneratie groeit op tijdens de babyboom in een overvol onderwijssysteem
en in een periode die gekenmerkt wordt door de seksuele revolutie,
emancipatiebewegingen, burgerrechtenbewegingen, enzovoort. Deze generatie
handelt vanuit een streven naar bevrijding en verwerpt elitaire structuren.
• de verloren generatie (geboren tussen 1955 en 1969)
In de jaren tachtig ontstaat het idee dat er opnieuw een verloren generatie is
opgekomen. Veel mensen uit deze generatie proberen moeizaam een plek op de
arbeidsmarkt te veroveren in een tijd van economische recessie. Hun imago is met
name verbonden met nuchterheid en bescheidenheid. De naam verloren generatie
duidt ook op het idee dat de betrokken leden van deze generatie weinig of geen
culturele lijn hebben uitgezet.
26

• de pragmatische generatie (geboren tussen 1970 en 1980)
De pragmatische generatie wordt net als haar directe voorganger getypeerd door
pragmatische waarden, normen en verwachtingen. De jongeren uit deze generatie
hebben echter een veel gunstigere startpositie op de arbeidsmarkt. 27
Becker betoogt dat het typeren van generaties een verhelderende werking kan hebben,
mits het genuanceerd gebeurt. Sommige aanduidingen voor generaties kunnen echter
stereotyperend of discriminerend werken. 28
Met name in de media zijn er voor de generaties na de protestgeneratie allerlei weinig
flatteuze namen in de omloop. De verloren generatie is bijvoorbeeld ook bekend
onder de noemer ‘generatie Nix’. De generatie Nix wordt lijnrecht tegenover de
jongeren van de jaren zestig geplaatst, die met hun protestacties een bijdrage leverden
aan sociale verandering. Daarentegen wordt de generatie Nix geassocieerd met
laconisme, onverschilligheid, nihilisme en een gebrek aan strijdlust.
De pragmatische generatie heeft ook allerlei negatieve associaties meegekregen. De
jongeren van deze generatie zijn volgens de beeldvorming materialistisch,
individualistisch, egocentrisch en ga zo maar door. 29
De generatie die daarna komt, geboren na 1980 die nu tussen de 15 en 20 jaar is,
wordt in het boek van Becker niet benoemd. Deze generatie heeft waarschijnlijk de
meeste bijnamen; de zapgeneratie, de patatgeneratie, de zwijgende generatie, de noncom
generatie, generatie x, de generatie next, de generatie zzzz, de pampergeneratie
en er zijn waarschijnlijk nog wel meer namen te bedenken. De eigenschappen die
hiermee geassocieerd worden zijn bijvoorbeeld consumptief, ongeëngageerd,
ongeconcentreerd, lui, verwend en moeilijk bereikbaar. 30
Het typeren van generaties is een vorm van stereotypering als het ongenuanceerd en
met een waardeoordeel gebeurt. Een diverse groep mensen krijgt dan een etiket
opgeplakt en wordt over één kam geschoren. De gemeenschappelijke ervaringen in de
levensloop van een generatie worden doorslaggevend voor de typering van de hele
groep, terwijl de uiteenlopende beleving van dergelijke gebeurtenissen voor
verschillende individuen en hun verdere persoonlijke ontwikkelingen buiten beeld
blijft. 31
Bovendien berust de typering van een generatie zelf vaak al op onjuiste beeldvorming.
Het idee dat er sinds de protestgeneratie geen politieke actie meer gevoerd wordt is
onjuist. Uit onderzoek van Jan Willem Duyvendak en Ruud Koopmans 32 is gebleken
dat er niet één maar twee golven van collectieve actie zijn geweest. De eerste begon
rond 1966 en eindigde zo’n tien jaar later. Dit was de formatieve periode van de
protestgeneratie. De tweede golf begon in 1980 en duurde tot minstens het eind van
de jaren tachtig. Deze tweede actiegolf had niet alleen een beduidend hoger
activiteitsniveau wat betreft het aantal acties, maar ook wat betreft het aantal mensen
dat deelnam. Zoals de onderzoekers het zeggen: ‘Vergeleken met de eerste helft van de
jaren tachtig schrompelen de jaren zestig ineen tot een rimpeling van activiteit in een zee van
27

politieke passiviteit’. 33 Dat het idee dat de jaren zestig bij uitstek een tijd van protest was
en daarna weinig actie meer plaatsvond post kon vatten heeft met name te maken met
de manier waarop de media hiermee omgingen. In de jaren zestig kon men met
relatief onschuldige acties van een kleine groep mensen een maximum aan mediaaandacht
krijgen. Politieke actie was toen nog nieuws. De veel massalere en
onconventionelere acties van de jaren tachtig kregen echter weinig aandacht in de
media. Dit had onder andere te maken met het feit dat er minder revolutionaire
retoriek werd gebruikt terwijl de protestdoelen realistischer werden, waardoor de
media niet meer zo geïnteresseerd waren, aldus Duyvendak en Koopmans.
Ook de typering van huidige generatie jongeren die onder andere materialistisch,
ongeëngageerd en lui zou zijn berust bijna uitsluitend op beeldvorming. De helft van
de jongeren tot 25 jaar heeft betaald werk. Van degenen die onderwijs volgen heeft
44% een bijbaan. Dat is 10% meer dan in 1993. Daarnaast sport meer dan 80% van
de jongeren en beoefent meer dan de helft van hen één of meer kunstzinnige
activiteiten. Ook doet 42% van de jongeren vrijwilligerswerk of verlenen zij informele
hulp. Lui zijn de jongeren van nu dus niet te noemen.
Jongeren zijn daarnaast toleranter tegenover minderheden dan ouderen en de
bezorgdheid en actiebereidheid voor het milieu is groter onder jongeren dan onder
volwassenen. 34 Dat duidt er absoluut niet op dat jongeren materialistisch en
ongeëngageerd zijn. Toch is het typeren van generaties een populaire bezigheid in de
samenleving en het is lastig om de toegeschreven negatieve typeringen af te schudden.
• Segregatie van generaties
Het denken in termen van generaties kan wat betreft leeftijdsonderscheid twee
tegengestelde uitingen hebben; intragenerationeel denken en intergenerationeel
denken. Beide denkwijzen worden hier toegelicht.
Intragenerationeel denken
Intragenerationeel denken duidt op het idee dat generaties bij elkaar horen en beter
niet gemengd kunnen worden. Zo vinden ouderen elkaar in bejaardensozen en komen
jongeren samen in jeugdhonken, worden campings soms gescheiden in een
jongerengedeelte en een gezinsgedeelte en wordt er onderscheid gemaakt tussen
actieve trektochten voor jongeren en 50+ wandeltochten. Ook wordt er volgens het
intragenerationele denken aangenomen dat jongeren geloofwaardiger zijn voor
jongeren dan ouderen en andersom. Zo staan er met name jonge verkopers in hippe
spijkerbroekenwinkels en worden met name ouderen ingezet bij collectes voor
onderzoek naar de ziekte van Alzheimer. 35 Daarnaast wordt er in overheidsbeleid veel
langs intragenerationele lijnen gedacht. Categoraal jeugdbeleid en ouderenbeleid
worden gebruikt ter compensatie van tekorten, ter bestrijding van achterstanden en
ter bevordering van emancipatie. Daarin heeft het ook wel zijn waarde bewezen.
Helaas werkt het ook stigmatisering en segregatie van leeftijdsgroepen in de hand.
Niet alleen wordt de nadruk gelegd op wat ouderen en jongeren niet meer of nog niet
28

kunnen in plaats van op wat ze wél kunnen, maar er wordt ook een gesegregeerde
infrastructuur rond ouderen en jongeren gebouwd, hetgeen de afstand tussen
generaties in de hand werkt. 36
De beeldvorming die aan het intragenerationele denken ten grondslag ligt is dat
verschillende generaties maar weinig gemeen hebben. Doordat hun interesses,
smaken, culturen en hun leef- en denkwereld zo ver uit elkaar liggen kunnen
generaties elkaar niet begrijpen en kan er geen sprake zijn van een vruchtbare
samenwerking. Dit is een gevolg van het moderniseringsproces waarin
individualisering een belangrijke plaats inneemt. In de premoderne samenleving werd
het dagelijks leven van mensen voornamelijk bepaald door hun positie in de familie,
het dorp en de buurtsamenleving. Zorg voor elkaar was vooral een
familieaangelegenheid, waarbij grootouders, ooms en tantes, maar ook buren een
belangrijke rol konden spelen. Volwassenen zorgden voor kinderen totdat deze zelf
volwassen waren. Dan was het hun beurt om voor de ouderen te zorgen als zij
hulpbehoevend werden. Deze samenleving werd door de filosoof Kunneman wel eens
beschreven als de ‘theemutscultuur’, waarbinnen er onderlinge hulp tussen generaties
is, maar ook benauwend strenge sociale controle. 37
Met de modernisering kwam er verandering in deze situatie. Met de opkomst van de
verzorgingsstaat namen gespecialiseerde instituties de zorgtaken en onderwijsfunctie
van familie en buurt over. Het algemene ouderdomspensioen zorgde ervoor dat er een
einde kwam aan de familiale onderhoudsrelatie. Zo ontstond er een samenleving
waarin het niet meer vanzelfsprekend is dat jong en oud buiten de directe
familiebanden contact met elkaar zoeken. Er is een sociale afstand tussen generaties
gegroeid, waarmee weliswaar de benauwende sociale controle verdwenen is, maar ook
een groot deel van de onderlinge steun verloren is gegaan. 38 Deze afstand werkt
stereotiepe beeldvorming in de hand waardoor onbegrip, onverschilligheid maar ook
angst tussen generaties komen te staan.
Intergenerationeel denken
Bij intergenerationeel denken, het tegenovergestelde van intragenerationeel denken,
wordt er juist vanuitgegaan dat verschillende generaties samen zouden moeten
werken. Verschillende generaties kunnen elkaar namelijk aanvullen doordat ze
verschillende sterke en zwakkere kanten hebben. 39 Een voorbeeld hiervan is een
stofferingsbedrijf waar vaak een jongere en een oudere werknemer samen worden
ingezet voor een klus. De oudere werknemer kan zijn vakkennis overbrengen aan de
jongere, en de jongere kan het zware tilwerk op zich nemen. 40
Er valt veel te zeggen voor intergenerationeel contact. Zoals hierboven beschreven is,
werkt sociale afstand tussen leeftijdsgroepen stereotypering in de hand. De
vermindering van deze sociale afstand zou negatieve beeldvorming over
leeftijdscategorieën kunnen ondergraven. Dit idee wordt gestaafd door het in
hoofdstuk twee genoemde onderzoek van Gerard Maassen en Wim Meeus. Daaruit
bleek dat het negatieve beeld dat volwassenen hebben over jongeren vooral betrekking
heeft op jongeren in het algemeen. Zij denken veel positiever over hun eigen
29

kinderen. De negatieve beeldvorming bestaat dus vooral over jongeren die ze het
slechtste kennen. 41 Hieruit zou geconcludeerd kunnen worden dat meer contact tussen
verschillende generaties meer onderling begrip kan opleveren en daarmee negatieve
beeldvorming kan verminderen. Helaas is intergenerationeel denken nog een
uitzondering. Het bestaat wel in de hoofden van mensen, maar wordt zelden in de
praktijk toegepast. Het intragenerationele denken is dominant in onze samenleving. 42
3.6. ‘De jeugd van tegenwoordig’
Een laatste belangrijke factor in beeldvorming over jongeren zijn clichébeelden door
de tijd heen. Iedere tijd creëert zijn eigen clichés, onder andere op gezinsterrein. Zo
ook de onze. Eén van de bekendste clichés is dat het vroeger allemaal veel beter was:
gezelliger, leuker en socialer. Natuurlijk zit daar een kern van waarheid in, gezien het
hierboven beschreven moderniseringsproces. Of het zoveel beter was valt echter te
betwijfelen. Het was met name anders.
Een ander cliché is dat ‘de jeugd van tegenwoordig’ niet wil deugen. Volwassenen
schijnen te denken dat de huidige jeugd afwijkend problematisch gedrag vertoont,
waarvan de oorzaken in de moderne maatschappelijke omstandigheden gezocht
moeten worden. Onder invloed van de negatieve berichten over jongeren wordt
tegenwoordig hard gezocht naar de achterliggende redenen voor hun criminele,
onaangepaste gedrag. Dat leidt al snel naar de vraag wie de jongeren heeft opgevoed.
Het schijnt niet alleen de schuld van jongeren zelf te zijn dat zij niet deugen. Min of
meer expliciet worden redenen aangevoerd als het uiteenvallen van het gezin, de keuze
van moeders om te blijven werken, de opvoedingsmoraal, het ontbreken van
disciplinerende maatregelen en een tekort aan sociale cohesie. 43
Dit zou betekenen dat de bezorgdheid over jongeren iets van de laatste jaren is. Als je
echter teruggaat in de tijd zie je dat zowat elke generatie volwassenen zich zorgen
heeft gemaakt over de jeugd van wat toen tegenwoordig was. Een leuk voorbeeld
hiervan is afkomstig van Peter Cuyvers en Jeannette Doornenbal. Eén van hen had
ooit in een rapport een citaat van de Engelse filosoof John Locke opgenomen om te
illustreren dat men zich altijd al zorgen heeft gemaakt om de jeugd, keurig met
bronvermelding en jaartal. Een ijverige corrector dacht echter dat er een typefout
ingeslopen was en veranderde 1789 in 1989. Het gevolg was dat iemand voorstelde
30
“De jeugd heeft slechte manieren, veracht autoriteit, heeft geen respect voor oude
mensen en kletst waar zij aan het werk moest. Ze staan niet meer op als oudere
mensen de kamer binnenkomen, ze spreken hun ouders tegen, scheppen op in hun
omgeving, pikken aan tafel de lekkernijen, leggen hun benen over elkaar en
tiranniseren hun leraren.”
Socrates, 400 voor Christus
Uit: K. Reestman, Leef-tijd, 1995

om de heer Locke uit te nodigen voor een lezing ‘omdat hij de problematiek van de
hedendaagse jeugd zo treffend wist te verwoorden’. 44
Ook de citaten in de kaders maken heel duidelijk dat bezorgdheid over ‘de jeugd van
tegenwoordig’ iets van alle tijden is. Dat er niets vreemds aan de hand is met specifiek
de huidige generatie jongeren blijkt uit het onderzoek dat Cuyvers en Doornenbal
gedaan hebben naar de effecten van veranderende gezinssituaties en opvoedingsstijlen
op kinderen. Zij concluderen dat er geen bewijs te vinden is voor het idee dat
afwijkende gezinssituaties de oorzaak vormen van problematiek van jongeren. Met de
meeste kinderen in van het ‘modale’ gezin afwijkende gezinssituaties gaat het goed. De
minderheid waarmee het niet goed gaat blijkt niet veel groter te zijn dan in ‘modale’
situaties. Negatieve effecten van gezinssituaties zijn vooral toe te schrijven aan een
combinatie van factoren, zoals een laag inkomen, werkloosheid, een laag
opleidingsniveau en een echtscheiding.
Een andere factor van belang voor de ontwikkeling van een kind die vaak genegeerd
wordt is het interne verschil tussen gezinnen: de ene stiefouder is de andere niet, en
een éénoudergezin is nooit alleen maar een éénoudergezin, het heeft een bepaald
inkomen, een bepaalde woonsituatie, enzovoort. 45
Ook het idee dat het slecht gesteld is met de huidige opvoedingsmoraal blijkt een
mythe te zijn. Uit een aantal representatieve surveys van Gerris (1996) en Rispens
(1996) naar het interne gezinsfunctioneren in Nederland komt een tamelijk
rooskleurig beeld van de opvoeding in Nederlandse gezinnen naar voren. De meeste
ouders vinden dat zij het ideale midden houden tussen lief en streng zijn, dat zij zich
niet als nalatige of toegeeflijke opvoeders gedragen en dat zij traditionele en moderne
oriëntaties goed combineren. Kinderen en jongeren zijn het daar in grote lijnen mee
eens. Van de ouders heeft 10 tot 15% wel problemen met de opvoeding. Deze
problemen zijn met name op de invloed van de sociale omgeving, duurzame armoede
en het temperament of de psychische problemen van kinderen terug te voeren. Bij
deze 10 tot 15% is dus ook niet zomaar de conclusie te trekken dat de kinderen slecht
zijn of dat zij slechte opvoeders hebben. Waar het hier om gaat is dat er in iedere
maatschappij te allen tijde wel een bepaalde groep met problemen in de gezinssituatie
heeft bestaan. 46
31
“We leven in een eeuw van verval. De jeugd is niets waard. Jongeren hebben geen
eerbied voor hun voorgangers, ze zijn ongeduldig en opstandig. Eeuwenoude
wijsheid wordt verworpen en de ouders worden oneerbiedig bejegend. Deze
symptomen van onze tijd tonen aan dat het einde van de wereld nabij is!”
Egyptisch grafschrift, 4000 jaar geleden
Uit: K. Van den Broek & A. Wittebolle, De non-com generatie, 1997

De bezorgdheid over de ‘jeugd van tegenwoordig’ is dus niet te rechtvaardigen door te
wijzen op moderne factoren als gezinssituatie en opvoedingsstijlen. De factoren die
met name van invloed zijn op het welzijn van kinderen tijdens de opvoeding, zoals de
materiële welvaart, de persoonlijkheid van de opvoeders en de psychische gezondheid,
zijn van alle tijden. Over degenen die zich nu zorgen maken over de huidige ‘jeugd
van tegenwoordig’ maakte men zich waarschijnlijk evenveel zorgen toen zij de ‘jeugd
van tegenwoordig’ waren.
Conclusie
Achtergronden van onderscheid naar leeftijd komen niet alleen voort uit bepaalde
stereotiepe opvattingen over jongeren en hun levensloop, maar onderscheid naar
leeftijd versterkt vervolgens deze opvattingen ook. Dit zorgt voor een moeilijk te
doorbreken vicieuze cirkel.
Uit de veelsoortige voorbeelden die hier genoemd zijn blijkt wel dat onderscheid naar
leeftijd in verband met beeldvorming een wijdverbreid verschijnsel is, dat doordringt
tot praktisch alle aspecten van het leven. In het volgende hoofdstuk wordt een aantal
levensterreinen er uitgelicht als voorbeelden van het proces van beeldvorming over
jongeren en de negatieve gevolgen die dit met zich mee kan brengen.
32

4
Voorbeelden van beeldvorming
over jongeren
Beeldvorming over jongeren en mogelijke negatieve gevolgen daarvan komen voor op
vele terreinen. Het aantal terreinen waarop beeldvorming over jongeren tot
discriminatie kan leiden is groot. Daarom is hier een keuze gemaakt voor een beperkte
selectie. De geselecteerde terreinen zijn arbeid, inspraak en media. Binnen elk van
deze terreinen zijn er vervolgens twee of drie onderwerpen uitgelicht. Dit zijn slechts
voorbeelden. Het betekent in elk geval niet dat jongeren elders geen negatieve
gevolgen van beeldvorming kunnen ondervinden.
De keus is om meerdere redenen op arbeid, inspraak en media gevallen. Ten eerste
kwamen deze terreinen uit de expertmeeting naar voren als terreinen waarop
beeldvorming over jongeren bestaat die hen negatief beïnvloedt. Met name arbeid en
inspraak werden door de deelnemers genoemd. Ze konden uit hun eigen ervaring een
groot aantal voorbeelden geven van manieren waarop zij op deze terreinen
gestereotypeerd werden als jongere.
Ten tweede zijn deze terreinen bij uitstek relevant voor de gekozen leeftijdscategorie.
Jongeren betreden meestal in de periode tussen de 15 en 25 jaar voor het eerst de
arbeidsmarkt en krijgen ook voor het eerst te maken met politieke inspraak. De media
zijn voor een onderzoek over beeldvorming belangrijk want juist in de media worden
beelden geproduceerd en gereproduceerd.
Een derde en laatste reden voor de selectie van deze terreinen is dat ze kenmerkend
zijn voor ‘volwaardig burgerschap’. Arbeid verschaft economische zelfstandigheid;
inspraak betekent deelname aan de organisatie van de samenleving; de media zorgen
voor de zichtbaarheid van het gedrag van de burgers waaruit onze samenleving
bestaat.
4.1. Arbeid
Arbeid is een terrein waarop veelvuldig onderscheid wordt gemaakt naar leeftijd.
Leeftijdsgrenzen op de arbeidsmarkt zijn aan de orde van de dag, bij sollicitaties,
scholing, promotie, arbeidsvoorwaarden en beloning. Sommige van deze
leeftijdsgrenzen zijn rechtvaardig en nodig, zoals de bescherming tegen kinderarbeid.
Er zijn echter ook leeftijdsgrenzen die gebaseerd zijn op een negatief of juist positief
stereotiep beeld over bepaalde leeftijdsgroepen. Leeftijdsonderscheid berust soms op
ongeschreven assumpties over arbeid en leeftijd, bijvoorbeeld dat scholing voor
mensen boven de veertig weinig zin meer heeft. Dit deels op beeldvorming
gebaseerde leeftijdsonderscheid kan belemmeringen opwerpen voor bepaalde
leeftijdscategorieën. Zowel ouderen als jongeren kunnen hierdoor worden getroffen.
33

De beeldvorming over oudere werknemers is veelal negatief. Het idee dat zij een hoog
ziekteverzuim hebben en niet meer in staat zijn om bij te leren, zorgt ervoor dat er
minder in hen als werknemer geïnvesteerd wordt als ze wel werken, en dat het heel
moeilijk is voor hen om aan een baan te komen als ze werkloos zijn. En dat geldt al
vanaf hun veertigste. In de praktijk blijkt dat oudere werknemers minder vaak
verzuimen dan jongere, maar als ze verzuimen is dat vaak voor een langere periode.
Dit verzuim blijkt overigens niet met leeftijd te maken te hebben, maar met het aantal
dienstjaren (duurbelasting). In de publicatie ‘Leeftijdsgrenzen op de arbeidsmarkt’ van
Jongeren en arbeid: cijfers en feiten
Wettelijke leeftijdsgrenzen
• vanaf 13 jaar mag iemand heel beperkt beginnen met betaald werken.
• met 15 jaar mag iemand licht vakantiewerk doen en kranten bezorgen.
• met 16 jaar is iemand niet meer volledig leerplichtig en mag degene 24 uur per week werken.
• mensen van 17 jaar en ouder mogen vijf dagen per week werken.
Arbeidsparticipatie
• van de jongeren tussen de 15 en 25 jaar heeft ongeveer de helft een betaalde baan.
• in eenderde van de gevallen betreft het parttime werk naast een opleiding. Tweederde heeft
een baan van 35 uur of meer.
Werkloosheid
• van de 46% van de jongeren die in 1997 beschikbaar waren voor de arbeidsmarkt is 10%
werkloos. Voor de totale beroepsbevolking is dat 6%.
• jeugdwerkloosheid daalt met rasse schreden sinds 1995, sneller dan die onder de overige
beroepsbevolking.
• de werkloosheid onder jongeren is niet gelijk verdeeld. Jongeren zonder diploma hebben het
moeilijk op de arbeidsmarkt. Van hen is ongeveer een kwart werkloos. Ook bestaat er een
groot verschil in werkloosheid tussen autochtone en allochtone jongeren. In de periode 1995-
1997 was gemiddeld 30% van de allochtone jongeren werkloos. Dit verschil is ook in de totale
beroepsbevolking groot.
Inkomen
• het gemiddeld inkomen van jongeren, bijvoorbeeld uit arbeid, uitkering of studiebeurs, was in
1996 bijna 5% lager dan in 1990, terwijl het voor de bevolking als geheel was toegenomen.
• het gemiddeld persoonlijk inkomen van jongeren is gedaald van 60% van het gemiddelde van
de totale groep inkomensontvangers in 1990, naar 50% in 1996.
• het inkomen neemt toe met de leeftijd. Voor jongeren van 15 tot 24 jaar betekent elk jaar
ouder worden een gemiddelde stijging van het inkomen met ƒ2.250,-.
• jongens verdienen gemiddeld een gulden per uur meer dan meisjes.
Uit: CBS, Jeugd ‘99. Cijfers en feiten, 1999
34

Yvonne Quispel 47 wordt nader ingegaan op beeldvorming over oudere werknemers op
de arbeidsmarkt.
De beeldvorming over jonge werknemers is, in tegenstelling tot die over jongeren in
het algemeen, vooral positief. Aan jonge werknemers worden eigenschappen
toegeschreven als dynamisch, innovatief, flexibel en ambitieus. Veel werkgevers
werven dan ook het liefst (hoog opgeleide) jongeren en stellen soms expliciete
maximumleeftijdsgrenzen bij wervingsprocedures. Zeker nu het aantal jongeren
vanwege de ‘ontgroening’ relatief afneemt wordt er op de arbeidsmarkt flink
gewedijverd om zo veel mogelijk jonge mensen in dienst te nemen. De
traineeprojecten voor jongeren van de overheid getuigen hiervan. Toch zijn er wel
degelijk knelpunten voor jongeren op de arbeidsmarkt. Het minimumjeugdloon is
bijvoorbeeld een systeem waarbij jongeren van 15 tot 23 jaar een lager minimumloon
hebben dan mensen van 23 jaar en ouder, onder andere gebaseerd op beeldvorming
over onervarenheid en lagere behoeften van jongeren.
Een ander voorbeeld is dat er vaak hoge eisen aan jonge werknemers gesteld worden
onder invloed van het hierboven geschetste positieve beeld dat er over hen bestaat.
Deze hoge werkdruk kan gemakkelijk leiden tot burn-out, waar een toenemend aantal
jonge werknemers tegenwoordig mee te kampen heeft. Zo kan het positieve beeld zich
in de praktijk tegen hen keren.
4.1.1. Minimumjeugdloon
Het minimumjeugdloon is een systeem dat werknemers onder de 23 jaar financieel
achterstelt ten opzichte van werknemers van 23 jaar en ouder. De argumenten die
voor dit systeem gebruikt worden zijn gedeeltelijk gebaseerd op beeldvorming over
jonge werknemers.
Minimumjeugdloon: achtergrond
Het wettelijk minimumloon voor volwassenen werd in 1969 ingevoerd. Dit
minimumloon is onder andere bedoeld om werknemers te beschermen tegen
uitbuiting en ze een bestaansminimum te garanderen. Het minimumloon gold in
eerste instantie voor werknemers vanaf 25 jaar. In 1973 werd die grens een jaar
verlaagd en kregen werknemers vanaf 23 jaar minstens het minimumloon uitbetaald.
Begin jaren zeventig begon ook een discussie over het invoeren van een eigen
minimumloonsysteem voor jongeren. In 1974 werd zo’n systeem ingevoerd. Dit
minimumjeugdloon was net als het volwassenenminimumloon bedoeld om ook voor
jeugdige werknemers een minimumrechtsbescherming te waarborgen. De
minimumlonen voor jongeren werden echter op een lager niveau gesteld dan voor
werknemers boven de 23 jaar. De argumentatie achter het feit dat de minimumlonen
voor jongeren lager werden gesteld heeft direct te maken met het karakter van
35

minimumlonen. Dat werd gedefinieerd als enerzijds ‘een aanvaardbare tegenprestatie
voor geleverde arbeid’ (prestatiekarakter) en anderzijds ‘een sociaal aanvaardbaar
minimum’ (behoeftekarakter) (SER, 1966). Het minimumloon voor jongeren werd
lager gesteld dan dat voor 23-plussers omdat er geredeneerd werd dat jongeren door
gebrek aan ervaring minder kunnen presteren: zij zijn niet ‘vakvolwassen’. Daarnaast
ging men ervan uit dat jongeren met minder toe kunnen, dus dat zij een lagere
behoefte hebben dan 23-plussers.
In de jaren tachtig barstte het debat tussen voor- en tegenstanders van het
minimumjeugdloonstelsel in alle hevigheid los. Er vond een duidelijke ommekeer in
beleid plaats. Eind jaren zeventig was men nog van plan om de leeftijdsgrens van het
minimumjeugdloon te verlagen naar 18 jaar en het alleen nog te laten gelden voor 16en
17-jarigen, aansluitend bij de leeftijdsgrens voor wettelijke volwassenheid. In de
jaren tachtig werd er echter niet alleen afgezien van verlaging van de leeftijdsgrens,
maar werd het minimumjeugdloon zelfs twee keer verlaagd 48 , in 1981 en 1983. In 1983
werden daar de volgende argumenten voor gebruikt:
• jongeren hebben minder behoefte omdat zij in het algemeen niet de lasten van een
eigen gezinshuishouding hoeven te dragen;
• het minimumjeugdloon heeft een positieve invloed op de arbeidsmarktpositie van
jongeren. Er werd weliswaar geen direct verband gezien, maar een positief effect van
verlaging van het minimumjeugdloon lag wel ‘ in de rede’. Omdat het twijfelachtig
werd gevonden of verlaging daadwerkelijk een positieve invloed op de
werkgelegenheidsontwikkeling van jongeren zou hebben, werd benadrukt dat de
vrijkomende middelen ten behoeve van de werkgelegenheid van jongeren moesten
worden ingezet. Dit argument kreeg meer nadruk naarmate jeugdwerkloosheid
toenam in de jaren tachtig.
De tegenstanders van het lagere minimumloon voor jongeren lieten zich niet
onbetuigd. In de jaren zeventig en tachtig kwam de jongerenbeweging, met name de
jongerenorganisatie van de FNV, met diverse argumenten tegen het
minimumjeugdloonsysteem.
In een studie van de Universiteit van Amsterdam (UvA, 1977) werd een aantal reacties
van de vakbondsjongeren op de standpunten van werkgevers op een rijtje gezet. In het
kader op pag. 37 boven zijn deze reacties weergegeven.
Ondanks de heftige discussie in de jaren tachtig bestaat het minimumjeugdloon nu,
bijna twintig jaar later, nog steeds. Voor jongeren van 15 tot 23 jaar geldt een lager
minimumloon dan voor mensen boven de 23 jaar en het minimumjeugdloon wordt
hoger naarmate men ouder wordt (leeftijdsstaffeling). Dit minimumjeugdloon is
afgeleid van het wettelijk minimumloon voor volwassenen vanaf 23 jaar (zie kader
hiernaast). De bedragen zijn daardoor wel veranderd, maar de percentages stammen
nog uit 1983.
36

Argument werkgevers Reactie jongerenorganisaties
minder ervaring veel werk is in een paar maanden geleerd
en dit argument geldt niet voor oudere
jongeren
minder lichamelijke kracht inkomensverdeling op grond van
spierkracht is al in de tijd van de
Batavieren afgeschaft
minder scholing jongeren zijn vaak juist hoger geschoold
ouderen vinden gelijke beloning onbillijk dat is uitspelen van soorten werknemers
tegenover elkaar
jongeren wonen thuis dat is een behoefte-argument dat
werkgevers altijd bestrijden (de behoefte
van de werknemer is niet hun zaak); veel
jongeren wonen bovendien zelfstandig
In sommige CAO’s ligt de leeftijdsgrens overigens lager dan 23 jaar, bijvoorbeeld bij
de KPN op 22 jaar, bij verzorgingshuizen op 21 jaar en in het welzijnswerk op 18
jaar 49 . Ook zijn de minimumjeugdlonen een ondergrens en bevinden de feitelijke lonen
zich in bijna alle CAO’s boven deze grens. De hoogte van het wettelijk minimumloon
is echter van groot belang omdat onder andere de bijstandsuitkeringen ervan worden
afgeleid.
Minimumjeugdloon: argumenten
Op de drie hierboven genoemde argumenten voor een lager minimumloon voor
jongeren dan voor volwassenen (vakvolwassenheid, behoefte en arbeidsmarktwerking)
valt nogal wat af te dingen. Het onderwerp minimumjeugdloon ligt echter zeer
gevoelig, met name omdat de diverse argumenten vaak door elkaar spelen. De
Wettelijke bruto minimumjeugdlonen
(per 1 juli 2000)
Leeftijd Percentage van het Bruto loon
minimumloon per maand
15 30% ƒ 734,40
16 34,5% ƒ 844,50
17 39,5% ƒ 966,90
18 45,5% ƒ 1.113,80
19 52,5% ƒ 1.285,10
20 61,5% ƒ 1.505,50
21 72,5% ƒ 1.774,70
22 85% ƒ 2.080,70
37
argumenten die met beeldvorming
van jongeren te maken hebben
(vakvolwassenheid en behoefte)
worden zelden los van het
economische aspect
(arbeidsmarktwerking) gezien. In
dit onderzoek blijft de
arbeidsmarktwerking wel buiten
beschouwing en worden de
assumptie van vakvolwassenheid
en het behoeftecriterium onder de
loep genomen.

Vakvolwassenheid
Het argument dat jongeren niet vakvolwassen zijn (te weinig ervaring hebben) en
daarom minder betaald hoeven te worden, heeft zijn oorsprong in het idee dat een
werkende jongere een lerende jongere is. Deze opvatting past bij een traditionele
levensloop die uit de drie fasen bestaat; opleiding, werk, pensioen. Tijdens de
overgang van opleiding naar werk is de jongere dan nog steeds een leerling. Wie leert
levert minder arbeidsprestatie. Het leergedeelte hoeft niet als werk te worden
beschouwd. Daarom moet de jongere eigenlijk al blij zijn dat de werkgever in hem of
haar wil investeren. De kans om werkervaring op te doen is ook een vorm van
betaling.
Daarnaast speelt het idee van het traditionele arbeidspatroon een achterliggende maar
grote rol. Het idee van een traditioneel arbeidspatroon is dat werknemers op jonge
leeftijd bij een bedrijf komen werken, waar ze het vak leren en steeds meer ervaring
opdoen. Vervolgens klimmen werknemers geleidelijk op in de bedrijfshiërarchie om
veertig jaar na indiensttreding het bedrijf te verlaten om van hun pensioen te gaan
genieten. 50
Het wordt in zo’n situatie als logisch beschouwd dat jongeren die pas beginnen
minder verdienen, onder het motto ‘iedereen moet onder aan de ladder beginnen’ of
‘jouw tijd komt nog wel’.
Het argument van vakonvolwassenheid is dus gebaseerd op stereotiepe verwachtingen
over levensloop en arbeidspatroon. Waarschijnlijk zijn er altijd al jonge werknemers
geweest die niet aan deze verwachtingen voldeden, maar in elk geval worden ze steeds
minder houdbaar in de huidige maatschappij. Ten eerste is de levensloop van mensen
de afgelopen decennia ingrijpend veranderd, zoals in hoofdstuk drie beschreven is.
Leren en werken hebben steeds minder een vaste plaats in een mensenleven en gaan
steeds vaker samen. Van de scholieren en studenten hebben 44% bijbanen naast hun
opleiding 51 en steeds meer werknemers krijgen bijscholing in het kader van het werk.
Het idee dat leren alleen aan de orde is aan het begin van een mensenleven is
achterhaald met de invoering van ‘een leven lang leren’. Iedereen die betaalde arbeid
verricht is in principe werknemer én leerling. Dat geldt dus niet alleen voor jongeren.
Het leergedeelte wordt tegenwoordig ook meestal als integraal deel van de arbeid
beschouwd.
Ten tweede is er veel veranderd in het gemiddelde arbeidspatroon. Mensen blijven
tegenwoordig zelden meer hun hele leven bij dezelfde werkgever. Ze wisselen vaker
van baan en nemen meer verlofperiodes op. Ook het maken van een carrièreoverstap
is heel gewoon geworden. Dit betekent dat werknemers op diverse leeftijden beginnen
met nieuwe banen en zich dus ongeacht hun leeftijd zullen moeten inwerken bij de
nieuwe werkgever. De lengte van de inwerkperiode is onder andere afhankelijk van de
ervaring die iemand al heeft in een bepaalde branche. Iemand die ervaring heeft met
het soort werk of al over een groot netwerk beschikt op het terrein van de nieuwe
38

aan zal zich over het algemeen sneller kunnen inwerken dan iemand die dat niet
heeft. Ervaring of netwerk hebben echter niet direct met leeftijd te maken. Iemand die
op een wat hogere leeftijd een carrièreoverstap maakt, heeft dezelfde startpositie als
een jongere die net komt kijken op de arbeidsmarkt. Bovendien gaan niet alle
jongeren op dezelfde leeftijd voor het eerst de arbeidsmarkt op. Zo heeft een 25-jarige
die met 15 jaar is begonnen veel meer ervaring dan een leeftijdgenoot die pas net aan
hetzelfde werk is begonnen. Toch krijgt een 25-jarige zonder ervaring vaak meer
betaald dan een 18-jarige die al drie jaar werkervaring heeft.
De inwerkperiode is ook sterk afhankelijk van de aard van het werk. Voor een baan als
schoonmaker zal in het algemeen een kortere inwerkperiode volstaan dan voor
bijvoorbeeld een positie als medewerker financiële administratie. De lengte van de
inwerkperiode heeft dus niet zozeer te maken met leeftijd maar met de hoeveelheid
relevante werkervaring en de branche waarin men werkzaam is.
Een derde reden waarom het argument van gebrek aan vakvolwassenheid voor het
lagere minimumloon voor jongeren niet meer relevant is, is dat er inmiddels specifieke
werk-leerconstructies zijn. Voor banen waarin leren een hoofddoel is en de
productiviteit daaraan ondergeschikt, worden tegenwoordig werkervarings-, stage- of
leerlingplaatsen gecreëerd. Deze plaatsen zijn vooral beschikbaar voor jongeren.
Jongeren die zo’n arbeidsplaats hebben verdienen vaak minder, maar omdat zij nog in
een leerproces zitten mag er ook geen volwaardige arbeid van hen worden verwacht.
De werk-leerconstructies zorgen er voor dat werknemers die hiervan gebruik maken
ook inderdaad de gelegenheid krijgen om zich rustig in te werken en zich een vak
eigen te maken zonder dat er meteen een hoog productieniveau van hen wordt
verwacht en mét de begeleiding die daarvoor nodig is. Jongeren die niet in zo’n soort
arbeidsplaats werkzaam zijn dienen meestal wel volwaardige arbeid te leveren. De
achterliggende redenering dat het minimumjeugdloon van alle banen van jongeren
een werk-leerconstructie maakt is door de specifieke arbeidsplaatsen waarin jongeren
kunnen leren en werken tegelijk ondermijnd.
Behoefte
Het minimumjeugdloon is niet alleen gebaseerd op prestatie, maar ook op de
vermeende behoefte van jongeren. Het is afgestemd op het sociaal aanvaardbare
inkomensminimum van jongeren, hun financiële behoefte.
Hier komt beeldvorming om de hoek kijken: de inschatting van behoefte in een
bepaalde levensfase heeft alles te maken met veronderstellingen over iemands
levensloop gebaseerd op stereotiepe beelden. Men ging er bij het instellen van het
minimumjeugdlonenstelsel vanuit dat de behoefte van jongeren lager is dan die van
volwassenen en dat zij dus met een lager loon toekunnen.
In debatten in de Tweede Kamer werden de volgende argumenten gebruikt:
• jongeren zijn niet gewend aan een volledig inkomen;
• jongeren hebben geen zware financiële verplichtingen;
• jongeren hebben geen lasten van anderen te dragen want zij zijn geen kostwinners;
39

•‘zij [jongeren] wonen samen en hebben een minimumloon plus een uitkering, of een
minimumloon plus een studiebeurs van pa. Dat loopt allemaal heel lekker.’ (Kruse, 1983);
• jongeren hebben een grotere variatie in wat een bestaansminimum is en ‘blijkbaar
bestaat er een grote inventiviteit om van toelagen te kunnen leven.’ (De Koning, TK
1982-1983);
• jongeren hebben een andere opvatting over en een andere verhouding tot werk en
vrije tijd (De Graaf, 1983);
• het subjectief welvaartsniveau van jongeren is in stijgende lijn (SCP, 1981).
De situatie wordt dus geacht anders te zijn voor jongeren omdat zij nog minder
gewend zijn, omdat hun levensstijl verschilt en omdat zij nog aan het begin van hun
‘welvaartsniveau’ staan. Het is een in de maatschappij verankerd beeld dat de mens
geleidelijk naar zijn optimum in inkomen en status toegroeit en dat jongeren onderaan
beginnen. 52
De tegenstanders van het lagere minimumjeugdloon kwamen in verweer tegen deze
behoefte-argumenten. Ze vielen niet zozeer de normatieve kant van het
‘welvaartsgroei-idee’ aan, maar richtten zich op het idee dat jongeren met minder
toekunnen dan volwassenen. Hun argumenten om de leeftijdsgrens voor het algemene
minimumloon te verlagen zijn als volgt op te sommen:
• de kosten van levensonderhoud zijn even hoog voor iedereen. Aardgas, water en
levensmiddelen zijn voor jongeren niet goedkoper dan voor volwassenen (Ter Veld,
1982);
• juist een beginnend huishouden zit op hoge kosten (de werkendejongerenorganisaties);
• jongeren met lage inkomens komen vaak uit gezinnen met lage inkomens. Een
dubbeling van inkomen is dan niet aan orde, want de ouders kunnen niet
bijspringen. Daarnaast is het minimumloon niet omhoog gegaan terwijl de
studiebeurs zakte, het argument van dubbeling van inkomens wordt dus niet
doorgevoerd (Nijpels, 1983);
• een bestaansminimum is een algemeen minimum, bedoeld om een menswaardig
bestaan te kunnen leiden. Jongeren zijn niet minder menswaardig dan
volwassenen. 53
Deze argumenten voor en tegen het feit dat het minimumjeugdloon lager is dan dat
voor volwassenen van 23 jaar en ouder, maken duidelijk dat het idee dat jongeren een
lagere behoefte hebben dan volwassenen vooral op stereotiepe beeldvorming berust.
Men maakt aannames over financiële verplichtingen, woonsituatie, inkomenssituatie,
inventiviteit en carrièreverloop van jongeren. Jongeren worden als een uniforme
achterstandsgroep beschouwd. Zij zijn echter niet per definitie geen kostwinners en ze
wonen niet per definitie samen. Ook is het ‘welvaartsgroei-idee’ achterhaald. Mensen
hebben veelal geen lineair verlopende carrière meer. Zeker voor vrouwen is dat ook
meestal niet de gebruikelijke gang van zaken geweest in het verleden. In verband met
40

de zorg voor kinderen of ouders onderbraken veel vrouwen al langere tijd hun
arbeidsleven en moesten zij een nieuwe start maken als ze herintraden in het
arbeidsproces.
Conclusie
Het is heel normaal in Nederland om jongeren onder de 23 jaar minder te betalen
voor hetzelfde werk dan personen boven de 23 jaar. Het systeem van het
minimumjeugdloon is in de jaren zeventig ingevoerd om jongeren een sociaal
minimum te garanderen. In de jaren tachtig werd het echter, net als de vervroegde
pensioenregelingen, met name gebruikt als instrument tegen de hoge
jeugdwerkloosheid. Nu zijn én het ongelijk belonen van jongeren onder de 23 jaar én
het vervroegd uittreden de standaard geworden. Dit terwijl de jeugdwerkloosheid tot
een minimum gedaald is en de regering zich het hoofd breekt over de vraag hoe
ouderen langer in het arbeidsproces gehouden kunnen worden.
De vraag is of het minimumjeugdloon nog echt nodig is als arbeidsmarktinstrument.
De overige argumenten voor het minimumjeugdloonsysteem, vakonvolwassenheid en
behoefte, zijn gebaseerd op beeldvorming over jongeren en levensloop. Deze
stereotiepe argumenten hebben weinig grond in de (huidige) werkelijkheid en gelden
in elk geval niet voor alle jongeren.
Niet alleen het LBL zet daarom vraagtekens bij het minimumjeugdloonstelsel. Ook
het kabinet plaatst kanttekeningen bij de aanname dat jongeren nog geen volwaardige
arbeid kunnen leveren. Vanuit de vakbonden is regelmatig bezwaar gemaakt tegen het
feit dat het minimumjeugdloon tot 23 jaar geldt. FNV en CNV bepleiten een
geleidelijke verlaging van de vakvolwassen leeftijd tot de wettelijke
meerderjarigheidsgrens van 18 jaar.
De Stichting van de Arbeid pleit er voor om het minimumjeugdloonsysteem te
vervangen door een systeem waarbij de criteria ervaring en vakbekwaamheid in de
plaats komen van het criterium leeftijd.
4.1.2. Werkstress
Voor veel werkgevers is ‘de ideale werknemer’ jong én ervaren. Jongere werknemers
worden gezien als flexibel, dynamisch, innovatief, ijverig en ga zo maar door. Dit
beeld is zeer positief, maar kent ook zijn schaduwzijde. Het positieve beeld brengt
namelijk vaak hoge eisen met zich mee. Werkgevers denken vaak dat jonge
werknemers een hoge werkdruk aankunnen, geen moeite hebben met onzekerheid in
arbeidscontracten en een hoge productiviteit hebben. Deze verwachting heeft ook zijn
weerslag op het beeld dat jonge werknemers van zichzelf hebben. Velen vinden dat zij
zouden moeten voldoen aan het beeld en ervaren het als falen als dit niet het geval is.
Het motto is tegenwoordig ‘er bestaan geen problemen, er zijn alleen uitdagingen’.
Een jongere hoort zijn carrièreverloop al uitgestippeld te hebben en zijn marktwaarde
te kennen.
41

Veel jongeren kunnen echter niet voldoen aan deze hoge eisen. Ze voelen zich vaak
bekneld in een hiërarchie, verkeren in onzekerheid over het vervolg van hun loopbaan,
missen een mentor en werken zich te pletter. 54
Beoordeling van de jongerenfase
De jongerenfase heeft in de jaren tachtig een grote verandering ondergaan. Stond
voor die tijd de jongerenfase nog in het teken van zelfontplooiing, nu is de
jongerenfase in het teken van opleiding tot de arbeidsmarkt komen te staan. Voor de
jaren tachtig werden jongeren meer als zelfstandige wezens met rechten beschouwd,
die zich optimaal moesten kunnen ontplooien en ruimte moesten hebben om samen
jong te zijn. Daarna werden jongeren onder invloed van de economische malaise en
hun verslechterde arbeidsmarktpositie met name als economisch probleem gezien. 55
Dit komt onder meer tot uiting in de veranderingen in het studiefinancieringsstelsel.
Een paar decennia geleden was het normaal om relatief lang over de studie te doen.
Het werd beschouwd als een periode van zelfontplooiing, sociaal engagement,
maatschappelijke actie en positiebepaling. Vanaf eind jaren tachtig is dit behoorlijk
veranderd. De tijd die voor een studie staat is steeds korter. De studiefinanciering is
sterk verlaagd en de studiedruk is sterk verhoogd door middel van prestatiebeurzen.
De studie is nu met name bedoeld om een jongere voor te bereiden op de
arbeidsmarkt. Voor vrijwilligerswerk en andere maatschappelijke activiteiten heeft de
huidige student amper tijd meer. 56 Overigens is men bezig om het
studiefinancieringsstelsel weer meer te flexibiliseren. Per januari 2001 wordt het
nieuwe stelsel ingevoerd.
Ondanks dat de arbeidsmarktpositie van jongeren sterk is veranderd sinds de jaren
tachtig, blijft de beoordeling van de jongerenfase als voorbereiding op de arbeidsmarkt
stand houden. Jongeren worden weliswaar niet meer zozeer gezien als economisch
probleem, als wel als gewild schaars economisch goed, maar ze worden nog altijd in
economische termen gezien. De jongerenfase is daarmee geen zelfstandig
gewaardeerde fase geworden, maar is nog steeds een transitieperiode tot volledige
deelname aan de arbeid.
Flexibilisering van de arbeidsmarkt
De arbeidsmarkt is de afgelopen decennia in hoge mate geflexibiliseerd. Een vast
contract is lang niet zo normaal meer, met name onder jongeren. Een kwart van hen
heeft een flexibel arbeidscontract en 11% werkt als uitzendkracht. Ook werkt meer
dan de helft van de jongeren op onregelmatige tijden. 57 Uit Europees onderzoek bleek
dat het gevoel van werkzekerheid in geen enkel Europees land zo is afgenomen als in
Nederland. Jongeren hebben daar relatief veel mee te maken. 58
Dat jongeren steeds minder vaak een vast dienstverband aangeboden krijgen heeft
gevolgen voor de manier waarop jongeren tegenover hun werk staan. Als werkgevers
het recht behouden om jonge werknemers op ieder moment te ontslaan, zullen de
42

werknemers er ook geen moeite mee hebben om ontslag te nemen zodra dat hen goed
uitkomt. Dit geldt overigens met name voor hoog opgeleide jongeren met goede
kansen op een nieuwe baan.
De meeste starters nemen genoegen met een schietstoelcontract, dat tussentijds kan
worden opgezegd. Voor zo’n schietstoelcontract eisen werkgevers erg veel. De hoog
opgeleide nieuwkomer moet niet alleen slim zijn en een stevig CV hebben, maar ook
over ruime sociale vaardigheden, een sterke persoonlijkheid, creativiteit en
stressbestendigheid beschikken. 59
Jongeren zien zichzelf dan ook steeds meer als een soort zelfstandig ondernemer. Hun
kennis, opleiding en vaardigheden zijn hun koopwaar. Dit betekent aan de ene kant
dat veel jongeren steeds minder loyaliteit voelen naar de werkgever. Zij zijn vaak niet
lang genoeg in dienst om een binding met de werkgever, het bedrijf en het product te
krijgen. Succes in hun werk betekent dan ook niet zozeer een bijdrage aan het bedrijf
als wel een vorm van zelfontplooiing voor de werknemer. Aan de andere kant betekent
het ook dat falen in het werk een andere betekenis heeft gekregen. Dit wordt door
jonge werknemers minder gezien als een gezamenlijk probleem voor het bedrijf, dan
als een persoonlijke tekortkoming. Maar met een flexibele arbeidsmarkt waarin de
werknemer steeds weer opnieuw moet solliciteren is falen eigenlijk geen optie meer. 60
De prestatiemaatschappij
Tegelijk met de flexibilisering van de arbeidsmarkt heeft onze samenleving steeds meer
het karakter van een prestatiemaatschappij gekregen. Het leveren van prestaties gaat
steeds zwaarder wegen. Wie mee wil tellen en vooruit wil komen moet prestaties
neerzetten. Diploma’s, opleidingen en ervaring worden steeds belangrijker. Op het
werk zijn mensen bezig ‘hun marktwaarde te verhogen’ en hun ‘employability’ te
vergroten.
Er is niets tegen het leveren van prestaties en de waardering daarvan in de
samenleving, tenzij het leveren van prestaties wordt overgewaardeerd. Dan dreigen
mensen die om allerlei redenen niet zo goed (meer) kunnen presteren buiten de boot
te vallen. Jongeren met een handicap of een lage opleiding, jongeren zonder diploma
en jongeren in achterstandssituaties zijn bijvoorbeeld al snel de klos. Maar ook steeds
meer hoog opgeleide jongeren die de steeds groter wordende druk van het presteren
niet aan kunnen, raken uitgesloten in de maatschappij en op de arbeidsmarkt.
43

Daarbij komt nog dat met het afbrokkelen van de verzorgingsstaat kwetsbare mensen
minder bescherming krijgen in de huidige samenleving. Er wordt minder gestreefd
naar assimilatie en incorporatie van zwakkeren. De maatschappij raakt zo steeds meer
verdeeld in winners en losers. Dit blijkt bijvoorbeeld uit het ontstaan van zwarte en
witte scholen. 61
‘Kwetsbare jongeren’ die minder goede kansen hebben op de arbeidsmarkt, worden
steeds meer gezien als een last voor de samenleving. Dit blijkt onder andere uit het
‘Plan Voortijdig Schoolverlaten’ dat in 1999 door het ministerie van OCW werd
gepresenteerd. Daarin wordt de problematiek van het zonder diploma de school
verlaten als volgt omschreven:
‘Het vooruitzicht van jongeren zonder startkwalificatie is veelal langdurige of frequente
werkloosheid, een gebrekkig ontwikkelingsperspectief in het arbeidsproces, vervreemding van
de samenleving, afglijden naar de zelfkant van de samenleving of mogelijk zelfs de
criminaliteit. De samenleving maakt vervolgens hoge kosten om deze groep op te vangen, te
begeleiden of de effecten van het gedrag van deze groep te compenseren.’
De Jongerenorganisatie CNV vond deze voorstelling van zaken kortzichtig en
benadrukte dat deze visie ten onrechte stigmatiserend werkt voor een grote groep
jongeren. De organisatie steunt het streven om zoveel mogelijk jongeren met
startkwalificaties het onderwijs te laten verlaten, maar is het oneens met het feit dat
jongeren zonder diploma gebrandmerkt worden als kansloos. De meeste voortijdig
schoolverlaters houden namelijk bewust op met hun opleiding en vinden na enig
zoeken hun eigen weg op de arbeidsmarkt. 62
Werkstress en burn-out
De beoordeling van jongeren in economische termen, samen met de flexibilisering van
de arbeidsmarkt en de opkomst van de prestatiemaatschappij, heeft er toe geleid dat er
een rooskleurig beeld van de jonge werknemer is ontstaan. Er bestaat een beeld dat
jongeren op de huidige arbeidsmarkt alle kansen hebben en hun eigen
arbeidsvoorwaarden kunnen bepalen. Doordat het aantal jongeren in Nederland
verhoudingsgewijs steeds kleiner wordt (‘ontgroening’) zijn zij namelijk een gewild
schaars goed geworden. Werkgevers weten van gekkigheid niet meer wat ze moeten
doen om hoog opgeleide jongeren binnen te halen, met lease-auto’s, hoge salarissen,
prestatiebeloning en opleidingen.
Dit beeld moet echter genuanceerd worden. De meeste jongeren hebben maar weinig
zeggenschap over de invulling van hun werk. Het komt vaak voor dat jongeren veel
overuren maken en meer dan de helft van hen werkt op onregelmatige tijden:
‘s avonds en in het weekend. 63 Een European Survey on Working Conditions toonde aan
dat werkende jongeren tussen 15 en 24 jaar meer nog dan ouderen klagen over
‘risicofactoren’ op het werk zoals lawaai, weinig autonomie en korte pauzes. Hoger
opgeleide jongeren hebben iets minder klachten dan lager opgeleide, maar het verschil
is niet groot. 64
44

Er is een groter verschil te ontdekken tussen mannen en vrouwen. Vrouwen hebben
veel vaker last van werkstress dan mannen. De oorzaken hiervan worden door het
Sociaal en Cultureel Planbureau gezocht in de combinatie van arbeid en huishouden.
Weliswaar hebben jonge vrouwen het daardoor extra druk gekregen, maar jonge
mannen hebben het in uren uitgedrukt nog altijd veel drukker. Zij zijn meer gaan
werken én (ietsje) meer in het huishouden gaan doen.
Andere redenen voor het verschil tussen de seksen wordt gezocht in het feit dat
vrouwen een prettige werksfeer veel belangrijker vinden dan mannen. Als dat niet
goed loopt komt het bij vrouwen veel harder aan dan bij mannen. Daarbij speelt het
volgens recent onderzoek een rol dat sommige vrouwen betaalde arbeid meer zien als
een nevenactiviteit, zodat zij eerder geneigd zijn af te haken als zij het werk niet leuk
vinden. Bedrijfsartsen worden hier volgens dat onderzoek ook door beïnvloed. Zij
schijnen vrouwen vaker aan te raden thuis te blijven van hun werk dan mannen.
Daarnaast zijn er aanwijzingen dat vrouwen minder goed onderscheid kunnen maken
tussen persoonlijke en functionele kritiek dan mannen. Zij trekken het zich dan ook
meer aan en nemen het persoonlijker op als ze niet voldoen aan de verwachtingen die
aan een jonge werknemer gesteld worden. 65
De meeste jongeren willen ook, in tegenstelling tot het heersende beeld, het liefst
zekerheid in hun loopbaan. Ze willen niet te veel switchen van baan, maar juist lang
werken voor één bedrijf tegen een goed salaris. Dit laatste is gebleken uit een
onderzoek van het Expertisecentrum voor loopbaanvraagstukken (LDC).
De flexibilisering, het gebrek aan zekerheid in het werk, een gebrek aan begeleiding
en de risicofactoren in arbeidsomstandigheden hebben tot resultaat dat steeds meer
jongeren hun werk stressvol vinden. Van de jongeren zegt 70% wel eens werkstress te
ervaren en één op de twintig jongeren heeft last van burn-out verschijnselen. En het
aantal jongeren dat door overspannenheid in de WAO terechtkomt is relatief hoog.
Er is nog niet veel onderzoek gedaan naar de oorzaken van werkdruk, stress en burnout
bij jongeren. In 1994 werd een eerste onderzoek getiteld ‘werkstress en jonge
werknemers’ uitgevoerd door Kompier en Houtman. Daaruit bleek onder andere dat
jongeren en jonge volwassenen net zoveel risico’s voor werkstress en de gevolgen
daarvan rapporteren als ouderen. Dit was de eerste belangrijke relativering van de
spreekwoordelijke ‘kracht van de jeugd’. Later zijn deze bevindingen bevestigd door
onderzoek van het CBS. 66
Momenteel is onder andere de Jongerenorganisatie CNV met het onderwerp bezig.
Zij zien de hoge verwachtingen die aan starters op de arbeidsmarkt gesteld worden,
niet alleen door de omgeving maar ook door jongeren zelf, als één van de oorzaken
van werkstress van jongeren. De Jongerenorganisatie CNV betoogt dat er niets mis is
met positieve stress. Stress is nodig om te presteren, het houdt je wakker en daagt je
uit. Zolang het positieve stress blijft tenminste. In combinatie met een gebrekkige
45

egeleiding en het uitblijven van de mogelijkheid om fouten te maken en daarvan te
leren, kan stress echter kwalijke gevolgen hebben op zowel de gezondheid als de
kansen van jongeren. Zij kunnen dan overspannen of burnt-out raken en ondervinden
klachten als vermoeidheid, gespannenheid, prikkelbaarheid, piekeren, slecht slapen,
huilerigheid, concentratieproblemen en een gevoel van onmacht.
Daarom doet de Jongerenorganisatie CNV een vijftal aanbevelingen aan werkgevers
om te voorkomen dat hun nieuwe werknemers die net starten op de arbeidsmarkt ziek
worden van werk (zie kader). Ook organiseren zij trainingen voor overspannen jonge
werknemers. Het aantal van deze trainingen groeit gestaag vanwege een grote
instroom. 67
Aanbevelingen van de CNV Jongerenorganisatie
1. iedere starter een coach
Alle starters moeten het eerste jaar recht krijgen op een coach.
2. kansen kennen en benutten
Iedere starter krijgt een persoonlijk groeiplan om inzicht te krijgen in eigen kansen en
beperkingen.
3. leve de stress
Gezonde stress is noodzakelijk. Ongezonde stress moet vermeden worden, door een gedegen
aanpak in de vorm van stresspreventietraining voor werknemers en onderzoek naar stressfactoren.
4. recht op vrijwilligersverlof
Verlof kan soms nodig zijn omdat mensen zich ook voor andere zaken inzetten dan werk.
5. betere begeleiding voor stagiaires en ‘leer-werkers’
Jongeren in het beroepsonderwijs krijgen al tijdens hun opleiding te maken met de arbeidsmarkt.
Die ontmoeting verloopt vaak nodeloos moeizaam door gebrekkige begeleiding op stage- en
werkplek.
Uit: Jongerenorganisatie CNV, notitie Lajeniegekmakuh!, 2000
Overigens hebben niet alleen jonge werknemers last van stress en overspannenheid,
ook scholieren en studenten hebben ermee te kampen. Zij hebben tegenwoordig vaak
stressklachten doordat zij sneller moeten studeren en de druk om een diploma te
halen sterker voelen. En het ‘bijbaantje’ is belangrijker geworden omdat de
studiebeurs niet toereikend is.
‘Uitvallers’
De flexibilisering en prestatiedrang hebben niet alleen gevolgen voor jongeren wat
betreft werkstress en burn-out. ‘Kwetsbare’ jongeren krijgen het ook steeds moeilijker.
46

In de jaren negentig werd een schatting gemaakt van het percentage kwetsbare
jongeren in Nederland (Schuyt, 1995). Er werd geconstateerd dat tussen 10 en 15%
van de jongeren gezien kunnen worden als maatschappelijke uitvallers of afhakers. Het
aantal uitvallers varieert met het ‘maatschappelijk tempo’: de hoeveelheid en de
snelheid waarmee maatschappelijke veranderingen zich gelijktijdig voltrekken. Als het
maatschappelijk tempo hoger is, is de kans groter dat personen het niet bij kunnen
houden en afhaken. 68
Het maatschappelijk tempo is het afgelopen decennium snel gestegen, met onder
andere de technologische ontwikkelingen, de opkomst van de informatiesamenleving
en de flexibilisering. Professor Van der Ploeg van het NIPO vreest dan ook dat de
verschillen tussen succesvol en kwetsbaar steeds groter zullen worden. Het is de vraag
of de tot op heden succesvolle jongeren in de toekomst kunnen blijven omgaan met
onder andere de prestatiedruk, het consumptietempo, het individualisme en de
technologische versnellingen. Van der Ploeg schat die kans klein in. Hij voorspelt dat
de groep kwetsbare jongeren (waaronder hij onder andere minder begaafde jongeren,
digibeten en laaggeschoolde jongeren verstaat) in de toekomst niet alleen zal groeien
maar het ook moeilijker zal krijgen. Er lijkt steeds minder plaats te zijn voor
‘uitvallers’. 69
Conclusie
De positieve beeldvorming over jonge werknemers heeft voor- en nadelen voor
jongeren. Enerzijds zijn zij zeer gewild op de arbeidsmarkt. Met name hoog opgeleide
jongeren komen relatief gemakkelijk aan een baan en kunnen soms hoge
startsalarissen en bonussen krijgen. Anderzijds krijgen zij te maken met een hoge
werkdruk. In de huidige prestatiemaatschappij waarin flexibiliteit een grote rol speelt,
worden hoge eisen aan jongeren gesteld om aan het beeld te voldoen dat zij flexibel,
dynamisch, innovatief en stressbestendig zijn. Falen is eigenlijk geen optie. Dit heeft
tot resultaat dat jonge werknemers steeds vaker last hebben van overspannenheid en
burn-out en dat er steeds minder plaats is voor de meer kwetsbare jongeren in de
samenleving.
47

4.1.3. Arbeid: valkuilen
Jongeren op de arbeidsmarkt kunnen te maken krijgen met verschillende stereotiepe
beelden over hun leeftijdscategorie. Aan de ene kant krijgen ze een lager
minimumloon omdat ze minder zouden kunnen presteren en minder nodig zouden
hebben dan volwassenen. Aan de andere kant zijn het zeer gewilde werknemers waar
hoge eisen aan worden gesteld. Er zijn een aantal valkuilen die eenzijdige
beeldvorming met negatieve gevolgen voor jongeren in de hand werken:
• gebruik stereotypen
In onder andere wervingsprocedures wordt soms gebruik gemaakt van stereotypen. De
werkgever heeft dan een beeld van wat de kwaliteiten van de sollicitant moeten zijn en
verbindt deze kwaliteiten (bewust of onbewust) met een bepaalde leeftijdscategorie.
Zo worden mensen niet als individuen beoordeeld, maar naar het beeld dat de
werkgever heeft van een leeftijdscategorie in het algemeen;
• negatieve bejegening
Soms worden jongeren als werknemer negatief bejegend op grond van hun leeftijd. Er
wordt dan te weinig vertrouwen gesteld in hun kwaliteiten als werknemer. Te weinig
vertrouwen in de capaciteiten van jongeren kan leiden tot onderstress (te weinig eigen
verantwoordelijkheid en geen kansen om nieuwe dingen te leren) en hindert jongeren
in hun ontwikkeling als werknemer;
• gebrek aan begeleiding
Onder invloed van het beeld dat jongeren snel leren, flexibel zijn en hard kunnen
werken kan er ook juist teveel vertrouwen in hun capaciteiten worden gesteld
waardoor ze te weinig begeleiding krijgen. Het kan zeer stressvol zijn voor jongeren
om zonder goede begeleiding hun eigen weg te moeten zoeken in een (nieuwe) baan.
Goede begeleiding is overigens voor werknemers van alle leeftijden belangrijk;
• gebrek aan aandacht voor arbeidsomstandigheden voor jongeren
Onder invloed van het beeld dat jongeren gezond en lichamelijk sterk zijn wordt er
soms te weinig aandacht besteed aan hun arbeidsomstandigheden. Er wordt dan
bijvoorbeeld minder gecontroleerd op veiligheidsvoorschriften, arbeidsduur en
voorzieningen op de werkplek. De opkomst van de ‘muisarm’ waar veel jongeren last
van krijgen verandert hier al iets aan, maar nog steeds is de instroom van jongeren in
de WAO behoorlijk groot;
• gebrek aan zekerheid en een band met het werk
Dat jongeren steeds minder vaak een vast dienstverband aangeboden krijgen heeft
gevolgen voor de manier waarop jongeren tegenover hun werk staan. Als werkgevers
het recht behouden om jonge werknemers op ieder moment te ontslaan, zullen de
werknemers er ook geen moeite mee hebben om ontslag te nemen zodra dat hen goed
uitkomt. Dit geldt overigens met name voor hoog opgeleide jongeren met goede
48

kansen op een nieuwe baan. Voor jongeren die wat minder kansrijk zijn kan het
gebrek aan werkzekerheid veel stress opleveren;
• gebrek aan informatie
Jongeren blijken vaak (te) weinig informatie te hebben over de mogelijkheden om
bijvoorbeeld conflicten op de werkvloer, gebrekkige arbeidsomstandigheden of andere
problemen aan te pakken. Zij vinden hierdoor maar moeilijk hun weg naar
klachteninstanties, bedrijfsmaatschappelijk werk, vakbonden, inspraakmogelijkheden
in het bedrijf en vertrouwenspersonen. Dit kan bijdragen aan stress en onzekerheid op
het werk en leidt er in sommige gevallen toe dat jongeren eerder van baan veranderen
dan de problemen structureel aanpakken.
49

4.1.4. Arbeid: aanbevelingen
Om de negatieve gevolgen van beeldvorming over jongeren op de arbeidsmarkt tegen
te gaan doet het Landelijk Bureau Leeftijdsdiscriminatie een aantal aanbevelingen:
• debat beeldvormingsaspecten minimumjeugdloonstelsel
De sociale partners, politici en jongerenorganisaties zouden een debat moeten voeren
over de beeldvormingsaspecten van de argumentatie achter het
minimumjeugdloonstelsel. Mede doordat de werkgelegenheidsaspecten en de
beeldvormingsaspecten van het stelsel eigenlijk altijd door elkaar hebben gelopen in
de tot nu toe gevoerde debatten ligt het onderwerp minimumjeugdloon zeer gevoelig.
Het debat zou meer resultaat kunnen hebben als de verschillende aspecten ervan in
eerste instantie los van elkaar worden besproken;
• kwaliteiten los zien van leeftijd
Bij met name wervingsprocedures moeten de kwaliteiten die nodig zijn voor de
vervulling van taken voorop staan. Werkgevers zouden zich beter bewust moeten zijn
van de beelden rond leeftijd die zij hebben, zodat zij deze kunnen scheiden van de
kwaliteiten die zij vragen van een sollicitant. Zo wordt niemand bij voorbaat
uitgesloten vanwege zijn of haar leeftijd;
• coaching van starters
In navolging van de CNV Jongerenorganisatie vindt het LBL ook dat werknemers,
met name jonge starters, recht hebben op een goede begeleiding. Deze begeleiding
kan bijvoorbeeld duidelijkheid scheppen in de verwachtingen die er over en weer
tussen werkgever en werknemer bestaan en de weg wijzen in het bedrijf of de
instelling. Starters zouden een coach moeten hebben die als aanspreekpunt kan
fungeren voor allerhande zaken waar zij mee geconfronteerd worden op de nieuwe
werkplek;
• begeleiding voor stagiaires en leerwerkers
Voor stagiaires en mensen met leer-werkplekken is een goede begeleiding helemaal
essentieel. Zij krijgen een lager of geen salaris voor hun werk omdat ze de kans krijgen
om te leren en zich te ontwikkelen. Er mag dan ook geen volledige productiviteit van
hen verwacht worden;
• balans belastbaarheid en belasting
Om negatieve stress en burn-out maar ook onderstress te voorkomen moeten de
belastbaarheid en de belasting van een werknemer in balans zijn. Regelmatige
evaluaties van zowel de kwaliteiten van de werknemer als de uit te voeren taken
kunnen deze balans verbeteren. Daardoor kan de werkgever optimaal nut halen uit de
werknemer en krijgt de werknemer de kans om zich te ontplooien zonder overwerkt te
raken;
50

• informatievoorziening over rechten als werknemer
Zowel voor werkgevers als vakbonden, maar ook voor (beroeps)opleidingen ligt er een
taak in het voorlichten van jongeren over hun rechten als werknemer. Daarbij gaat het
bijvoorbeeld om informatie over de Wet op de Ondernemingsraden,
vakbondslidmaatschap, non-discriminatieregelingen, de Arbo-wet en
klachteninstanties;
• goede arbeidsomstandigheden voor alle leeftijden
Goede arbeidsomstandigheden zijn belangrijk voor werknemers van alle leeftijden.
Sommige vakbonden verstrekken Arbo-testen om werkplekken te evalueren. Zowel
voor jongere als voor oudere werknemers is een regelmatige evaluatie nodig om hun
gezondheid te waarborgen en stress en burn-out te voorkomen. Ook het aanbieden
van stresspreventietrainingen kan hier een belangrijke bijdrage aan leveren;
• zekerheid en perspectief bieden
Door jongeren werkzekerheid en carrièreperspectief te bieden kan een werkgever
jonge werknemers langer behouden en is onzekerheid geen mogelijke stressfactor.
Deze werkzekerheid hoeft niet per se de vorm van een vast contract te hebben, maar
kan ook in duidelijke afspraken zitten. Tevens hoeft carrièreperspectief niet tot het
bedrijf of de instelling beperkt te zijn. Hulp bij het elders solliciteren na beëindiging
van een dienstverband en het meegeven van een kwalificatie kunnen ook perspectief
en zekerheid bieden;
51

4.2. Inspraak
Inspraak blijkt één van de terreinen te zijn waarop jongeren duidelijk en direct te
maken krijgen met negatieve beeldvorming over hun leeftijdscategorie. Vooral het feit
dat ze niet serieus genomen worden als ze hun mening laten horen en dat ze zelden
betrokken worden bij besluitvorming (het initiatief moet bijna altijd van de jongeren
zelf komen) stuit jongeren tegen de borst;
Jongeren zijn ondervertegenwoordigd op bepaalde terreinen van maatschappelijke
participatie, onder andere politieke participatie. De oorzaken liggen enerzijds in het
bestaan van een beeld in de samenleving dat jongeren tegenwoordig ongeïnteresseerd,
materialistisch en apolitiek zijn en dat zij niet wíllen participeren. Anderzijds voelen
jongeren zich vaak niet serieus genomen en vinden zij dat er slechts lippendienst
bewezen wordt aan jeugdparticipatie. Ze worden vaak beschouwd als ‘nog-nietmensen’
die niet bekwaam genoeg zijn om wezenlijke beslissingen te nemen, in plaats
van als volwaardige burgers. Dit terwijl de overheid en maatschappelijke organisaties
participatie en inspraak van jongeren hoog in het vaandel hebben staan.
Deze instanties zien jongerenparticipatie als een manier om de afstand tussen de
generaties te overbruggen, om zelfstandigheid van jongeren te stimuleren en om een
democratisch gevoel bij jongeren te ontwikkelen. De Nederlandse overheid noemt
jeugdparticipatie al sinds het begin van de jaren negentig als beleidsspeerpunt. 70 De wil
om jongeren serieus te laten participeren bestaat dus al heel lang, maar de praktijk
blijkt weerbarstig. In de volgende paragraaf worden de rijksoverheid en gemeenten er
uitgelicht als voorbeeldterreinen.
4.2.1. Inspraak bij de rijksoverheid
Er is momenteel veel aandacht voor participatie
van jongeren bij de rijksoverheid. Politieke
partijen breken zich het hoofd over het feit dat
hun ledenaantallen onder jongeren fors
teruglopen en ministeries vragen zich af waarom
jongeren hen niet als potentiële werkgevers
beschouwen. De rijksoverheid heeft advies ingewonnen om jongeren meer te
betrekken bij besluitvorming. In het recent door de Raad voor het Openbaar Bestuur
(ROB) uitgegeven advies ‘Staat van de Jeugd?’ 71 worden een aantal van de
belemmeringen voor jongerenparticipatie in overheidsbeleid uiteengezet. De Raad
concludeert dat jongeren, in tegenstelling tot het beeld dat er van hen heerst bij de
overheid, geïnteresseerd zijn in de overheid en graag betrokken willen worden bij die
overheid, met name waar het gaat om klassieke vrijheidsrechten en sociale
grondrechten. De overheid stelt hen daarin echter teleur. Ten eerste ontbreken vaak
de mogelijkheden voor jongeren om te participeren. Overheidsorganisaties nemen
maar zelden het initiatief om jongeren bij beleid te betrekken. Ook doen zij weinig
moeite om duidelijk te maken wat hun taken en werkzaamheden precies zijn. Ten
52

tweede is in gevallen waarin jongeren wel betrokken worden, de betrokkenheid van
jongeren zelden werkelijk effectief.
Een ander recent advies omtrent jongerenparticipatie bij de overheid is ‘Naar een
Nationale Jeugdraad’. 72 Daarin wijst de Projectgroep Nationale Jeugdraad op de
noodzaak van een andere benadering van jeugdparticipatie. Ook werkt deze
projectgroep NJR een organisatievorm voor een Nationale Jeugdraad uit.
Enkele van de genoemde redenen voor de slechte staat van jongerenparticipatie bij de
rijksoverheid hebben te maken met beeldvorming over jongeren. Dit betreft met name
de ideeën dat jongeren niet maatschappelijk betrokken zijn en dat zij niet bekwaam
genoeg zijn om effectief te participeren.
Maatschappelijke betrokkenheid
Vaak wordt gesteld dat de huidige jeugd zich niet interesseert voor de organisatie van
de samenleving. Jongeren gaan niet naar de stembus, worden geen lid van een
politieke partij en zetten zich niet in voor maatschappelijke organisaties. Het is
inderdaad waar dat veel jonge kiezers wegblijven, dat het aantal jonge leden van
politieke partijen terugloopt (overigens is dit het geval bij alle leeftijdscategorieën) en
dat maatschappelijke organisaties het moeilijk vinden om jongeren te werven voor
activiteiten. Het is echter de vraag of dit ligt aan desinteresse van jongeren.
In het onderzoek ‘Jong & betrokken, hoe maatschappelijk betrokken zijn Nederlandse
jongeren?’ trekt Pauline Tirion de conclusie dat jongeren van 13 tot 20 jaar het erg
belangrijk vinden om maatschappelijk betrokken te zijn. Meer dan 75% van de
jongeren vindt dat heel erg tot redelijk belangrijk. Meisjes scoren daarbij significant
hoger dan jongens en VWO-ers significant hoger dan VMBO- en HAVO-leerlingen.
Daarbij zijn goede doelorganisaties en sociaal betrokken bedrijven echter veel
populairder dan politieke partijen. Van de jongeren vindt 60% goede doelorganisaties
aantrekkelijk, terwijl 24% van hen is aangetrokken tot politieke partijen. Ze stellen
ook weinig vertrouwen in het werk van politieke partijen. Slechts 5% heeft overwogen
om lid te worden van een politieke partij. 73
De oorzaken voor de teruggelopen politieke activiteit van jongeren moeten dus niet
worden gezocht in een gebrek aan belangstelling en maatschappelijke betrokkenheid
van jongeren, als wel in de manier waarop jongeren naar politiek en overheid kijken.
Tot die conclusie komt ook de Raad voor het Openbaar Bestuur. Het ROB stelt:
‘in discussies met en tussen jongeren dragen zij ook zelf het thema aan of burgers niet zelf
meer verantwoordelijkheid zouden moeten nemen voor het functioneren van de samenleving.
Verder willen en kunnen jongeren meepraten over actuele thema’s als het contact en overleg
van de overheid met burgers, commerciële uitbesteding van overheidstaken. (...) Niet echt
een teken van niet geïnteresseerd zijn dus’. 74
Dat het ondanks de wil van de overheid om jongeren te betrekken en de wil van
jongeren om betrokken te zijn toch niet echt lukt met jongerenparticipatie wordt
gezocht in stereotypering van jongeren:
53

‘De Raad constateert dat de afstand van de overheid tot jongeren te groot is. Deze afstand
leidt tot het bekende verschijnsel stereotypering. Overheidsfunctionarissen vormen zich een
beeld van jongeren zonder dat er van direct contact sprake is’. 75
Deze stereotypering heeft tot gevolg dat jongeren vaak niet of op een verkeerde
manier bij de overheid betrokken worden. Ten eerste gebruikt de overheid vaak een
strategie die suggereert dat jongeren slechts een lastige achterstandsgroep zijn. Dit uit
zich in een paternalistische benadering, een neiging tot bekering van jongeren. Het
beleid is dan gericht op het herstel van waarden en normen bij jongeren en het
terugdringen van zaken als jeugdcriminaliteit, overlast en intolerantie. Jongeren
worden zo betrokken om de overlast die zij zouden veroorzaken te bestrijden, niet
omdat zij burgers zijn die recht hebben op inspraak. Bij jongeren roept dit al snel het
gevoel op dat de overheid niet werkelijk in hen is geïnteresseerd. 76
Ten tweede hebben jongeren vaak het gevoel dat zij slechts voor de vorm betrokken
worden. Dit zorgt voor teleurstelling bij jongeren en een negatief beeld van hen over
de overheid. Er zijn allerlei verschillende vormen van participatie, van symbolisch tot
werkelijk effectief. De participatieladder van Roger Hart (zie kader hiernaast) geeft
hier inzicht in.
Op de laagste niveaus van deze ladder is de participatie slechts symbolisch: jongeren
mogen een ludieke opening verzorgen of een toneelstukje doen in de pauze. Een
voorbeeld hiervan werd gegeven door Nadia van der Linde van de Raad Jeugd en
Bevolking. Op de expertmeeting die het LBL organiseerde in april 2000 vertelde zij
dat haar organisatie werd ingezet als ‘excuusjongeren’
die goed genoeg waren voor een dans- of theaterstuk
bij de voorbereidingsbijeenkomst van de VNvrouwenconferentie
in Beijing in 1995.
Een vorm van participatie die halverwege de ladder
staat komt ook voor: volwassenen hebben iets bedacht
en jongeren mogen het concreet maken en uitvoeren.
Volgens de Projectgroep Nationale Jeugdraad is deze
situatie herkenbaar voor veel initiatieven die nu in
Nederland worden genomen. De Projectgroep vindt
deze vorm van inspraak onvoldoende en pleit voor het
creëren van de voorwaarden voor het hoogste niveau
van participatie: participatie op gelijke voet. 77
Bekwaamheid
Naast het beeld dat jongeren niet maatschappelijk betrokken zijn, speelt ook het beeld
dat zij niet bekwaam genoeg zijn om effectief te participeren een rol bij het vaak
onvoldoende niveau van inspraak van jongeren bij de overheid.
De ROB ziet dat veel politici en ambtenaren denken dat de wensen van jongeren
alleen worden ingegeven door eigenbelang en door de korte termijn worden bepaald.
Ideeën van jongeren worden dan afgedaan als een rage. Ook bestaat er een beeld dat
jongeren niet abstract kunnen denken. De ROB concludeert echter dat deze beelden
54

Participatieladder van Roger Hart
1. manipulatie
Jongeren worden inzet bij een actie ten behoeve van door volwassenen geformuleerde belangen
van de jeugd, zonder dat de implicaties duidelijk gemaakt worden voor de jongeren zelf.
2. decoratie
Jongeren worden ingeschakeld om acties van volwassenen op te luisteren, bijvoorbeeld door
zang, dans of andere ontroerende activiteiten.
3. afkopen
Jongeren krijgen ogenschijnlijk een stem, maar deze dient eerder het beeld van
jeugdvriendelijkheid dat volwassenen van zichzelf willen creëren dan het belang van de jongeren.
4. in opdracht en geïnformeerd
Volwassenen nemen het initiatief om jongeren in te schakelen en stellen hen op de hoogte van
het hoe en waarom. Pas als ze de intenties van het project en de zin van hun betrokkenheid
hebben begrepen besluiten jongeren al dan niet te participeren.
5. geconsulteerd en geïnformeerd
Jongeren worden uitgebreid geraadpleegd over een project dat door volwassenen ontworpen en
geleid wordt zonder dat ze bij de analyse en eventuele beleidsbeslissingen worden betrokken.
6. initiatief bij volwassenen, jongeren beslissen mee
Bij projecten worden door de initiatiefnemers verschillende belangen- en leeftijdsgroepen
betrokken.
7. initiatief en leiding bij jongeren
Jongeren bedenken, organiseren en leiden zelf een project zonder tussenkomst van volwassenen.
8. initiatief bij jongeren, jongeren en volwassenen beslissen samen
Het hoogste stadium van participatie is het meebeslissen, vanwege de gedeelde invloed van
volwassenen en jongeren.
bron: M. du Bois-Reymond, Jongeren en hun keuzes, Bussum: Coutinho, 1998
veelal onterecht zijn. Onderzoek toont aan dat jongeren over het algemeen stabiele
(politieke) houdingen en meningen hebben. Van korte termijn denken en rages is dus
geen sprake. Ook blijkt dat wanneer de zaken juist worden aangepakt, jongeren
abstracte onderwerpen prima kunnen bespreken. 78
55

De negatieve beelden over jongeren komen met name voort uit het feit dat weinig
politici en ambtenaren goede ervaringen hebben opgedaan met inspraak van jongeren.
Stereotypen bestaan bij de gratie van onbekendheid met bepaalde groepen mensen.
Om effectieve inspraak van jongeren te bereiken en daarmee de negatieve beelden
over hen te ontzenuwen zijn een goede informatievoorziening en de
juisterandvoorwaarden voor participatie van groot belang.
4.2.2. Inspraak bij gemeenten
Naast inspraak bij de rijksoverheid is inspraak van jongeren op gemeentelijk niveau
ook heel belangrijk. Op gemeentelijk niveau gaat het om de dagelijkse leefomgeving
van jongeren, maar zij worden helaas vaak niet betrokken bij de gang van zaken. Dit
probleem wordt steeds meer erkend en veel gemeenten zijn begonnen met het maken
en uitvoeren van plannen om jongerenparticipatie in de gemeente vorm te geven.
Toch zijn er nog verschillende struikelblokken voor inspraak van jongeren bij
gemeenten die te maken hebben met beeldvorming over jongeren. Zoals ook op
rijksoverheidsniveau het geval is, bestaat soms het idee dat jongeren een (uniforme)
problematische achterstandsgroep vormen. Zo krijgt participatie al snel het karakter
van preventie. Een ander voorbeeld is dat in sommige gevallen wordt aangenomen dat
jongeren slechts inspraak willen hebben bij specifieke ‘jongerenonderwerpen’, zoals de
locatie van een ‘hangplek’ (jongerenontmoetingsplaats) of een skatebaan. Ook dit kan
volwaardige participatie van jongeren als inwoners van een gemeente in de weg staan.
Probleemjongeren
Jeugdparticipatiebeleid van gemeenten is vaak gericht op het verminderen van overlast
van een kleine groep jongeren. Het valt niet te ontkennen dat er jongeren zijn die
zonder diploma hun school verlaten, werkloos zijn of zich aan criminaliteit of
vandalisme bezondigen. Gemeenten zien deze jongeren als probleemgroepen waar iets
mee gedaan moet worden. Ze worden bij het bedenken van oplossingen voor de
problemen betrokken. Daar is niets mis mee. Het is erg goed dat jongeren in
achterstandposities betrokken worden bij beleid dat op hen gericht is. Het probleem is
dat het vaak hierbij blijft. Er is zo geen aandacht voor de veel grotere groep jongeren
waar het wel goed mee gaat en het beleid heeft zo meer het karakter van jongerenzorg
dan van jongerenparticipatie. Een voorbeeld hiervan is het Marokkaanse
jongerencentrum dat twee jaar geleden in Oosterhout werd opgezet. In een
persbericht daarover werd gezegd:
‘De afgelopen jaren is van meerdere kanten aangedrongen op de komst van een
Marokkaans jongerencentrum. Die wens kwam onder andere naar voren in gesprekken die
de gemeente en de politie hebben gevoerd naar aanleiding van ongeregeldheden in het
Oosterhoutse stadscentrum in de eerste helft van 1997.’ 79
De vraag is of de Marokkaanse jongeren in Oosterhout ook een eigen
jongerencentrum gekregen hadden als er geen ongeregeldheden waren geweest.
Gemeenten lijken veel gemotiveerder om jongeren inspraak te geven en geld te
investeren in voorzieningen voor jongeren als het een preventief doel dient.
56

Een ander negatief gevolg van de eenzijdige aandacht voor jongeren in een
achterstandspositie is dat gemeenteambtenaren en lokale politici hun stereotiepe
beelden van jongeren keer op keer bevestigd kunnen zien. Ze komen minder in
contact met jongeren waar het goed mee gaat, zodat negatieve beelden niet
genuanceerd worden.
‘Jongerenonderwerpen’
Het idee dat jongeren slechts geïnteresseerd zijn in jongerenonderwerpen en hun
eigenbelang kan ervoor zorgen dat ze niet betrokken worden bij andere beslissingen.
Veel jongeren hebben echter een bredere interesse. Zij zouden zich als actief burger
bezig kunnen houden met allerhande onderwerpen die aan de orde komen in hun
gemeente. Het milieu, ruimtelijke ordening en discriminatie zijn een aantal van de
onderwerpen waar jongeren zeer geïnteresseerd in blijken te zijn. Het probleem zou
kunnen liggen in het feit dat de politiek een slecht imago heeft bij jongeren. Daardoor
zijn veel jongeren moeilijk te porren voor politieke activiteit in het abstracte. Als ze op
een specifiek onderwerp aangesproken worden ligt de zaak echter heel anders. Zoals
Saskia Pekelharing, oud-voorzitter van de Jonge Socialisten, zegt in een interview over
politieke jongerenparticipatie:
‘Als je jongeren vraagt naar milieu en onderwijs hebben ze allemaal een mening. Als je
vraagt naar politiek vinden ze dat niet interessant. Maar milieu en onderwijs gaan juist
over politiek.’ 80
Een benadering waarbij jongeren effectief betrokken worden bij beleidsontwikkeling
over allerhande onderwerpen in de gemeentepolitiek door ze aan te spreken op de
inhoud, kan zowel negatieve beelden die jongeren van politiek hebben als negatieve
beelden die politici en ambtenaren van jongeren hebben bijstellen.
57

4.2.3.Inspraak: valkuilen
Jongeren worden weinig betrokken bij democratische inspraakprocessen. En zelfs als
jongeren wel betrokken worden, hetzij op eigen initiatief, hetzij op initiatief van de
betrokken instantie, gaat er vaak nog het een en ander mis in de manier waarop zij
kunnen participeren. Deze valkuilen staan niet alleen effectieve participatie van
jongeren in de weg, maar zorgen ook voor de (re)productie van negatieve
beeldvorming over jongeren. Een aantal zaken die vaak mis gaan in het
jeugdparticipatiebeleid zijn:
• gebrek aan informatie
Jongeren hebben vaak te weinig informatie over het onderwerp en de instantie waarbij
zij geacht worden mee te praten. Zij hebben meestal minder kanalen en een minder
goed netwerk om zelf informatie te vergaren dan volwassenen, alleen al omdat ze
simpelweg minder jaren geleefd hebben. De benodigde informatie is meestal in
handen van de instantie zelf, die soms helaas te weinig moeite doet om
achtergrondinformatie en uitleg te verstrekken. Zonder voldoende informatie is
effectieve inspraak echter praktisch onmogelijk. Bijkomend nadeel is dat de interesse
van jongeren logischerwijs klein is als zij weinig informatie krijgen. Daardoor kunnen
instanties zich bevestigd zien in hun beeld dat jongeren apathisch zijn, en niet
geïnteresseerd zijn in maatschappelijke onderwerpen;
• preventie in plaats van participatie: de ‘probleemjongere’
Het accent komt vaak te liggen op jongeren met problemen, waardoor de preventie
van die problemen in plaats van actief burgerschap van jongeren het doel wordt.81
Bijvoorbeeld bij de inrichting van woonwijken. De aandacht gaat dan vaak uit naar
jongeren waarvan de buurt vindt dat zij overlast veroorzaken, om ervoor te zorgen dat
die overlast tot een minimum beperkt wordt. Andere jongeren uit de wijk worden niet
geconsulteerd over wat zij belangrijke buurtvoorzieningen vinden. Niet alleen
verhindert dit de democratische inspraak van jongeren, maar het zorgt er ook voor dat
jongeren met problemen overbelicht worden en daardoor de standaard worden
waaraan mensen hun beeldvorming over jongeren ontlenen;
• inspraak zonder invloed: de ‘excuusjongere’
Jongeren worden weliswaar uitgenodigd om te participeren, maar slechts in categorale
inspraakorganen die geen beslissingsbevoegdheid hebben (zoals jeugdpanels of
jeugdadviesraden) en al helemaal niet in de besluitvormende organen zelf. Soms
worden zij zelfs gebruikt om de indruk van jeugdvriendelijkheid te wekken zonder dat
er überhaupt van inhoudelijke betrokkenheid sprake is. Daardoor bestaat er geen basis
van gelijkwaardigheid. Vaak worden jongeren zo wel gehoord, maar wordt hun
mening als ondergeschikt beschouwd en niet meegenomen in het besluit. Als dit
meerdere keren gebeurt zal de animo van jongeren om tijd te besteden aan inspraak
snel afnemen. Waarmee dan weer het beeld bevestigd wordt dat jongeren niet
geëngageerd zijn;
58

• inspraak zonder randvoorwaarden
Jongeren wordt gevraagd te participeren zonder dat de faciliteiten om dit mogelijk te
maken geboden worden. Het gaat dan soms om hele praktische zaken zoals
kantoorfaciliteiten, maar ook om betaling. Veel jongeren hebben geen tijd om te
participeren omdat de studiedruk steeds verder opgevoerd wordt terwijl hun uitkering
omlaag gaat. Jongeren nemen daarom vaak een bijbaan die weinig tijd overlaat voor
vrijwilligers- of medezeggenschapswerk. Onder de randvoorwaarden valt ook de kans
om fouten te maken. Jongeren moeten de kans krijgen om zich te ontwikkelen en iets
te leren. Daarbij bestaat een kans dat het één en ander mis gaat. De gevolgen daarvan
kunnen tijd of geld kosten;
• inspraak louter op ‘jongerenonderwerpen’
Als jongeren al gevraagd wordt om te participeren dan is dat meestal bij ‘typische
jongerenonderwerpen’. Ze mogen dan over de locatie van de hangplek of de skatebaan
meepraten. Sommige jongeren zijn daar inderdaad in geïnteresseerd, maar veel
jongeren willen (daarnaast) graag over maatschappelijke problemen in het algemeen
nadenken. Door jongeren alleen naar hun mening over ‘jongerenonderwerpen’ te
vragen wordt al gauw het beeld bevestigd dat jongeren egoïstisch zijn en alleen
geïnteresseerd in zichzelf en hun leeftijdsgenoten;
• gebrek aan aansluiting bij de belevingswereld van jongeren
De cultuur van het orgaan waarin geparticipeerd wordt staat vaak te ver af van de
belevingswereld van jongeren. Zo worden jongeren soms opgezadeld met dikke
pakken onleesbare stukken vol ambtelijk taalgebruik. Ook worden soms analogieën en
voorbeelden gebruikt die erg ver afstaan van de leefwereld van jongeren. Gevolg is dat
het beeld ontstaat dat jongeren het niet kunnen begrijpen, dat zij te jong zijn om te
participeren op het betreffende niveau;
• inspraak door steeds hetzelfde groepje jongeren: de ‘beroepsjongere’
Jongeren die hebben bewezen dat ze een zinnige inbreng hebben worden soms eerder
gezien als een positieve uitzondering op de regel dan als een voorbeeld van hun
leeftijdsgroep. Een organisatie heeft dan zo’n negatief beeld van jongeren dat het
onmogelijk is te geloven dat er veel jongeren zijn die een nuttige inbreng hebben.
Vaak worden deze ‘bewezen’ jongeren steeds weer uitgenodigd om te participeren
terwijl er geen moeite wordt gedaan om andere jongeren ook aan te spreken. Op deze
manier is er geen sprake van democratische inspraak omdat er niet voor wordt
gezorgd dat de jongeren een afspiegeling van de samenleving zijn.
59

4.2.4. Inspraak: aanbevelingen
Om de valkuilen te ontlopen, de negatieve gevolgen van beeldvorming over jongeren
op het gebied van inspraak te verminderen en jongerenparticipatie aan te moedigen
heeft het LBL de volgende aanbevelingen:
• beschouw jongeren als volwaardige burgers
Beschouw jongeren niet alleen als een categorale belangengroep. Zij zijn gewoon
Nederlandse burgers met de rechten die daar bij horen. Democratisch inspraakrecht is
daar één van;
• zorg voor volwaardige voorzieningen
Door vacatiegeld te betalen voor advieswerkzaamheden (hetgeen overigens heel
normaal is bij ‘volwassen’ adviesraden) wordt tijdsinvestering een reële mogelijkheid.
Bovendien blijkt uit investering van tijd en geld een serieuze intentie wat betreft
inspraak van jongeren. De gemeente Den Helder betaalt de leden van de lokale
Jongeren Adviesraad voor hun aanwezigheid bij vergaderingen.
Daarnaast is het belangrijk dat de participatie van jongeren goed wordt gefaciliteerd:
een geschikte vergaderruimte, administratieve ondersteuning, communicatiemiddelen
enzovoort;
• stel een democratische checklist op
Bij buurtinspraak of een consultatieronde is het belangrijk dat degenen die betrokken
worden een democratische afspiegeling van de buurt of de bevolking zijn. Helaas is dit
vaak niet het geval. Jongeren worden dan óf vergeten, óf niet gezien als
buurtbewoners met inspraakrechten. Om een democratische afspiegeling te
waarborgen kan een ‘democratische checklist’ opgesteld worden waarin de
afspiegelingsvoorwaarden voor inspraak vastgelegd zijn. Deze checklist zou overigens
niet alleen jongeren, maar ook ouderen, allochtonen en vrouwen moeten omvatten;
• zorg voor een goed netwerk
Een probleem dat kan spelen bij het betrekken van jongeren is dat het moeilijk is om
sleutelfiguren te vinden die de mening van ‘de jeugd’ in zijn algemeenheid kan
vertegenwoordigen. Om toch jongeren te vinden die kunnen participeren is een
structurele inspanning nodig. Zowel op landelijk als op lokaal niveau kunnen
‘netwerkers’ aangesteld worden die contact maken en onderhouden met jongeren en
jongerenorganisaties;
• mainstream jongeren in adviesorganen
In het beleid om de participatie van vrouwen te vergroten speelt mainstreaming
tegenwoordig een grote rol. Mainstreaming betekent de integratie van diversiteit in
beleid en uitvoering. Naast vrouwen en allochtonen zou ook voor jongeren een
mainstreamingbeleid gevoerd kunnen worden. Bij diversiteitsdoelstellingen van de
samenstelling van adviesorganen kunnen jongeren ook opgenomen worden. Dit zorgt
60

niet alleen voor een minder categorale positie voor jongeren, maar noopt ook tot
nadenken over de indirecte leeftijdsgrenzen die gesteld worden in de eisen die gelden
voor adviesraadsleden;
• zorg voor duidelijkheid
Jongeren haken snel af als de informatievoorziening onvoldoende is, de doelen van
inspraak te vaag zijn of de effectiviteit van medezeggenschap niet duidelijk is.
Jongeren hebben veel meer baat bij duidelijke en concrete vormen van inspraak,
waarbij het effect en de tijdsduur van de medezeggenschap van tevoren bekend zijn.
Een goede informatievoorziening is daarbij ook essentieel. Dat betekent dat de
geboden informatie bij de belevingswereld van jongeren moet aansluiten en volledig
moet zijn zonder te uitvoerig te worden.
61

4.3. Media
De media hebben veel invloed op beeldvorming. Beeldvorming in de samenleving
komt niet alleen via de media tot uiting, maar wordt ook door de media geproduceerd
en in stand gehouden. Eenzijdige beeldvorming over jongeren komt voort uit
onbekendheid met (bepaalde groepen) jongeren. Deze onbekendheid zorgt ervoor dat
beelden over jongeren als groep niet door eigen ervaringen met individuele jongeren
genuanceerd kunnen worden. De media vormen dan de enige bron van informatie
over jongeren. De beelden die er over jongeren ge(re)produceerd worden in de media
zijn dus erg belangrijk voor het ontstaan maar ook voor het bestrijden van stereotypen
over jongeren.
4.3.1. Onderzoek jongeren in de media
Het LBL heeft een klein kwalitatief onderzoek uitgevoerd naar het vóórkomen van
jongeren van 15 tot en met 25 jaar in dagbladen en op publieke televisiezenders. In de
periode van 5 tot 11 oktober 2000 zijn NRC Handelsblad, De Telegraaf, Trouw en
Het Parool doorgespit op berichten waarin jongeren vóórkomen. Op televisie werden
diverse Nederlandse programma’s op de publieke zenders bekeken op de manier
waarop jongeren geportretteerd worden.
62
Geanalyseerde programma’s per genre
• nieuws/actualiteiten: - het Journaal (NOS, 7 afleveringen)
- Netwerk (NCRV, AVRO, KRO, 5 afleveringen)
• comedyseries: - In de clinch (NCRV)
- Ben zo terug (VARA)
- Jansen en Jansen (VARA)
- Verkeerd verbonden (Tros)
• documentaires/reportages: - Finals (BNN)
- Man bijt hond (NCRV)
- FF wat anders (VARA, 2 afleveringen)
- Urbania, een stadstriptiek (NPS)
- Het huishouden van Don Quichote (NCRV)
- Waskracht! (VPRO)
• dramaseries: - De Russen (KRO)
- In de praktijk (EO)
• talkshows: - Barend & Witteman (VARA, 5 afleveringen)
- De Plantage (VPRO)

Stereotiepe beelden van jongeren op de
publieke zenders
• gewelddadige jongeren/relschoppers
• allochtone crimineel
• domme blondjes, kibbelende meiden
(seksestereotype)
• materialistische/egoïstische jongeren
• traditioneel rollenpatroon (seksestereotype)
• jongeren met gebrek aan normen
• aanhangers van een extreme jongerencultuur
• afhankelijk kind
• feestgangers
• jongeren als voorhoede van politieke verandering
• succesvolle snelle jongens in pak
Het onderzoek is met name indicatief. De
mening van de onderzoekers speelt een
grote rol in het beoordelen van
beeldvorming over jongeren, dus het
onderzoek heeft een hoge mate van
subjectiviteit. Ook is het uitgevoerd door
zes verschillende personen, waardoor de
programma’s en artikelen niet op dezelfde
wijze zijn beoordeeld. Toch kan uit het
onderzoek wel een bepaalde trend
gelezen worden wat betreft de frequentie
waarmee en manier waarop jongeren in
de media vóórkomen.
Publieke televisiezenders
Voor de televisieprogramma’s gold als
selectiecriterium dat er in redelijkheid
verwacht mocht worden dat er jongeren
in voorkwamen. Daar vielen ook
algemene programma’s onder die een afspiegeling van de samenleving verbeelden.
Ook moesten het programma’s zijn die in de tegenwoordige tijd of de nabije toekomst
speelden (en relevantie hebben voor het beeld over de huidige jongeren). In totaal zijn
er 33 programma’s uit vijf verschillende genres bekeken. De gekozen genres zijn
nieuws/actualiteiten, comedy, documentaires/reportages, dramaseries en talkshows (zie
kader hiernaast voor een lijst van de geanalyseerde programma’s).
Uit: LBL, Onderzoek jongeren in de media, 2000
• vóórkomen van jongeren
In tweederde van de 33 programma’s kwamen jongeren voor. Ze hadden echter vaker
een bijrol (in 14 programma’s) dan een hoofdrol (in 8 programma’s). Jongeren
kwamen in 14 programma’s zelf aan het woord, maar dat was in slechts 6 gevallen
(28%) evenredig aan de hoeveel volwassenen/ouderen.
Er bestaat een groot verschil tussen de genres wat betreft het aantal programma’s
waarin jongeren voorkwamen. In het journaal kwamen in maar 16% (9) van de items
jongeren voor, terwijl dit voor documentaires/reportages 63% was. Van de 9 items in
het journaal waarin jongeren wel een rol speelden kwam maar in één geval een
jongere aan het woord: een meisje dat in reactie op het kroningsfeest van Groothertog
Henri in Luxemburg de woorden “es war schön” uitsprak. In de andere items kwamen
alleen volwassen deskundigen aan het woord.
• stereotypering van jongeren
In 18 programma’s werden er naar de mening van de onderzoekers stereotypen
gebruikt (zie kader hierboven). Dit betrof in de meeste (4) gevallen gewelddadige
63

jongeren, met name in nieuwsuitingen over onlusten in Israël en Palestina maar ook in
een dramaserie.
• polarisatie van leeftijdsgroepen
In 8 programma’s was er sprake van een vorm van polarisatie van leeftijdsgroepen. Dit
uitte zich in het beeld van jonge Palestijnse relschoppers die tegenover volwassen
Israëlische politiemensen stonden, maar ook in het beeld van jonge Servische
studenten die betoogden tegen de oudere autoritaire macht. Op een meer verbale
manier speelde polarisatie van jong en oud een rol in een documentaire over
scholieren in het examenjaar van de HAVO. De leraren werden afgeschilderd als de
boosdoeners die de scholieren onrecht aandeden, terwijl de jongeren niet serieus
werden genomen door de decaan.
In een interview met een aantal topsporters zei één van hen over het hebben van
spierpijn: “soms voel je je net een oude man”. Dit is ook een vorm van polarisatie: het
beeld van gezonde jonge atleten wordt afgezet tegen het beeld van gebrekkige
ouderen.
• bejegening van jongeren
De bejegening van jongeren werd bij 5 programma’s betuttelend genoemd. In vier
gevallen werden jongeren respectvol behandeld. Andere woorden die gebruikt werden
om de bejegening van jongeren omschrijven zijn amicaal, onrespectvol, neerbuigend,
achteloos, sensationalistisch en geïnteresseerd.
In een aantal programma’s viel het op dat jongeren getutoyeerd werden en bij hun
voornaam werden genoemd, terwijl volwassenen/ouderen met ‘u’ en
‘mevrouw/meneer’ aangesproken werden. Dit was met name het geval bij reportages
en talkshows. De leeftijdsgrens voor tutoyeren loopt wel uiteen. Dit zou kunnen
betekenen dat de positie die iemand heeft (onbewust) een rol speelt in de bejegening
(een moeder wordt met ‘u’ aangesproken, een stemkunstenaar van dezelfde leeftijd
met ‘je’).
Een vraag die werd opgeworpen door een interview met twee jonge
(ex)depressiepatiënten was of zij anders waren benaderd als ze ouder waren. Er werd
bijvoorbeeld aan hen gevraagd: “Praat je nog steeds met die psycholoog?” Aan een wat
ouder persoon was deze vraag wellicht anders geformuleerd: “Bent u nog onder
behandeling?” Ook werkte het bevreemdend dat de moeder van één van de jongeren
deelnam aan het interview. Dit wekte de indruk dat de jongere niet in staat zou zijn
haar eigen verhaal te vertellen.
Dagbladen
Bij de analyse van landelijke dagbladen zijn alle berichten geteld en vervolgens het
aantal berichten waarin jongeren voorkwamen. Deze berichten zijn daarna
geanalyseerd.
64

• vóórkomen van jongeren
Gemiddeld komen jongeren in 3% van de artikelen in de gekozen Nederlandse
dagbladen voor. Er bestaat wel een verschil tussen de dagbladen onderling. Het Parool
en De Telegraaf scoorden 4%, terwijl NRC Handelsblad op 2% uitkomt en Trouw op
1%.
In de artikelen waarin jongeren een rol spelen hebben ze in alle dagbladen veel vaker
een hoofdrol dan een bijrol. In Het Parool en Trouw kwamen significant meer
mannen (resp.73% en 88%) dan vrouwen (resp. 27% en 12%) voor. Bij NRC
Handelsblad en De Telegraaf was die verhouding nagenoeg gelijk. Allochtonen komen
het meest aan bod in Het Parool en het minst in NRC Handelsblad.
Wat opvalt is dat De Telegraaf 23 keer de leeftijd van een jongere in een artikel
specifiek vermeldt, terwijl de andere kranten dit tussen de 6 en 8 keer doen. In veel
gevallen was het echter overbodig voor de strekking van het verhaal om een leeftijd te
vermelden.
• stereotypering van jongeren
De manier waarop jongeren afgeschilderd worden is ook verschillend in de dagbladen.
Wat betreft de onderwerpen van de artikelen valt op dat deze in Het Parool en De
Telegraaf eerder een negatief dan een positief onderwerp hebben (verhouding 3:2),
terwijl dit in Trouw en het NRC andersom is. Dit zegt echter nog weinig over de
rollen die jongeren spelen in de artikelen. De rol die jongeren het vaakst hebben is die
van gewelddadige criminelen of lastpakken (17 keer). Andere vaker voorkomende
rollen zijn (top)sporter, aanstormend talent, student en slachtoffer. Deze rollen hoeven
op zich niet stereotiep te zijn. Het ligt er aan of de rol genuanceerd en in een bredere
Stereotiepe beelden van jongeren in dagbladen
• criminele/gewelddadige jongere
• (top)sportende jongere
• geile Surinamer
• bisexuele jonge mannen die onveilig vrijen
• jongeren die onverantwoordelijk zijn met geld
• jongeren die beschermd moeten worden tegen zichzelf
• activistische studenten
• egoïstische jongeren
• jong talent (al veel bereikt op jonge leeftijd)
• puistige pubers
• gillende meiden (seksestereotype)
• ‘t vrouwtje/’t verkoopstertje (seksestereotype)
• dom blondje (seksestereotype)
Uit: LBL, Onderzoek jongeren in de media, 2000
65
context, of juist eenzijdig en
sensationalistisch gebracht wordt.
Er zijn bijvoorbeeld 7 berichten
waarin criminele jongeren
vóórkomen die niet stereotiep
geacht werden.
De onderzoekers hebben een
aantal stereotiepe beschrijvingen
van jongeren gevonden in de
diverse kranten (zie kader). Net als
op de publieke televisiezenders
komen ook hier criminele,
gewelddadige en overlast
veroorzakende jongeren op de
eerste plaats. Waar het echter op
de televisie met name ging om
beelden van de onlusten in
Palestina en Israël, ging het in de
kranten vooral om individuele

moord-, diefstal- en geweldszaken in Nederland. Jongeren werden in de context van
het conflict in Palestina en Israël amper genoemd in de dagbladen.
Wat opvalt is dat jongeren niet aan het woord komen in de artikelen waarin
stereotypen over jongeren vóórkomen. In de artikelen waarin jongeren zelf geciteerd
worden is de stereotypering vaak een stuk minder. Een goede genuanceerde
beeldvorming is te vinden in twee portretten van jongeren (een componist in Trouw
en een schrijver in Het Parool) waarin de jongere de kans krijgt zelf te spreken. Er
zijn overigens ook twee berichten gevonden die beogen negatieve beeldvorming over
jongeren onderuit te halen. De Telegraaf schrijft ‘Jongeren zouden ongezond leven en
steeds luier worden. Niets is minder waar, zo bleek gisteren uit een mega-enquête...’. Helaas
luidt de kop ‘Jeugd op de gezonde toer’ 82 , waarmee gesuggereerd wordt dat gezond leven
een tijdelijke bevlieging is.
Ongeveer hetzelfde gebeurt bij Het Parool waarin het idee dat de hedendaagse jeugd
niet deugt en slecht wordt opgevoed, onderuit wordt gehaald. Het artikel is heel goed
vanuit beeldvormingsoogpunt: jongeren worden noch opgehemeld, noch afgekraakt.
De kop luidt echter ‘Onschuldige kinderen bestaan niet’, hetgeen een verkeerd beeld kan
geven.
• polarisatie van leeftijdsgroepen
Leeftijdscategorieën werden ook in de dagbladen op verschillende manieren
gepolariseerd. Het beeld van de verantwoordelijke volwassene/oudere tegenover de
onverantwoordelijke jongere komt meerdere keren naar voren. In Het Parool worden
Marokkaanse buurtvaders in Amsterdam tegenover criminele Marokkaanse jongeren
geplaatst en veilig vrijende oudere biseksuele mannen tegenover roekeloze jonge
biseksuele mannen.
Ook worden op een aantal plaatsen generaties
vergeleken. In Trouw worden jongerenorganisaties
die actief zijn in medezeggenschap in het
Middelbaar Beroepsonderwijs vergeleken met de
jongeren die iets meer dan dertig jaar geleden het
Maagdenhuis bezetten: “De eerste generatie
studentenactivisten nadert onderhand de leeftijd om uit
te kijken naar een plaats in het bejaardentehuis...Maar
in het MBO is het heel lang stil gebleven”. 83
66
In Het Parool wordt er door de schrijver van een
ingezonden brief over lijfstraffen van scholieren

terugverlangd naar vroeger toen dit nog toegestaan was. Hiermee wordt gesuggereerd
dat jongeren vroeger braver en beter waren.
Ten slotte stond er een artikel in Trouw waarin leeftijdscategorieën gesegregeerd
werden. Het betoog was dat regionale radiostations gaan profiteren van de groei van
het aantal ouderen in Nederland. Jongerenstations zullen daarentegen luisteraars gaan
verliezen. In dit artikel wordt het intragenerationele denken naar voren gebracht
waarbij iedere leeftijdscategorie haar eigen cultuur heeft en het niet mogelijk is om
leeftijden te mengen.
• bejegening
De manier waarop jongeren in krantenartikelen worden bejegend verschilt per artikel
en is zeer uiteenlopend. Woorden die gebruikt zijn om de bejegening te omschrijven
zijn onder andere respectvol, bewonderend, neutraal, zorgzaam, verbaasd,
sensatiegericht, neerbuigend en medelijdend. Het kan van het onderwerp afhangen;
het verschilt in ieder geval per krant. In De Telegraaf worden jongeren bijvoorbeeld
vaker op een sensatietoon benaderd, terwijl ze in NRC Handelsblad vaker neutraal
behandeld worden.
Conclusie
In dagbladen komen jongeren minder voor dan te verwachten is op grond van het
percentage dat zij uitmaken van de Nederlandse bevolking (12%). Op de publieke
televisie klopt de verhouding beter. Beide media maken regelmatig gebruik van
stereotypen over jongeren. De meest populaire stereotypen zijn ‘criminele jeugd’ en
‘aanstormend jong talent’. Dit is weinig genuanceerd: jongeren zijn in de media vaak
óf geweldig óf gewelddadig.
In de volgende paragrafen worden de voorbeelden van een vrij-veilig campagne en van
verkeersveiligheid uitgelicht om te illustreren hoe stereotypering in de media
negatieve gevolgen kan hebben voor jongeren. Bij het voorbeeld van de veilig vrijen
campagne speelt met name de sensatiebelustheid van de media een rol. Het voorbeeld
verkeersveiligheid laat zien hoe jongeren en ouderen elkaar stereotyperen.
4.3.2. vrij-veilig campagne
Voor media en voorlichting gelden gedeeltelijk dezelfde valkuilen wat betreft de
productie van negatieve beeldvorming over jongeren, maar er zijn ook duidelijke
verschillen aan te wijzen. De pers informeert niet alleen, maar is ook gericht op
doelgroepenbinding en een hoge oplage of goede kijk- en luistercijfers. Voorlichting
daarentegen is minder gebonden aan het winstmotief maar is vaak zó hard bezig met
het overbrengen van de eigen boodschap dat men ‘bijwerkingen’ zoals stigmatisering
en stereotypering uit het oog verliest.
In een analyse van een vrij-veilig campagne vanuit het oogpunt van beeldvorming over
jongeren komt duidelijk tot uiting dat voorlichting en media een haat-liefde
67

verhouding hebben. De aandacht van de media versterkt de (massa)voorlichtingscampagnes
omdat de boodschap daardoor vaker en breder aan het publiek wordt
getoond. Anderzijds kunnen de media door ongenuanceerde of negatieve
berichtgeving de boodschap ondermijnen.
Vrij-veilig campagne: achtergrond
Sinds 1987 zijn er 12 publiekscampagnes over veilig vrijen geweest. De eerste jaren
richtten de campagnes zich op de gehele bevolking, want kennis over het bestaan van
AIDS werd voor iedereen van belang geacht. Latere campagnes hadden als doelgroep
zowel jongvolwassenen die door hun gedrag risico lopen op infectie (wisselende
contacten, vreemdgaan, prostitueebezoek), als jongeren die aan het begin staan van
hun seksuele carrière. Er was in het begin nog terughoudendheid wat betreft
specifieke/expliciete aandacht voor homoseksuelen vanwege angst voor stigmatisering
en discriminatie. 84
In 1988 werd ervoor gepleit de campagne primair op jongeren te richten. Men
verwachtte weerstand vanuit de politiek vanuit het idee dat promotie van het condoom
jongeren zou aanzetten tot vervroeging van hun eerste seksuele ervaringen en tot
promiscue gedrag. Bovendien zou het teveel op geslachtsgemeenschap zijn gericht.
Uiteindelijk kwam er wel een vrij veilig op vakantie campagne, maar zonder directe
zichtbaarheid van condooms.
De campagnes na 1993 zijn in principe gericht op iedereen die onveilig vrijt: mensen
van verschillende seksuele geaardheid, herkomst, opleidingsniveau en van
verschillende leeftijden. De boodschap wordt wel met name gericht op de
leeftijdsgroep 15-35 jaar. Daarnaast zijn er de projecten ‘ik vrij veilig, óók op vakantie’
uit 1998 en 1999. De doelgroep voor deze projecten waren jongeren van 15 tot en
met 24 jaar. Het project uit 1998 is een goed voorbeeld van wisselwerking tussen de
pers en voorlichting en hoe dat jongeren negatief kan stereotyperen.
Vrij-veilig campagne: een voorbeeld
Uit een onderzoek van de vakgroep Sociale Psychologie van de Universiteit van
Amsterdam 85 in 1997 bleek dat het merendeel van de jongeren vóór de vakantie geen
rekening houdt met een eventuele vrijpartij en dus geen condooms meeneemt naar
hun vakantiebestemming. Wel bleken de vakantiegangers aanzienlijk sneller seksueel
contact te hebben dan in de thuissituatie. Volgens de cijfers vrijen bijna 80.000
jongeren per jaar onveilig op vakantie. Dit was aanleiding voor de Stichting soabestrijding
om ook in 1998 een project te richten op jongeren van 15 tot en met 24
jaar die op vakantie gaan. Bij aanvang van de campagne werd een persmap verstuurd
naar de landelijke en regionale (jongeren)media, met onder andere de resultaten van
het onderzoek en een persbericht. Dit persbericht was heel positief opgesteld. De
suggestie dat álle jongeren onveilig vrijen op vakantie werd met opzet vermeden en de
aandacht ging vooral uit naar het meenemen van condooms uit voorzorg. Vervolgens
68

ging de pers ermee aan de haal. Deze krantenkoppen zijn een voorbeeld van wat er
zoal viel te lezen in de Nederlandse pers:
4 mei 1998 De Telegraaf ‘Jeugd vrijt onveilig op vakantie’
4 mei 1998 Utrechts Nieuwsblad ‘Jongeren vrijen onveilig op vakantie’
4 mei 1998 Brabants Nieuwsblad ‘Vakantieseks van jongeren vaak onveilig’
In deze krantenkoppen wordt in niet mis te verstane termen gesuggereerd dat alle
Nederlandse jongeren onveilig vrijen in hun vakantie. Dat 80.000 van hen dat doen is
aanleiding om aandacht te besteden aan voorlichting, maar niet voor dit soort
alarmisme. Uit de cijfers van het voorgenoemde onderzoek blijkt namelijk dat in totaal
maar 4% van de Nederlandse jongeren die op vakantie gaan onveilig vrijt. Er zijn dus
bijna 1.870.000 jongeren die niet vrijen of veilig vrijen op vakantie!
Uit dit voorbeeld blijkt dat er mede door de media een aantal mythen rond jongeren
en seksualiteit bestaan. Deze mythen corresponderen veelal niet met de feiten, maar
kunnen wel degelijk negatieve gevolgen voor jongeren hebben. In een gesprek met Jos
Poelman, medewerker van de Stichting soa-bestrijding, wordt duidelijk hoe
contraproductief deze negatieve beeldvorming in de media kan uitpakken voor de
boodschap die de bovengenoemde campagne wil uitdragen:
‘Mensen worden sterk beïnvloed door gedragsnormen. De campagne is erop gericht een
positieve norm onder jongeren te creëren of te versterken ten aanzien van veilig vrijen.
Dat de pers er zo mee aan de haal gaat en suggereert dat er een negatieve norm bestaat,
daar worden jongeren door beïnvloed. Als de norm lijkt te zijn dat jongeren negatief
tegenover veilig vrijen staan, dan kost het de jongeren die van die vermeende norm
afwijken veel meer moeite om zich daar tegen af te zetten.
Dit terwijl die norm eigenlijk heel positief is. De meeste jongeren praten niet over
condoomgebruik, maar doen het wel. Ze vinden eigenlijk allemaal dat je veilig moet vrijen
en condooms moet gebruiken, ook al lukt dat niet altijd. Wij proberen in de voorlichting
meningsuitwisseling te stimuleren zodat jongeren van elkaar horen dat ze eigenlijk
allemaal vinden dat je veilig moet vrijen en dat er maar heel weinig zijn die zeggen:
‘Onzin, belachelijk, ik loop dat risico wel’.
Eigenlijk doe je de jongeren onrecht aan en neem je ze niet serieus als je een negatieve
norm creëert.’
Het beeld dat alle jongeren onveilig vrijen kan dus hele vervelende gevolgen hebben.
Het legt van buitenaf een groepsnorm op die positief gedrag tot uitzondering
bombardeert.
Naast de mythe dat alle jongeren onveilig vrijen bestaat er bij sommige ouders en
scholen het beeld dat jongeren eerder aan seks zullen beginnen als ze er al vroeg over
geïnformeerd worden.
69

Jos Poelman:
‘Men is vaak bang dat kinderen sneller aan seks beginnen als ze informatie hebben over
seks. Dat klopt dus helemaal niet. Uit de evaluatie van het lespakket ‘lang leve de liefde’
blijkt juist dat als je mensen op jonge leeftijd al goede seksuele voorlichting, onder andere
over veilig vrijen geeft, ze niet alleen vaker veilig vrijen in de toekomst, hetgeen het doel
van het lespakket is, maar dat ze daarnaast zelfs geneigd zijn seksualiteit uit te stellen.
Jongeren gaan als ze de informatie hebben daar dus heel verantwoordelijk mee om. Je
doet jongeren tekort als je informatieverstrekking niet serieus neemt.’
Conclusie
In dit voorbeeld komt duidelijk naar voren dat de negatieve beeldvorming rond
jongeren en seksualiteit ook negatieve gevolgen voor de jongeren kan hebben. De
manier waarop jongeren geportretteerd worden in de media als onverantwoordelijk en
door hormonen geleid op seksueel gebied kan zowel hun zelfbeeld aantasten als hun
keuzevrijheid beperken. Ook kan dat ervoor zorgen dat jongeren moeilijker vrijuit
spreken over seksualiteit. Jongeren blijken juist heel bekwaam te zijn in het maken van
de juiste keuzes als zij openlijk en goed geïnformeerd worden.
4.3.3. Verkeersveiligheid
Eens in de zoveel tijd wordt er in de media weer een discussie gevoerd over wie de
grootste brokkenmakers in het verkeer zouden zijn: ouderen of jongeren. Beiden
wijzen naar elkaar. Er bestaat dan ook nogal wat negatieve beeldvorming over beide
leeftijdsgroepen wat betreft verkeersdeelname.
Voor ouderen is er bijvoorbeeld een verplichte medische keuring voor 70-plussers die
hun rijbewijs willen verlengen. Dit naar aanleiding van het idee dat de ouderdom met
gebreken komt, hetgeen door de cijfers over het stijgende aantal verkeersdoden boven
70 bevestigd lijkt te worden. Het LBL heeft deze kwestie nader onderzocht en kwam
tot de conclusie dat er vooralsnog geen gegevens bekend zijn die een medische
keuring uitsluitend voor 70-plussers rechtvaardigen. Ouderen zijn weliswaar kwetsbaar
in het verkeer, maar jongere leeftijdscategorieën (18-35 jaar) hebben een grotere kans
slachtoffer te worden in het verkeer. 86
Jongeren worden op vergelijkbare wijze gediscrimineerd in het verkeer. Zij moeten
bijvoorbeeld vaak een veel hogere premie betalen voor hun autoverzekering, ongeacht
hun rijgedrag. De redenen voor dit onderscheid naar leeftijd zijn echter niet zuiver
objectief. De beeldvorming rond jongeren en verkeersdeelname kleuren de manier
waarop er in de media met de feiten wordt omgegaan.
Er is veel onderzoek op het gebied van verkeersgedrag en verkeersveiligheid. In
Nederland wordt dit onderzoek vooral gedaan door de Stichting Wetenschappelijk
Onderzoek Verkeersveiligheid. De cijfers die uit dit onderzoek voortkomen worden
door de overheid, maar ook door aanbieders van autoverzekeringen gebruikt. Dit
betreft onder andere cijfers over de samenhang tussen ongevalsrisico, ongevals-
70

etrokkenheid en leeftijd. Deze cijfers bevestigen op het eerste gezicht het beeld van
ouderen en jongeren als brokkenmakers op de weg. Jongeren tot 24 jaar en ouderen
vanaf 70 jaar hebben in de statistieken het grootste ongevalsrisico. Bij differentiëring
van de cijfers komt echter een genuanceerder beeld naar voren over ouderen en
jongeren in het verkeer.
Verkeersveiligheid: achtergrond
Over zowel jonge als oudere bestuurders bestaat een negatief beeld. Ouderen worden
afgeschilderd als slome en onzekere chauffeurs die de weg niet goed zien. Jongeren
krijgen het etiket van onverantwoordelijke, agressieve snelheidsmaniakken opgeplakt.
Het is jammer dat jongere en oudere weggebruikers vooral op elkaar mopperen en
daarmee de negatieve beeldvorming over en weer in stand houden, in plaats van
samen de stereotypering zelf aan te vallen. Recentelijk laaide de discussie weer op naar
aanleiding van de verplichte medische keuring voor 70-plussers. In een paar
ingezonden brieven naar de krant stonden de volgende fragmenten te lezen:
‘Eerst wrijf je je ogen uit, dan lees je nog een keer. Het staat er echt, ouderen die zich niet
kunnen aanpassen aan het drukke agressieve verkeer moeten van de weg af. Dus nu wordt
de agressie tot norm verheven. Agressie van lieden die gezien hun leeftijd net van de borst
af zijn; die zich als nietsontziende maniakken door het verkeer bewegen. En dat moet nu
de norm worden waar de ‘oudere’ automobilist zich bij aan moet passen? Ik heb een veel
beter idee. Verhoog de leeftijd waarop een rijbewijs gehaald kan worden naar 25 jaar. Dan
zijn die lieden misschien een beetje uitgeraasd...’ 87
‘Voor experts die ouderen van de weg willen hebben, is die categorie automobilisten een
gemakkelijke prooi. Ze vormen een grote groep die het minst zal protesteren. Met evenveel
recht hadden die experts kunnen stellen dat agressievelingen en snelheidsmaniakken van de
weg moeten worden verwijderd. Door het agressieve gedrag van veel jonge automobilisten
worden de ouderen gewoon van de weg gedrukt. De brutalen hebben de halve wereld...’ 88
Maar het zijn niet alleen de ouderen die zich aangevallen voelen die een stereotiepe
blik op jongeren richten. Op dezelfde dag als bovenstaande fragmenten werd een rijinstructeur
geciteerd in de krant:
‘Ouderen zijn gedisciplineerder...Het zijn de opgefokte jongeren die geïrriteerd raken als de
ouderen zich niet aanpassen. De meeste ouderen rijden gewoon hartstikke goed, echt waar.
Die opgefokte jongeren liggen verderop misschien alweer op een kant in de sloot. Ouderen
hebben in de loop der jaren een enorme rij-ervaring opgedaan terwijl die jongeren gelijk
denken dat ze alles kunnen. Die oudere weet dat die poes ook plotseling de weg op kan
schieten, terwijl die machojongetjes die poes niet eens zien zitten en naar leuke vrouwtjes
speuren.’ 89
Ook op televisie wordt het stereotype van de jonge risicobestuurder gebruikt. Een
verzekeringsmaatschappij gebruikt het bijvoorbeeld voor haar reclame. In de reclame
71

is een jongen te zien die iets uit de koelkast wil pakken. Dan ziet hij autosleutels op de
koelkast liggen en krijgt hij een ondeugende blik in zijn ogen. De kijker weet dan al
dat er iets mis zal gaan. En jawel: de jongen neemt inderdaad de auto, kijkt onder het
rijden achterom naar een mooi meisje en botst tegen de auto van Moszcowicz aan, die
er een whiplash aan overhoudt.
In de citaten worden jonge bestuurders over één kam geschoren en ook de reclame
bevestigt het negatieve beeld van jonge automobilisten. Er wordt een stereotype
neergezet dat gestaafd lijkt te worden door de cijfers. Deze tonen inderdaad aan dat
jongeren een bijzondere risicogroep in het verkeer vormen. Beoordeeld op de
aantallen doden per 100.000 inwoners komen de hoogste waarden voor in de klassen
16-24 jaar en 70-plus. De kans op een ernstig ongeval per afgelegde kilometer is het
grootst in de leeftijdscategorie van 18 tot 24 jaar. 90 Daar zijn echter verschillende
kanttekeningen bij te maken.
Verkeersveiligheid: een voorbeeld
Ongeveer 15 jaar geleden hebben verzekeraars een studie gedaan naar het aantal
schadeclaims en de hoogte daarvan. Daaruit bleek dat de schadeclaims bij jongeren
onder de 24 jaar in aantal en hoogte een stuk hoger lag dan bij andere verzekerden.
Toen heeft een groot aantal verzekeraars van autoverzekeringen besloten een extra
toeslag te berekenen op de premie voor jongeren onder de 24 jaar. De meeste
maatschappijen hanteren deze extra toeslag voor jongeren nog steeds. 91
Op het eerste gezicht lijkt dit een gerechtvaardigd onderscheid naar leeftijd. De
berekeningen van de Bond van Verzekeraars tonen aan dat op basis van een index van
100 (bij de leeftijdsgroep 31-40 jaar), de gemiddelde schadelast van personen van 24
jaar en jonger 174 is en voor ouderen boven de 70 jaar 158. Ook de schadefrequentie
is voor beide groepen het hoogst. 92 Toch valt er nog heel wat op af te dingen. Er
ontstaat een heel ander beeld als de cijfers gedifferentieerd worden.
Ten eerste kan gedifferentieerd worden naar geslacht. Dan blijkt uit de cijfers dat de
kans op een ongeval weliswaar voor beide seksen het grootst is tussen de 18 en 24 jaar,
maar dat mannen in alle leeftijdsgroepen ruimer vertegenwoordigd zijn dan vrouwen
in de categorie ongevalsbetrokken bestuurders. Het risico van een jonge man van 18
tot 24 jaar is bijna twee keer zo groot als dat van een jonge vrouw. Verder lijkt relatief
gezien, over de laatste tien jaar, het risico van jonge vrouwen sterker af te nemen dan
dat van jonge mannen. Het is dus niet rechtvaardig om jonge vrouwen een even hoge
premietoeslag te berekenen als mannen.
Ten tweede kan er gekeken worden of deze cijfers voor jongeren in het algemeen
gelden, of alleen voor een kleine groep die door hun extreem hoge aantal ongevallen
de cijfers omhoogduwt. Het laatste blijkt het geval te zijn. Uit ongevalsstudies is
gebleken dat niet alle jonge bestuurders hetzelfde risico lopen; er zijn namelijk jonge
bestuurders die meer risico lopen dan andere. Deze subgroep vertoont ook vaak
72

combinaties van riskant verkeersgedrag, bijvoorbeeld rijden onder invloed en te hard
rijden. Engels onderzoek wijst uit dat binnen de leeftijdsgroep 18 tot 24 jaar een grote
variatie bestaat. Ongeveer tweederde van de jonge bestuurders blijkt geen verschil te
vertonen met de meer ervaren leeftijdsgroepen. Het blijkt dus dat de meerderheid van
de jongeren moet boeten voor het gedrag van een kleine groep. 93
Ten derde hangt het grotere risico voor jonge bestuurders niet alleen samen met hun
leeftijd. De kans om bij een ongeval betrokken te raken is afhankelijk van kilometrage.
Dat wil zeggen: hoe meer men rijdt, hoe meer kans op een ongeval. In absolute
aantallen neemt dus voor iedereen, ongeacht leeftijd, de kans op een ongeval toe met
het kilometrage. 94 Er zijn sterke aanwijzingen dat ook rij-ervaring een factor speelt.
Iemand tussen de 18 en 24 jaar heeft per definitie een beperkte rij-ervaring. De
toenemende rij-ervaring is dan ook een belangrijke reden voor de daling in risico met
het stijgen van de leeftijd. 95 Een ‘beginnerspremietoeslag’ is dus beter dan een
leeftijdsgebonden premietoeslag.
Tenslotte zijn er de ontwikkelingen in ongevalsrisico van jonge bestuurders. Daaruit
blijkt dat het absolute aantal jonge mannelijke bestuurders dat betrokken is bij ernstige
ongevallen in de laatste tien jaar gereduceerd is met ongeveer 50%. Voor jonge
vrouwen was dit met bijna 30%. Deze afname van risico heeft te maken met een
afname in kilometrage, maar ook met een continu afnemend relatief risico
(ongevalsbetrokkenheid per afgelegde kilometer). 96 Ondanks deze afname blijven veel
verzekeraars hun premies baseren op oude cijfers.
Als al deze differentiaties en nuances meegenomen worden in de beoordeling is een
premietoeslag voor jonge bestuurders lang niet zo rechtvaardig als het op het eerste
gezicht leek. In het gehanteerde systeem wordt het overgrote deel van de jongeren dus
gediscrimineerd, doordat de algemene onderzoekscijfers waarin jongeren als
homogene risicovolle groep naar voren komen heel goed past bij de negatieve
stereotiepe beeldvorming die er bestaat over jongeren achter het stuur. Beter is het om
de hoogte van de premie te baseren op het aantal jaren schadevrij rijden en het aantal
kilometers dat men rijdt.
Conclusie
Ouderen en jongeren worden beiden gestereotypeerd als risicovolle autobestuurders,
in veel gevallen door elkaar. Beiden worden echter ook op kosten gejaagd vanwege
deze stereotypen; jongeren bij autoverzekeringen en ouderen bij het verlengen van
hun rijbewijs. Een genuanceerder beeld kan naar voren komen als de cijfers en feiten
beter doorgrond worden en de individuele automobilist op de eigen kwaliteiten
beoordeeld wordt. De meeste jongeren zijn verantwoordelijke weggebruikers en niet
alle ouderen zijn gebrekkig. De polarisatie van jong en oud, die over en weer
plaatsvindt, doet helaas afbreuk aan de positie van beiden.
73

4.3.4. Media: valkuilen
Stereotypen worden voor een belangrijk deel gevormd via televisie en radio, in
kranten en tijdschriften en in reclames en voorlichtingsmateriaal. In deze media
worden ook over jongeren veel negatieve stereotypen gereproduceerd. Er zijn een
aantal zaken aan te wijzen die dit in de hand werken:
• gebruik van stereotypen
In de media wordt veel gebruik gemaakt van stereotypen om snel een beeld of een
bepaalde sfeer neer te zetten. Zoals de eerdergenoemde reclame van een
verzekeringsmaatschappij waarin een jongen de auto van zijn vader pakt en een
botsing krijgt.
Daarnaast wordt veel gewerkt met polarisatie: door de ene categorie af te zetten tegen
een stereotype van de andere komt de boodschap met grote maar misleidende
helderheid over. Als de boodschap is dat jongeren mooi, fris en flitsend zijn, worden
ouderen gebruikt als contrast en afgeschilderd als uitgezakt, zielig en gebrekkig.
Andersom werkt het hetzelfde: als de boodschap is dat volwassenen verantwoordelijk
en wijs zijn, worden ze soms tegen jongeren afgezet die worden geportretteerd als
roekeloos en onervaren;
• bejegening
De media benaderen jongeren vaak betuttelend. Dit komt onder andere tot uiting in
het feit dat jongeren praktisch altijd bij de voornaam genoemd worden en getutoyeerd
worden, terwijl volwassenen met meneer of mevrouw aangesproken worden. Ook
worden aan jongeren vaker retorische of ja/nee vragen in plaats van open vragen
gesteld, alsof ze niet in staat zijn zelf een antwoord te formuleren;
• selectie
De selectie van het te brengen nieuws heeft grote invloed op beeldvorming via de
media. Ten eerste is goed nieuws meestal geen nieuws, waardoor vooral negatieve
berichten aan de orde komen. Ook ligt bij media-uitingen over burgers in het
algemeen de nadruk vooral op de werkzame bevolking. Jongeren die de arbeidsmarkt
nog niet zijn opgegaan en gepensioneerden die de arbeidsmarkt verlaten hebben
komen niet aan bod en worden op die manier niet beschouwd als volwaardige burgers.
Daarnaast komen jongeren soms juist wel eenzijdig aan de orde bij een algemeen
maatschappelijk probleem, waardoor ten onrechte wordt gesuggereerd dat iets een
typisch jongerenprobleem is. De kop van een krantenbericht over een Belgisch
onderzoek naar alcohol in het verkeer luidde: ‘38% van jonge verkeersslachtoffers
dronken’. Uit het onderzoek bleek inderdaad dat van alle jongeren van 18 tot 25 jaar
die betrokken zijn bij een verkeersongeval 38% dronken is. Van de 25- tot 34-jarigen
is dat echter 53% en van de 35- tot 45-jarigen maar liefst 59%! 97 Deze overbelichting
van jongeren en de onderbelichting van ouderen in de media hebben een vergelijkbaar
effect. Ze nemen beiden een leeftijdscategorie niet serieus en sluiten deze
maatschappelijk uit;
74

• analyse
Bij de analyse van een incident of voorval waarbij jongeren betrokken zijn, wordt
sneller dan bij andere leeftijdscategorieën geconstateerd dat het gaat om een nieuwe
jeugdtrend of ontwikkeling in de samenleving. Dit kan leiden tot een misplaatst
alarmisme, waardoor problemen buiten proportie worden opgeblazen. Het
commentaar op deze zaken komt vaak niet van jongeren zelf, maar van deskundigen
van middelbare leeftijd;
• informatievoorziening
Eén van de taken van de media is informatievoorziening. Er bestaat een neiging om
kinderen en jongeren af te schermen van sommige media-uitingen, bijvoorbeeld als er
geweld of seks in voorkomt. Daar is niets mis mee als het maar op de juiste manier
gebeurt. Soms worden jongeren echter afgeschermd van informatie waar zij wel
degelijk recht op hebben, zoals informatie over seksualiteit en preventie. Bepaalde
informatie die ook voor jongeren belangrijk zou kunnen zijn, zoals politiek nieuws,
wordt op een zodanige manier gebracht dat het in het geheel niet aansluit bij hun
belevingswereld.
75

4.3.5. Media: aanbevelingen
Om te voorkómen dat mediamakers in deze valkuilen trappen heeft het LBL een
aantal aanbevelingen:
• benut de toets ‘beelden van leeftijd in de media’ 98
Het LBL heeft in 1998 een toets uitgegeven om eenzijdige beeldvorming over leeftijd
in de media tegen te gaan. De toets is met name gericht op beeldvorming over
ouderen, maar is ook toepasselijk op jongeren. De toets wijst op de mechanismen die
negatieve beeldvorming in de hand werken en biedt een checklist voor het
identificeren hiervan;
• noem geen leeftijd, sekse of etniciteit als dat onnodig is
In 1993 riep de Nederlandse Vereniging van Journalisten haar leden op om
nationaliteit, geloof of geboorteland alleen te noemen als dat noodzakelijk is. Het
LBL wil aan dit rijtje leeftijd toevoegen. Het is bijvoorbeeld niet nodig om te weten
dat een cassière die uit de kassa steelt 25 jaar is. Door de leeftijd expliciet te vermelden
kan de indruk gewekt worden dat er een verband is tussen leeftijd en stelen uit kassa’s;
• plaats feiten en cijfers over jongeren in context
Als cijfers en feiten over jongeren niet in de context van algemene maatschappelijke
ontwikkelingen worden geplaatst, lijkt het alsof iets specifiek en louter jongeren
betreft. Vaak gebeurt dit bij onderwerpen als criminaliteit, geweld, (rechts-)
extremisme of druggebruik. Door feiten en cijfers in de context van andere
leeftijdsgroepen te plaatsen wordt deze indruk makkelijker weggenomen. Daarbij zou
ook op krantekoppen en programmatitels gelet moeten worden. Een krantebericht in
De Telegraaf kopte ‘Surfende kinderen jagen ouders op kosten’ 99 maar gaat bijvoorbeeld
niet alleen over jongeren. Zij zijn slechts één van meerdere groepen
internetgebruikers die telefoonrekeningen omhoog stuwen. Toch wekt de kop de
indruk dat het met name om jongeren gaat;
• verbeeld, beschrijf en bejegen jongeren niet in termen van hun leeftijd als dat
onnodig is
Jongeren worden niet serieus genomen door het gebruik van verkleinwoordjes of door
tutoyeren, en ook niet door hen louter bij de voornaam te noemen of door hun
functie niet te noemen (in tegenstelling tot volwassenen en ouderen). Behandel en
beschrijf jongeren respectvol en beschouw ze eerst als mens en dan misschien als
jongere, als het onderwerp daartoe uitnodigt;
• laat jongeren zelf aan het woord
Paternalisme kan vermeden worden door jongeren zelf aan het woord te laten. Ook
kan het een genuanceerder beeld opleveren als er niet slechts over jongeren maar ook
met jongeren gesproken wordt;
76

• zorg voor een goede afspiegeling van mediaconsumenten
Zoals bleek op de expertmeeting over beeldvorming over jongeren van april 2000,
hebben mediamakers ongelijk als ze denken dat jongeren zich niet storen aan de
ongenuanceerde beelden van hun leeftijdscategorie in de media. Jongeren zijn ook
mediaconsumenten. Zij hebben recht op een representatieve afspiegeling in de media;
• zorg voor een grotere variatie aan rollen, functies en onderwerpen voor
jongeren
Een grotere variatie in beelden van jongeren in de media voorkomt starheid in het
denken over jongeren. Ze kunnen dan overkomen als pluriforme mensen die zowel
slechte als goede kwaliteiten in zich verenigen, in plaats van te worden opgehemeld of
afgekraakt;
• voorkom polarisatie van leeftijdscategorieën
Het is in veel gevallen onnodig om leeftijdscategorieën te polariseren. Polarisatie is
een instrument om ergens nadruk op te leggen. Een frisse jonge vrouw in contrast met
een oudere gerimpelde man wordt nog frisser en een verantwoordelijke huisvader in
contrast met een jonge wildebras wordt nog verstandiger. Nadruk leggen kan echter
ook op andere manieren, zonder een andere groep af te kraken of juist op te hemelen.
77

5
Conclusie en aanbevelingen
Negatieve stereotypen over jongeren kun je overal in de samenleving terugvinden als
je erop let. De belemmeringen die deze stereotypen opwerpen zijn in ieder geval
duidelijk voelbaar. Er is geen eenduidig positief of negatief beeld van bepaalde
leeftijdsgroepen; over iedere leeftijdsgroep bestaan verschillende beelden. Over
jongeren bestaan zowel eenzijdige beelden als ‘crimineel’ en ‘onverantwoordelijk’ als
‘dynamisch’ en ‘flexibel’.
Bovendien is een formulering van ‘juiste’ beelden onmogelijk. Wat voor de een
positief is, vindt de ander negatief en omgekeerd. Negatieve beelden vervangen door
positieve is dan ook niet de aangewezen weg. Aandacht voor diversiteit is een betere
oplossing. Mensen moeten zich ervan bewust worden dat ze anderen in hokjes
stoppen, terwijl de werkelijkheid gevarieerder en genuanceerder is. ‘De’ jongere
bestaat niet.
Aandacht besteden aan diversiteit vergt veel en heeft met name te maken met een
mentaliteitsverandering. Een mentaliteitsverandering is echter het resultaat van een
soms langdurig proces van min of meer concrete stappen. Het Landelijk Bureau
Leeftijdsdicriminatie heeft een aantal aanbevelingen om deze concrete stappen te
zetten in de richting van een diversiteitsbeleid voor alle leeftijden.
Aanbevelingen
In dit onderzoek worden er in hoofdstuk 4 diverse aanbevelingen gedaan om
eenzijdige beeldvorming over jongeren met concrete middelen tegen te gaan. Deze
aanbevelingen worden hier in het kort op een rijtje gezet voor de diverse personen en
instellingen die ermee aan de slag kunnen gaan. Ook zijn een paar aanbevelingen op
het gebied van onderzoek toegevoegd die niet elders worden genoemd.
78

Rijks- en lokale overheden:
• beschouw jongeren als volwaardige burgers
Beschouw jongeren niet alleen als een categorale belangengroep. Zij zijn gewoon
Nederlandse burgers met de rechten die daar bij horen. Democratisch inspraakrecht is
daar één van;
• zorg voor volwaardige voorzieningen
Het is belangrijk dat de participatie van jongeren goed wordt gefaciliteerd:
vacatiegeld, een geschikte vergaderruimte, administratieve ondersteuning,
communicatiemiddelen, enzovoort;
• stel een democratische checklist op
Om met name op gemeentelijk niveau een democratische afspiegeling bij
inspraakprocedures te waarborgen kan een ‘democratische checklist’ opgesteld worden
waarin de afspiegelingsvoorwaarden voor inspraak vastgelegd zijn;
• zorg voor een goed netwerk
Zowel op landelijk als op lokaal niveau kunnen ‘netwerkers’ aangesteld worden die
contact maken en onderhouden met jongeren en jongerenorganisaties;
• mainstream jongeren in adviesorganen
Naast vrouwen en allochtonen zou ook voor jongeren een mainstreamingbeleid
gevoerd moeten worden. Bij diversiteitsdoelstellingen van de samenstelling van
adviesorganen kunnen jongeren ook opgenomen worden;
• zorg voor duidelijkheid
Jongeren zijn gebaat bij duidelijke en concrete vormen van inspraak, waarbij het effect
en de tijdsduur van de medezeggenschap van tevoren bekend is. Een goede
informatievoorziening is daarbij ook essentieel.
Politici, sociale partners en jongerenorganisaties:
• debat beeldvormingsaspecten minimumjeugdloonstelsel
Politici, sociale partners en jongerenorganisaties zouden een debat moeten voeren
over de beeldvormingsaspecten van de argumentatie achter het
minimumjeugdloonstelsel. Het debat zou meer resultaat kunnen hebben als de
verschillende aspecten ervan in eerste instantie los van elkaar worden besproken.
Werkgevers, vakbonden en opleidingen:
• informatievoorziening over rechten als werknemer
Zowel voor werkgevers als vakbonden, maar ook voor (beroeps)opleidingen ligt er een
79

taak in het voorlichten van jongeren over hun rechten als werknemer.
Werkgevers:
• kwaliteiten los zien van leeftijd
Bij met name wervingsprocedures moeten de kwaliteiten die nodig zijn voor de
vervulling van taken voorop staan. Zo wordt niemand bij voorbaat uitgesloten
vanwege zijn of haar leeftijd;
• coaching van starters
Werknemers, en met name jonge starters, hebben recht op een goede begeleiding.
Starters zouden een coach moeten hebben die als aanspreekpunt kan fungeren voor
allerhande zaken waar zij mee geconfronteerd worden op de nieuwe werkplek;
• begeleiding voor stagiaires en leerwerkers
Voor stagiaires en mensen met leer-werkplekken zijn een goede begeleiding en een
kans om zich te ontwikkelen helemaal essentieel. Er mag dan ook geen volledige
productiviteit van hen verwacht worden;
• balans belastbaarheid en belasting
Regelmatige evaluaties van zowel de kwaliteiten van de werknemer als de uit te voeren
taken kunnen de balans tussen belastbaarheid en belasting verbeteren. Daardoor kan
de werkgever optimaal nut halen uit de werknemer en krijgt de werknemer de kans
om zich te ontplooien zonder overwerkt te raken;
• goede arbeidsomstandigheden voor alle leeftijden
Zowel voor jongere als voor oudere werknemers is een regelmatige evaluatie van
arbeidsomstandigheden nodig om hun gezondheid te waarborgen en stress en burnout
te voorkomen;
• zekerheid en perspectief bieden
Door jongeren werkzekerheid en carrièreperspectief te bieden kan een werkgever
jonge werknemers langer behouden en is onzekerheid geen mogelijke stressfactor. Dit
kan in de vorm van een vast contract of duidelijke afspraken, hulp bij het elders
solliciteren na beëindiging van een dienstverband en het meegeven van kwalificaties.
Mediamakers:
• benut de toets ‘beelden van leeftijd in de media’ 100
Deze door het LBL uitgegeven toets wijst op de mechanismen die negatieve
beeldvorming in de hand werken en biedt een checklist voor het identificeren hiervan;
80

• noem geen leeftijd, sekse of etniciteit als dat onnodig is
Door de leeftijd onnodig expliciet te vermelden kan de indruk gewekt worden dat er
een verband is tussen leeftijd en het onderwerp waar dat verband niet bestaat;
• plaats feiten en cijfers over jongeren in context
Door feiten en cijfers in de context van andere leeftijdsgroepen te plaatsen wordt de
indruk dat het een specifiek jongerenprobleem of onderwerp zou betreffen
weggenomen;
• verbeeld, beschrijf en bejegen jongeren niet in termen van hun leeftijd als dat
onnodig is
Behandel en beschrijf jongeren respectvol en beschouw ze eerst als mens en dan
misschien als jongere, als het onderwerp daartoe uitnodigt;
• laat jongeren zelf aan het woord
Het kan een genuanceerder beeld opleveren als er niet slechts over jongeren maar ook
met jongeren gesproken wordt;
• zorg voor een goede afspiegeling van mediaconsumenten
Jongeren zijn mediaconsumenten. Zij hebben recht op een representatieve
afspiegeling in de media;
• zorg voor een grotere variatie aan rollen, functies en onderwerpen voor
jongeren
Jongeren kunnen door een grotere variatie van beelden van hen in de media
overkomen als de pluriforme mensen die zij zijn;
• voorkom polarisatie van leeftijdscategorieën
Nadruk leggen kan ook op andere manieren dan polarisatie van leeftijdscategorieën,
zonder een andere groep af te kraken of juist op te hemelen.
Onderzoekers:
• onderzoek naar beeldvorming over jongeren
Dit is een eerste aanzet voor meer onderzoek naar beeldvorming over jongeren. Er is
nog niet veel bekend over dit onderwerp, terwijl het wel veel invloed heeft op de
levens van jongeren. In eerste instantie zou onderzoek naar beeldvorming over
jongeren in de media zeer nuttig zijn, met nadruk op de beelden van allochtone
jongeren;
• plaats onderzoek in context
Eenzijdige beeldvorming in onderzoek over jongeren kan voorkómen worden door de
resultaten in de juiste context te plaatsen. Bij bijvoorbeeld onderzoek over
81

jeugdcriminaliteit gebeurt dit vaak niet. Er wordt dan niet vermeld om welk
percentage van de Nederlandse jeugd het gaat en er wordt geen vergelijking
getrokken met volwassenencriminaliteit. Hierdoor lijkt het probleem van
jeugdcriminaliteit omvangrijker dan het is, hetgeen tot negatieve beeldvorming kan
leiden;
• gebruik onderzoeksmethoden die bij de doelgroep passen
Jongeren reageren soms anders op bepaalde onderzoeksmethoden dan
volwassenen/ouderen. Dit blijkt bijvoorbeeld bij meerkeuzevragen. Jongeren scoren
vaak hoog op het antwoord ‘ik weet niet’. Dit komt niet doordat jongeren geen
mening hebben of dom zijn, maar doordat jongeren de gegeven antwoorden te
ongenuanceerd vinden. Ook speelt dit probleem bij ‘self-report’onderzoek naar
jeugdcriminaliteit, waarin jongeren zelf kunnen aangeven of ze al dan niet een delict
hebben gepleegd. Dit leidt vaak tot zeer hoge criminaliteitscijfers, maar in
werkelijkheid gaat het vooral om graffiti, zwartrijden en een mes op zak hebben. 101
Iedereen:
• beoordeel mensen niet naar leeftijd
Dit klinkt wellicht een beetje curieus als aanbeveling, maar het is de beste manier om
stereotiepe beeldvorming over leeftijdscategorieën tegen te gaan. Als men zich er
bewust van is dat leeftijd geen bepalende factor hoeft te zijn, kan voorkómen worden
dat mensen uitgesloten worden louter op grond van hun leeftijd.
82

6
Nawoord
Dit onderzoek is met de hulp van velen tot stand gekomen. Op deze plaats wil ik deze
mensen graag bedanken. In de eerste plaats zijn dat de jongeren die hebben
deelgenomen en meegewerkt aan de expertmeeting op 28 april 2000: Rahma El
Hannoufi (voorzitter), Jaga Ananda Argentum (Jeugdnetwerk Nederland), Debbie
Bouguenon (AbvaKabo), Nadia van der Linde (Raad Jongeren en Bevolking), Floor
Kaspers (NJMO, Dwars), Anne uit den Boogaard (CNV), Cynthia Jhinnoe (The Site),
Miguel Heilbron (The Site) en Robert Bergen Henegouwen (Nederlands Agrarisch
Jongeren Kontakt). Zij hebben inspiratie geleverd door over hun eigen ervaringen te
vertellen en hebben enkele nuttige voorbeelden naar voren gebracht. Ook was hun
inbreng zeer belangrijk bij de onderwerpkeuze en aandachtsvelden van dit onderzoek.
Tanja Jadnanansingh, directeur van The Site, wil ik bedanken voor haar medewerking
aan de expertmeeting en voor het gesprek dat zij met mij gevoerd heeft over
beeldvorming over jongeren.
De informatie van Jos Poelman van de Stichting soa-bestrijding was zeer nuttig voor
het hoofdstuk over jongeren en veilig vrijen in de media en hij wordt daarin
meermalen geciteerd. Ik wil hem dan ook hartelijk bedanken. Ook zijn er gesprekken
gevoerd met Professor Juliaan Van Acker van de faculteit orthopedagogiek van de
Universiteit Nijmegen over jeugdcriminaliteit en met Jan-Laurens Hazekamp,
directeur van de Stichting Alexander, over jongerenparticipatie. Deze gesprekken
worden weliswaar niet letterlijk aangehaald in dit onderzoeksverslag, maar zij hebben
wel een denkkader verschaft over de manieren waarop beeldvorming over jongeren
negatieve gevolgen voor hen heeft. Het is duidelijk dat er op het gebied van
beeldvorming over jeugdcriminaliteit nog een hele weg te gaan is.
Verder wil ik mijn dank uitspreken aan de leden van de adviesgroep beeldvorming die
een vroeg concept van het onderzoeksverslag hebben besproken. Dit zijn: Bernadette
van Dijck (NOS/Bureau Beeldvorming), Dirk Ebbeling (Ministerie van VWS), Huub
Evers (Academie voor Journalistiek en voorlichting Tilburg), Maaike Meijer
(Universiteit Maastricht), Trudi Nederland, Ger Tielen (Nederlands Platform
Ouderen en Europa) en Erline Wubs (Ministerie van SZW). Zij hebben veel
waardevolle adviezen gegeven en informatiebronnen gesuggereerd.
Ten slotte wil ik mijn collega’s bedanken voor alle informatie die zij hebben
aangedragen en de moeite die zij in het becommentariëren en redigeren van het
onderzoek hebben gestopt. Bovenal ben ik dankbaar voor hun hulp bij het uitvoeren
83

van het onderzoek over beeldvorming over jongeren in de media waarvoor zij vele
dagbladen hebben doorplozen en televisieprogramma’s hebben geanalyseerd waar zij
anders nooit naar zouden kijken.
Het literatuuronderzoek dat met behulp van al deze mensen tot stand is gekomen zal
hopelijk voor zowel het LBL als voor hen een aanknopingspunt kunnen bieden voor
de bestrijding van stereotiepe beeldvorming over jongeren en de negatieve gevolgen
daarvan.
Marije Cornelissen
84

Literatuurlijst
• G. Aardema, in: Enkhuizer Courant en Helderse Courant, 13 mei 2000
• J. Van Acker, Jeugdcriminaliteit: feiten en mythen over een beperkt probleem, Houten:
Bohn Stafleu Van Loghum, 1998
• H.A. Becker, De toekomst van de Verloren Generatie, Amsterdam: Meulenhoff, 1997
• F. Beekman, in: Enkhuizer Courant en Helderse Courant, 13 mei 2000
• M. du Bois-Reymond en J. de Jong-Gierveld, ‘Van een standaardlevensloopmodel naar
een geïndividualiseerde keuzebiografie’, in: M. du Bois-Reymond en J. de Jong-
Gierveld (red), Mens en maatschappij, volwassen worden, generaties toen en nu: transities
in de levensloop, 1993
• M. du Bois-Reymond, Y. te Poel en J. Ravesloot, Jongeren en hun keuzes, 1998
• P. van den Boom, ‘In de speeltuin van de arbeidsmarkt loert de stress’, in: de Volkskrant,
21 augustus 1999
• K. Van den Broeck en A. Wittebolle, De non-com generatie. Pleidooi voor de jongeren
van vandaag, Antwerpen: Standaard Uitgeverij, 1997
• K. Brouwers en H. van Driel, De sociaal-economische positie van jongeren, Zoetermeer:
EIM, 1999
• Centraal Bureau voor de Statistiek, Jeugd 1999. Cijfers en feiten, Voorburg/Heerlen:
CBS, 1999
• W. van Dalen, DRANK maakt meer kapot dan je lief is. Een beschrijving van het 12,5
jaar bestaan van een unieke campagne, NIGZ, 1999
• J. Deltenre,’Surfende kinderen jagen ouders op kosten’, in: De Telegraaf, 10 oktober 2000
• G. van Dijk en M. de Graaff, Toets beelden van leeftijd in de media, Utrecht: LBL,
1998
• J.W. Duyvendak en R. Koopmans, ‘Gouden toekomst voor politiek protest?’, in: De
Helling, jaargang 3, nummer 3, najaar 1990
• C. Evenhuis, Conceptualisering leeftijd, interne notitie LBL, 1999
• H. van Ewijk, De Verschuiving: de veranderde status van jongeren in de jaren tachtig,
Utrecht: de Tijdstroom, 1994
• Gemeente Oosterhout (persbericht), Marokkaanse jongeren Oosterhout krijgen eigen
onderkomen, Oosterhout, 25 juni 1998
• Jongerenorganisatie CNV, Je bent jong en je werkt je te pletter? Lajeniegekmakuh...!,
Utrecht: CNV, 2000
• P. Klein Beernink, ‘Jeugd op de gezonde toer’, in: De Telegraaf, 11 oktober 2000
• L. Kolker, Nederland gebruikt ze...omdat soa overal verkrijgbaar zijn, Utrecht: Stichting
soa-bestrijding, 1999
• K. Koning, Tekort aan personeel? Veertig- en vijftigplussers in beeld. Handreiking voor
ouderenbeleid in het midden- en kleinbedrijf, Utrecht: LBL, 2000
85

• J.A. Krosnick en D.F. Alwin, ‘Aging and susceptibility to attitude change’, in: Journal of
personality and social psychology, 1989, nr.75
• H. Kunneman, Van theemutscultuur naar walkman-ego. Contouren van post-moderne
individualiteit, Amsterdam: Boom, 1996
• Landelijk Bureau Leeftijdsdiscriminatie, Jaarverslag 1998, Utrecht: LBL, 1999
• K. de Leeuw, S. Hoitsma, I. de Jager en P. Schonewille (red.), Jong! Jongerencultuur
en stijl in Nederland 1950-2000, Zwolle: Waanders uitgevers, 2000
• C. Linke en G. van Schoonhoven, ‘Jong en overspannen’, in: Elsevier, 22 november
1997
• M. Luyten, ‘De starter is manager van zijn eigen BV’, in: de Volkskrant, 18 augustus
1999
• G.H. Maassen en M.P.M. De Goede, ‘Inter- en intragenerationele waarneming van
ouderen en jongeren’, in: Comenius, 1990, 10
• W. Meeus en H. ‘t Hart (red.), Jongeren in Nederland, Amersfoort: Academische
uitgeverij Amersfoort, 1993
• Ministerie WVC, Jeugd verdient de toekomst. Nota intersectoraal jeugdbeleid. Den Haag:
Ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur, 1993
• R. van Overbeek en M. Flikweert, Grenzen aan de leeftijd, Utrecht: Verwey-Jonker
Instituut, 1999
• C. Overdijk, De ontgroening van Nederlands toptalent, 1999
• (interview met) S. Pekelharing, ‘Festival moet jongeren bij politiek betrekken: “Ze vinden
het al raar dat ik politicologie studeer”’, in: KUnieuws, jaargang 27, nr.24, 6 maart 1998
• K. Penninx, De buurt voor alle leeftijden. Intergenerationele buurtontwikkeling in het
kader van sociaal beleid, Utrecht: NIZW, 1999
• J. van der Ploeg en H. Ferwerda, ‘De positie van jongeren in de toekomstige
samenleving’, in: j*. tijdschrift over jongeren, mei 2000
• Projectgroep Nationale Jeugdraad, Naar een Nationale Jeugdraad. Advies aan de
Staatssecretaris van Welzijn en Sport, Amsterdam, 2000
• Y.M. Quispel, Leeftijdsgrenzen op de arbeidsmarkt, Utrecht: LBL, 2000
• Raad voor het Openbaar Bestuur, Staat van de Jeugd? De relatie tussen jongeren en de
overheid. Den Haag: ROB, maart 2000
• K. Reestman, Leef-tijd, 1995
• A. Scheepens, Van leeftijdsgrenzen naar maatwerk, Wet- en regelgeving als markeringen
van de biografie, Utrecht: LBL, 1999
• M. Scheurkogel, ‘Kok schept verkeerd beeld voortijdig schoolverlaters’, in: IN. Magazine
van de Jongerenorganisatie CNV, najaar 1999
• C.J.M. Schuyt, Kwetsbare jongeren en hun toekomst, Ministerie van VWS, 1995
• P.C. Tirion, Jong & betrokken, hoe maatschappelijk betrokken zijn Nederlandse jongeren?,
Arnhem, 1999
• Trouw, ‘Straks praten scholieren alleen over de koeken in de kantine; mondige leerlingen’, 7
oktober 2000
• R. Vaane, geciteerd in: de Provinciale Zeeuwse Courant, 13 mei 2000
86

• Vakgroep Sociale Psychologie, Universiteit van Amsterdam, Het relationele en seksuele
gedrag van jongeren op vakantie, Amsterdam, 1997
• B. de Voogd, ‘Van zelfontplooiing tot werkplicht’, in: Grenzeloos, juli 1994
• M. de Winter, Kinderen als medeburgers. Kinder- en jeugdparticipatie als maatschappelijk
opvoedingsperspectief, Utrecht: de Tijdstroom, 1995
• I. van der Zande, ‘Deugt de jeugd?’, in: I. van der Zande (red.), Deugt de jeugd?
Normen en waarden in gezin, school en politiek, Maarssen: Elsevier/De Tijdstroom,
2000
87

Bijlage 1:
Verslag expertmeeting
28 april 2000
Verslag expertmeeting ‘negatieve gevolgen van beeldvorming over jongeren’
Datum: vrijdag 28 april 2000
Tijd: 16.00 - 18.00 uur
Locatie: jongeren-infocafé The Site, Amsterdam
Aanwezig: Rahma El Hannoufi (voorzitter), Jaga Ananda Argentum (Jeugdnetwerk
Nederland), Debbie Bouguenon (AbvaKabo), Nadia van der Linde (Raad Jongeren en
Bevolking), Floor Kaspers (NJMO, Dwars), Anne uit den Boogaard (CNV), Cynthia
Jhinnoe (The Site), Miguel Heilbron (The Site), Robert Bergen Henegouwen
(Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt), Marije Cornelissen (LBL,), Nel van Dijk
(LBL), Anne Marijke Steen (LBL), Hagar Roijackers (LBL, verslag)
Afwezig m.k: Miriam Kettani (TANS)
Nel van Dijk, directeur van het Landelijk Bureau Leeftijdsdiscriminatie, heet de
aanwezigen welkom en legt uit wat het LBL doet. Zij merkt dat vaak wordt gedacht
dat ‘leeftijdsdiscriminatie’ vooral betrekking heeft op senioren. Met het project
‘beeldvorming over jongeren’, waarvan deze expertmeeting onderdeel is, hoopt het
LBL een begin te maken met het doorbreken van dit idee.
Rahma El Hannoufi (24), voorzitter van deze meeting, heet de aanwezigen welkom.
Rahma is lid van TANS (Towards A New Start), een Marokkaanse jongerenorganisatie
die zich bezighoudt met beeldvorming rond Marokkaanse jongeren. Zij is bezig met
het laatste jaar van de HEAO en zit in een jongerenpanel van een Nederlandse
organisatie voor vrijwilligerswerk.
Marije Cornelissen, secretaris van het LBL-project ‘beeldvorming en leeftijd’ vertelt
over het project. ‘Beeldvorming en leeftijd’ duurt drie jaar en zit in het laatste jaar.
Totnogtoe zijn er onder meer een aantal onderzoeken en een fotoboek uitgebracht en
is er een tentoonstelling het land door gereisd. Het doel van het project wordt
uitgelegd: het verzamelen van expertise, het creëren van maatschappelijke
bewustwording en het geven van advies aan het ministerie van VWS. Marije laat een
voorbeeld van beeldvorming zien uit de Volkskrant van dezelfde dag, een groot artikel
over jongeren als ‘de zwijgende generatie’.
88

De deelnemers stellen zich voor:
Anne uit den Boogaard (24) werkt bij de jongerenorganisatie van het CNV. Zij is
project medewerker stresspreventie en heeft employability en (reïntegratie van)
gehandicapten in haar portefeuille.
Floor Kaspers (24) zit in de Nationale Jongerenraad voor Milieu en Ontwikkeling,
waarbij ze o.a. gemeenten adviseert over jongerenparticipatie. Zij komt daarbij veel
beeldvorming tegen.
Daarnaast maakt Floor deel uit van de jongerenfractie van Dwars (gelieerd aan
GroenLinks).
Nadia van der Linde (24) is lid van de Raad Jongeren en Bevolking, die opkomt voor
de reproductieve en seksuele rechten van jongeren in Nederland en daarbuiten. Dit
gebeurt in Nederland via scholen en organisaties en buiten Nederland via
internationale congressen, bijvoorbeeld van de Verenigde Naties. Nadia heeft mede de
Youth Coalition gevormd en studeert sociale geografie.
Debbie Bouguenon (27) werkt bij AbvaKabo, een vakbond voor de collectieve sector
en voormalige overheidsorganisaties die zich voornamelijk bezighoudt met het
afsluiten van CAO’s. Binnen de AbvaKabo houdt ze zich bezig met jongeren & arbeid.
Jaga Ananda Argentum (17) maakt deel uit van het Jeugd Netwerk Nederland en
werkt als projectbegeleider voor het IPP (Instituut voor Publiek en Politiek). Hij is
onder meer bezig met democratie binnen het onderwijs in Denemarken en met
jongeren en jeugdparticipatie in Moldavië. Jaga doet de avond-HAVO en noemt zich
een ‘beroepsjongere’.
Robert Bergen Henegouwen (21) heeft, met zijn vader, een komkommerkwekerij.
Hij is actief lid van het Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt, een glas- en
tuinbouworganisatie voor jongeren. Robert merkt dat veel mensen, ook jongeren, zich
sneller richten tot de tuindersorganisatie NTO en dat de NAJK door de NTO nog
niet erg vaak om advies wordt gevraagd.
Miguel Heilbron (17) speelde in de Theatergroep 0-20, onder meer in een stuk
waarin beeldvorming over jongeren in de media aan bod kwam. Miguel schrijft
columns in jeugdblad 025 en hij maakt een website waarin hij pleit voor minder
eurocentrisch onderwijs op scholen, bijvoorbeeld bij geschiedenis meer aandacht voor
niet-Europese culturen. Hij zit in zijn eindexamenjaar.
Cynthia Jhinnoe (18) zit in het eindexamenjaar van de HAVO en is één van de 15
jongerenadviseurs van The Site. De jongerenadviseurs vertellen aan The Site wat
jongeren bezighoudt en wat ze leuk vinden, ze kijken naar de leeftijdsopbouw van de
89

werknemers en denken mee over stageplekken. The Site wil actief bezig zijn en een
aantrekkelijke plek aanbieden aan jongeren, een tegenhanger van de ‘hangplek’.
De jongeren vertellen over hun eigen ervaringen met beeldvorming:
Nadia ziet duidelijke beeldvorming in ontwikkelingslanden op seksueel gebied. Het
idee heerst daar dat je jongeren dom moet houden, zodat er op seksueel gebied niets
gebeurt. Informeren wordt daar gezien als stimuleren. Daarnaast heeft Nadia
meegemaakt dat haar organisatie werd ingezet als ‘excuusjongeren’ die goed genoeg
waren voor een dans- of theaterstuk bij de voorbereidingsbijeenkomst van de VNvrouwenconferentie.
Er was zogenaamd geen plek voor een inhoudelijke workshop
door de Youth Coalition. Zij merkt dat buitenlandse organisaties niet gewend zijn om
mét jongeren te praten, terwijl ze wel veel óver jongeren praten. In Nederland begint
hierin verandering te komen. Dit jaar gaan er meer dan honderd jongeren in
georganiseerd verband naar de ‘Beijing+5-conferentie’, zodat er een vuist gemaakt kan
worden. Tot nu toe zijn de Verenigde Naties erg moeilijk toegankelijk, vanwege de
bureaucratie, de regeltjes en de moeilijke ambtelijke en juridische taal. Een
jongerenorganisatie, die ook al niet-gouvernementeel is, heeft daarvan extra last. Dit
jaar staat de gezondheid van jongeren (inclusief de reproductieve rechten) op de
agenda, een heikel punt voor veel katholieke en islamitische landen. Tot nu toe
hebben jongeren hier nog nauwelijks inbreng in gehad.
Rahma vraagt aan Nadia hoeveel invloed zo’n jongerenorganisatie kan hebben. Nadia
antwoordt dat je veel invloed kan hebben door het lobbyen en netwerken te leren en
die kennis door te geven aan andere jongerenorganisaties. Door vervolgens de
krachten te bundelen kun je veel gedaan krijgen bij de VN. Nederland heeft een
voorsprong op andere landen door een jongere in de regeringsdelegatie op te nemen.
De jongeren hebben hiervoor wel zelf aan de bel moeten trekken.
Floor constateert dat er op lokaal niveau al veel gebeurt op het gebied van
jongerenparticipatie, maar dat jongeren worden buitengesloten bij ‘echte’
agendapunten. In de beeldvorming worden jongeren neergezet als de ‘apathische
generatie’, maar jongeren wordt ook criminaliteit aangerekend, waarvan de bordjes
‘niet meer dan twee scholieren tegelijkertijd’ bij de buurtwinkel een voorbeeld zijn.
Volgens Floor denken gemeenteambtenaren heel beperkt over de interesses van
jongeren, zodat jongereninspraak zich vaak beperkt tot de hangplek en de skatebaan.
Debbie merkt dat het lastig is voor de AbvaKabo om jongeren lid te maken, laat staan
om hen actief te krijgen. Bewijs daarvoor is het lage aantal jongen leden: van de
360.000 AbvaKabo-leden zijn slechts 16.000 leden onder de 27, dat is 4%. De 27plussers
maken dus de dienst uit en die laten hun eigen normen ook voor de jongeren
gelden. Debbie erkent dat de AbvaKabo nog veel moet doen voor en met jongeren.
90

Zelf is Debbie ooit rechtstreeks in aanraking gekomen met leeftijdsdiscriminatie toen
ze op 22-jarige leeftijd werd afgewezen bij een trainingsbureau “omdat ze te jong was
om het goed te kunnen”. Destijds was ze niet bekend met de beroepsprocedures bij
een dergelijke afwijzing.
Robert herkent veel in het beeld dat ouderen beslissen over zaken die jongeren
aangaan. Hij heeft daarentegen ook gezien bij het NAJK-project ‘puzzelen met de
ruimte’ dat ouderen anders tegen je aan gaan kijken als je je goed presenteert en laat
zien dat je kennis van zaken hebt. Dit betekent nog niet dat je automatisch gebeld
wordt als een bepaald onderwerp actueel is, maar jongeren zijn wel meer welkom als
ze zich overtuigend hebben gepresenteerd.
Robert geeft wat tips om jongeren te betrekken bij projecten: betrek jongeren vanaf de
start, vermijd moeilijke taal en afkortingen, stel je positief en open op naar jongeren
en koppel de resultaten van een project naar ze terug.
Robert vraagt zich af in hoeverre jongeren actief zijn in maatschappelijke organisaties.
Floor antwoordt dat de participatie in politieke partijen afneemt, maar dat
organisaties als Amnesty en Greenpeace steeds populairder worden onder jongeren.
Nadia merkt op dat de jongerenparticipatie in Nederland erg laag is. Jaga zegt dat in
Ierland, met een jongere bevolkingsopbouw, maatschappelijke organisaties vaak voor
de helft uit jongeren bestaan.
Jaga heeft gemerkt dat Jeugd Netwerk Nederland meer voor elkaar heeft gekregen na
het nationale jeugddebat. Het Ministerie van VWS wilde geen nationale jeugdraad,
maar nu komt er toch ófwel een Landelijk Jongeren platform, ófwel een nationale
jongerenraad. Deze zal een adviserende, faciliterende en een vertegenwoordigende
functie krijgen. Voor veel bestuurlijke organisaties gaat een jongerenraad een brug te
ver; men wil de jeugdparticipatie beperken tot de skatebaan. In het nationale
jeugddebat is ervoor gepleit dat jongeren vanaf het begin bij projecten worden
betrokken en dat er op gemeentelijk niveau jeugd- of jongerenraden worden
opgericht.
Rahma vraagt aan Jaga welke beeldvorming hij ziet. Jaga antwoordt dat hij de indruk
heeft dat jongeren worden geacht braaf jaar school te gaan en verder hun mond
moeten houden. Hij ziet een negatief imago ontstaan van jongeren (brutaal, crimineel
et cetera).
Anne ziet in haar beroepspraktijk dat jongeren zich aangetrokken voelen tot korte en
concrete projecten, hetgeen enigszins in tegenspraak is met wat eerdere sprekers
zeiden. Anne merkt dat de overheid het moeilijk maakt om wat te doen voor jongeren
in het algemeen, aangezien er vaak aan de subsidies de voorwaarde wordt gesteld dat
het geld terechtkomt bij achterstandsjongeren, bijvoorbeeld bij het employabilityproject.
Zij moet voortduren op zoek gaan naar een evenwicht tussen de wensen van
het Ministerie, het vakbondsbestuur en de jonge leden.
91

Jaga noemt als voorbeeld voor het ‘praten óver, maar niet mét jongeren’ de VWSnota
Jeugdbeleid waarover jongeren wilden nadenken, maar waar met dat aanbod niets
is gedaan.
Miguel komt terug op de stereotyperingen, waarbij een grote groep jongeren wordt
afgerekend op wat een kleine groep doet. Het toneelstuk waarin Miguel speelde, is
dan ook een parodie op die stereotiepe beeldvorming.
Hij baalt van de besluiten die zonder jongeren worden genomen, maar wel een groot
effect hebben op deze groep, zoals de Tweede Fase van het Middelbaar onderwijs. En
ook in de Tweede Fase is het geschiedenisonderwijs blijven steken in europacentrisme:
de scholierenpopulatie is veel diverser geworden, maar dat zie je nauwelijks terug in
de inhoud van de lessen. Miguel stipt ook het onderwerp cultuur aan: de meeste
theatervoorstellingen zijn gericht op een wit en oud publiek en dan wordt het raar
gevonden dat jongeren wegblijven. Jongeren komen wel naar voorstellingen die hen
aanspreken.
Cynthia vertelt dat zij een keer automatisch de schuld kreeg van een kastekort in de
horecagelegenheid waar ze net werkte. Zij had die dag niet eens met de kas gewerkt.
Ze heeft ook meegemaakt dat zij een rijke klant niet mocht bedienen als jonge vrouw
van buitenlandse afkomst. Vanwege haar leeftijd is ze ook een keer geweigerd voor een
baan. Destijds wist zij niet dat zij dit kon melden bij een instantie. Cynthia werpt
daarbij de vraag op hoe je aan werkervaring komt als je op basis van ervaringsgebrek
wordt geweigerd bij veel banen.
-Pauze-
Na de pauze snijdt Rahma het thema ‘arbeid’ aan.
Cynthia is van mening dat het LBL meer met jongerenorganisaties moet gaan
samenwerken om de klachten van jongeren boven tafel te krijgen en om meer
naamsbekendheid te krijgen. Manieren om dat te doen is mond-op-mondreclame,
aansluiting bij acties (b.v. tegen zinloos geweld), aanwezigheid op de Megafestatie.
Rahma vraagt aan Miguel wat hij doet met zijn klachten tegen het onderwijs. Miguel
antwoordt dat hij nieuwe onderwerpen introduceert in zijn opdrachten (Atatürk) en
dat hij let op beeldvorming, b.v. rond de Koude Oorlog. Hij vindt dat de
examenprogramma’s moeten worden aangepast.
Cynthia heeft gemerkt bij haar op school dat het lastig is voor de leerlingen om iets
voor elkaar te krijgen, ook al zit je in het inspraakorgaan. He hebt wel inspraak over
de muziek en over internet, maar een conrector die niet goed functioneert kan niet
worden aangepakt via het inspraakorgaan.
92

Rahma vraagt aan de deelnemers hoe actief zij zijn (geweest) naast hun studie.
Nadia heeft in de onderwijscommissie gezeten. Zij heeft gemerkt dat door de
invoering van de wet Mobilisering Universitaire Bestuursorganen (MUB) het hele
stelsel van medebestuur en medezeggenschap een wassen neus is geworden. Studenten
worden zo een speelbal en protest sorteert weinig effect.
Floor kaart het probleem van de betaling aan. Veel organisaties vinden het een
probleem om medezeggenschap (e.d.) te vergoeden, maar inspraak kost veel tijd en de
basisbeurs is ontoereikend om van te leven. Dit wordt herkend door de aanwezigen.
Hoe krijg je waardering voor je inspanning en hoe betrek je jongeren?
Nadia vindt het belangrijk dat jongeren het gevoel krijgen dat er écht naar ze
geluisterd wordt.
Robert oppert dat er meer gebruik moet worden gemaakt van de media, die sterk zijn
in het creëren van beeldvorming. Voor (jongeren-)organisaties is het belangrijk om de
behaalde successen via de mening te communiceren en zichtbaar te maken.
Debbie is nog op zoek naar manieren om jongeren bij de AbvaKabo te betrekken.
Communicatie is daarbij onontbeerlijk, maar vooralsnog wordt er te weinig geld en
personeel voor uitgetrokken.
Cynthia doet Debbie de suggestie om beter te kijken naar het verspreidingsgebied van
het AbvaKabo-jongerentijdschrift SEP en daar reclame voor te maken. De FNV heeft
een sollicitatieboekje geschreven, dat populair is bij jongeren.
Robert vindt internet een goed medium om jongeren te bereiken. Het zou een goed
idee zijn om een jongerensite te linken aan startpagina.nl. Debbie zegt dat de
AbvaKabo op proef (en gratis!) op de site van Radio 538 staat. De aanwezigen vinden
dat een goed initiatief.
Nadia stipt aan dat geld vaak nog steeds een probleem vormt bij jongerenbeleid. De
overheid heeft geen idee hoeveel geld er aan jongeren wordt besteed. Jaga zegt dat er
een participatiefonds komt voor jongeren die een project willen beginnen met een
maximum subsidie van fl. 5000,-.
Het onderwerp ‘media en zelfbeeld’ wordt aangesneden.
Floor vindt het belangrijk om de positieve bijdragen van jongeren in de media te
brengen en zo een ‘aha-effect’ te genereren.
93

Anne vindt dat je successen, zoals het realiseren van een skatebaan, groot in de krant
moet zetten, het liefst met foto en verhaal van de jongeren zelf.
Hoe beïnvloed je de politiek?
Floor vindt het belangrijk dat de goede voorbeelden van jongeren binnen de politiek
naar voren moeten worden gebracht. Bij veel politici is de wil er al wel om naar
jongeren te luisteren, maar het blijkt vaak moeilijk voor hen om een stukje van hun
macht af te staan aan jongeren. Dus moet je aantonen dat jongeren capabel zijn in het
besturen.
Cynthia zegt dat er in Amsterdam een adviserende ‘jongerengemeenteraad’ komt.
Deze raad kan als voorbeeld dienen.
18.15 uur:
Rahma bedankt de aanwezigen en sluit de meeting af. Nel van Dijk bedankt de
aanwezigen namens het LBL. Zij noemt de conclusies van de meeting (‘jongeren
worden niet serieus genomen’) en zegt dat ze de bijeenkomst interessant vond en voor
herhaling vatbaar.
94

Bijlage 2:
Lijst van jongeren- en andere
relevante organisaties
Dit is een lijst van jongerenorganisaties, -informatiepunten en -projecten. De lijst is
zeker niet volledig, maar geeft wel aanknopingspunten voor contacten met jongeren.
• Jongerenorganisaties:
Raad Jongeren en Bevolking
De RJB zet zich in voor de seksuele en reproductieve rechten van jongeren over de
hele wereld door middel van workshops, lessen op scholen, artikelen, internet, acties,
deelname aan conferenties en bijeenkomsten. Zij zijn ook actief bij internationale
conferenties, onder andere van de VN. Ze hebben een wereldwijde Youth Coalition
opgericht van actieve jongeren.
Contactadres: RJB p/a WPF
Ampèrestraat 10
1221 GJ Hilversum
tel: 035-6422304
email: office@wpf.org,
www.wpf.org/youth
TANS; Towards a New Start
TANS wil vanuit een positieve benadering de mogelijkheid bieden aan jonge
Marokkanen om een netwerk te vormen en elkaar te ontmoeten. Dit omdat de
Marokkaanse gemeenschap zich in een fase bevindt waarin een ommekeer wordt
gemaakt van het traditionele denken in problemen naar het denken in mogelijkheden
vanuit de kracht van de Marokkaanse gemeenschap. Jonge ambitieuze Marokkanen
(20-35) vormen de doelgroep. Hun activiteiten behelzen onder andere:
• maandelijkse bijeenkomsten met gastsprekers die vernieuwende onderwerpen vanuit
een positieve invalshoek belichten
• het leveren van sprekers voor bijeenkomsten
Contactadres: TANS
Postbus 523
3500 AM Utrecht
tel: 070-3621020
email: info@tans.nl
www.tans.nl
95

• Koepelorganisaties:
Vereniging 31
Het Nederlands Comité voor Multilateraal Jongerenwerk ‘Vereniging 31’, kortweg
V31 genoemd, is een samenwerkingsverband van een groot aantal Nederlandse
jongerenorganisaties. Dit samenwerkingsverband biedt een kanaal naar diverse
multilaterale activiteiten en fora.
Vereniging 31 is een organisatie die toegang verschaft en zelfvertegenwoordiging van
jongeren en hun zelforganisaties mogelijk maakt. Daarin schuilt ook de verklaring
voor de naam van de vereniging: de vereniging is genoemd naar het internationale
(telefonische) toegangsnummer voor Nederland, 31.
Contactadres: Vereniging 31
Prinsengracht 770-II
1017 LE Amsterdam
tel: 020-6383918
email: kantoor@vereniging31.nl
www.vereniging31.nl
Nationale Jongerenraad voor Milieu en Ontwikkeling
De NJMO is een platform van landelijke jongerenorganisaties. Het ontwikkelt en
coördineert projecten voor en door jongeren. De NJMO gaat een constructieve
dialoog aan met beleidsmakers en besluitvormers.
Het platform is voortgevloeid uit de Agenda 21 welke is aangenomen op de United
Nations Conference on Environment and Development in 1992 te Rio.
Contactadres: NJMO
Postbus 19269
3501 DG Utrecht
bezoekadres: Maliebaan 80
Utrecht
tel: 030-2316833
email: info@njmo.nl
www.njmo.nl
• Scholieren- en studentenorganisaties
Interstedelijk studenten Overleg
Het ISO stelt zich actief op in het landelijk hoger onderwijsbeleid. Zij doet dit onder
meer door rechtstreeks te overleggen met de minister in de zogeheten
studentenkamer. Maar er wordt ook direct overleg gevoerd met universiteiten,
hogescholen en de Informatie Beheer Groep. Daarnaast vindt voortdurend overleg
plaats met de leden van de Tweede Kamer over de politieke keuzes ten aanzien van
96

onderwijsbeleid. Het ISO werkt vanuit een pragmatische benadering: actief en
constructief meedenken over het onderwijsbeleid.
Contactadres: ISO
Dreiharingenstraat 25
3510 BH Utrecht
tel: 030-2302666
email: iso@iso.nl
www.iso.nl
Landelijk Actie Komité Scholieren
Het LAKS is een organisatie van, voor en door scholieren. De vereniging is opgericht
om de belangen van scholieren in het Voortgezet Onderwijs en in het Voorbereiden
en Middelbaar Beroepsonderwijs te behartigen. Het LAKS doet door middel van het
verstrekken van informatie en advies aan scholieren, onderwijsorganisaties en de
overheid. Het LAKS is dan ook vertegenwoordigd in diverse gespreksorganen en
organisaties, zowel op regionaal als op landelijk- en overheidsniveau. Het LAKS is als
enige scholierenorganisatie door zowel pers, politiek en onderwijsveld erkend als de
spreekbuis voor scholieren. Door deze inbreng, vanuit een specifiek
scholierenperspectief, wil de vereniging bijdragen aan de verbetering van het leef- en
leerklimaat op school en hierdoor tevens aan de kwaliteit van het onderwijs.
Contactadres: LAKS
tel: 020-6381792
email: info@laks.nl
www.laks.nl
Landelijke Studenten Vakbond
De Landelijke Studenten Vakbond (LSVb) is de grootste organisatie in Nederland die
de belangen van studenten behartigt. De LSVb is een federatie van 23
studentenvakbonden, die de belangen van studenten op de verschillende instellingen
of die van een specifieke groep studenten behartigen. De LSVb doet dit op landelijk
niveau, maar komt ook op voor studenten op individueel niveau. Studenten met
klachten en problemen kunnen terecht bij de LSVb-studentenlijn en de juridische
dienst.
Contactadres: LSVb
Neude 29 bis
Postbus 1335
3500 BH Utrecht
tel: 030-2316464
email: lsvb@lsvb.nl
www.lsvb.nl
97

• Politieke jongerenorganisaties:
Christen- Democratisch Jongeren Appèl (CDJA)
Ook het CDJA vindt dat jongeren en politiek prima samengaan. Deze onafhankelijke
politieke jongerenorganisatie laat zien dat politiek leuk, interessant, gezellig en
kritisch kan zijn. Ze willen zich inzetten voor een samenleving waarin iedereen zich
thuis voelt en waarbij iedereen betrokken is.
Contactadres: CDJA
Postbus 30453
2500 GL Den Haag
tel: 070-3424850
email: secretariaat@cdja.nl
www.cdja.nl
Dwars, Jongeren in GroenLinks
GroenLinkse en met GroenLinks verwante jongeren zijn georganiseerd in de
onafhankelijke jongerenorganisatie Dwars. Alle leden van GroenLinks, die jonger zijn
dan 26 jaar, kunnen gratis lid worden van Dwars. GroenLinks organiseert zelf ook
regelmatig allerlei bijeenkomsten voor jongeren.
GroenLinks organiseert in samenwerking met Dwars bijeenkomsten op een
bijzondere locatie over verschillende thema’s. De afgelopen jaren waren er
bijvoorbeeld bijeenkomsten in Ruigoord, op een bioboerderij en in een
asielzoekerscentrum.
Dwars houdt zich bezig met alles wat jongeren aangaat, en probeert dingen te
veranderen door acties en bijeenkomsten te organiseren en door te informeren. Bij
Dwars is politiek vooral toegankelijk en leuk. De schaduwfractie, verbonden aan
Dwars, volgt de Tweede Kamerfractie van GroenLinks en formuleert haar eigen
standpunten over allerlei beleidsterreinen.
Contactadres: Dwars
Oudegracht 229
3511 NJ Utrecht
tel: 030-2333263
(telefonisch bereikbaar op werkdagen tussen 11.00 en 18.00 uur)
e-mail: dwars@dwars.org
www.dwars.org
(informatie over GroenLinks bijeenkomsten voor jongeren:
030-2399927)
Jonge Socialisten
De Jonge Socialisten zijn een politieke jongerenorganisatie, die duidelijk wil maken
dat jong zijn en je met politiek bezig houden heel goed samen kan gaan. Want politiek
98

is niet iets van duffe grijze muizen die in Den Haag zitten te praten over zaken ver
weg van huis, te oninteressant om je druk over te maken. Politiek gaat over dingen die
jongeren aangaan en bezig houden, en wat belangrijker is: jongeren kunnen er zelf
invloed op hebben.
Contactadres: Jonge Socialisten
Herengracht 54 (bezoekadres)
1015 BN Amsterdam
Postbus 1310 (postadres)
1000 BH Amsterdam
tel: 020-5512292
mobiele telefoon: 06-24678561
email: js@js.nl
www.js.nl
Jonge Democraten
De vereniging Jonge Democraten stelt zich als vrijzinnig-democratische
jongerenorganisatie ten doel bij te dragen tot de individuele ontplooiing van alle
mensen. Zij richt zich hierbij vooral op jongeren. De JD kiest voor een pragmatische
aanpak van hedendaagse problemen en streeft naar een radicale democratisering van
de maatschappij, opdat de principiële gelijkwaardigheid van alle mensen, individuele
vrijheid, onderlinge solidariteit en rechtszekerheid zo goed mogelijk gegarandeerd
worden.
Contactadres: Jonge Democraten
Postbus 660
2501 CR Den Haag
tel: 070-3622162
email: jd@dds.nl
www.jd-net.demon.nl
Jongerenorganisatie voor Vrijheid en Democratie
In de JOVD staat discussie centraal. Zowel op afdelings- als op landelijk niveau
kunnen leden van de JOVD op tal van manieren meedoen aan de politiek. Elke week
is er wel iets: een politiek congres, een politiek café in een afdeling, een sprekersavond
of een discussie op de homepage.
Contactadres: JOVD
Herengracht 38a
2511 EJ Den Haag
tel: 070-3622433
email: info@jovd.nl
www.jovd.nl
99

Instituut voor Publiek en Politiek
Het IPP is een landelijke, niet-partijgebonden organisatie die zich ten doel stelt
politieke en maatschappelijke participatie te bevorderen. Het IPP heeft in haar
activiteiten bijzondere aandacht voor de positie van jongeren en nieuwkomers, van
vrouwen en van groepen die sociaal-economisch in een achterstandspositie verkeren.
Contactadres: IPP
Prinsengracht 911-915
1017 KD Amsterdam
tel: 020-5217600
email: info@publiek-politiek.nl
www.publiek-politiek.nl
• Jongerenorganisaties van vakbonden:
Jongerenorganisatie CNV
De jongerenorganisatie CNV ondersteunt jongeren in hun weg van opleiding naar
werk en is actief op vier terreinen:
• als vakbondsjongerenorganisatie, die opkomt voor de belangen van jongeren.
Vanzelfsprekend onderdeel hiervan is jongeren zelf de mogelijkheid geven om van
zich te laten horen, binnen de vakbeweging, richting politiek, op scholen, etc.
• als serviceorganisatie, die jongeren op persoonlijke vragen toegesneden producten
en diensten biedt, op de terreinen van opleiding, werk en inkomen: zodat jongeren
beter de overstap naar werk kunnen maken
• als projectorganisatie die jongeren ondersteunt bij hun oriëntatie, participatie en
functioneren op de arbeidsmarkt en de samenleving daaromheen
• als specialist in jongerencommunicatie van CNV-bonden bij werving, binding en
kadervorming van jonge vakbondsleden.
Contactadres: Jongerenorganisatie CNV
Ravellaan 1
3533 JE Utrecht
Postbus 2475
3500 GL Utrecht
tel: 030-2913715
email: jocnv@jocnv.nl
www.jocnv.nl
ABVAKABO FNV
Leden van ABVAKABO FNV jonger dan 27 jaar worden gerekend tot de doelgroep
Jongeren. Het doel van het jongerenwerk binnen de bond is het informeren,
organiseren en activeren van jongeren en het behartigen van hun belangen.
100

ABVAKABO FNV organiseert themadagen, bijvoorbeeld voor jongeren werkzaam in
de gezondheidszorg. Jongeren kunnen deelnemen aan scholing, o.a. een cursus
internet of solliciteren. Ook bezoekt de ABVAKABO FNV bedrijven, waar informatie
verstrekt wordt.
De FNV WORKPOWER wordt eenmalig verzonden aan elk nieuw jong lid in de
leeftijd tot 22 jaar. In dit gratis boekje staan vragen en antwoorden over solliciteren,
arbeidscontracten, salaris, ontslag, uitzendwerk en oproep- en stagecontracten.
ZAPP wordt maandelijks verzonden aan alle jonge leden tot en met 24 jaar. In dit
grootste jongerenblad van Nederland wordt aandacht besteed aan alle aspecten van
werken. Ook staan er vaak interviews in met bekende radio- en
televisiepersoonlijkheden.
Via nieuwskranten worden jongeren geïnformeerd over actuele onderwerpen,
bijvoorbeeld de Wet ‘Flex en Zekerheid’, maar ook over activiteiten die voor jongeren
georganiseerd worden.
Contactadres: Wil van Bergem
hoofdkantoor ABVAKABO FNV
tel: 079-3536283
email: wvanbergem@abvakabo.nl
www.abvakabo.nl
• Projecten:
Smaakmakers
Smaakmakers is een organisatie die verschillende projecten gericht op
informatievergaring in de vrijwilligerssector uitvoert met partnerorganisaties. Zij
hebben de volgende projecten:
• Met het NOV - inventarisatie van de wensen ten aanzien van vrijwilligerswerk en
vrijetijdsbesteding van ama’s.
• Met de Jongerenorganisatie CNV - inventarisatie van mogelijkheden tot
vrijwilligerswerk door jongeren met een handicap: fysiek, psychisch of sociaal.
• Met Jeugd in Beweging - gebruik van een ‘kwaliteitschecklist’ om organisaties in de
sportsector door te lichten op hun jeugdvriendelijkheid (methode van het Instituut
voor Nederlandse Kwaliteit) en omvorming daarvan tot een ‘jeugdscorespel’. Een
vergelijkbaar traject zal plaatsvinden in de zorgsector.
• Met NJMO - inventarisering van knelpunten in organisaties op het terrein van
jongerenparticipatie door ze een spiegel voor te houden. De middelen die daarbij
gebruikt worden zijn panels en theater; een ontmoeting tussen grijs en groen.
• Met TANS - het opzetten van een helpdesk voor zelforganisaties van allochtone
jongeren om hun kansen op succes en continuïteit te vergroten.
• Met het NOV - opzetten van vrijwilligerspools voor kortlopende activiteiten die
passen bij de ‘moderne zapjongere’ tussen 12 en 18 jaar in probleemwijken.
101

• Met de Stichting Alexander - een bewustwordingsproject door een groep moeilijke
jongeren, zg. ‘flying teams’, die bij organisaties langs gaan en ze bijstaan in het
ontwikkelen van een actief jongerenbeleid d.m.v. frisse opdrachten.
• Met de jongerenorganisatie CNV - het project ‘employment supporter’ waarbij
allochtone jongeren in het middelbaar beroepsonderwijs de kans krijgen om in
gesprek te gaan met een mentor en vijf pilotprojecten van individuele coaching in
lokale vrijwilligersorganisaties.
• Met Plunk en Jeugd in Beweging - effecten van een landelijke communicatiecampagne
onderzoeken. Het voorbeeld is een campagne in 2000 ‘sport, dat regel ik zelf’; een
landelijke beeldvormingscampagne. Een groep jongeren die in de doelgroep van de
campagne vallen denkt mee en schrijft een evaluatie. Aan de hand daarvan wil
smaakmakers tot een adviesaanpak komen.
Contactadres: Smaakmakers
Plompetorengracht 15a
Postbus 2877
3500 GW Utrecht
tel: 030-2319844
email: chouten@nov.nl
www.smaakmakers.nl
Stichting Alexander
Stichting Alexander verbindt onderzoek en beleid en betrekt jongeren bij de opzet,
uitvoering, rapportage en presentatie van onderzoek. Dit motiveert hen actief
betrokken te zijn bij de beïnvloeding van beleid. Als ervaringsdeskundigen bij uitstek
doen jongens en meisjes mee aan onderzoek naar hun eigen leefwereld, de effecten
van overheidsmaatregelen en de kwaliteit van de aangeboden jeugdvoorzieningen. Als
direct belanghebbenden praten ze mee over beleidsconsequenties van onderzoek en
zijn ze gesprekspartners van instellingen en overheden. Daarbij hanteert Stichting
Alexander de volgende middelen:
• jongerenpanels;
• onderzoek door jongeren zelf;
• jongeren als consulent;
• conferenties.
Contactadres: Stichting Alexander
Professor Tulpstraat 2
1018 HA Amsterdam
tel.020-6263929
email: st.alexander@wxs.nl
102

MIXT
MIXT Stichting voor interculturele projecten is een organisatie die zonder dat geld
verdienen een doel is probeert om met muziekprojecten kennis, begrip en respect
tussen jongeren in Nederland met verschillende culturele achtergronden te vergroten.
MIXT richt zich vooral op jongeren van 12 tot 20 jaar.
Om kennis, begrip en respect tussen alle Nederlandse jongeren te bevorderen
organiseert MIXT tal van projecten. Het bekendste project is het jaarlijkse MIXT
Racism Beat It Festival. Maar ook is MIXT ieder jaar nadrukkelijk aanwezig met het
project MIXT Planet Tolerance op de jaarlijkse doe-beurs voor jongeren -
Megafestatie. Bovendien is MIXT in samenwerking met PODIUM Bureau voor
Educatieve Communicatie actief in het voortgezet onderwijs met diverse projecten als
Ratjetoe en Gekleurde Werkelijkheid. Zo’n 30 % van de middelbare scholen neemt de
lespakketten af.
Contactadres: MIXT
Van Diemenstraat 410
1013 CR AMSTERDAM
tel: 020-6277766
email: info@mixt.nl
www.mixt.nl
• Jongereninformatiepunten:
Stichting Jeugdinformatie Nederland
De jeugd zelf heeft informatie nodig om zelfstandig en volwaardig aan de samenleving
deel te nemen. Niemand die bij het jeugdstelsel betrokken is, kan zonder informatie
over alles wat daar gaande is: in het beleid, in het management, in de uitvoering en in
het onderzoek. De SJN voorziet in informatie en kennisverspreiding over jeugd en
jeugdbeleid.
Contactadres: Stichting Jeugdinformatie Nederland
Zakkendragershof 34-44
Postbus 1373
NL-3500 BJ Utrecht
tel. +31 30 239.4433
email: jeugdinformatie@sjn.nl.
www.sjn.nl
The Site, infocafé voor jongeren
De Site is een informatiecentrum voor Amsterdamse jongeren van 15 tot 21 jaar. De
activiteiten van the Site kenmerken zich door een combinatie van informatie en
entertainment. De doelstelling is het ondersteunen van jongeren met de juiste
103

informatie bij het maken van keuzes, het attenderen op mogelijkheden en het
bevorderen van jeugdparticipatie. Er zijn tien thema’s geselecteerd: werk, reizen, vrije
tijd, wonen, gezondheid, onderwijs, recht, hulp, inkomen en actualiteiten. De
informatie wordt gebracht door middel van: consulenten, folders, website, tijdschrift,
talkshows, cursussen, internet, etc. Er is een jongerenadviesraad die gevraagd en
ongevraagd advies geeft over de gang van zaken in The Site.
Contactadres: The Site
Nieuwezijds Voorburgwal 323
tel: 020-5206080
email: thesite@infocafe.nl
www.infocafe.nl
104

Noten
1 Centraal Bureau voor de Statistiek, Jeugd 1999. Cijfers en feiten, Voorburg/Heerlen:
CBS, 1999
2 J.A. Krosnick en D.F. Alwin, ‘Aging and susceptibility to attitude change’, in: Journal of
personality and social psychology, 1989, nr.75, p.416-425
3 G.H. Maassen en M.P.M. De Goede, ‘Inter- en intragenerationele waarneming van
ouderen en jongeren’, in: Comenius, 1990, nr.10, p.491-506
4 G.H. Maassen en W. Meeus, ‘De verhouding tussen jongeren en volwassenen’, in: W.
Meeus en H. ‘t Hart (red.), Jongeren in Nederland, Amersfoort: Academische
uitgeverij Amersfoort, 1993, p.133-155
5 W. Meeus en H. ‘t Hart, ‘Adolescente ontwikkeling en intergenerationele overdracht’, in:
W. Meeus en H. ‘t Hart (red.), Jongeren in Nederland, Amersfoort: Academische
uitgeverij Amersfoort, 1993, p.156-170
6 G.H. Maassen en W. Meeus, ‘De verhouding tussen jongeren en volwassenen’, in: W.
Meeus en H. ‘t Hart, Jongeren in Nederland, Amersfoort: Academische uitgeverij
Amersfoort, 1993, p.133-155
7 K. Van den Broeck en A. Wittebolle, De non-com generatie. Pleidooi voor de jongeren
van vandaag, Antwerpen: Standaard Uitgeverij, 1997
8 W. van Dalen, DRANK maakt meer kapot dan je lief is. Een beschrijving van het 12,5
jaar bestaan van een unieke campagne, NIGZ, 1999, p.10
9 J.A. Krosnick en D.F. Alwin, ‘Aging and susceptibility to attitude change’, in: Journal of
personality and social psychology, 1989, nr.75, p.416-425
10 W. van Dalen, DRANK maakt meer kapot dan je lief is. Een beschrijving van het 12,5
jaar bestaan van een unieke campagne, NIGZ, 1999
11 A. Scheepens, Van leeftijdsgrenzen naar maatwerk. Wet- en regelgeving als markeringen
van de biografie, Utrecht: LBL, 1999
12 M. du Bois-Reymond en J. de Jong-Gierveld, ‘Van een standaardlevensloopmodel naar
een geïndividualiseerde keuzebiografie’, in: M. du Bois-Reymond en J. de Jong-
Gierveld (red.), Mens en maatschappij, volwassen worden, generaties toen en nu: transities
in de levensloop, 1993
13 M. du Bois-Reymond, Y. te Poel en J. Ravesloot, Jongeren en hun keuzes, 1998
14 A. Scheepens, Van leeftijdsgrenzen naar maatwerk. Wet- en regelgeving als markeringen
van de biografie, Utrecht: LBL, 1999
15 Centraal Bureau voor de Statistiek, Jeugd 1999. Cijfers en feiten, Voorburg/Heerlen:
CBS, 1999
16 K. Van den Broeck en A. Wittebolle, De non-com generatie. Pleidooi voor de jongeren
van vandaag, Antwerpen: Standaard Uitgeverij, 1997
17 A. Scheepens, Van leeftijdsgrenzen naar maatwerk. Wet- en regelgeving als markeringen
van de biografie, Utrecht: LBL, 1999
105

18 K. de Leeuw, S. Hoitsma, I. de Jager en P. Schonewille (red.), Jong! Jongerencultuur
en stijl in Nederland 1950-2000, Zwolle: Waanders uitgevers, 2000
19 K. de Leeuw, S. Hoitsma, I. de Jager en P. Schonewille (red.), Jong! Jongerencultuur
en stijl in Nederland 1950-2000, Zwolle: Waanders uitgevers, 2000
20 A. Scheepens, Van leeftijdsgrenzen naar maatwerk. Wet- en regelgeving als
markeringen van de biografie, Utrecht: LBL, 1999
21 H. ‘t Hart, W. Meeus en W. Kox, ‘Achtergronden en opzet van een nationaal survey’,
in: W. Meeus en H. ‘t Hart, Jongeren in Nederland, Amersfoort: Academische
uitgeverij Amersfoort, 1993, p.11-29
22 W. Meeus, ‘De psychosociale ontwikkeling van adolescenten’, in: W. Meeus en H. ‘t
Hart, Jongeren in Nederland, Amersfoort: Academische uitgeverij Amersfoort, 1993,
p.31-55
23 G.H. Maassen en W. Meeus, ‘De verhouding tussen jongeren en volwassenen’, in:
W. Meeus en H. ‘t Hart, Jongeren in Nederland, Amersfoort: Academische uitgeverij
Amersfoort, 1993, p.133-155
24 M. de Goede en P. Hustinx, ‘School en beroep’, in: W. Meeus en H. ‘t Hart, Jongeren
in Nederland, Amersfoort: Academische uitgeverij Amersfoort, 1993, p.79-105
25 W. Meeus en H. ‘t Hart, ‘Adolescente ontwikkeling en intergenerationele overdracht’, in:
W. Meeus en H. ‘t Hart (red.), Jongeren in Nederland, Amersfoort: Academische
uitgeverij Amersfoort, 1993, p.156-170
26 H.A. Becker, De toekomst van de Verloren Generatie, Amsterdam: Meulenhoff, 1997
27 H.A. Becker, De toekomst van de Verloren Generatie, Amsterdam: Meulenhoff, 1997
28 H.A. Becker, De toekomst van de Verloren Generatie, Amsterdam: Meulenhoff, 1997
29 A. Scheepens, Van leeftijdsgrenzen naar maatwerk. Wet- en regelgeving als markeringen
van de biografie, Utrecht: LBL, 1999
30 K. Van den Broeck en A. Wittebolle, De non-com generatie. Pleidooi voor de jongeren
van vandaag, Antwerpen: Standaard Uitgeverij, 1997
31 A. Scheepens, Van leeftijdsgrenzen naar maatwerk. Wet- en regelgeving als markeringen
van de biografie, Utrecht: LBL, 1999
32 J.W. Duyvendak en R. Koopmans, ‘Gouden toekomst voor politiek protest?’, in: De
Helling, jaargang 3, nr. 3, najaar 1990, p.4-9
33 J.W. Duyvendak en R. Koopmans, ‘Gouden toekomst voor politiek protest?’, in: De
Helling, jaargang 3, nr. 3, najaar 1990, p.5
34 Centraal Bureau voor de Statistiek, Jeugd 1999. Cijfers en feiten, Voorburg/Heerlen:
CBS, 1999
35 C. Evenhuis, Conceptualisering leeftijd, interne notitie LBL, 1999
36 K. Penninx, De buurt voor alle leeftijden. Intergenerationele buurtontwikkeling in het
kader van sociaal beleid, Utrecht: NIZW, 1999
37 H. Kunneman, Van theemutscultuur naar walkman-ego. Contouren van post-moderne
individualiteit, Amsterdam: Boom, 1996
38 K. Penninx, De buurt voor alle leeftijden. Intergenerationele buurtontwikkeling in het
kader van sociaal beleid, Utrecht: NIZW, 1999
39 C. Evenhuis, Conceptualisering leeftijd, interne notitie LBL, 1999
106

40 K. Koning, Tekort aan personeel? Veertig- en vijftigplussers in beeld. Handreiking voor
ouderenbeleid in het midden- en kleinbedrijf, Utrecht: LBL, 2000
41 W. Meeus en H. ‘t Hart, ‘Adolescente ontwikkeling en intergenerationele overdracht’, in:
W. Meeus en H. ‘t Hart (red.), Jongeren in Nederland, Amersfoort: Academische
uitgeverij Amersfoort, 1993
42 C. Evenhuis, Conceptualisering leeftijd, interne notitie LBL, 1999
43 I. van der Zande, ‘Deugt de jeugd?’, in: I. van der Zande (red.), Deugt de jeugd?
Normen en waarden in gezin, school en politiek, Maarssen: Elsevier/De Tijdstroom,
2000
44 P. Cuyvers en J. Doornenbal, ‘Vroeger was het beter. De mythe van het verdwenen
kerngezin’, in: I. van der Zande (red.), Deugt de jeugd? Normen en waarden in gezin,
school en politiek, Maarssen: Elsevier/De Tijdstroom, 2000
45 P. Cuyvers en J. Doornenbal, ‘Vroeger was het beter. De mythe van het verdwenen
kerngezin’, in: I. van der Zande (red.), Deugt de jeugd? Normen en waarden in gezin,
school en politiek, Maarssen: Elsevier/De Tijdstroom, 2000
46 P. Cuyvers en J. Doornenbal, ‘Vroeger was het beter. De mythe van het verdwenen
kerngezin’, in: I. van der Zande (red.), Deugt de jeugd? Normen en waarden in gezin,
school en politiek, Maarssen: Elsevier/De Tijdstroom, 2000
47 Y.M. Quispel, Leeftijdsgrenzen op de arbeidsmarkt, Utrecht: LBL, 2000
48 H. van Ewijk, De Verschuiving: de veranderde status van jongeren in de jaren tachtig,
Utrecht: de Tijdstroom, 1994
49 Y.M. Quispel, Leeftijdsgrenzen op de arbeidsmarkt, Utrecht: LBL, 2000
50 H. van Ewijk, De Verschuiving: de veranderde status van jongeren in de jaren tachtig,
Utrecht: de Tijdstroom, 1994
51 Centraal Bureau voor de Statistiek, Jeugd 1999. Cijfers en feiten, Voorburg/Heerlen:
CBS, 1999
52 H. van Ewijk, De Verschuiving: de veranderde status van jongeren in de jaren tachtig,
Utrecht: de Tijdstroom, 1994
53 H. van Ewijk, De Verschuiving: de veranderde status van jongeren in de jaren tachtig,
Utrecht: de Tijdstroom, 1994
54 C. Overdijk, De ontgroening van Nederlands toptalent, 1999
55 B. de Voogd, ‘Van zelfontplooiing tot werkplicht’, in: Grenzeloos, juli 1994
56 K. Van den Broeck en A. Wittebolle, De non-com generatie. Pleidooi voor de jongeren
van vandaag, Antwerpen: Standaard Uitgeverij, 1997
57 K. Brouwers en H. van Driel, De sociaal-economische positie van jongeren, Zoetermeer:
EIM, 1999
58 C. Linke en G. van Schoonhoven, ‘Jong en overspannen’, in: Elsevier, 22 november
1997
59 M. Luyten, ‘De starter is manager van zijn eigen BV’, in: de Volkskrant, 18 augustus
1999
60 M. Luyten, ‘De starter is manager van zijn eigen BV’, in: de Volkskrant, 18 augustus
107
1999

61 J. van der Ploeg en H. Ferwerda, ‘De positie van jongeren in de toekomstige
samenleving’, in: j*. tijdschrift over jongeren, mei 2000
62 M. Scheurkogel,’Kok schept verkeerd beeld voortijdig schoolverlaters’, in: IN. Magazine
van de Jongerenorganisatie CNV, najaar 1999
63 P. van den Boom, ‘In de speeltuin van de arbeidsmarkt loert de stress’, in: de Volkskrant,
21 augustus 1999
64 C. Linke en G. van Schoonhoven, ‘Jong en overspannen’, in: Elsevier, 22 november
1997
65 C. Linke en G. van Schoonhoven, ‘Jong en overspannen’, in: Elsevier, 22 november
1997
66 C. Linke en G. van Schoonhoven, ‘Jong en overspannen’, in: Elsevier, 22 november
1997
67 Jongerenorganisatie CNV, Je bent jong en je werkt je te pletter? Lajeniegekmakuh...!,
Utrecht: CNV, 2000
68 C.J.M. Schuyt, Kwetsbare jongeren en hun toekomst, Ministerie van VWS, 1995
69 J. van der Ploeg en H. Ferwerda, ‘De positie van jongeren in de toekomstige
samenleving’, in: j*. tijdschrift over jongeren, mei 2000
70 Ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur, Jeugd verdient de toekomst.
Nota intersectoraal jeugdbeleid. Den Haag: Ministerie van WVC, 1993
71 Raad voor het Openbaar Bestuur, Staat van de Jeugd? De relatie tussen jongeren en de
overheid. Den Haag: ROB, maart 2000
72 Projectgroep Nationale Jeugdraad, Naar een Nationale Jeugdraad. Advies aan de
Staatssecretaris van Welzijn en Sport, Amsterdam, 2000
73 P.C. Tirion, Jong & betrokken, hoe maatschappelijk betrokken zijn Nederlandse jongeren?,
Arnhem, 1999
74 Raad voor het Openbaar Bestuur, Staat van de Jeugd? De relatie tussen jongeren en de
overheid. Den Haag: ROB, maart 2000, p.20
75 Raad voor het Openbaar Bestuur, Staat van de Jeugd? De relatie tussen jongeren en de
overheid. Den Haag: ROB, maart 2000, p.23
76 Raad voor het Openbaar Bestuur, Staat van de Jeugd? De relatie tussen jongeren en de
overheid, Den Haag: ROB, maart 2000
77 Projectgroep Nationale Jeugdraad, Naar een Nationale Jeugdraad. Advies aan de
Staatssecretaris van welzijn en Sport, Amsterdam, 2000
78 Raad voor het Openbaar Bestuur, Staat van de Jeugd? De relatie tussen jongeren en de
overheid, Den Haag: ROB, maart 2000
79 Persbericht gemeente Oosterhout, Marokkaanse jongeren Oosterhout krijgen eigen
onderkomen, Oosterhout, 25 juni 1998
80 Interview met Saskia Pekelharing, ‘Festival moet jongeren bij politiek betrekken: “Ze
vinden het al raar dat ik politicologie studeer,”’ in: KUnieuws, jaargang 27, nr.24, 6
maart 1998
81 M. de Winter, Kinderen als medeburgers. Kinder- en jeugdparticipatie als maatschappelijk
opvoedingsperspectief, Utrecht: de Tijdstroom, 1995
82 P. Klein Beernink, ‘Jeugd op de gezonde toer’, in: De Telegraaf, 11 oktober 2000
108

83 ‘Straks praten scholieren alleen over de koeken in de kantine; mondige leerlingen’ , in:
Trouw, 7 oktober 2000
84 L. Kolker, Nederland gebruikt ze...omdat soa overal verkrijgbaar zijn, Utrecht:
Stichting soa-bestrijding, 1999
85 Universiteit van Amsterdam, vakgroep Sociale Psychologie, Het relationele en seksuele
gedrag van jongeren op vakantie, Amsterdam, 1997
86 Landelijk Bureau Leeftijdsdiscriminatie, Jaarverslag 1998, Utrecht: LBL, 1999
87 F. Beekman, in: Enkhuizer Courant en Helderse Courant, 13 mei 2000
88 G. Aardema, in: Enkhuizer Courant en Helderse Courant, 13 mei 2000
89 R. Vaane, geciteerd in: de Provinciale Zeeuwse Courant, 13 mei 2000
90 Bron: Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid, Kennisbank:
ongevalsbetrokkenheid, 1997
91 R. van Overbeek en M. Flikweert, Grenzen aan de leeftijd, Utrecht: Verwey-Jonker
Instituut, 1999
92 Bron: Verbond van Verzekeraars
93 Bron: Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid, Kennisbank:
verschillen in levensstijl, 1997
94 Bron: Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid, Kennisbank:
ongevalsbetrokkenheid, 1997
95 Bron: Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid, Kennisbank:
slachtoffers per miljard reizigerskilometer naar leeftijd en vervoerwijze, 1997
96 Bron: Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid, Kennisbank:
ontwikkelingen sinds 1985, 1997
97 Bron: K. Van den Broeck en A. Wittebolle, De non-com generatie. Pleidooi voor de
jongeren van vandaag, Antwerpen: Standaard Uitgeverij, 1997
98 G. van Dijk en M. de Graaff, Toets beelden van leeftijd in de media, Utrecht: LBL,
1998
99 J.Deltenre, ‘Surfende kinderen jagen ouders op kosten’, in: De Telegraaf, 10 oktober
2000
100 G. van Dijk en M. de Graaff, Toets beelden van leeftijd in de media, Utrecht: LBL,
1998
101 J. Van Acker, Jeugdcriminaliteit: feiten en mythen over een beperkt probleem, Houten:
Bohn Stafleu Van Loghum, 1998
109

110

111

Colofon
Uitgave
Landelijk Bureau Leeftijdsdiscriminatie
Kaap Hoorndreef 72
Postbus 9472
3506 GL Utrecht
Telefoon: 030-266 20 00
Fax: 030-266 28 37
E-mail: info@leeftijd.nl
www.leeftijd.nl
Tekst
Marije Cornelissen
Vormgeving
Optima Forma bv, Voorburg
Druk
Hega offset, Den Haag
112