Eindrapport 'Duik in water!' - Watermaatwerk

Eindrapport ‘Duik in water!’
Agrarische jongeren trekken het waterdebat vlot
Utrecht, 17 mei 2005

Eindrapport ‘Duik in water!’
Agrarische jongeren trekken het waterdebat vlot
PROJECTAANVRAGER:
Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt, Utrecht
PROJECTUITVOERDERS:
NAJK-edu . Voorlichting . Scholing . Training . Advies
Postbus 816
3500 AV Utrecht
Contactpersoon: Nicolaas van Everdingen
030-2769863
nvaneverdingen@edu.najk.nl
Centrum voor Landbouw en Milieu (CLM BV)
Postbus 62
4103 WR Culemborg
Contactpersoon: Rob Hoekstra
0345-470763
rhoekstra@clm.nl
Stichting Reinwater
Vossiusstraat 20-2h
1071 AD Amsterdam
Contactpersoon: Tinco Lycklama à Nijeholt
020-6719322
t.lycklama@reinwater.nl
Foto’s:
NAJK-edu

SAMENVATTING
‘Duik in water!’ is een initiatief geweest van het NAJK (Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt).
Met dit project heeft het NAJK agrarische jongeren actief laten meedenken en in gesprek laten
gaan met andere actoren over agrarisch waterbeheer.
Het startschot werd gegeven in mei 2002 door staatssecretaris Geke Faber, en in mei 2005 werd
het afgesloten door minister Cees Veerman.
In drie jaar hebben ca. 1650 jonge agrariërs deelgenomen aan 66 eenmalige activiteiten.
De kleinste bijeenkomst was met 4 jongeren, bij de grootste waren 190 jongeren aanwezig.
De inhoud van elke bijeenkomst is in samenwerking met de afdeling van agrarische jongeren en het
waterschap bepaald. Op hoofdlijnen zijn de onderwerpen te veel, te weinig of te vies water, of
een combinatie hiervan. De algemene inhoud van de avond is: Met welke aspecten van water
hebben agrarische jongeren te maken op het bedrijf? Waterbeleid in de regio en de vertaling door
het waterschap: welke wateropgaven zijn er in de regio?, welke uitdagingen liggen er?, wat kan
bepaald beleid of bepaalde maatregelen betekenen voor agrarische bedrijven en andere
belanghebbenden? Én, wat is de rol van jonge boeren en tuinders in het waterbeheer?
Bij de eenmalige activiteiten zijn ook de waterschappen aanwezig. Tijdens deze avonden wordt
geprobeerd een brug te bouwen richting het waterschap. Vroeger was het waterschap ‘van de
boeren’. Tegenwoordig is daar een enorme kloof ontstaan (wij – zij). Waterschappen zijn zich daar
vaak weinig van bewust. Door dit project lukt het om die kloof te overbruggen.
In feite zijn de eenmalige activiteiten daardoor “minidialoogtrajecten”. De jongeren en de
waterschappen zijn vaak beiden verrast over de uitkomsten.
Deze eenmalige activiteiten waren voor een aantal afdelingen reden om zich verder te verdiepen,
door een vervolgtraject op te zetten. Eerst is met de agrarische jongeren en het waterschap de
mogelijkheid onderzocht om in een bepaald gebied een regionaal project te kunnen beginnen.
De mogelijkheden om dit traject in te gaan worden pas goed duidelijk tijdens een eerste
eenmalige avond. Er moet aan een aantal voorwaarden worden voldaan:
- Er moet een concrete wateropgave liggen;
- De jongeren moeten zich aangesproken voelen om daar zelf mee aan de slag te gaan;
- Het waterschap moet ook de kans zien om met deze specifieke doelgroep aan oplossingen te
werken, en het handelingsperspectief bieden.
Als aan deze voorwaarden wordt voldaan heeft het project samen met de afdeling samenwerking
en dialoog met andere partijen georganiseerd in fase 2 "Puzzelen met water".
De precieze opzet van de vervolgtrajecten is steeds afgestemd op de wensen en mogelijkheden
van de afdeling, én die van het waterschap.
In tabel 1 zijn de vervolgtrajecten opgenomen die zijn uitgevoerd.

Tabel 1: vervolgtrajecten
Prov. AJK Data
avond 1 avond 2
BAJK Breda 2003_01-30 2004_11_30
HAJK-Z Krimpenerwaard 2004_02_05 2004_02_19
BAJK Roosendaal 2004_03_11 2005_03_29
HAJK-N Purmerend 2004_12_07 2005_02_18
BAJK Helmond 2005_01_18 n.v.t.
BAJK Oss 2004_01_27 2005_01_27
GAJK Rivierenland 2005_01_31 n.v.t.
HAJK-N Haarlemmermeer afgeblazen
Uit het projectplan:
“Maar de belanghebbenden, agrariërs (jong en oud), zijn er (agrarisch waterbeheer, red.) in de
praktijk nog maar mondjesmaat mee bezig. In de hogere delen van Nederland (zand) zijn de
zogenaamde voorlopers wel bezig met water vasthouden door het plaatsen van stuwtjes. Maar ook
in de lagere delen van Nederland, met name veenweidegebieden, is veel winst te behalen.”
Juist in de veenweidegebieden heeft 'Duik in water!' met de vervolgtrajecten ”Krimpenerwaard”
en “Purmerend” belangrijke winst kunnen boeken.
In de Krimpenerwaard hebben de jongeren hun frisse kijk op hun rol in het waterbeheer in de
discussie over de landinrichting ingebracht.
In Purmerend is de belangrijkste uitkomst van het traject dat er zonder wederzijds vertrouwen
geen zaken gedaan kunnen worden tussen agrariërs als waterschap.
Nergens is het tot uitvoeringsplannen gekomen. De waterschappen vonden het hiervoor te vroeg.
Op grond van de ervaringen die opgedaan zijn met de uitvoering van het project 'Duik in water!'
kunnen de volgende leerpunten worden geformuleerd en worden de volgende aanbevelingen
gedaan:
Leerpunten
De leerpunten van het project worden aan de hand van de volgende stellingen behandeld:
1. Een waterschapshuis heeft voor jonge agrariërs letterlijk een hoge drempel;
2. Een waterschap staat figuurlijk ver weg van jonge agrariërs;
3. 'Duik in water!' heeft de koudwatervrees bij agrarische jongeren weggenomen;
4. Agrarische opleidingen besteden weinig aandacht aan waterbeheer;
5. Het enthousiasme van boeren en tuinders voor het bergen van water bij wijze van blauwe
dienst wordt vooral beïnvloed door de hoogte van de vergoeding;
6. Het enthousiasme van boeren in het veenweidegebied om bij wijze van blauwe dienst (in stand
houden landschap) het peil op te zetten is gering;
7. Een jonge boer zit niet vast aan een stuk grond;
8. Een agrariër zou meer naar het grondwaterpeil moeten kijken, en minder naar het slootpeil.
9. Tot afspraken komen vraagt maatwerk en kan alleen op basis van wederzijds vertrouwen.
10. Een veldsymposium zet bestuurders met beide benen op de grond.
11. Het logische vervolg op 'Duik in water!' heet 'Duik in waterkwaliteit!’

VOORWOORD
Met het aanbieden van dit eindrapport aan Minister Veerman op het veldsymposium op 18 mei 2005
is het project 'Duik in water!' feestelijk afgesloten.
Het NAJK heeft met 'Duik in water!' het initiatief genomen om agrarische jongeren te mobiliseren
actief mee te denken en in gesprek te gaan met andere actoren over waterkwaliteit en
waterbeheer. Zo’n 2000 agrarische jongeren namen via dit project een kijkje in de waterwereld,
om er meer vertrouwd mee te raken. En om alvast met elkaar en met andere belanghebbenden en
actoren naar maatregelen te zoeken om kwalitatief en kwantitatief duurzamer met water om te
gaan.
Belangrijkste winst uit het 'Duik in water!' -project is dat de jonge agrariërs meer zijn gaan
nadenken over de waterproblematiek, over hun rol daarin, en actief zijn gaan participeren. Iets
wat tot dusverre nog weinig gebeurde.
Het is de kunst om samen met andere belanghebbenden bij een duurzaam waterbeheer te komen
tot oplossingen. 'Duik in water!' heeft laten zien dat de wil bij agrarische jongeren er is.
De leden van het NAJK, de vereniging van jonge agrarische ondernemers met visie en lef, willen
zich focussen op de toekomst, hún toekomst. Dat zij daarbij ook naar hun toekomstige rol in het
waterbeheer moeten kijken, daarvan zijn zij zich terdege bewust geworden.
Dirk Bruins
Voorzitter NAJK
Eindverslag ‘Duik in Water!’ Voorwoord

INHOUDSOPGAVE
1. Doelen en doelgroepen van het project ...................................................... 1
1.1 Inleiding .............................................................................................. 1
1.2 Doelen van het project ............................................................................ 1
1.3 Doelgroepen ......................................................................................... 1
2. Werkwijze ........................................................................................... 2
2.1 Startschot project 'Duik in water!' ............................................................... 2
2.2 Werving............................................................................................... 2
2.3 Algemene benadering .............................................................................. 2
2.4 Gehanteerde leervormen.......................................................................... 3
2.5 Opzet en inhoud eenmalige activiteiten ‘de eerste duik’ ................................... 3
2.6 Opzet en inhoud vervolgtraject: "Puzzelen met water" ...................................... 4
2.7 De ‘Waterspiegel’................................................................................... 5
3. Resultaten project................................................................................. 6
3.1 Aantal activiteiten en deelnemers............................................................... 6
3.2 Inhoud eenmalige informatieve bijeenkomsten ............................................... 6
3.2.1 Het Gezond Boeren Verstand peil................................................................ 9
3.3 Stellingen en uitkomsten discussies eenmalige avonden ....................................10
3.4 Evaluatie eenmalige avonden....................................................................11
3.5 Resultaten fase 2: vervolgtraject “Puzzelen met water” ...................................11
3.5.1 Breda: Eerste vervolgtraject.....................................................................12
3.5.2 Krimpenerwaard: Jongeren mengen zich goed voorbereid in de discussie over de
landinrichting.......................................................................................12
3.5.3 AJK Roosendaal: Trek de blauwe en rode grens ..............................................14
3.5.4 AJK Purmerend zet eerste stap naar wederzijds begrip.....................................16
3.5.5 AJK Oss: In gesprek met het waterschap ......................................................17
3.5.6 Rivierenland: Is een goedkoop waterschap ook meteen het beste? .......................17
3.5.7 Helmond: En nu aan de slag met waterkwaliteit .............................................18
3.5.8 AJK Haarlemmermeer: Te veel, te weinig én te zout .......................................19
3.6 Verspreiding kennis en samenwerkingen.......................................................20
3.6.1 Duik in water!-kranten............................................................................20
3.6.2 ‘Nederland leeft met water’.....................................................................20
3.6.3 Zij-actief en Vrouwen van nu ....................................................................20
3.6.4 De ‘Waterkaravaan’ ...............................................................................21
Eindverslag ‘Duik in Water!’ Inhoud

3.6.5 Blauwe Diensten bij waterschap De Dommel .................................................21
3.6.6 Gidsmodellen waterberging Rivierenland......................................................21
3.6.7 Stoas onderzoek ‘Vraagarticulatie (beroeps)onderwijs’.....................................21
3.6.8 Triple P en ‘Duik in water!’ ......................................................................21
3.6.9 Bijdrage aan Onderbouwing Investeringsclaim Westelijke Veenweiden ..................23
3.7 Veldsymposium over en middenin het veenweidegebied....................................24
3.8 Workshops...........................................................................................24
3.9 Internetsite www.duikinwater.nl ...............................................................24
4. Conclusies en aanbevelingen ‘Duik in water!’............................................. 25
4.1 Leerpunten .........................................................................................25
5. Financiële verantwoording .................................................................... 28
6. Bijlagen ............................................................................................ 29
Eindverslag ‘Duik in Water!’ Inhoud

1. DOELEN EN DOELGROEPEN VAN HET PROJECT
1.1 Inleiding
Het project 'Duik in water!' is uitgewerkt door het Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt (NAJK).
De projectleiding was in handen van stichting NAJK-edu, het project is uitgevoerd door NAJK-edu,
CLM en Reinwater.
In dit eindverslag vindt u een overzicht van de activiteiten die in het kader van 'Duik in water!'
sinds het startschot (14 mei 2002) tot aan het afsluitende veldsymposium (18 mei 2005) zijn
uitgevoerd. Ook is de financiële verantwoording opgenomen.
1.2 Doelen van het project
De belangrijkste doelen van het project zijn:
1. Agrarische jongeren hebben in het project kennis opgedaan over agrarisch waterbeheer, zowel
over de kwalitatieve als de kwantitatieve aspecten, en weten wat de kansen, mogelijkheden
en uitdagingen ervan zijn, maar ook de mogelijke knelpunten.
2. Door dit project zijn agrarische jongeren zich bewust van de mogelijkheden tot inpassing van
agrarisch waterbeheer in hun bedrijfsvoering en worden gestimuleerd hiertoe creatieve ideeën
te ontwikkelen. Hierdoor neemt de betrokkenheid bij agrarisch waterbeheer toe en zal de
bereidheid om als individueel ondernemer met agrarisch waterbeheer aan de slag te gaan
worden vergroot.
3. Agrarische jongeren hebben in dialoog met andere partijen, zoals waterschap, drinkwaterbedrijf
en natuur- en milieuorganisaties op gebieds- en bedrijfsniveau een visie ontwikkeld op
duurzaam waterbeheer.
4. Agrariërs onderling en agrariërs, waterbeheerders en overheden hebben met behulp van dit
project kennis en ervaring opgedaan en uitgewisseld over duurzaam agrarisch waterbeheer.
1.3 Doelgroepen
1. Agrarische jongeren van 20 tot 35 jaar. Het gaat daarbij om (potentiële) bedrijfsopvolgers en
hun partners in de land- en tuinbouw. Veel van deze jongeren zijn lid van het NAJK. Het
Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt telt ongeveer 11.000 leden, georganiseerd in 200
afdelingen.
2. Andere waterbelanghebbenden en actoren zoals:
- Niet-agrarische grondbezitters (landgoedeigenaren, particulieren, natuurbeherende
organisaties);
- (semi-)overheden: waterschappen, gemeenten, provincies, waterleidingbedrijven;
- Natuur- en milieuorganisaties.
Eindverslag ‘Duik in Water!’ - 1 -

2. WERKWIJZE
2.1 Startschot project 'Duik in water!'
Op 14 mei 2002 gaf demissionair staatssecretaris van landbouw Geke Faber in Etten-Leur het
startschot voor het project 'Duik in water!'
Mevrouw Faber gaf in haar inleiding aan dat zij de mening van het NAJK deelt dat de boeren meer
inspraak moeten krijgen in de besluitvorming over waterbeheer. Faber: "De agrariërs vormen de
sleutel tot het buitengebied. Bij hen ligt ook veel kennis over die omgeving. Door jonge boeren
met andere belangengroeperingen in gesprek te brengen kunnen goede afspraken worden gemaakt
op lokaal niveau.”
Op de foto:
Vertegenwoordigers van LNV, NAJK, Provincie Noord
Brabant, Brabantse Milieufederatie, natuur en de
gemeente Etten Leur trekken samen het waterdebat
vlot.
2.2 Werving
Alle 200 afdelingen en 11.000 leden zijn op de volgende manieren en momenten geïnformeerd over
de mogelijkheid mee te doen aan het project:
- Via het ledenblad BNDR (voorheen Binder).
- In de zogenaamde jaarprogrammaboekjes van de provinciale afdelingen van het NAJK, waarin
het nieuwe aanbod voor het komend jaar is opgenomen, is ruim aandacht besteed aan ‘Duik in
water!’.
- In de 'Duik in water!'-krant, verstuurd in februari 2003, is de aandacht gevestigd op de
mogelijkheid om deel te nemen aan dit project (zie bijlage 6.6). Deze krant is in februari 2003
aan alle leden van het NAJK verstuurd. Tevens is deze naar alle waterschappen,
milieufederaties en provincies verstuurd. Bij de krant was tevens de algemene folder van de
campagne ‘Nederland leeft met water’ bijgesloten.
- Op de internetsite www.najk.nl is onder de aparte knop “water” een aantal pagina’s over
'Duik in water!' opgenomen. Verder is via www.duikinwater.nl een link naar dezelfde pagina
opgenomen.
Om ook niet-leden nadrukkelijk de gelegenheid te geven om aanwezig te zijn, werden in de lokale
pers de activiteiten aangekondigd.
2.3 Algemene benadering
In dit project is gewerkt vanuit de invalshoek dat er met de inrichting en het beheer van het
watersysteem nu al rekening gehouden zal moeten worden met de effecten van de te verwachten
klimaatveranderingen. Het gaat er dus om dat de beheerders van het watersysteem, maar ook de
gebruikers van het watersysteem zelf, zoals burgers en boeren, anticiperen op en inrichting en
beheer aanpassen aan de veranderingen.
Eindverslag ‘Duik in Water!’ - 2 -

Waterbeheer vormt een uitdaging die de agrarische sector samen met andere belanghebbenden
móet aangaan. Water beperkt zich immers niet tot perceels- of eigendomsgrenzen en water moet
integraal worden benaderd.
2.4 Gehanteerde leervormen
De meeste jongeren moeten nog bij nul beginnen als het gaat om kennis over water(beleid). De
basiskennis over de doelstellingen van de overheid is gering. Ongeveer 25% van de jongeren heeft
een HAS-opleiding, het algemene opleidingsniveau is niet het probleem. In de opleiding van de
jongeren komt de waterproblematiek echter niet of weinig aan de orde.
Het nieuwe waterbeleid van de overheid (rijk, provincie en waterschap) dat met de campagne
“Nederland leeft met water” wordt gecommuniceerd naar de burgers, is zeer algemeen. In de 1malige
bijeenkomsten is dit algemene waterbeleid zo concreet mogelijk gemaakt voor de jonge
agrariërs.
In de 1-malige bijeenkomsten zijn daarvoor de volgende twee leervormen gebruikt:
leren als instrument om beleid te communiceren door voorlichting, draagvlak creëren en het
stimuleren van gewenst gedrag.
De vertaling van het algemene beleid naar maatregelen in het gebied is door de waterschappen zo
tastbaar mogelijk gemaakt. De waterproblematiek is “op prikkeldraadniveau” voelbaar gemaakt.
Door dilemma’s waar het waterschap voor geplaatst wordt ook aan de jongeren voor te leggen,
maakten we de jongeren mede-probleemeigenaar. De traditionele houding van de landbouw “we
betalen waterschapslasten en het waterschap heeft maar te zorgen voor voldoende schoon water
op de juiste plaats en tijd” wordt daarmee omgebogen naar een houding van “door samen met het
waterschap aan het waterbeheer te werken, houden we het water beheerbaar”.
leren als sociaal leerproces door het mogelijk maken van dialoog, maatschappelijk debat,
bevorderen van deelname, ontwikkelen van vaardigheden.
Bij de eenmalige activiteiten waren ook de waterschappen aanwezig. Tijdens deze avonden is
geprobeerd een brug te bouwen richting het waterschap. Vroeger was het waterschap ‘van de
boeren’. Tegenwoordig is daar een enorme kloof ontstaan (wij – zij). Waterschappen zijn zich daar
op het oog weinig van bewust en zijn erg in zichzelf gekeerd. Door dit project is die kloof
overbrugd.
2.5 Opzet en inhoud eenmalige activiteiten ‘de eerste duik’
Geïnteresseerde afdelingen startten het project met informatiebijeenkomsten op afdelingsniveau
(fase 1).
De algemene opzet van de eenmalige avonden is door het projectteam ontwikkeld. In het
projectteam van 'Duik in water!' hebben de projectleider van NAJK-edu, twee deskundigen van
CLM en een specialist waterkwaliteit van Reinwater zitting. Hierdoor komen kennis van agrarische
jongeren, agrarisch waterbeheer, en specifieke natuurgerelateerde kennis (wateropgaven en
oplossingen en communicatie daarvan op gebied van verdrogingproblematiek en waterkwaliteit)
samen.
De inhoud van elke bijeenkomst is in samenwerking met de agrarische jongeren afdelingsbestuurders
en het waterschap binnen die afdeling bepaald. Op hoofdlijnen zijn de onderwerpen
te veel, te weinig of te vies water, of een combinatie hiervan.
De algemene inhoud van de avond is: Met welke aspecten van water hebben agrarische jongeren te
maken op het bedrijf? Waterbeleid in de regio en de vertaling door het waterschap: welke
wateropgaven zijn er in de regio?, welke uitdagingen liggen er?, wat kan bepaald beleid of
bepaalde maatregelen betekenen voor agrarische bedrijven en andere belanghebbenden?
Eindverslag ‘Duik in Water!’ - 3 -

Het programma is op hoofdlijnen:
1. Wat is er aan de hand in NL waterland? door Nicolaas van Everdingen (NAJK-edu)
2. Presentatie door het waterschap
voorbeelden van onderwerpen:
- waterberging;
- peilbeheer;
- waterkwaliteit;
- waterschapslusten en -lasten;
- aanspreekpunten afdelingen.
Wat is het, wat is stand van zaken, wat zijn de plannen en wat betekent dit voor landbouw?
3. Wat is agrarisch waterbeheer en Blauwe diensten en wat kan ik op het eigen bedrijf daarmee
doen? door Nicolaas van Everdingen
4. Aan de slag!
Toelichting:
ad 3) Door CLM is een module Agrarisch Waterbeheer en Blauwe Diensten ontwikkeld. Hierin
worden de praktische aspecten van agrarisch waterbeheer en de economische mogelijkheden van
blauwe diensten toegelicht.
In sommige afdelingen is in plaats van deze module een presentatie verzorgd door iemand van de
locale agrarische natuurvereniging. Hierdoor is het mogelijk om een zeer praktijkgericht verhaal
neer te zetten, met voorbeelden hoe agrariërs nu al met agrarisch waterbeheer op het eigen
bedrijf bezig zijn.
ad 4) Tenslotte is in kleine groepjes aan de hand van enkele stellingen gediscussieerd over de
mogelijkheden die deelnemers hebben: wat zou jij op je bedrijf en thuis kunnen doen aan
waterbeheer (motivatie en maatregelen)? Deze ideeën werden plenair besproken, waarbij veel
ruimte was voor dialoog tussen de jonge boeren en tuinders en de medewerkers van de
waterschappen.
Na afloop van elke activiteit is de deelnemers gevraagd om deze activiteit aan hand van een aantal
gesloten vragen schriftelijk en anoniem te evalueren.
Een uitnodiging voor een informatiebijeenkomst is als bijlage 6.3 opgenomen.
2.6 Opzet en inhoud vervolgtraject: "Puzzelen met water"
Nadat agrarische jongeren in een bepaald gebied hebben aangegeven de mogelijkheden voor een
regionaal project verder te willen onderzoeken, heeft het project samenwerking en dialoog met
andere partijen georganiseerd in fase 2 "Puzzelen met water".
De basismethodiek voor deze trajecten is afgeleid uit de case-studie voor het project
Communicatie rond Waternood en Peilbesluiten, dat in opdracht van de STOWA is uitgevoerd door
CLM. Hierin wordt invulling gegeven aan het begrip participatie door twee gebiedsworkshops te
organiseren met agrariërs en waterschap. De precieze opzet van de vervolgtrajecten is steeds
afgestemd op de wensen en mogelijkheden van de afdeling, én die van het waterschap.
Eindverslag ‘Duik in Water!’ - 4 -

2.7 De ‘Waterspiegel’
De ‘Waterspiegel’, de klankbordgroep van 'Duik in water!', is twee keer bij elkaar geweest. Daarbij
is met name gekeken naar de invulling van de vervolgtrajecten.
In De Blauwe Kamer
Enkele uitkomsten van de eerste ‘Waterspiegel’:
- Wees adaptief, zonder de eigen identiteit te verliezen;
- Doorloop het project ritmisch (versus tempo);
- Wees trots op zo’n initiatief vanuit agrarische jongeren en straal dit uit.
De kijk van de eerste Waterspiegel in de spiegel heeft dit plaatje opgeleverd:
m.v.l.n.r. : Alrike Tomson (RIZA), Ineke van Zanten
(KNHM), Pierre de Vries (UvW), Govert Geldof
(bestuur Reinwater), Erik Westein (Alterra), Erwin Vos
(bestuur BAJK), Esmée Eikenaar (LNV).
Achter de Waterspiegel is De Blauwe Kamer
zichtbaar.
Op de duikplank
Op 15 juni 2004 is de ‘Waterspiegel’ opnieuw bij elkaar geweest op het bedrijf van Marinus de
Vries in de Krimpenerwaard.
De tweede ‘Waterspiegel’ concludeerde aangaande de vervolgtrajecten dat:
- De waterproblematiek zo divers is, dat maatwerk vereist is en dat er niet gestreefd moet
worden naar één vaste opzet;
- Dat kwaliteit boven kwantiteit gaat (liever 5 à 6 goede trajecten, dan 8 slechte);
- Dat een resultaat zoals het behalen van een plaats in een regiocommissie (Breda, Oosterhout
en Breda) of in de landinrichtingscommissie (Krimpenerwaard) ook al een vorm is van
eindresultaat.
- Dat het aangaan van de dialoog tussen alleen waterschap en jongeren al moeilijk genoeg is en
de nodige begeleiding vereist.
m.v.l.n.r. : Nicolaas van Everdingen (‘Duik in
water!’), Erik Arkesteijn (KNHM), Ruud den Boer (DB
NAJK), Marlies Batterink en Frank Mugge (LNV, dir.
Platteland, cluster water), Pierre de Vries (UvW),
Ben Hermans (St. Natuur en Milieu).
Eindverslag ‘Duik in Water!’ - 5 -

3. RESULTATEN PROJECT
3.1 Aantal activiteiten en deelnemers
In tabel 3.1 zijn de aantallen te realiseren activiteiten en te bereiken deelnemers volgens
projectplan en wat gerealiseerd is, opgenomen.
Tabel 3.1: Bereikte resultaten
doelstellingen resultaten
Fase 1; 1-malige activiteiten aantal activiteiten 60 66
aantal deelnemers 1500 1636*
Fase 2; vervolg trajecten aantal activiteiten 8 7
*: exclusief de circa 120 deelnemers aan het afsluitende veldsymposium op 18 mei 2005.
Het beoogde aantal van 60 eenmalige activiteiten is met 66 uitgevoerde activiteiten ruim gehaald.
Met een opkomst van in totaal 1636 jongeren (gemiddeld 25 jongeren per activiteit) is de belangstelling
volgens verwachting geweest. Van deze 1636 deelnemers was circa 17 % geen lid van het NAJK.
In bijlage 6.1 is het complete overzicht opgenomen, met daarin ook de namen van de sprekers van
de waterschappen, en soms van andere organisaties.
3.2 Inhoud eenmalige informatieve bijeenkomsten
In paragraaf 2.5. is de “standaard” activiteit van de eenmalige bijeenkomsten besproken. In deze
paragraaf worden de eenmalige bijeenkomsten besproken die afweken van die standaard.
Jaarvergadering HAJK
Het Hollands Agrarisch Jongeren Kontakt (HAJK, de provinciale vereniging van het NAJK in de
provincie Noord- en Zuid-Holland) heeft op haar jaarvergadering van 12 december 2002 het
startschot van ‘Duik in water!’ voor haar afdelingen gegeven.
Met de voorzitter van het HAJK, Niels Wassenaar, als geoefend discussieleider is na inleidingen
door de heer H. Kranz (directeur Zuid-Hollands Landschapsbeheer), mevrouw H. van der Eijnden
(Uitwaterende Sluizen Noorderkwartier) en mevrouw A. Wildekamp (Gedeputeerde Staten Noord-
Holland) met 65 HAJK-leden een constructieve discussie gevoerd over agrarisch waterbeheer in de
Hollanden. Deze HAJK-leden zijn vrijwel allen bestuurders van een lokale afdeling.
Piet Paulusma bij AJF De Bouhoeke
Op 4 februari 2003 vertelde de bekende weerman Piet Paulusma aan maar liefst 50 jonge boeren
van de Friese afdeling De Bouhoeke over de verwachte klimaatveranderingen en vooral wat dat zal
betekenen voor de neerslag in de typische akkerbouwstreek ’t Bild.
Gastles CAH Dronten
Op 17 april 2003 heeft Nicolaas van Everdingen, de projectcoördinator van 'Duik in water!', een
gastles verzorgd op de Agrarische Hogeschool in Dronten. De gastles aan de 14 eerstejaarsstudenten
Agrarisch Ondernemerschap maakte duidelijk dat er over de rol van de agrariërs in het
waterbeheer in het onderwijs (nog) meer aandacht besteed moet gaan worden.
Nicolaas heeft in dit kader meegedaan met een onderzoek van Stoas Onderzoek in opdracht van
Directie Wetenschap en Kennisoverdracht (DWK) van het Ministerie van LNV. Het onderzoek
‘Vraagarticulatie (beroeps)onderwijs’, had als vraagstelling ‘hoe de werking van het LNV-beleid
beter te ondersteunen met kennisbeleid’.
Het artikel hierover is opgenomen als bijlage 6.2.
Eindverslag ‘Duik in Water!’ - 6 -

Waterwinning
In de afdelingen Roosendaal en Land van Cuijk van het Brabants Agrarisch Jongeren Kontakt (BAJK)
heeft behalve de waterschappen ook Brabant Water presentaties gegeven. Waar in Roosendaal de
verstandhouding met de omgeving van oudsher goed is, ligt dit in het Land van Cuijk anders. In
eerste instantie reageerde Brabant Water dan ook terughoudend op het verzoek om mee te werken
aan een Duik in water!-avond voor afdeling Land van Cuijk. In het gebied van deze afdeling heeft
Brabant Water twee zeer gevoelige waterwinningen (gevoelig in zin van kwetsbaar voor
vervuiling). Gelukkig bleek het heel goed mogelijk om op basis van feiten een constructieve
discussie te laten plaatsvinden tussen agrarische jongeren, waterschap en waterleidingbedrijf over
de relatie waterwinning en landbouw.
Veldexcursie
AJK Krimpenerwaard organiseerde een veldexcursie op het bedrijf van Marinus de Vries. Hij is lid
van de agrarische natuurvereniging en deelnemer aan het project ‘Koeien en kansen.’ Hij vertelde
onder meer over zijn ervaringen met verschillende manieren van slootschonen, en de invloed
daarvan op de waterkwaliteit.
Maurice Kruk van Zuid-Hollands
Landschapsbeheer liet uitkomsten
zien van onderzoek, waaruit blijkt
wat je kunt doen om van een sloot
een levende boerensloot te maken.
Belangrijkste vuistregel: houd de
sloot in ieder geval minimaal 50 cm
diep. Verder is het vooral een
kwestie van experimenteren.
Bij de foto:
Marinus de Vries en Maurice Kruk
laten aan leden van AJK-
Krimpenerwaard zien hoeveel
leven er in een “levende
boerensloot” kan zitten.
Studieclub
Omdat de afdeling Uden erg tevreden was over de eenmalige avond, wilde ‘studieclub Boekel-
Venhorst’ uit hetzelfde gebied ook graag een 'Duik in water!' activiteit. Deze studieclub bestaat
hoofdzakelijk uit oud-NAJK leden, in de leeftijd 30 tot 50 jaar. Gedurende de gehele avond bleek
overduidelijk dat deze oudere boeren veel meer dan de jonge boeren op watergebied
ervaringsdeskundigen zijn. Wel zit er vaak wat meer ‘oud zeer’ jegens het waterschap.
Excursie waterberging onder kassen
De tuinbouwjongeren van de afdelingen Westland en Delfland van het HAJK zijn zaterdagmiddag
22 november op excursie geweest naar het tuinbouwbedrijf van Handelskwekerij Van der Haak in
’s-Gravenzande. Dit bedrijf heeft niet zoals gebruikelijk een waterbassin naast de kassen, maar
erónder. 23 Jongeren zagen met eigen ogen hoe waterberging onder de kassen er in de praktijk
Eindverslag ‘Duik in Water!’ - 7 -

uitziet. William van der Haak vertelde over zijn positieve ervaringen met het systeem. Daarnaast
was de leverancier van het systeem, Ruud van Ham van Waterblocks, aanwezig.
Tenslotte lichtte Erik Gloudemans
van Hoogheemraadschap van
Delfland de stimuleringsregeling
“piekberging in waterbassins” toe. In
de periode september – december
betaalt het hoogheemraadschap € 1,-
voor elke m 3 berging die beschikbaar
gesteld wordt door tuinders ten
behoeve van het bergen van piekbuien.
Mineralen en Middelen Meester in Zeeland
In Zeeland heeft het Zeeuws Agrarisch Jongeren Kontakt met ‘Mineralen en Middelen Meester’
(MMM) het initiatief genomen om als jonge akkerbouwer met behulp van de milieumeetlat (CLM)
kritisch te kijken naar het gebruik van mineralen en gewasbeschermingsmiddelen.
Omdat deze aanpak aantoonbaar tot verbeteringen heeft geleid in de waterkwaliteit is vanuit
‘'Duik in water!' aan twee activiteiten een bijdrage geleverd. Hiermee komt de aanpak ook
beschikbaar voor andere typische akkerbouwafdelingen van het NAJK. Zo is AJK Flevoland ook met
deze methode aan de slag gegaan.
Jonge Agrarische Vrouwen spelen het waterdiscussiespel
Het NAJK heeft ca. 20 aparte vrouwenafdelingen, de JAV’s. Omdat het merendeel van deze
vrouwen slechts zijdelings bij de agrarische onderneming is betrokken (maar vaak wel een
belangrijke rol spelen bij de verduurzaming van de bedrijfsvoering van hun partners!), is hiervoor
een andere invulling bedacht van de eenmalige avonden.
Het waterdiscussiespel dat ontwikkeld is door de provinciale
milieufederaties als educatiemateriaal bij de educatieve
grondwatermeters is bij 4 JAV avonden gebruikt. Daarnaast
heeft steeds iemand van het waterschap een inleiding
gehouden.
Mest- en wateravonden
Na het uitkomen van het Alterra rapport Aquarein in
december 2003 over de mogelijke gevolgen van het invoeren van de Kaderrichtlijn Water (KRW)
voor de landbouw was de landbouwsector in een klap bekend met de term KRW. Omdat de NAJK
leden daar veel vragen over hadden zijn enkele regionale 'Duik in water!'-avonden speciaal over de
KRW georganiseerd. Ook is daar de relatie gelegd met het nieuwe mestbeleid.
In Noord-Nederland heeft DG André van der Zande aan 190 jonge NAJK leden, voornamelijk
akkerbouwers en melkveehouders, het nieuwe mestbeleid uiteengezet. Hans Danel van waterschap
Hunze en Aa’s heeft de KRW toegelicht, en de rol van de waterschappen daarin.
In Noord-Brabant werd een zelfde avond door zo’n 55 BAJK-ers bijgewoond.
Eindverslag ‘Duik in Water!’ - 8 -

Algemeen was het geluid dat de leden van het NAJK graag meer zouden willen weten over de
uitwerking van de KRW op bedrijfsniveau, en welke rol zij daar zelf in kunnen hebben.
Dit is reden voor het NAJK bestuur om hiervoor een projectvoorstel te willen indienen, met de titel
‘Duik in waterkwaliteit!’.
Regionale avond ‘Hoe houden we ons hoofd boven water?’
De jaarlijkse ledenbijeenkomst van de jongerenraad van mengvoercoöperatie ‘De Samenwerking’
uit het Groene Hart stond dit jaar in het teken van water. In samenwerking met 'Duik in water!' is
een grote discussieavond georganiseerd in Montfoort, waar zo’n 90 jonge agrariërs op af kwamen.
Onder de noemer ‘Hoe houden we ons hoofd boven water?’ is door een aantal inleiders ingegaan
op de toekomst van de landbouw in het Groene Hart in relatie tot het waterbeheer.
J. Verheul van praktijkcentrum Zegveld behandelde de uitkomsten van onderzoek naar de relatie
grondwaterpeil en inkomen. (Zie ook volgende paragraaf).
Daarnaast vertelde Joris Hogenboom van de Utrechtse Milieufederatie (NMU) over hun
inspanningen om met name gemeentebestuurders enthousiast te maken voor een gebiedsfonds,
waaruit boeren betaald worden voor het leveren van groene en blauwe diensten.
Meest opvallende uitkomst van deze avond was dat met de hierbij aansluitende stelling ‘De burger
moet meebetalen aan het in stand houden van het veenweidelandschap’ unaniem werd ingestemd.
De jonge agrariërs moesten erkennen dat de NMU als het gaat om het behoud van het typische
veenweidegebied (dus mét boeren erin) meer bondgenoot is, dan de altijd gedachte tegenstander.
Deze constatering was de aanleiding voor NAJK en NMU om gezamenlijk het afsluitende
veldsymposium op 18 mei 2005 te organiseren.
3.2.1 Het Gezond Boeren Verstand peil
In drie 'Duik in water!'-avonden in de veenweidegebieden (waaronder de vervolgtrajecten
‘Purmerend’ en ‘Krimpenerwaard’ met in totaal 160 jonge agrariërs) heeft de bedrijfsleider van
praktijkcentrum Zegveld J. Verheul een inleiding gehouden met als titel: “Goed boeren bij een
veranderend waterpeil?”
Hij stelt dat het van essentieel belang is voor de landbouw om een grondwaterpeil in de winter
van max. 30 cm –mv aan te houden, in verband met de groei van de gewenste grassoorten.
Daarom pleit hij ervoor om in ieder geval in de veenweidegebieden veel meer te gaan sturen op
grondwaterpeil, in plaats van slootpeil, en illustreert dit met onderzoeksresultaten:
Hoog slootpeil Maaiveld
Grondwaterpeil zonder drains
Grondwaterpeil met drains
Winter 2003/2004 Vaste drain
25 cm 40 cm 15 cm 12 cm
Zomer 2004
25 cm 40 cm 50 cm 40 cm
Laag slootpeil Maaiveld
Grondwaterpeil zonder drains
Grondwaterpeil met drains
Winter 2003/2004 Vaste drain
45 cm 38 cm
65 cm
Zomer 2004
20 cm
45 cm 65 cm 70 cm 60 cm
Verheul pleit voor het toepassen van dynamisch slootpeil: een streefpeil van 50 cm +/- 10 cm – mv.
In de zomer een hoog slootpeil, en in de winter een laag slootpeil. Hij noemt dit het GBV peil, het
Gezond Boeren Verstand peil. Hierdoor wordt de bodemdaling beperkt, blijft het boeren mogelijk,
en is er ruimte voor waterberging (in de wintersituatie).
Eindverslag ‘Duik in Water!’ - 9 -

3.3 Stellingen en uitkomsten discussies eenmalige avonden
Tijdens de “standaard” eenmalige 'Duik in water!' avonden is in kleine groepjes aan de hand van
enkele stellingen gediscussieerd over de mogelijkheden die deelnemers hebben: wat zou jij op je
bedrijf en thuis kunnen doen aan waterbeheer (motivatie en maatregelen)? Deze ideeën werden
plenair besproken, waarbij veel ruimte was voor dialoog tussen de jonge boeren en tuinders en de
medewerkers van de waterschappen. Hieronder worden de stellingen of vragen met vaak gehoorde
reacties weergegeven.
vraag/stelling antwoord/reactie
Leveren van blauwe diensten - Ja, als de vergoedingen maar voldoende zijn en als directe en indirecte kosten
door landbouw is beter dan vergoed worden of alles duidelijk vooraf goed geregeld is.
aankoop landbouwgrond voor - Ja, want aankoop van grond werkt prijsopdrijvend
waterberging.
- Nee, onzekerheid voor ondernemer over toekomst.
- Nee, aankopen: geen eindeloze discussie
Wat kunnen agrariërs nu en in - Kwaliteit is al goed
de toekomst betekenen in - Blijven sloten en baggeren
verbetering van de - Akkerrandenbeheer/Kantstroken minder bemesten
waterkwaliteit?
- Riolering, spoelwater opvangen, minder gewasbeschermingsmiddelen
Door samen met het waterschap
het water te beheren, houden we
de lasten laag.
Welke blauwe diensten zouden
agrariërs in dit gebied kunnen
leveren ?
En willen?
Waterconservering is ook in
belang van de landbouw.
Ruimte voor water moet behalve
in EHS ook in AHS gevonden
worden.
voor structurele oplossingen
moeten we naar "teelt volgt
peil"
Hoe lang mag waterberging op
maaiveld duren?
Geef 1 constructief advies aan
het waterschap in kader van deze
avond.
“Puzzelen met water” lijkt ons
wel wat.
Noem 1 naam van iemand die
jullie vertegenwoordigt in het
waterschap
- Samenwerking moet er wel zijn, maar de lasten blijven niet laag. Het stijgt alleen
minder.
- Ja, heb je een andere keus?
- Beheersland waterberging
- Peil verlagen meer berging
- Beheersland moet waterberging worden
- Leveren goede waterkwaliteit.
- Ja, van groot belang.
- Ja, voor het op peil houden van het grondwaterpeil.
- Ja, (alleen in hoge nood)
- Nee. Je hebt niet voor niks EHS
- Veenweide:Ja (geen maïs meer)
- Zand/klei: Ja, maar verplaatsen is gauw gezegd, maar nog niet zo maar uitgevoerd.
- Akkerbouwafdeling: Veehouderij op slechtste percelen
- Ligt aan de tijd van het jaar
- Niet langer dan een dag voor de grasgroei
- Ligt aan de vergoeding
- Tijdig aanpassingen maken bij verstedelijking
- Blijf overleggen met veehouders voor praktische invulling van het gebied
- Blijven luisteren naar de eigenaren
- Jonger bestuur.
- Meer berging in plassen
- Betere communicatie naar het gebied toe en kijken waar de problemen liggen en
oplossen.
- Bureaucratie niet de overhand laten nemen, men moet de mensen kennen.
Aan de hand van deze vraag werd de spontane interesse gepeild voor een
vervolgtraject.
- ??
Hier hadden de jongeren de grootste moeite mee.
Eindverslag ‘Duik in Water!’ - 10 -

3.4 Evaluatie eenmalige avonden
Na afloop van elke activiteit is de deelnemers gevraagd om deze activiteit aan hand van een aantal
vragen te beoordelen. Dit gebeurt anoniem. In Tabel 3.2 zijn de resultaten van deze evaluaties
opgenomen.
Tabel 3.2: Gemiddelde uitkomsten evaluatie eenmalige bijeenkomsten
spreker spreker
inhoud toepasbaarheid sfeer organisatie begeleiding discussie waterschap NAJK-edu totaal
Gem. * 3,6 2,8 4,1 3,8 3,7 3,7 3,8 3,8 3,6
*: Score op schaal 1 – 5, door 969 deelnemers (=59 %) ingevuld.
Uit dit overzicht blijkt dat de deelnemers de eenmalige 'Duik in water!'–avonden over het
algemeen goed waarderen. Vooral op de punten begeleiding, sfeer en discussie is de waardering
hoog. De toepasbaarheid van de opgedane kennis op het eigen bedrijf wordt met 2,8 relatief laag
gewaardeerd. Dit valt te verklaren doordat de jongeren in circa 2½ uur eerst bewust moeten
worden gemaakt van het feit dat de klimaatveranderingen gevolgen hebben voor het waterbeheer,
vervolgens dat het waterschap het nieuwe waterbeheer niet alleen kan, en dan pas dat de jonge
boeren en tuinders daadwerkelijk er zelf iets aan kunnen doen.
3.5 Resultaten fase 2: vervolgtraject “Puzzelen met water”
In het projectplan wordt gesproken over in totaal 8 vervolgtrajecten.
De mogelijkheden om dit traject in te gaan worden pas goed duidelijk tijdens een eerste
eenmalige avond. Er moet aan een aantal voorwaarden worden voldaan:
- Er moet een concrete wateropgave liggen;
- De jongeren moeten zich aangesproken voelen om daar zelf mee aan de slag te gaan;
- Het waterschap moet ook de kans zien om met deze specifieke doelgroep aan oplossingen te
werken, en het handelingsperspectief bieden.
In tabel 3.3 zijn de vervolgtrajecten opgenomen die zijn uitgevoerd.
Tabel 3.3: vervolgtrajecten
Prov. AJK Data
avond 1 avond 2
BAJK Breda 2003_01-30 2004_11_30
HAJK-Z Krimpenerwaard 2004_02_05 2004_02_19
BAJK Roosendaal 2004_03_11 2005_03_29
HAJK-N Purmerend 2004_12_07 2005_02_18
BAJK Helmond 2005_01_18 n.v.t.
BAJK Oss 2004_01_27 2005_01_27
GAJK Rivierenland 2005_01_31 n.v.t.
HAJK-N Haarlemmermeer afgeblazen
De trajecten worden hierna toegelicht.
Eindverslag ‘Duik in Water!’ - 11 -

3.5.1 Breda: Eerste vervolgtraject
In afdeling Breda is in januari 2003 een vervolgbijeenkomst georganiseerd. In november 2001 was
de eerste avond met het waterschap Mark en Weerijs. De afdeling gaf zelf aan met een vervolg
verder te willen. In overleg met waterschap en de afdeling is een opzet gemaakt om te gaan
“puzzelen met water”. Het accent lag daarbij op het ruimtelijk aspect van water.
Het waterschap had van de drie deelgebieden binnen de afdeling blanco kaarten op A0 formaat
afgedrukt, met daarop alleen de contouren van bebouwing en waterlopen. Hierin waren met 3
kleuren de gebieden aangegeven met de verschillende
categorieën overloopkansen (elk jaar, 1 maal per 1 tot
10 jaar, minder dan 1 maal per 10 jaar).
Bij deze bijeenkomst waren 28 jonge boeren aanwezig.
Slecht één van de jonge boeren zou bij overstroming een
probleem hebben. Dit probleem kon samen met de
waterbeheerder worden opgelost. Deze opzet van
Puzzelen met water voldoet op zich wel goed. Probleem
is dat er slechts een enkeling echt geraakt wordt door de
ruimte-voor-water vraag, wat de prikkel tot meedenken
wegneemt bij de overige aanwezigen.
3.5.2 Krimpenerwaard: Jongeren mengen zich goed voorbereid in de discussie over de
landinrichting
In afdeling Krimpenerwaard wordt aan de voorwaarden voor een vervolgtraject ruim voldaan; hier
is de waterproblematiek zeer nijpend en zien de jongeren in dat ze hun stem moeten laten horen
over de toekomst van de jonge boeren in het veenweidegebied.
Problematiek Krimpenerwaard
De problematiek rondom het waterbeheer in de Krimpenerwaard is in hoofdlijnen:
Krimpenerwaard gaat met uitvoering van het landinrichtingsplan van 15 naar 50 peilvakken, dit
is in tegenspraak met streven naar robuust watersysteem (Waterbeheer 21e eeuw, WB21).
Peilverlaging in agrarische gebieden zal leiden tot zichzelf versterkende effect dat
landbouwgronden nóg lager komen te liggen t.o.v. bebouwing en natuurgebieden.
Uitvoering van het landinrichtingsplan en vooral het toekomstig beheer is door bovenstaande
knelpunten zeer duur.
Streekadvies aan GS en LNV
Gedeputeerde Leen van de Sar heeft aangegeven dat uitvoer van de landinrichting weliswaar niet
stopgezet mag worden, maar wel dat in eerste instantie alleen de zogenaamde ‘no-regret’maatregelen
mogen worden uitgevoerd. Pas zodra GS van de streek een breedgedragen advies
heeft gekregen, dat als basis zal dienen voor een advies aan de minister van LNV, kan volledige
uitvoering van de landinrichting, in al dan niet aangepaste vorm, plaatsvinden.
Inbreng agrarische jongeren in discussie
Nu het landinrichtingsplan daadwerkelijk uitgevoerd gaat worden, rijzen er ook bij de agrarische
jongeren twijfels of dit wel de goede weg is. Zij moeten nog 30 jaar verder met deze "nieuwe
polder", maar durven zich echter onvoldoende te mengen in de discussie wegens (vermeend)
gebrek aan feitenkennis.
Eindverslag ‘Duik in Water!’ - 12 -

De inbreng van de agrarische jongeren in het uiteindelijke advies naar GS en LNV is onmisbaar.
Daarom heeft AJK Krimpenerwaard het initiatief genomen om nog voordat de
landinrichtingscommissie met een plan van aanpak komt hoe een advies tot stand gaat komen,
alvast de kennis van de agrarische jongeren over het waterbeheer in de Krimpenerwaard te
verhogen, en de standpunten van de agrarische jongeren te peilen.
Artikel in de tweede Duik in water! krant:
Nu het landinrichtingsplan daadwerkelijk uitgevoerd gaat worden, is er in de Krimpenerwaard flinke
discussie ontstaan of dit wel de goede weg is. Omdat ook de jongeren hier een duidelijke mening over
hebben en hierin gehoord willen worden organiseerde Agrarisch Jongeren Kontakt Krimpenerwaard een
tweetal ‘Duik in water!’-avonden waar de leden zowel met deskundigen als met elkaar van gedachten
hebben gewisseld over het landinrichtingsplan en de toekomst van de Krimpenerwaard.
Hij ligt er inmiddels al 20 jaar; het landinrichtingsplan van de Krimpenerwaard. En tot op de dag van
vandaag is er nog niets van terecht gekomen. Ontevredenheid alom bij zowel agrarische jongeren als spreker
Joop Verheul van proefboerderij Zegveld. ‘Het landinrichtingsplan wat er nu ligt is niet goed. Pak de kracht
die je hebt als jongeren en schrijf zelf een realistisch plan’, aldus Verheul. Het 40-koppig publiek deelde
deze mening niet. ‘Voor een eigen plan is het nu te laat,’ reageerde een jonge agrariër. ‘Je maakt geen kans
meer. Misschien kun je op kleine schaal nog wel veranderingen bewerkstelligen. Er liggen ideeën om laag
agrarisch land te bestempelen als reservaat en een zelfde aantal ha hoger gelegen natuurgebied agrarisch te
maken. Maar daar houdt het wel bij op’.
Voor Jur Polkerman is deze flexibele opstelling juist het begin. Deze
positieve houding valt Jur Polkerman, secretaris van de landinrichtingscommissie
en spreker op de eerste ‘Duik in water!’-avond ook op. ‘De
betrokkenheid van de jongeren bij de landinrichting is heel erg groot.
Hierover ben ik aangenaam verrast. Bij andere bijeenkomsten zag of
hoorde je de jongeren niet. Op deze avond blijkt dat er veel jongeren in
de Krimpenerwaard boeren en dat ze zich met veel energie willen
inzetten’.
Dit blijkt ook uit het feit dat twee AJK bestuurders zitting hebben
genomen in de landinrichtingscommissie en de adviescommissie. De
landinrichtingscommissie is verantwoordelijk voor de herinrichting van de
Krimpenerwaard. Deze bestaat uit vertegenwoordigers van de
belangengroepen in het gebied. Daarnaast is een adviescommissie
ingesteld om te zorgen dat de laatste inzichten, zoals bijv. over het
waterbeheer, zo goed mogelijk vorm krijgen in het plan.
Tot vorig jaar werd de beschikbare jongerenzetel in de landinrichtingscommissie
ingevuld door de WLTO. Het lukte de landinrichtingscommissie
vóór de ‘Duik in water!’-avonden niet om de jongerenzetel ook daadwerkelijk
door een jongere gevuld te krijgen. Volgens Polkerman ligt dit aan de koudwatervrees van de
jongeren. ‘Jongeren denken dat de materie erg ingewikkeld is en dat de oudere agrariërs een voorsprong
hebben in het landinrichtingsverhaal ten opzichte van de jongeren. Daar moeten ze zich niet door laten
afschrikken. De mening van de jongeren is van wezenlijk belang. Het gaat namelijk wel over hun toekomst.’
Ook de jongeren zelf zien de noodzaak van een jonge bestuurder in de landinrichtingscommissie. AJK-er
Arnold de Leede: ’Het is een goede zaak om een jongere in de landinrichtingscommissie te hebben. Ik wou
dat er nog één bij kon!’
Eindverslag ‘Duik in Water!’ - 13 -

Intensieve procesondersteuning
‘Duik in water!’ondersteunt hen intensief bij het organiseren van dit traject. De eerste avond was
op 5 februari, de tweede op 19 februari 2004.
Na deze avonden is een werkgroep van de AJK aan de slag gegaan om de ideeën die uit deze
avonden naar voren zijn gekomen, in de discussie over de toekomst van de streek in te brengen.
Eén van die ideeën is om de landbouwbedrijven te concentreren (door uitplaatsing) in het zuiden
van de Krimpenerwaard, waar de bodemdaling van nature relatief langzaam gaat, en natte natuur
in het noorden (dus vlak onder Gouda, waar de vraag naar natuur groot is). Daartussen is dan een
bufferzone. Hierbij blijft het aantal peilvakken, én de bodemdaling beperkt.
In onderstaande figuren zijn het oorspronkelijke landinrichtingsplan (verweven model) en het
alternatieve plan (gescheiden model) weergegeven (Bron: Hoogheemraadschap van de
Krimpenerwaard).
3.5.3 AJK Roosendaal: Trek de blauwe en rode grens
Na een eerste algemene avond met het waterschap en Brabant Water is met AJK Roosendaal een
vervolgtraject opgezet.
Hoewel de jongeren al in najaar 2003 aan de slag wilden,
moesten ze nog even geduld hebben: Het waterschap wilde
pas meewerken na de fusie per 1 januari 2004. Maar het
geduld werd beloond: de medewerking van het waterschap
was voortreffelijk.
Voor de uitnodigingen bijv. werden van elk individueel lid
van het AJK (ca. 100 leden) de percelen in kleur op een
kaartje gezet. Deze werden met een blauw en een rood
potlood toegestuurd, met de huiswerkopdracht: “Trek de
blauwe en rode grens”, dus geef aan waar je problemen
ervaart met te veel of juist met te weinig water.
Op de avond zelf waren op 4 deelkaarten van het gebied
opnieuw alle percelen van de leden met afzonderlijke
kleuren aangegeven.
Afbeelding: Uitnodiging en overzichtskaart
Eindverslag ‘Duik in Water!’ - 14 -

Op de eerste avond waren 4 gebiedsdeskundigen aanwezig
die de knelpunten met de jongeren besproken hebben.
Daarnaast was ook de heer Franken aanwezig, dagelijks
bestuurder van waterschap Brabantse Delta. Hij heeft de
opzet en rol van de nieuw ingestelde regiocommissie van het
waterschap toegelicht. Uiteindelijk zijn in twee van de drie
regiocommissies agrarische jongeren opgenomen uit
afdelingen (Breda en Oosterhout) waar 'Duik in water!' heeft
gespeeld.
Boeren op een hellend vlak: hoe ver gaat de solidariteit?
Na de eerste vervolgavond is het waterschap aan het rekenen gegaan om te bekijken waar het in
het gebied hoe vaak fout kan gaan bij hevige neerslag, in de vorm van wateroverlast.
Op de tweede vervolgavond (een jaar later in maart 2005) zijn de uitkomsten van dit onderzoek
gepresenteerd. Vervolgens zijn de agrarische jongeren uitgedaagd om zelf met oplossingen te
komen voor deze wateroverlast, én voor watertekorten.
Bij de meest aangedragen oplossing, nl. grotere gemalen, komt het waterschap met de
tegenvraag: Welke boer investeert bij een melkveestapel van 100 koeien in een melkstal met
plaats voor 100 koeien, zodat hij in een ronde klaar is?
Hierna kwam de discussie al snel op de onderlinge solidariteit tussen de hooggelegen boeren en de
laaggelegen boeren. Zijn de hooggelegen boeren tot meewerken bereid, als hierdoor de
laaggelegen collega’s minder met wateroverlast te maken krijgen? Een voorbeeld is om water
langer vast te houden in afgedamde sloten.
De medewerking houdt op zodra dit leidt tot ongewenste vernatting op de eigen percelen.
Vervolgens presenteert het waterschap enkele praktijkvoorbeelden van de aanpak van
wateroverlast: Bovenstrooms van de stad Roosendaal is een volautomatische stuw (een
zogenaamde slimme stuw) aangelegd, in combinatie met terrasoevers. De ervaringen tot nu toe
zijn zeer positief, ook voor de aanliggende boeren.
Water, een goed renderend gewas
De avondvoorzitter, de projectleider van 'Duik in water!', probeert de discussie scherp te krijgen,
en haalt een artikel uit de Boerderij aan (zie ook bijlage 6.8) over blauwe diensten. Een
akkerbouwer uit het West-Brabantse Langeweg heeft om een perceel van 3 ha. een dijk gelegd,
een pomp gekocht, en pompt op verzoek van het waterschap dit bassin vol. Hiervoor ontvangt hij €
1800,-/ha/jaar, onafhankelijk van het aantal keren dat hij ‘nat is gegaan’. Zelf noemt hij dit
water een prima gewas, en de zaal reageert instemmend: ‘Doe mij ook maar een paar m 3 water!’
De medewerker van het waterschap reageert dat van geval tot geval wordt bekeken wat de beste
oplossing is. Wat hem aanspreekt is dat deze oplossing goedkoper blijkt te zijn voor het
waterschap dan het meestal gekozen alternatief, aankoop en afgraven van grond. Wat hem nog
meer bevalt is dat het initiatief van een individuele boer is gekomen.
Eindverslag ‘Duik in Water!’ - 15 -

3.5.4 AJK Purmerend zet eerste stap naar wederzijds begrip
Het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier heeft 21 oktober 2003 een presentatie
gehouden tijdens de Duik in water!-avond van AJK (Agrarisch Jongeren Kontakt) Purmerend. Kern
van de boodschap is dat het waterschap, veel meer dan voorheen, samen met de verschillende
belanghebbende partijen, op gebiedsniveau aan oplossingen wil werken voor de wateropgaven
waar het gebied komende 50 jaar voor staat. Het Hoogheemraadschap kiest nadrukkelijk voor
kleinschalige waterberging. Ook de provincie pleit met de in februari 2004 uitgebrachte nota
‘Evenwichtig Omgaan met Water’ voor deze aanpak. Agrarische Natuur Vereniging Waterland heeft
die avond haar ideeën over kleinschalige waterberging gepresenteerd.
Projectteams “Uitwerking WaterBeheer 21 e eeuw”
Voor elk deelgebied (veenweide en droogmakerijen) heeft het Hoogheemraadschap aparte
expertgroepen “Uitwerking WaterBeheer 21 e eeuw” ingesteld.
In deze expertgroepen zal een aantal afgevaardigden van belangenorganisaties samen naar de
wateropgaven kijken en vooral naar oplossingen. Deelnemende partijen: Landbouw (WLTO, AJK,
Agrarische Natuur Vereniging Waterland), natuurterreinbeheerders, gemeenten, provincie.
Opzet vervolgtraject AJK Purmerend
Bij twee bijeenkomsten (zomer 2004) van de expertgroepen was de projectleider van 'Duik in
water!' aanwezig, om de mogelijkheden om op afdelingsniveau hiermee aan de slag te gaan te
verkennen.
De vraag die het hoogheemraadschap aan de streek wil voorleggen is: Het gehele gebied laten
voldoen aan de normen voor wateroverlast kost ca. € 280 miljoen. Het is goedkoper om voor bijv.
€ 100 miljoen basisinvesteringen te doen en vervolgens de overlast die dan nog ontstaat af te
kopen, in vorm van bijv. blauwe diensten door de landbouw.
AJK Purmerend organiseert december 2004 voor de gehele afdeling de eerste van twee
vervolgavonden, waarbij wordt gekeken naar deze vraag van het hoogheemraadschap en wat de
knelpunten en oplossingen op bedrijfs- en gebiedsniveau zijn.
Artikel uit de tweede 'Duik in water!' krant hierover:
Zaken doen begint met een goed gesprek
Het bestuur van AJ Purmerend zag het al een aantal jaren geleden; er heerst veel onbegrip en
ontevredenheid bij de leden als het gaat om het waterschap en zijn taken. AJ Purmerend koos er
daarom voor om na de eerste verkenningsavond in het najaar van 2003 het vervolgtraject van ‘Duik in
water!’ in te gaan.
Insteek van de tweede Duik in water! avond, begin december 2004, was om als waterschap en landbouw
gezamenlijk naar oplossingen te zoeken betreffende wateroverlast, waar beiden mee uit de voeten zouden
kunnen. Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK) presenteerde de plannen voor de gebieden
waar het nodig is maatregelen te treffen om wateroverlast in de toekomst te voorkomen. Op deze avond
bleek dat er in de droogmakerijen wel kansen liggen om samen met de streek tot oplossingen te komen voor
de knelpunten. In de veenweidegebieden is echter veel onbegrip voor de wijze waarop het waterschap het
watersysteem beheert. Besloten werd dan ook om voor deze groep een aparte avond te organiseren.
Pijnpunten
Deze avond volgt half februari 2005 en wordt samen met LTO-Noord afdeling Groot Waterland
georganiseerd. Tijdens de discussie komen de pijnpunten boven drijven. Op de stelling ‘een goede
drooglegging geeft veel ruimte voor wateropvang’ komt uit de zaal de reactie dat men eerst het beloofde
peil wil, voordat er gesproken kan worden over een andersoortig peilbeheer. Het waterschap geeft aan dat
het bij beloofde peilen van belang is te beseffen dat het over gemiddelden gaat, wat kan betekenen dat
sommigen in een peilvak een kleinere drooglegging en andere juist een grotere drooglegging krijgen.
Eindverslag ‘Duik in Water!’ - 16 -

Het waterschap vraagt de agrariërs of zij bereid zouden zijn tegen vergoeding bepaalde werkzaamheden uit
te voeren. Te denken valt aan waterberging, baggerpomp, wegberm- en dijkbeheer, waterconserveren. Hier
staat de zaal niet afwijzend tegenover mits de vergoedingen reëel zijn en er langlopende afspraken kunnen
worden gemaakt. Ook het waterschap is voorstander van langlopende contracten.
Relatie herstellen
Tijdens de avond komt naar voren dat de agrariërs het overleg tussen waterschap en afdelingen van HAJK en
LTO-Noord graag weer in ere hersteld zouden zien. Dit overleg vond tot enkele jaren geleden twee maal per
jaar plaats tussen enkele waterschappers en landbouwafgevaardigden uit diverse besturen. Door fusies bij
zowel waterschappen als WLTO zijn deze overleggen naar de achtergrond geraakt. Omdat zowel agrariërs als
waterschap van mening zijn dat deze overleggen bijdragen aan wederzijds begrip en vertrouwen, wordt
tijdens de bijeenkomst besloten om serieus na te denken over een herintroductie hiervan. Dagelijks
bestuurslid HHNK Cees Mantel is ook groot voorstander van de overleggen. ‘Het is goed om de relatie weer te
herstellen.’
Het waterschap heeft de daad bij het woord gevoegd; eind april 2005 heeft het eerste overleg tussen
waterschap, LTO-Noord afdeling Groot Waterland en AJ Purmerend plaatsgevonden. Het gesprek ging vooral
over praktische zaken: baggervergoedingen, tijdstip van sloten baggeren en de procedure bij milieukeuring.
Zaken waarvoor in de waterschapsbesturen weinig aandacht is, maar voor boeren van groot belang zijn. AJ
bestuurder Wim Pronk: ‘Ik heb er een goed gevoel aan overgehouden. Wat de agrarische jongeren betreft zal
het zeker niet het laatste gesprek zijn’.
3.5.5 AJK Oss: In gesprek met het waterschap
In afd. Oss kwam waterschap De Maaskant op 27 januari 2004 met 3 medewerkers vertellen over
hun plannen. De geslaagde avond was aanleiding om een vervolg op te zetten.
Onder het mom ‘het districtskantoor is er voor jullie, maak er gebruik van’, gingen 4
gebiedsdeskundigen van het tegenwoordige waterschap Aa en Maas in op de knelpunten zoals die
door de AJK-ers ervaren worden, en naar voren werden gebracht.
Ook was er een algemeen bestuurder van het waterschap aanwezig, die namens de categorie
ongebouwd de jongeren vertegenwoordigt.
Door deze avond kreeg het waterschap een gezicht,
en is de basis gelegd om de komende jaren samen
aan zaken als waterberging en Kaderrichtlijn Water
te gaan werken.
Concreet bleek het waterschap met de streek te
willen kijken naar het uit de schouw nemen van een
groot aantal sloten. De jonge agrariërs op deze avond
hadden daar wel oren naar, en werden meteen
voorstellen gedaan en besproken.
3.5.6 Rivierenland: Is een goedkoop waterschap ook meteen het beste?
Met een simulatiemodel heeft waterschap Rivierenland aan de leden van 2 AJK’s in het
rivierengebied, nl AJK West-Betuwe en AJK Overbetuwe laten zien op welke manieren de aanpak
van wateroverlast mogelijk is. Het computermodel laat direct zien wat de keuze van een bepaalde
maatregel voor effecten heeft (bijvoorbeeld hoeveel kuub water er wordt geborgen), en wat die
maatregel kost. Vervolgens gingen de AJK-ers met elkaar in discussie over de inpasbaarheid van de
maatregelen in hun bedrijfsvoering.
De discussie ging op scherp waar gesteld werd dat boeren altijd het goedkoopste waterschap
willen, maar dat dat impliceert dat er water óp hun land wordt geborgen, immers de goedkoopste
oplossing.
Eindverslag ‘Duik in Water!’ - 17 -

Artikel uit de 'Duik in water!' krant hierover:
Droogzwemmen met de computer
Het klimaat verandert, daar is vriend en vijand het inmiddels wel over eens. Er komt meer neerslag en
de buien worden steeds heviger. Aan het waterschap de taak om te zorgen dat iedereen droge voeten
houdt. Maar dat kan niet zonder de boeren.
Als je niets doet, stroomt het water naar de laagste stukken grond. Dat is geen verrassing maar wel dikke
pech als dat net jouw land is. Voor het waterschap is niets doen de goedkoopste manier van wateroverlast
aanpak. Andere mogelijkheden kosten meer geld. Het overtollige water op lage stukken landbouwgrond
bergen en er een dijkje omheen maken. Of een flink gat graven en er een recreatieplas van maken. Of bij
naderende regen de sloten leeg laten lopen zodat daar het regenwater in opgeslagen kan worden.
Not in my backyard
De leden van AJK Overbetuwe en AJK West Betuwe konden afgelopen winter voor een avond in de huid van
het waterschap kruipen. Via een simulatiemodel op de computer konden ze precies zien welke maatregelen
er zijn om wateroverlast aan te pakken, wat ze kosten en wat het effect ervan is. Jaap van de Craats (32),
voorzitter van AJK Overbetuwe, is tevreden over deze aanpak van het waterschap om boeren zoveel mogelijk
bij het beleid te betrekken.
Het was niet de eerste keer dat Niels Nijmeijer van waterschap Rivierenland voor een groep boeren stond.
“Ik probeer op alle verzoeken die ik van LTO’s of AJK’s krijg, in te gaan. Tenslotte ligt de grond die we nodig
hebben voor waterberging voornamelijk bij boeren.”
“Het voordeel in dit gebied is dat iedereen weet wat wateroverlast is. Maar ook hier zie ik het nimby-effect,
not in my backyard. Wateroverlast aanpakken: oké, zolang ik er zelf maar geen last van heb. De kunst is om
de pijn zoveel mogelijk te verdelen.”
Nijmeijer vindt dat de jonge boeren heel constructief meedenken. “Dat is bij sommige collega’s wel eens
anders.”
Vergoeding of kavelruil
Jaap vindt dat waterberging z’n prijs heeft. “Als wij als boeren het water van de stad op moeten slaan,
willen we daar een vergoeding voor. Ze zeggen dat je land dan één keer in de vijftig jaar onder water komt
te staan. Maar dat kan net zo goed twee jaar achter elkaar gebeuren. Dat is bij grasland niet zo erg als het
in januari of februari gebeurt, maar stel je voor dat in april, mei je land onder water staat.”
Hij vindt dat het waterschap de laagste stukken landbouwgrond moet uitzoeken om water te bergen. De
boeren moeten de keuze krijgen: óf een redelijke vergoeding, óf kavelruil, waarbij ze een hoger gelegen
stuk grond terug krijgen. “Oudere boeren zullen waarschijnlijk kiezen voor de vergoeding, maar een jonge
boer kan de extra grond goed gebruiken en heeft meer aan kavelruil.” Hij verwacht dat er de komende tien
jaar voldoende grond beschikbaar komt in de Betuwe voor kavelruil. “Iedere keer dat er een boer stopt,
komt er weer dertig, veertig hectare grond vrij.”
De optie om de sloten te gebruiken als waterberging wijst hij resoluut van de hand, ook al is dat één van de
goedkoopste opties. De sluizen in de sloten gaan dan automatisch open zodra er veel regen voorspeld wordt.
Het water kan dan weglopen, zodat er ruimte is om het regenwater op te vangen. “De weerberichten zijn
nog steeds niet al te betrouwbaar. De kans is daarom groot dat de sloten leeg komen te staan en dat er toch
geen regen komt. Er moet dan weer water uit een ander gebied in de sloten gepompt worden. Het risico dat
je dan vervuild water binnenhaalt is veel te groot. Niet aan beginnen dus!” stelt Jaap.
3.5.7 Helmond: En nu aan de slag met waterkwaliteit
Afdeling Helmond is door de berichtgeving rond de Europese Kaderrichtlijn Water (“2/3e van de
landbouw moet stoppen bij invoering KRW”) geprikkeld om met waterkwaliteit aan de gang te
gaan. Ook het waterschap Aa en Maas is enthousiast voor dit idee.
Na maanden van voorbereidingen is op 18 januari 2005 het Kaderrichtlijn spel met 24 enthousiaste
AJK-ers en 6 waterschappers gespeeld.
In 2½ uur doorlopen de jonge agrariërs het traject tot 2015, alsof ze op de plek van de
waterschaps-bestuurder zitten. Na afloop zeiden de jongeren stuk voor stuk dat ze nu pas goed
doorhebben wat voor soort maatregelen op het gebied en henzelf afkomen. Het spel zet aan tot
discussie met het waterschap over welke maatregelen de boeren zelf zouden moeten
(mestwetgeving!) en kunnen uitvoeren (aanleg en onderhoud natuurvriendelijke oevers, etc.).
Eindverslag ‘Duik in Water!’ - 18 -

Het NAJK wil dit spel in het hele land gaan spelen, onder de noemer ‘Duik in waterkwaliteit!’.
3.5.8 AJK Haarlemmermeer: Te veel, te weinig én te zout
In afd. Haarlemmermeer kwam het Hoogheemraadschap van Rijnland op 16 december 2003 met 3
medewerkers aan de 36 aanwezigen vertellen over hun plannen. Daarnaast gaf de voorzitter van
de agrarische natuurvereniging Haarlemmermeer zijn visie op water en landbouw.
De geslaagde avond was aanleiding om een vervolg op te zetten. Het Hoogheemraadschap heeft
aangegeven dat het op zoek is naar een polder waar bij wijze van proef met flexibel peilbeheer
geëxperimenteerd kan worden. De afdeling wil hierover wel meedenken. Ook wordt dan gekeken
naar de haalbaarheid van het voorstel van de Agrarische Natuurvereniging om schuine taluds aan te
leggen, waardoor je waterberging combineert met spuitvrije zones. Bovendien neemt het
probleem van de zoute kwel mede door de vele bouwactiviteiten snel toe, en moet ook hier een
antwoord op gevonden worden.
Voor deze drie onderwerpen, die onder de drie hoofdthema’s “te veel”, “te weinig”, en “te vies”
vallen, zou met AJK Haarlemmermeer naar oplossingen gezocht gaan worden
De eerste vervolgavond was gepland voor najaar 2004. Doordat echter het waterschap geen
mensen beschikbaar had, onder andere door fusieperikelen, is dit vervolgtraject helaas niet
doorgegaan.
Vervolgtrajecten in onderzoek geweest
In drie afdelingen zijn de mogelijkheden voor een vervolgtraject wel onderzocht, maar is het om
uiteenlopende redenen niet tot een vervolg gekomen. Dit waren de afdelingen Haarlemmermeer,
Oosterhout en IJsselvallei.
Eindverslag ‘Duik in Water!’ - 19 -

Evaluatie vervolgavonden
Na afloop van elke activiteit worden de deelnemers gevraagd om deze activiteit aan hand van een
aantal gesloten vragen te evalueren. Dit gebeurt anoniem. In tabel 3.4 zijn de resultaten van de
evaluaties opgenomen.
Tabel 3.4: Evaluatie vervolgtrajecten
inhoud toepasbaarheid sfeer organisatie discussie totaal
Gemiddelde avonden* 4,1 3,2 4,7 4,4 3,8 4,2
*: Score op schaal 1 – 5.
Uit dit overzicht blijkt dat de deelnemers deze vervolgavonden hoog waarderen. In vergelijking
met de algemenere éénmalige activiteiten is de waardering ook hoger. Vooral voor het aspect
“toepasbaarheid van de opgedane kennis op het eigen bedrijf” is de waardering hoger. Dit komt
doordat de jongeren in het vervolgtraject echt zelf aan de slag gaan.
3.6 Verspreiding kennis en samenwerkingen
3.6.1 Duik in water!-kranten
In de eerste 'Duik in water!'-krant, verstuurd in februari 2003, is de aandacht gevestigd op de
mogelijkheid om deel te nemen aan dit project (zie bijlage 6.6). Deze krant is in februari 2003 aan
alle leden van het NAJK verstuurd. Tevens is deze naar alle waterschappen, milieufederaties en
provincies verstuurd. Bij de krant was tevens de algemene folder van de campagne ‘Nederland
leeft met water’ bijgesloten.
In de tweede ‘'Duik in water!' krant is ingegaan op de aanpak en resultaten van de
vervolgtrajecten.
Deze krant is net als de eerste verstuurd naar alle leden van het NAJK, alle waterschappen,
provincies, milieufederaties en grote natuurterreinbeheerders (juni 2005).
3.6.2 ‘Nederland leeft met water’
In februari 2003 heeft de projectleider van 'Duik in water!' een inleiding gehouden voor het
campagneteam van ‘Nederland leeft met water’. De ervaringen met het brengen van de
waterboodschap naar een specifieke doelgroep zijn zo beschikbaar gekomen. Ook is de
campagnefolder van ‘Nederland leeft met water’ verstuurd samen met de eerste 'Duik in water!'
krant in februari 2003.
3.6.3 Zij-actief en Vrouwen van nu
Het ministerie van VROM stelde als subsidievoorwaarde dat 'Duik in water!' samenwerkt met de
plattelandsvrouwenorganisaties. Deze hebben water gedurende enkele jaren als thema. Voor de
ontwikkeling van de eenmalige activiteiten is dankbaar gebruik gemaakt van hun werkmap.
In april 2004 is de projectleider in de vergadering geweest van de ‘watervrouwen’van Zij-actief en
Vrouwen van nu, en heeft daar verteld over de aanpak van ‘Duik in water!’. Ook is besproken of en
hoe de afdelingen van de vrouwenorganisaties betrokken zouden kunnen worden in de
vervolgtrajecten. Omdat de samenwerking tussen alleen waterschap en agrarische jongeren al
moeilijk was te realiseren, is besloten om geen verdere samenwerking te zoeken.
Eindverslag ‘Duik in Water!’ - 20 -

3.6.4 De ‘Waterkaravaan’
Het NAJK heeft zich aangesloten bij het initiatief ‘Waterkaravaan’ Het project Waterkaravaan wil
de overheid stimuleren om het duurzaam waterbeheer ambitieus op te pakken en in aanvulling op
de overheidscampagne “Nederland Leeft met Water” de brug slaan naar de burger.
Deze campagne trekt als een Waterkaravaan door het land. Een centrale rol is hierbij weggelegd
voor de partners van Watergolf, (IVN, Reinwater, SNM en de Milieufederaties, NAJK, NVVS,
Waddenvereniging), en lokale instanties, organisaties en bedrijven worden uitgenodigd zich bij de
Waterkaravaan aan te sluiten.
De projectleider van 'Duik in water!' heeft met name bij de eerste voorbereidingen in 2003 deel via
de projectvergaderingen zijn kennis en ervaringen beschikbaar gesteld. Omdat de Waterkaravaan
juist in de periodes actief is, als de agrarische jongeren dat niet zijn, is het niet gelukt om samen
activiteiten te ontplooien.
3.6.5 Blauwe Diensten bij waterschap De Dommel
Voorjaar 2003 is door DLV in opdracht van waterschap De Dommel de haalbaarheid van Blauwe
Diensten verkend. Aan deze verkenning heeft de projectleider van 'Duik in water!' bijgedragen. Bij
de eerste pilot Waterbergen als Blauwe Dienst van het waterschap is een lid van het NAJK
betrokken.
3.6.6 Gidsmodellen waterberging Rivierenland
Waterschap Rivierenland heeft aan het NAJK inbreng gevraagd bij de ontwikkeling van
gidsmodellen. Op 2 ‘middagen van de waterberging’ in voorjaar 2004 zijn een bestuurder van AJK
Overbetuwe en de projectleider van 'Duik in water!' geweest.
3.6.7 Stoas onderzoek ‘Vraagarticulatie (beroeps)onderwijs’
Stoas Onderzoek heeft een onderzoek uitgevoerd hoe het (agrarisch) beroepsonderwijs
maatschappelijk relevante thema’s in het curriculum van de leerlingen opneemt.
Onder meer is daarvoor de projectleider geïnterviewd. Het artikel daarover, en de reflexie daarop,
is opgenomen als bijlage 6.2.
3.6.8 Triple P en 'Duik in water!'
Op 7 april 2005 is 'Duik in water!' als case gebruikt op een zogenaamde Thematreffer Duurzame
Landbouw voor ambtenaren van de ministeries van VROM en LNV en NGO’s.
Achterliggende gedachte van deze dag:
Het thema ‘duurzame landbouw’ wordt benaderd vanuit de invalshoek van ‘Triple P’. Veel
beleidsmedewerkers en NGO’s worstelen met het vertalen van dit begrip naar hun werk. Men
blijft vaak in één P hangen of vindt de drie P’s onverenigbaar.
Een tweede doel van de dag is begrip en respect voor elkaar krijgen. In discussies kan men
proberen elkaars taal leren te verstaan en begrip voor elkaars standpunt te krijgen.
Kennis nemen van projecten van NGO’s. Welke NGO is waar mee bezig wat betreft duurzame
landbouw. Het is belangrijk dat ook de agrariërs vertegenwoordigd zijn.
Verbinden van de drie P’s
Milieudefensie, Stichting Natuur en Milieu en NAJK lichten ieder een specifiek project toe, waaruit
blijkt hoe deze NGO’s de 3 P’s verbinden.
In 'Duik in water!' is die verbinding met name terug te vinden in de discussies die gevoerd zijn over
de rol van de jonge agrariërs in het waterbeheer. Concreter; in de afstemming tussen de
Eindverslag ‘Duik in Water!’ - 21 -

maatschappelijke vraag naar leveren van blauwe diensten (people en planet), en het aanbod van
de jonge agrariërs om die blauwe diensten te leveren tegen een bepaalde vergoeding (profit).
Boeren in de veenweidegebieden: Boeren of modderen?
In vier werkgroepen vertelt een bij het besproken project horende boer waar hij/zij tegenaan
loopt bij het doorzetten of verder doorvoeren van de activiteiten uit één van de eerder
gepresenteerde projecten. Deze aspecten worden onderverdeeld naar triple P.
Deelnemers aan de werkgroepen zijn LNV-ers, VROM-ers en vertegenwoordigers van ngo’s, en zijn
verspreidd over profitgeoriënteerden (LNV, soms ngo), planetgeoriënteerden (VROM, ngo, soms
LNV) en peoplegeoriënteerden (LNV, soms ngo).
'Duik in water!' had als praktijkvoorbeeld een jonge veenweideboer meegenomen. Deze ziet zich
geplaatst voor de opgave om een inkomen te blijven behalen uit zijn melkveebedrijf, terwijl de
omstandigheden daarvoor, door de maatschappelijke wens om dat bij een hoger waterpeil te doen
om bodemdaling tegen te gaan, minder gunstig zijn (dan wordt het modderen).
De werkgroep heeft een gezamenlijke analyse gemaakt van bovengeschetst probleem: Wat is het
probleem? En door wie moet er aan gewerkt worden?
Deze analyse wordt schematisch weergegeven in onderstaande figuur.
Afbeelding 3.1 Profit
Planet
LNV
Lid NAJK
Project ‘Duik in water!’
VROM
People
Toelichting schema:
Het project 'Duik in water!' wordt nadrukkelijk vrijwel in het midden geplaatst. Weliswaar is het
project een initiatief van de vereniging NAJK (de belangenbehartiger van jonge agrariërs, en profit
georiënteerd), maar wordt het uitgevoerd door de stichting NAJK-edu die als taak heeft de jonge
agrariërs te informeren over maatschappelijk verantwoord ondernemen (triple-P), en bovendien
wordt gefinancierd door instanties met diverse oriëntatie (bijv. VEWIN: planet; Rabobank: profit;
KNHM: people).
De boer plaatst zich in eerste instantie in de uiterste Profit hoek. Hij heeft zijn onderneming om er
een inkomen uit te halen, en houdt zich ten aanzien van de aspecten People en Planet aan de weten
regelgeving. Met andere woorden hij boert volgens de Goede Landbouw Praktijk (GLP), maar
doet bijvoorbeeld ten aanzien van waterbeheer niet meer dan dat.
Eindverslag ‘Duik in Water!’ - 22 -

Door zijn deelname aan 'Duik in water!' is hij zich meer bewust geworden van de maatschappleijke
wensen op dit vlak, en schuift hij wat meer op richting People en Planet.
Voor de beleidsmakers van LNV en VROM geldt juist dat zij door dergelijke discussies meer begrip
krijgen voor de Profit eis van de jonge agrariërs, en dus uit de hoeken van Planet (LNV) en People
(VROM) naar boven toe opschuiven.
3.6.9 Bijdrage aan Onderbouwing Investeringsclaim Westelijke Veenweiden
Een jonge veenweideboer (dezelfde jonge boer die heeft meegewerkt aan een zogenaamde
Thematreffer Duurzame Landbouw, zie ook bijlage 6.7), tevens vice-voorzitter van het NAJK, heeft
op 26 april 2005 een inleiding gehouden op een bijeenkomst van DG’s en Directeuren van LNV,
VROM, V&W en provincies (zie ook Agenda Westelijke Veenweiden).
Aanleiding
In de Nota Ruimte is aandacht gevraagd voor de westelijke veenweiden. Naar aanleiding daarvan is
een reservering gemaakt in het Fonds Economische Structuurversterking (2011-2014) om te
investeren in de westelijke veenweiden. Trefwoorden daarbij zijn:
ingrepen in het watersysteem
economisch rendabele investeringen
duurzame verbetering van landgebruik en waterbeheer
aandacht voor bodemdaling en waterbeheer
subsidiariteit beginsel
etc.
De claim is in principe gehonoreerd, maar moet goed worden onderbouwd: welke maatregelen zijn
nodig en wat levert het op (inclusief maatschappelijke kosten/baten analyse).
De onderbouwing wordt vanuit vier thema’s steeds belicht
Landgebruik, c.q. landbouw
Natuur
Waterbeheer
Civiele kant van bodemdaling en waterbeheer (onderhoud van wegen, andere infrastructuur
e.d.)
Voor het aspect landgebruik heeft de DB-er van het NAJK vanuit de positie van de landbouw een
toekomstschets gegeven wat ondernemers in het veenweidegebied nodig hebben om te kunnen
blijven boeren. Denk daarbij aan:
Organisatie van de melkveehouderij, denk aan schaalvergroting of specialisatie afhankelijk van
de mate van drooglegging of aanpassing van de productiefactoren zoals een ander soort
koeien, ander voer, e.d.
Dynamiek in de waarde van het Onroerend Goed. In de Westelijke Veenweiden zit je midden in
de Randstad met veel hogere grondprijzen dan het opbrengend vermogen. Kan een grondbank
wat doen aan die discrepantie en hoe?
Verbreding: welke eisen stelt het aan ondernemers en aan anderen om de toegevoegde waarde
van het agrarisch bedrijf te vergroten (streekproducten, zorglandbouw, hoogwaardige
verblijfrecreatie, e.d.)?
Eindverslag ‘Duik in Water!’ - 23 -

In de discussie bleek er bij het gehoor onbegrip te zijn voor het volgende:
De ideeën die er zijn om de bodemdaling van de veenweidegebieden af te remmen door het
waterpeil omhoog te brengen, kunnen (vooralsnog?) op weinig sympathie rekenen van de
veenweideboeren. Ook als de inkomensderving die hierdoor ontstaat (meer dan) gecompenseerd
zou worden.
De NAJK-bestuurder schetst de achtergrond hiervoor: Als een boer zou mogen kiezen tussen
plezierig boeren (koeien op tijd naar buiten, fatsoenlijk met machines het land op) bij een
drooglegging van bijv. 60 cm onder maaiveld en daarmee weinig verdienen, of boeren bij
suboptimale omstandigheden (koeien later naar buiten, nauwelijks met machines het land op) bij
een drooglegging van bijv. 40 cm onder maaiveld en daarmee (vrijwel) even weinig verdienen,
waarvoor kiest hij dan?
3.7 Veldsymposium over en middenin het veenweidegebied
Op 18 mei 2005 is 'Duik in water!' feestelijk afgesloten
met een veldsymposium over en middenin het
veenweidegebied.
De kennis en ervaringen die met het project zijn
opgedaan, zijn gedeeld met een 130-tal bestuurders en
medewerkers van provincies, waterschappen,
gemeenten en met agrariërs.
Het eindrapport is door Dirk Bruins, de voorzitter van het NAJK, aangeboden aan Minister
Veerman.
In bijlage 6.10 zijn het programma, de deelnemerslijst en een fotoimpressie van de dag
opgenomen.
3.8 Workshops
In het projectplan wordt aangegeven dat de kennis opgedaan in het project middels workshops
wordt verspreid.
Omdat het project veel in de Westelijke veenweidegebieden heeft gespeeld, is één grote workshop
georganiseerd, het veldsymposium (zie de paragraaf hiervoor).
3.9 Internetsite www.duikinwater.nl
Via de site www.duikinwater.nl komen bezoekers op de activiteitenpagina’s van het NAJK. Hier
staat projectinformatie, achtergrondinformatie over agrarisch waterbeheer, de ontwikkelingen in
de dialooggebieden en verwijzingen naar informatieve webpagina's. In bijlage 6.11 zijn een aantal
afgedrukte pagina’s opgenomen. Op deze pagina kunnen de beide 'Duik in water!' kranten als pdf
worden gedownload. Ook dit verslag is als pdf via de site beschikbaar.
De site zal nog ca. 1 jaar blijven bestaan.
Eindverslag ‘Duik in Water!’ - 24 -

4. CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN 'DUIK IN WATER!'
Op grond van de ervaringen die opgedaan zijn met de uitvoering van het project 'Duik in water!'
kunnen de volgende leerpunten 1 worden geformuleerd en worden de volgende aanbevelingen
gedaan:
4.1 Leerpunten
De leerpunten van het project worden aan de hand van de volgende stellingen behandeld:
12. Een waterschapshuis heeft voor jonge agrariërs letterlijk een hoge drempel;
13. Een waterschap staat figuurlijk ver weg van jonge agrariërs;
14. 'Duik in water!' heeft de koudwatervrees bij agrarische jongeren weggenomen;
15. Agrarische opleidingen besteden weinig aandacht aan waterbeheer;
16. Het enthousiasme van boeren en tuinders voor het bergen van water bij wijze van blauwe
dienst wordt vooral beïnvloed door de hoogte van de vergoeding;
17. Het enthousiasme van boeren in het veenweidegebied om bij wijze van blauwe dienst (in stand
houden landschap) het peil op te zetten is gering;
18. Een jonge boer zit niet vast aan een stuk grond;
19. Een agrariër zou meer naar het grondwaterpeil moeten kijken, en minder naar het slootpeil.
20. Tot afspraken komen vraagt maatwerk en kan alleen op basis van wederzijds vertrouwen.
21. Een veldsymposium zet bestuurders met beide benen op de grond.
22. Het logische vervolg op 'Duik in water!' heet 'Duik in waterkwaliteit!’
Toelichting op de stellingen:
1. Een waterschapshuis heeft voor jonge agrariërs letterlijk een hoge drempel.
Op uitnodiging van betreffende waterschappen zijn een aantal keren de eenmalige 'Duik in water!'
avonden in waterschapshuizen gehouden. In deze gevallen was de opkomst (veel) lager dan bij de
activiteiten die in de gebruikelijke dorpszaaltjes zijn gehouden. Het lijkt erop dat hierbij niet aan
één van de basisvoorwaarden voor een geslaagde activiteit is voldaan: namelijk het moet “leuk,
leerzaam en laagdrempelig” zijn.
2. Een waterschap staat figuurlijk ver weg van jonge agrariërs.
Op de vraag die tijdens de activiteiten aan de jongeren is voorgelegd: “Noem een naam van
iemand die jullie vertegenwoordigt in het waterschapsbestuur”, kon slechts een enkeling een
naam noemen. Dit zegt iets over de onzichtbaarheid van het waterschapswerk.
3. 'Duik in water!' heeft de koudwatervrees bij agrarische jongeren weggenomen.
In zomer 2004 heeft er in het ledenblad van het NAJK de BNDR een wervend interview gestaan met
de vice-voorzitter van het NAJK Ruud den Boer. (zie bijlage 6.7) Hij is tevens AB lid van
Hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht, en riep de NAJK leden op om zich ook verkiesbaar te
stellen. Inmiddels zijn er vier NAJK leden in waterschapsbesturen gekozen, en tevens een in een
adviescommissie en een in de landinrichtingscommissie Krimpenerwaard en twee in
regiocommissies van waterschap Brabantse Delta.
1
Omdat 'Duik in water!' geen onderzoeksproject is, kunnen geen conclusies op basis van kwalitatief of
kwantitatief onderzoek worden gedaan.
Eindverslag ‘Duik in Water!’ - 25 -

4. Agrarische opleidingen besteden weinig aandacht aan waterbeheer.
De meeste agrarische jongeren (in de leeftijd tussen 18 en 35 jaar) moeten nog bij nul beginnen
als het gaat om kennis over water. In de agrarische opleidingen van de jongeren is de aandacht
voor water gering. Dit geldt zowel voor het waterbeleid (WB21 en KRW), als voor de relatie
landbouw en water op de schaalniveaus bedrijfswater, veldwater en bedrijf & omgevingswater. De
basiskennis over de doelstellingen van de overheid is gering. Ongeveer 25% van de jongeren heeft
een HAS-opleiding, het overgrote deel een MAS opleiding, het algemene opleidingsniveau is
daardoor niet het probleem.
Aan het eind van het project is geprobeerd de in het project 'Duik in water!' opgedane kennis en
modules beschikbaar te stellen aan de agrarische opleidingen via de RIGO regeling van het
ministerie van LNV. Het bleek helaas niet mogelijk om dit op een relatief makkelijke manier te
realiseren.
5. Het enthousiasme van boeren en tuinders voor het bergen van water bij wijze van blauwe
dienst wordt vooral beïnvloed door de hoogte van de vergoeding.
De meeste agrarische jongeren hebben geen moeite met het bergen van water op hun land bij
piekbuien, wel wanneer daar geen redelijke vergoeding tegenover staat.
Zo’n situatie treedt in de meeste gevallen niet elk jaar op, en als het optreedt, slechts voor enkele
dagen. Dit betekent dat in de overige tijd zonder belemmeringen verder geboerd kan worden. Dit
in scherpe tegenstelling tot de situatie bij stelling 6.
6. Het enthousiasme van boeren in het veenweidegebied om bij wijze van blauwe dienst (in
stand houden landschap) het peil op te zetten is gering.
De ideeën die er zijn om de bodemdaling van de veenweidegebieden af te remmen door het
waterpeil omhoog te brengen, kunnen (vooralsnog?) op weinig sympathie rekenen van de
veenweideboeren. Ook als de inkomensderving die hierdoor ontstaat gecompenseerd zou worden.
De achtergrond hiervoor: Als een boer zou mogen kiezen tussen plezierig boeren (koeien op tijd
naar buiten, fatsoenlijk met machines het land op) bij een drooglegging van bijv. 60 cm onder
maaiveld en daarmee weinig verdienen, of boeren bij suboptimale omstandigheden (koeien later
naar buiten, nauwelijks met machines het land op) bij een drooglegging van bijv. 40 cm onder
maaiveld en daarmee even weinig verdienen, waarvoor kiest hij dan?
7. Een jonge boer zit niet vast aan een stuk grond.
In de 'Duik in water!' avonden is in het hele land vaak en heftig gediscussieerd over de wens van
waterschappen om van het aloude principe ‘peil volgt teelt’ over te stappen op ‘teelt volgt peil’.
Dit houdt in feite een inperking van de vrije teeltkeuze in, en daarmee een beperking in het vrije
ondernemerschap.
In de reconstructiegebieden wordt hierop over het algemeen begripvol gereageerd, in termen van
‘ik zit niet aan mijn grond vast’. Met andere woorden ik wil wel ruilen met mijn gronden, als dat
beter past in het watersysteem, én als ik er niet slechter van wordt (bijv. ten aanzien van ligging
ten opzichte van de andere percelen).
In de veenweidegebieden is grondmobiliteit meestal gewenst om een gunstiger verkaveling te
krijgen. In het voorbeeld van traject ‘Krimpenerwaard’ bleek dat de jonge agrariërs genegen zijn
gronden te ruilen, als dit ertoe kan leiden dat de functies landbouw en natuur op de daarvoor
meest geëigende plekken worden neergelegd.
Eindverslag ‘Duik in Water!’ - 26 -

8. Een agrariër zou meer naar het grondwaterpeil moeten kijken, en minder naar het
slootpeil.
Niets makkelijker is het voor een boer om in de sloot te kijken naar het peil, en bij slechts de
geringste afwijking van het afgesproken peil, te klagen bij het waterschap.
Terwijl voor boeren juist een goede grondwaterstand in hun percelen leidend zou moeten zijn.
In verschillende 'Duik in water!' avonden hebben waterschappen de argumenten aangedragen om
over te stappen op een flexibeler peilbeheer. Dus een peilbeheer dat niet op de kalender kijkt
wanneer er van zomerpeil naar winterpeil wordt overgeschakeld, maar een peilbeheer dat meer
rekening houdt met de grondwaterstand. In de 'Duik in water!' avonden in de veenweidegebieden is
specifiek ingegaan op het door J. Verheul, praktijkcentrum Zegveld, gepropageerde dynamisch
peilbeheer (zomers hoog slootpeil, ’s winters lager), het Gezond Boeren Verstand peil.
De reactie van de jonge agrariërs op de wens van flexibel peilbeheer was in eerste instantie vaak
afwijzend. Bij doorvragen naar de achtergrond hiervan blijkt dat zij er moeite mee hebben het
waterschap dan niet meer af te kunnen rekenen aan de hand van centimeters op een peilschaal.
Ook de onbekendheid met de relatie tussen slootpeil en grondwaterpeil draagt aan die afwijzende
houding bij.
In feite zou iedere boer minimaal 1 peilbuis in zijn land moeten hebben staan, om meer
praktijkkennis van die relatie slootpeil en grondwaterpeil op te doen.
9. Tot afspraken komen vraagt maatwerk en kan alleen op basis van wederzijds vertrouwen.
De uitvoering van de vervolgtrajecten van 'Duik in water!' vereiste veel maatwerk. Dit houdt verband
met wat maximaal haalbaar is bij zowel jongeren als waterschap. Er is vaak een historisch
gegroeid wederzijds wantrouwen dat door intensieve begeleiding vanuit het project overwonnen
moest worden, voordat “zaken” gedaan kunnen worden.
In het traject ‘Purmerend’ bijvoorbeeld was in eerste instantie de opzet dat waterschap en jonge
agrariërs samen naar oplossingen voor wateroverlast zouden zoeken. Pas bij de tweede avond met
de afdeling van de agrarische jongeren en het waterschap bleek dat dit een stap te ver was: Het
vertrouwen om met welk watervraagstuk dan ook aan de slag te gaan ontbrak volledig.
Het concrete eindresultaat van dit traject is dan ook om het reguliere overleg, dat daar tot vóór
de waterschapsfusie in 2003 gehouden werd tussen bestuurders en medewerkers van het
waterschap en agrariërs, weer in ere te herstellen.
10. Een veldsymposium zet bestuurders met beide benen op de grond.
Er wordt vaak genoeg gepraat óver de toekomst van de jonge boeren, maar te weinig mét de
toekomstige boeren. Het afsluitende veldsymposium van 'Duik in water!' vormde een ideaal
platform om bestuurders uit verschillende gremia met elkaar in debat te laten gaan, met en over
de toekomst van de boeren en hun rol in het waterbeheer.
11. Het logische vervolg op 'Duik in water!' heet 'Duik in waterkwaliteit!’
Het laatste projectjaar zijn een aantal grote interregionale avonden georganiseerd die speciaal in
het teken van het thema waterkwaliteit stonden. Daarbij is ingegaan op de Kaderrichtlijn Water en
het nieuwe mestbeleid, en de samenhang daartussen.Op deze avonden blijkt er onder de
agrarische jongeren grote behoefte te zijn om meer over die KRW te weten.
Ook is een KRW spel ontwikkeld dat inzichtelijk maakt hoe de KRW werkt, en met welke concrete
maatregelen je op het eigen bedrijf aan de slag zou kunnen, of in samenwerking met het
waterschap.
Het NAJK wil dan ook in najaar 2005 als logisch vervolg op 'Duik in water!' met het project 'Duik in
waterkwaliteit!' beginnen.
Eindverslag ‘Duik in Water!’ - 27 -

6. BIJLAGEN
6.1 Overzicht gerealiseerde 1-malige bijeenkomsten
6.2 Artikel Stoas onderzoek ‘Vraagarticulatie (beroeps)onderwijs’
6.3 Uitnodiging 'Duik in water!' avond
6.4 Vervolgtraject Krimpenerwaard
6.5 Accountantsverklaring
6.6 ‘Duik in water!’ krant nummer 1 en 2
6.7 Artikel ‘Een frisse duik in het waterschap’, BNDR juni 2004
6.8 Artikel ‘Waterberging in de praktijk’, De Boerderij 14 september 2004
6.9 Projectpartners
6.10 Uitnodiging veldsymposium, deelnemerslijst, foto’s
6.11 Internetsite www.duikinwater.nl
Eindverslag ‘Duik in Water!’ - 29 -

Bijlage 6.1
Overzicht gerealiseerde
1-malige bijeenkomsten
Eindverslag ‘Duik in water!’ - bijlage 6.1 -

Overzicht 1-malige bijeenkomsten Duik in water! Gerealiseerd
J/M/D
Nr Prov. AJK Datum Plaats Totaal aanleden niet-led afd.totaSpreker Waterschap
17 HAJK AJ Gooi en Vechtstreek 2002_01_02 Weesp 11 ? ? 30 A. van Blaaderen (Dienst Waterbeheer en Riolering)
1 AJF PB 2002_10_02 Wirdum 8 8 0 ? NvE --
2 AJF Startavond 2002_10_08 Bolsward 27 26 1 ? Dhr. Miedema vz. Marne Middelsee+ Boarn&Klif
3 AJF Startavond 2002_10_08 Buitenpost 18 18 0 ? Aaltje Rispens DB, Dhr. Flikkema WS Lauwerswalden
4 AJF Startavond 2002_10_10 Gorredijk 32 31 1 ? Dhr. H. Mol vz., M. de Vries, J. van der Velde WS Sevenwolden
5 AJF Startavond 2002_10_10 Stiens 11 11 0 ? C. Munting WS De Waadkant
6 GrAJK Westerkwartier 2002_11_12 Zuidhorn 28 23 5 65 T. Pater en B. Bloem WS Noorderzijlvest
7 AJF AJK Kollumerland 2002_11_14 Kollummerpomp 19 19 0 35 Aaltje Rispens WS Lauwerswalden
59 HAJK JWLTO 2002_11_22 Naaldwijk 30 ?? ?? 194 nvt
8 GAJK Regio Oost Achterhoek 2002_11_26 Lichtenvoorde 10 10 0 ? Gert Jan van der Veen Rijn&Ijssel
10 GAJK Regio West Achterhoek 2002_12_03 Toldijk 30 30 30 ? Gert Jan van der Veen Rijn&Ijssel
44 HAJK-N Werkgroep Bloembollen 2002_12_03 De Lelie, Akersloot 6 ? ? ? Joost Schaminee (WLTO) nvt
11 HAJK Jaarvergadering 2002_12_12 Nieuw-Vennep 66 ? ? ? A.Wildekamp (GS NH)/H.Kranz (dir. ZH Landschapsbeheer)/Hanneke van der Eijnden (WS) N+Z-Holland
15 HAJK-Z Delfland 2002_12_17 Delft 8 8 0 26 Jeroen Snijders HHDelfland
14 UAJK Utrechtse Venen 2002_12_18 Mijdrecht 17 17 0 75 Maarten Ouboter DWR
13 BAJK Kring Eindh.-Z.&Helm.(&Eersel ?) 2003_01_14 Motel Nobis, Asten 39 27 12 200 Roel Bruggink&Joost van der Cruijsen De Dommel+ De Aa
16 BAJK CUBAR 2003_01_16 Café De Baroes, Baarle-Nassau 17 17 0 26 Jack Rombouts Mark&Weerijs(+Dongestroom)
18 BAJK Oosterhout 2003_01_21 Oosterhout 24 24 0 48 Ad Sweere Dongestroom (Land van Nassau)
12 GrAJK Prov bestuursavond 2003_01_27 Groningen 18 18 0 ? Van 't Land WS Noorderzijlvest
25 DAJK JAV ZuidWesthoek 2003_01_28 Meppel 4 3 1 ? Henk Post WS Reest en Wieden
28 BAJK Breda 2003_01_30 Buitenlust, Rijsbergen 28 14 4 69 Jack Rombouts Mark en Weerijs
19 GAJK IJsselvallei 2003_02_04 Apeldoorn 7 7 0 32 Wim van Vilsteren WS Veluwe
41 AJF De Bouhoeke 2003_02_04 Oudebildzijl 50 ? ? 72 Piet Paulusma nvt
29 ZAJK AJK Oost Zeeuws Vlaanderen 2003_02_06 Kloosterzande 26 25 1 152 Ton Mouton WS Zeeuws Vlaanderen
9 HAJK-N AJK West Friesland 2003_02_12 Westwoud 6 5 1 280 Jan Zijp+Maarten Poort HHNK vh WS Westfriesland
46 AJF AJF Linde Zuid/Elsloo-Boyl/Wolvega e.o./Weststellingwerf 2003_02_12 Steggerda 40 ? ? 80? de heer Oosterloo nvt
31 GAJK AJK Eibergen 2003_02_18 Rekken 14 14 0 108 Toin Lambrechts Rijn&Ijssel
20 ZAJK Mineralen&Middelen Meester 2003_02_19 De Halle, Axel 38 ? ? 1150 J. Klompe (ZLTO), Jos Goossen (WS Zeeuws-Vlaanderen), P. Cammaert (DLV) WS Zeeuws Vlaanderen
32 ZAJK Mineralen&Middelen Meester 2003_02_24 De Vroone, Kapelle 82 ? ? 1150 J. Klompe (ZLTO), Jos Goossen (WS Zeeuws-Vlaanderen), P. Cammaert (DLV) WS Zeeuws Vlaanderen
34 BAJK Diessen 2003_02_24 Zaal De Bierelier, Haghorst 8 8 0 60 Jan van Rijen De Dommel
30 BAJK Roosendaal 2003_02_27 Zaal De Potter, Wouw 11 11 0 107 Perry van Kempen+Rosalie Fransen WS Scheldekwartier+Brabant Water
24 AJF Afd. Nijbeets 2003_03_05 Piers' Hiem, Nijbeets 16 12 4 29 Jan van der Velde/Binne Hartstra Sevenwolden
36 AJF Afd. Tjerkgaast 2003_03_06 Cafe Het witte Huis, St. Nicolaasga 20 ? ? 37 Sjoerd Osinga Boarn en Klif
49 HAJK-N West Friesland 2003_03_20 Westwoud 18 18 0 65 Linda Oostrum HH Holland Noorderkwartier
58 HAJK JLTO Kring Delftstreek 2003_04_16 ? 16 ?? ?? 84 nvt
38 HAS CAH Dronten 2003_04_17 Dronten 14 1 13 nvt Nicolaas van Everdingen nvt
37 BAJK Eersel 2003_09_02 De Tref, Hapert 12 11 1 130 Lonneke Schilte/Carolien van der Weijden De Dommel/ ZLTO
39 BAJK Uden 2003_09_16 Nia Domo, Boekel 15 14 1 161 Gerard de Jong De Aa
35 BAJK Cuijk 2003_09_22 Wapen van Wanroy 13 7 6 119 Rosalie Franssen en Marleen van der Velden Brabant Water
43 HAJK-Z AJK+ JAV Rijnland Gouda 2003_09_25 t Wagenwiel, Bodegraven 25 ? ? 143 Mike Dijkstra Wilck en Wiericke
23 GAJK PJG/AJK Laren-Lochem 2003_10_01 Hotel Stegeman, Laren 6 6 0 110 Hendri Witteveen Rijn&Ijssel
50 BAJK Studieclub Boekel Venhorst 2003_10_07 Nia Domo, Boekel 33 ? ? 110 Misha Nouwen De Dommel
48 HAJK-N AJ Purmerend+JAV Purm. 2003_10_21 Concordia, Purmerend 23 21 2 110 Jan Strijker/Rienk de Lange HH Holland Noorderkwartier
47 HAJK-Z Krimpenerwaard 2003_10_25 excursie Marinus de Vries,Stolwijk 6 5 1 88 Maurice Kruk/ Marinus de Vries Landschapsbeheer ZH/ lid ANV
56 AJF Dongeradelen 2003_10_29 Metslawier 28 27 1 ? R. Dankert De Waadkant
33 GAJK Over Betuwe 2003_10_30 de Viersprong in Valburg 13 11 2 33 Gerard Soppe Rivierenland
45 HAJK-Z Alblasserwaard/5herenlanden 2003_11_18 De Til, Giessenburg (MvA) 31 24 7 130 Kees Vonk/Frits Kool HHS AV/ ANV Den Hâneker
52 HAJK-Z JWLTO (westland) + Delftstreek 2003_11_22 exc. naar waterblocks, bedrijf P van den Haak. 26 21 5 84 (jlto) Erik Gloudemans Delfland
57 HAJK-Z Eurodelta Voorne/Putten+Goer/Overf+Hoekse waard 2003_12_09 Waterschapshuis Brielle 9 8 1 ? Jeroen Willemsen WS De Brielse Dijkring
21 HAJK-N AJ Wieringermeer 2003_12_11 Wieringerwerf 29 24 5 150 Jan Zijp HHNK
51 HAJK-N Haarlemmermeer 2003_12_16 Wieringerwerf 36 31 5 31 Jeroen Filius, Gé van den Eertwegh, Jan Ham (VZ ANV) HH van Rijnland
53 HAJK-N AJK Heerhugowaard 2004_01_14 Heerhugowaard 31 29 2 49 Annette Beems-Kuin HH Holland Noorderkwartier
63 LAJK Limburg Zuid 2004_03_09 WS huis Roer en Overmaas, Sittard 24 23 1 248 Joep Delsing Roer en Overmaas
61 AJF+GrAJK+DAJKInterprov. Avond Noord-Nl 2004_03_11 Kruisweg, Marum 190 155 35 ? A. van der Zande (DG LNV), Hans Danel (WS), Aaike Maarsing (NLTO), Jehan Bouma (NAJK) WS Hunze en Aa's
62 LAJK Limburg Noord 2004_03_17 Venlo 21 19 2 333 ? Peel en Maasvallei
64 NL NBvP 2004_04_15 Den Haag 9 0 9 ? Nicolaas van Everdingen nvt
68 OAJK JAV-overleg Overijssel 2004_09_13 Raalte 4 4 0 ? Godelieve Wijffels Ws Groot Salland
65 AJF JAV Tytsjerksterdiel 2004_09_15 Dorpshuis In de Mande, Tytsjerk 5 5 0 15 Marion de Cocq nvt
26 OAJK JAV Dalfsen/Nieuwleusen 2004_09_21 De Wiekelaar, Oudleusen 18 17 1 16 Marion de Cocq
67 UAJK/HAJK Jongerenraad De Samenwerking 2004_09_30 Montfoort 91 47 44 ? Gé v. d. Eertwegh/J. Verheul/J. Hogenboom/W.Dijkman HH Rijnland/Zegveld/NMU/prov. Utrecht
22 OAJK JAV Midden Salland 2004_10_12 Aver Heino, Heino 11 ? ? 18 Marion de Cocq (Natuur en Milieu Overijssel)
40 FAJK AJK Dronten en Lelywolde 2004_11_23 Biddinghuizen 9 9 0 20 Rens Huisman (ws) en Erna v.d. Wal (CLM) Zuiderzeeland
60 BAJK Prov avond 2004_11_30 Motel Gilze Rijen 55 48 7 1100 Erik Matla/Willem Buiter/Adrie Geerts Ws Aa en Maas/ZLTO advies/prov. NB
55 UAJK JAV NO Utrecht 2004_11-9 Hooglanderveen 11 ? ? 32 Henk Nobbe/Beatrijs van de Lisdonk Ws Vallei en Eem/IVN Consulentschap
42 OAJK Dalfsen-Nieuwleusen 2005_02_21 Oudleusen 27 26 1 33 Bartus Jonkman, Wim Bots, Art Koppejan en de heer Kars ws Groot Salland
66 GAJK JAV Voorthuizen 2005_04_04 Voorthuizen 8 8 0 ? Ad Schoutens + Marion de Cocq (Natuur en Milieu Overijssel) Ws Vallei en Eem
68 (max nr.) stand Duik in water! per: 17/05/05
aantal avonden: 66
Totaal deelnemers 1-malige bijeenkomsten: 1636 1005 212 7273
gemiddeld per bijeenkomst: 24.8

Bijlage 6.2
Artikel Stoas onderzoek
‘Vraagarticulatie (beroeps)onderwijs’
Eindverslag ‘Duik in water!’ - bijlage 6.2 -

Eindverslag ‘Duik in water!’ - bijlage 6.2 -

Eindverslag ‘Duik in water!’ - bijlage 6.2 -

Bijlage 6.3
Uitnodiging ‘Duik in water!’ avond
Eindverslag ‘Duik in water!’ - bijlage 6.3 -

Beste leden,
Haarlem, oktober 2003
Vorige zomers (veel) te veel water, dit jaar wel érg weinig. Wat is er aan de hand in
Nederland Waterland? En vooral wat speelt er in ons gebied? Daar gaat deze avond “Duik in
water!” van het HAJK over.
Programma:
1. Wat is er aan de hand in NL waterland? door Nicolaas van Everdingen (NAJK-edu)
2. Presentatie door Jan Strijker en Rienk de Lange van Hoogheemraadschap Hollands
Noorderkwartier
onderwerpen:
- waterberging;
- peilbeheer;
- waterkwaliteit;
- waterschapslasten;
- aanspreekpunten afdelingen.
Wat is het, wat is stand van zaken, wat zijn de plannen en wat betekent dit voor
landbouw?
3. Wat is agrarisch waterbeheer en Blauwe diensten en wat kan ik op het eigen bedrijf
daarmee doen? door Agrarische Natuurvereniging Waterland.
4. Aan de slag!
Graag tot ziens op 21 oktober!
Met vriendelijke groeten,
gezamenlijke besturen
AJ en JAV Purmerend
Ook niet-leden zijn van harte welkom!
Duik in water! avond
Locatie:
Dinsdag 21 oktober 2003
20.00 uur
Eindverslag ‘Duik in water!’ - bijlage 6.3 -

Bijlage 6.4
Vervolgtraject Krimpenerwaard
Eindverslag ‘Duik in water!’ - bijlage 6.4 -

AGRARISCHE JONGEREN KRIMPENERWAARD
Ouderkerk aan den IJssel, 20 januari 2004
Beste AJK-leden en partners,
Nu het landinrichtingsplan daadwerkelijk uitgevoerd gaat worden, is er in de Krimpenerwaard
flinke discussie ontstaan of dit wel de goede weg is.
Als agrarische jongeren doen we graag mee aan die discussie, maar dan wel met voldoende kennis
van zaken.
Om jullie kennis over het waterbeheer in de Krimpenerwaard te verhogen, en jullie standpunten te
peilen, organiseert AJK Krimpenerwaard daarom 2 avonden.
programma avond 1:
1. Jan Oostdam van waterschap Krimpenerwaard over:
A. Wat zijn de knelpunten in het huidige watersysteem van de Krimpenerwaard?
B. Welke gevolgen hebben de klimaatveranderingen voor het waterbeheer?
C. Landinrichting en waterbeheer Krimpenerwaard.
2. Harm Jansen (DLG) over de uitdagingen van het waterbeheer.
3. Joop Verheul van praktijkcentrum Zegveld over de toekomst van het veenweidebedrijf.
4. Adri Kromwijk (DLG): Geld aan water verdienen? Over het leveren van blauwe diensten.
5. Aan de slag! Wat vinden wij er zelf van?
De avond vindt plaats in het Cultureel Centrum te Berkenwoude en begint om 20.00 uur. Graag tot
ziens op donderdag 5 februari!
Met vriendelijke groet,
Kees Both
Secretaris AJK Krimpenerwaard
Noteer ook alvast de datum voor avond 2: do. 19 februari
AGRARISCHE JONGEREN KRIMPENERWAARD
Eindverslag ‘Duik in water!’ - bijlage 6.4 -

AGRARISCHE JONGEREN KRIMPENERWAARD
Ouderkerk aan den IJssel, 10 februari 2004
Beste AJK-leden, partners en (nog) niet-leden,
Donderdag 5 februari waren 32 leden en 3 niet-leden bij de eerste avond over het
landinrichtingsplan. Nu dit plan daadwerkelijk uitgevoerd gaat worden, is er in de Krimpenerwaard
flinke discussie ontstaan of dit wel de goede weg is.
Als agrarische jongeren doen we graag mee aan die discussie, maar dan wel met voldoende kennis
van zaken.
Om jullie kennis over het waterbeheer in de Krimpenerwaard te verhogen hadden we 5 februari 4
sprekers. Het verslag en de presentaties van deze geslaagde avond zijn bijgevoegd.
Om jullie ideeën over de landinrichting te peilen, organiseert AJK Krimpenerwaard 19 februari de
vervolgavond.
programma avond 2: Aan de slag!
In kleine groepjes gaan we bekijken wat wij er zelf van vinden.
Was je de eerste avond er niet bij ? Geeft niets, ook dan kun je prima meedenken over je
toekomst in de Krimpenerwaard.
Ook deze avond vindt plaats in het Cultureel Centrum te Berkenwoude en begint om 20.00 uur.
Graag tot ziens op donderdag 19 februari!
Met vriendelijke groet,
Kees Both
Secretaris AJK Krimpenerwaard
AGRARISCHE JONGEREN KRIMPENERWAARD
Eindverslag ‘Duik in water!’ - bijlage 6.4 -

Westweek, 14-05-2004
Eindverslag ‘Duik in water!’ - bijlage 6.4 -

Bijlage 6.6
‘Duik in water!’ krant nummer 1 en 2
Eindverslag ‘Duik in water!’ - bijlage 6.6 -

www.duikinwater.nl
Voor agrarische jongeren moet er voldoende water van goede kwaliteit zijn, en
op de juiste plaats en de juiste tijd. Met het project ’Duik in water!’ laat het NAJK
agrarische jongeren een kijkje nemen in de waterwereld. Te veel, te vies of juist te
weinig water, dat zijn de wateropgaven waar we voor staan. Met ’Duik in water!’
neemt het NAJK het initiatief om samen met andere belanghebbenden aan oplossingen
voor die wateropgaven te werken.
In deze ’Duik in water!’ krant vind je voorbeelden van hoe je water slim in je
bedrijfsvoering kunt inpassen. Maar ook lees je hoe het aanwijzen van noodoverloopgebieden
de toekomst van je bedrijf kan bepalen.
’Duik in water!’
is mede mogelijk gemaakt door:
> LNV
> VROM
> Rabobank Nederland
> VSB fonds
> V en W
> KNHM
> Vewin
> Provincie Noord-Holland
> Provincie Zuid-Holland
> ZLTO
Bij deze ’Duik in water!’ krant
is de folder van de campagne
’Nederland leeft met Water’
bijgesloten
Met deze campagne willen Rijk, provincies,
waterschappen en gemeenten ons
bewust maken van het water waar we op,
in en tussen leven. De boodschap: Het klimaat
verandert, het regent vaker en het
regent harder. Daarnaast daalt de bodem
gestaag en stijgt de zeespiegel. Nederland
is nu veilig, maar willen we dat zo houden
dan zullen we water weer de ruimte moe-
1
Waterstandpunten
De kijk op water van
het NAJK
In het winterseizoen 2001-2002 was water één van de drie jaarlijkse
discussiethema’s van het NAJK. Alle leden krijgen de kans om in
hun afdeling over deze thema’s te discussiëren. Hun provinciale
vertegenwoordiger in het landelijke NAJK bestuur brengt de uitkomsten
van deze discussies naar voren. Uiteindelijk zijn op deze
manier de volgende 8 standpunten over water tot stand gekomen:
1. Agrarische jongeren houden in hun
bedrijfsvoering rekening met de kwaliteit
van grond- en oppervlaktewater.
Daarbij verwachten ze van andere partijen
dat ook zij hun verantwoordelijkheid
voor de kwaliteit van grond- en
oppervlaktewater nemen.
2. Agrarische jongeren zien water als één
van de sturende principes in hun
omgeving. Water is een afweging naast
andere belangen.
3. Agrarische jongeren willen actief
betrokken zijn bij waterprojecten in
hun gebied.
4. Bij het waterbeleid dient te worden
uitgegaan van bestaande agrarische
belangen in een gebied. In principe
dus geen grond onttrekken aan landbouw
ten behoeve van waterberging.
5. Waterberging, calamiteitenberging en
ten geven. Doen we dat niet dan zal het
water die ruimte zelf nemen. Ongecontroleerd
en met alle gevolgen van dien.
Mede door de hoogwaterperioden van
1993 en 1995 is het denken over waterbeheer
veranderd. In de toekomst kunnen
we niet meer alleen volstaan met de
beproefde manieren waarmee we wereldberoemd
zijn geworden: Hogere dijken,
meer en harder pompen. Inmiddels wordt
op veel plekken al gewerkt vanuit die
nieuwe kijk op water. Een gebied mag zijn
probleem van te veel, te weinig of te vies
water, niet meer afwentelen op de buren.
Daarom worden retentiegebieden ingericht
om zo te veel water tijdelijk veilig te
kunnen bergen. Bij nieuwbouwprojecten
verdwijnt regenwater niet meer in het
riool. Langs de zee en onze rivieren worden
de dijken verhoogd en verlegd.
voorraadvorming moeten op gebiedsniveau
worden beoordeeld, waarbij
zowel technische als ruimtelijke oplossingen
overwogen worden.
6. Er moet bij nieuw contractueel vastgelegd
waterbeleid voor agrarische
bedrijven steeds duidelijkheid zijn over
de hoogte, de duur en de afhandeling
van de vergoedingen die voortvloeien
uit dat beleid.
7. Het waterschap/de overheid is bij
watercalamiteiten als eerste verantwoordelijk,
en moet boeren en tuinders
een goede schadevergoeding,
inclusief vervolgschade, toekennen.
8. Agrarische jongeren staan positief
tegenover het onderzoeken van de
mogelijkheden van leveren van
blauwe diensten op het agrarisch
bedrijf.
Meer dan veiligheid alleen
’DUIK IN WATER!’
KRANT NR 1
Februari 2003
In dit nummer
2
Agrarisch waterbeheer
1200 stuwen
3
Waterbeheer op Texel
Waterbel onder de kas
4
ZAJK-initiatief ’Minas en
Middelen Meester’ groot
succes
5
IBA aanschaffen?
6
Deelstroomgebiedsvisie
Waterberging in natuurgebieden
7
Boeren in een badkuip
8
Volop beweging in waterschapsland
Duik in water!
Ook in jouw afdeling
De nieuwe kijk op water in de 21ste eeuw
gaat niet uitsluitend over veiligheid en
wateroverlast. In de zomer wordt minder
water door de rivieren aangevoerd. De
toenemende verdroging in de zomer
dwingt ons het water langer vast te houden.
Ook de oprukkende verzilting langs
de kust vraagt om een antwoord. We moeten
hard werken aan de kwaliteit van ons
water dat op veel plekken vervuild is of
vervuild dreigt te raken. Cees van Doorn,
Ministerie van Verkeer en Waterstaat:
“Waterbeheerders zoals gemeenten,
provincies, waterschappen en het Rijk
zetten samen met maatschappelijke
organisaties de schouders onder het
nieuwe waterbeleid. Maar zij kunnen het
niet alleen. Het lukt alleen als iedereen
er uiteindelijk zijn steentje aan bij zal
dragen.”

Agrarisch waterbeheer en blauwe diensten
Boeren en tuinders zijn afhankelijk van goed waterbeheer. Droge voeten, voldoende én schoon water
zijn van groot belang voor alle vormen van land- en tuinbouw. De waterschappen zijn verantwoordelijk
voor het waterbeheer, maar ook boeren en tuinders kunnen op hun bedrijf bijdragen aan een goed
werkend watersysteem door aan agrarisch waterbeheer te doen. Maatregelen die onder een Goede
Landbouw Praktijk vallen worden agrarisch waterbeheer genoemd.
De maatregelen op het eigen bedrijf kunnen
te maken hebben met:
• Te droge omstandigheden;
• Te natte omstandigheden;
• Verbetering van de waterkwaliteit;
• Verzilting.
Het eigen bedrijf heeft van het nemen van
deze maatregelen voordeel.
Voorbeeld is het zelf beheren van een
stuw waardoor het (grond-)waterpeil optimaal
is voor je bedrijfsvoering.
Blauwe diensten
geld voor water
Als je iets extra’s doet, en een dienst aan
de omgeving levert, spreek je van een
2
In Brabant en Limburg lopen projecten om
water te conserveren door agrarisch stuwbeheer.
In het ’Interreg’-project houden
boeren zelf water langer vast. In dit grensoverschrijdende
project zijn 1200 beweegbare
stuwen op boerenland geplaatst.
Samen met agrariërs wordt bekeken wat
de effectiviteit van deze stuwen is en hoe
deze het best bediend kunnen worden.
Volgens het Centrum voor Landbouw en
Milieu is de bijdrage van stuwen aan het
verminderen van droogteschade aan de
gewassen het grootst bij goed doorlatende
gronden waar ook watertoevoer plaatsvindt.
Volgens René Kuijten van BAJK Eersel
die deelneemt aan het project moet je
het bedienen van stuwen wel leren. “De
kunst is om in het voorjaar het water zo
zogenaamde blauwe dienst. Een voorbeeld
van een blauwe dienst is het realiseren
van piekberging bij hevige neerslag
waarmee andere grondgebruikers (kassen,
akkerbouw) in het gebied worden ontzien.
De meest kansrijke vormen van blauwe
diensten zijn:
1. Waterconservering. Het vasthouden van
1200 stuwen
lang mogelijk vast te houden. Ik heb wel
eens een foutje gemaakt. Omdat ik de
stuw te laat had gestreken, stond in een
lage hoek van mijn land na een fikse bui
een plas water. Daar heb ik de hele zomer
problemen gehad. Je leert in de praktijk,
ook van deze missers.”
In de vingers
René vervolgt: “Het is wel belangrijk om
de grondwaterstand in de zomer met peilbuizen
bij te houden. Dat leert je over de
opbolling en uitzakking van de grondwaterspiegel.
Door te meten leer je je eigen
percelen beter kennen. Je krijgt dan vanzelf
in de vingers hoeveel balkjes je op de
stuw moet leggen. Ook moet je leren in te
spelen op het weer.”
water om droge perioden te overbruggen.
2. Waterberging. Berging van neerslagpieken
om wateroverlast binnen het eigen
gebied of in andere gebieden te verminderen.
3. Waterlevering. Het leveren van schoon
basiswater voor de drinkwaterwinning
of gebruikswater voor andere watergebruikers
(bijv. proceswater voor de
industrie of spoel- en gietwater voor
intensieve teelten).
4. Versterken van het landschap. Voorbeelden
zijn peilverhoging in veenweidegebieden
om maaivelddaling te verminderen
en peilbeheer ten behoeve
van verdrogingsbestrijding.
5. Afvalwaterverwerking. Het opvangen
en zuiveren van afvalwater van bedrijven
en bewoners uit de omgeving, o.a.
met helofytenfilters. Denk ook aan het
zuiveren van oppervlaktewater om als
inlaatwater te gebruiken in verdroogde
natuurgebieden.
Wet van vraag en aanbod
Boeren kunnen blauwe diensten leveren,
maar er moet wel vraag naar zijn en blijven.
Als de diensten bijdragen aan een
duurzaam watersysteem, is het waterschap
een vragende partij. Dat is het geval
bij waterconservering, waterberging en
het verbeteren van waterkwaliteit. Voor
het leveren van schoon water zal een
natuurbeheerder of drinkwaterbedrijf
belangstelling hebben.
Lokale omstandigheden en de soort blauwe
dienst zijn bepalend voor de precieze
invulling van een overeenkomst. De eerste
overeenkomsten zijn inmiddels gesloten.
Zo gaan boeren langs de Achterhoekse
Stortelersbeek in de winter regenwater
opvangen en bewaren tot de zomer, zodat
de beek dan niet droogvalt.
Omdat water zich zelden houdt aan perceelsgrenzen,
zullen boeren voor het aanbieden
van een blauwe dienst vaak moeten
samenwerken, bijvoorbeeld in de
vorm van een watercoöperatie. Deze kan
ook vraag en aanbod bij elkaar brengen,
en een rol spelen bij het vaststelen van de
hoogte van de vergoeding.

Waterbel onder de kas
Als een bovengronds waterbassin van 1500m3 knapt, krijg je heel
veel water over je voeten. Toen dit tuinder Jos Niesten enkele jaren
geleden overkwam, was dit reden om radicaal anders met water
om te gaan.
Niesten heeft samen met twee zonen in
Heemskerk (N-Holland) een paprikabedrijf
van 2 ha. De Niestens infiltreren
regenwater in de bodem onder de kassen
om het tijdens droge perioden weer op te
Waterbeheer
op Texel
Zoet wint van zout
Een voorbeeld van agrarisch waterbeheer
is het langer vast houden van zoet water
(waterconservering) op Texel. Zoet water
is voor de Texelse landbouw van levensbelang.
De zoetwatervooraad op het
eiland is echter beperkt en staat onder
druk door toenemende verzilting en versnelde
afvoer in de wintermaanden. In de
zomer ondervinden boeren schade door
zowel droogte als door brak water. Op
Texel is beregening verboden en de boeren
kunnen het vochttekort daardoor niet
verminderen. Om voor alle functies op
Texel voldoende en schoon water te hebben
is met verschillende belanghebbenden
een plan opgesteld. De landbouw kan
hieraan bijdragen door het langer vast
houden van zoet water, voordat het wordt
afgevoerd. In hoeverre dit haalbaar is
wordt onderzocht op het gemengde landbouwbedrijf
Donatus. Op het bedrijf is een
traploos instelbare stuw geplaatst en zijn
natuurvriendelijke oevers aangelegd. Met
de stuw wordt geëxperimenteerd met het
vasthouden van water. De natuurvriendelijke
oevers dragen bij aan extra bergingscapaciteit
waardoor overlast op percelen
pompen. Uit door de verzekering betaald
bodemonderzoek bleek dit mogelijk te
zijn.
Er zijn drie boringen verricht tot op
respectievelijk 20, 30 en 40 meter diepte.
wordt voorkomen. Uit de eerste resultaten
van het onderzoek blijkt dat de maatregelen
inpasbaar zijn in de bedrijfsvoering
van Donatus. Met een slim peilbeheer kan
de gewasopbrengst 1 tot 5% toenemen.
3
In de boringen zijn filters aangebracht.
Tussen de dakopvang en het filter zit een
zandfilter. Het regenwater dat op de kassen
valt wordt opgevangen in een buffer
van 350 m3. Van hieruit wordt het water
onder vrij verval met een infiltratiecapaciteit
van 6 tot 8 m3 per uur naar de
ondergrond gebracht. De eerste 17 mm
regen kan op deze manier opgevangen
worden. Valt er nog meer dan wordt dit
overtollige regenwater op de sloten
geloosd.
Water rondpompen
Om voldoende watervoorraad op te bouwen
is het wel belangrijk dat de stuw zo
vroeg mogelijk in het voorjaar, na de eerste
bemesting in februari, omhoog gezet
wordt.
Ongeveer 34.000 m3 werd over de laatste
twee jaar geïnfiltreerd, waarvan weer in
de zomers 20.000 m3 gebruikt is. Er is dus
14.000 m3 meer ingegaan, dan opgepompt.
De grondwaterbel wordt daarmee
ieder jaar groter. Over de kwaliteit van het
water in de grondwaterbel is Jos zeer
tevreden. De pH van het grondwater is iets
hoger dan van het regenwater. Verder
moet het water worden ontijzerd.
Altijd voldoende water
Het infiltratiesysteem van de Niestens
kostte ongeveer 35.000 Euro. De besparingen
vindt Niesten terug op verschillende
gebieden: Hij heeft altijd ruim voldoende
water en het is ook nog eens van veel
betere kwaliteit dan het oorspronkelijke
bronwater. Dat bevatte meer chloride en
natrium. “Een traditioneel bassin naast de
kas is altijd te klein, en bevat het meeste
water wanneer je dat ’t minste nodig
hebt.” Hij verwacht niet dat er veel bedrijven
zijn die een zelfde soort systeem zullen
aanleggen. “Je moet over een groot
oppervlak kassen beschikken. Bij ongeveer
1 ha glas ligt het omslagpunt. Wel zie ik
mogelijkheden om dit systeem gezamenlijk
met meerdere tuinders in te voeren.”
Het toenmalige waterschap Het Lange
Rond heeft een waterbeheerplan opgesteld,
waarin wordt aangegeven op welke
andere plekken het initiatief van de Niestens
ook toepasbaar is. Wybo Nijdam van
het waterschap: “Als waterschap zijn we
heel blij met dit systeem: Het helpt ons op
twee fronten: Én de verdroging wordt aangepakt,
én bij grote regenbuien wordt de
eerste piek niet direct afgevoerd, maar
opgevangen.”

ZAJK-initiatief ’Minas en Middelen Meester’ groot succes
“Uitgaan van onze eigen kracht”
Lange tijd werd de landbouw verweten de kop in het zand te steken wat betreft
milieuproblemen. Met tal van initiatieven heeft de sector de laatste jaren laten zien
wel degelijk bij te willen dragen aan schoon water en een gezonde bodem. ’Minas en
Middelen Meester’ is zo’n project. Dit ZAJK-initiatief is een voorbeeld van het nemen
van eigen verantwoordelijkheid door de landbouwsector.
Ongeveer vier jaar geleden begon de
Zeeuwse afdeling van het NAJK na te
denken over een milieuproject. ”De landbouw
kreeg altijd te horen een starre
houding aan te nemen over het milieubeleid.
Wij dachten: we moeten laten zien
dat het anders kan en uitgaan van onze
eigen kracht,” vertelt Huub Remijn, oudvoorzitter
van ZAJK. Die ideeën vielen
goed bij verschillende partijen. Uiteindelijk
is samen met de provincie Zeeland,
de milieufederatie, ZLTO en de waterschappen
de stichting Minas en Middelen
Meester opgezet.
De Zeeuwse aanpak
Het is eigenlijk niet één project, maar
een kapstok waar verschillende projecten
op het gebied van mest en gewasbeschermingsmiddelen
onder vallen. Zo is
er een mineralenproject gestart om de
uitstoot van stikstof en fosfaat naar het
grondwater te beperken. Andere initiatieven
zijn milieukeur (AMK) en EUREPGAP.
Aan de deelprojecten doen niet alleen
jongeren mee; alle ondernemers kunnen
in principe aansluiten. Momenteel zijn
circa tachtig mensen bezig met de eisen
voor EUREPGAP.
Door bewust aan de slag te gaan zien
ondernemers wat de effecten zijn van het
gebruik van mineralen en middelen op de
omgeving. “Je wordt met de neus op de
feiten gedrukt,” omschrijft Huub. “Zo word
je je inderdaad bewust dat bijvoorbeeld
bepaalde bespuitingen daadwerkelijk
slecht zijn voor het milieu. Door die kennis
over te dragen kan een ondernemer vervolgens
op zijn eigen bedrijf ook voor een
lagere belasting zorgen.”
Grote verschillen tussen telers
Ten aanzien van een betere waterkwaliteit
heeft het project al heel wat opgeleverd.
Jos Goossen van waterschap Zeeuws-
Vlaanderen legt uit dat het verband tussen
een bespuiting en een piekmeting van
schadelijke stoffen in het oppervlaktewa-
4
ter al eerder is aangetoond. Voor het project
zijn per middel met behulp van de
milieumeetlat milieubelastingpunten
vastgesteld. Volgens Goossen komt door
het combineren en analyseren van de hele
cijferbrij een aantal punten naar boven.
Zo is er een gigantische spreiding in
milieubelasting tussen telers van eenzelfde
gewas. “Zeker een factor 10 verschil,”
benadrukt hij. Verder zijn de hoge uitstoten
terug te voeren op een paar vervelende
middelen.
Win-win
Een andere conclusie is dat er niet alleen
veel verschil is in milieubelasting, maar
ook in de kosten die ondernemers maken
voor gewasbeschermingsmiddelen.
Goossen: “Binnen elke teelt zijn er
ondernemers met een lage milieubelasting
én lage kosten. Dus een echte winwin-situatie.
We gaan dit nu vertalen
naar voorlichtingsmateriaal voor andere
agrariërs, zodat iedereen zijn voordeel er
mee kan doen.”
Voorbeeld landelijk project
Het succes van ’Minas en Middelen
Meester’ is ook de provinciale bestuurders
niet ontgaan. Volgens Huub heeft de
milieugedeputeerde Poppelaars aangegeven
dat het als voorbeeld kan dienen
voor een landelijk project. Verder merkt
Huub dat de goede contacten met alle
partijen, waaronder de provincie, de
agrarische sector geen windeieren legt.
“Het aanzien van de agrarische sector bij
bestuurders is hierdoor zeker toegenomen.”
Hij heeft nog een laatste boodschap:
“Een goede ondernemer is zich bewust
van zijn maatschappelijke positie. Ga uit
van je eigen kunnen en communiceer dit
duidelijk naar buiten toe.”
De ervaringen die zijn opgedaan met
Minas en Middelen Meester zullen door
Duik in water! beschikbaar komen voor
alle jonge agrariërs in Nederland. Kijk
ook op www.mmmeester.com

IBA aanschaffen?
Wacht tot de tijd
rijp is
Vanaf 1 januari 2005 is lozing van onbehandeld afvalwater op het
oppervlaktewater taboe. Veel agrarische bedrijven moeten voor
die tijd investeren in een IBA (Individuele Behandeling Afvalwater),
een installatie om op eigen bedrijf afvalwater te zuiveren.
Het beste moment van investeren hangt af van de situatie in je
eigen gemeente en de voortgang van de certificering van de IBA’s.
In principe mag iedere woning in het buitengebied
tot 2005 onbehandeld het huishoudelijk
afvalwater lozen. Voor bedrijfsafvalwater,
zoals spoelwater van
machines en schoonmaakwater van stallen,
is dat al langer niet meer toegestaan.
Lozing van dit afvalwater in de gierkelder
mag nu en in de toekomst wel. Moet er
straks toch een IBA komen voor de
behandeling van het huishoudelijke
afvalwater, dan is het ook te overwegen
het bedrijfsafvalwater via een IBA te
behandelen en te lozen. Dit scheelt in de
hoeveelheid uit te rijden mest. Wanneer
de mest door een loonwerker wordt uit-
gereden of moet worden afgevoerd, kan
dit financieel wel eens een aantrekkelijker
oplossing zijn.
Voor wie een IBA?
De gemeente kan je vertellen of je een
IBA moet aanschaffen. Iedere gemeente
moet in het bezit zijn van een Gemeentelijk
RioleringsPlan (GRP), waarin zij aangeeft
of een perceel wel of niet op het
riool aangesloten wordt. In principe heeft
de gemeente de plicht om voor goede
afvoer van afvalwater te zorgen. In de wet
zit echter een ontsnappingsclausule. Wanneer
een rioolaansluiting voor een perceel
IBA van de gemeente gekregen
Melkveehouder Bennie Peters uit Wehl is
één van de agrarische ondernemers die
inmiddels ervaring heeft met een IBA-systeem.
Bennie kreeg vorig jaar een IBA op
zijn bedrijf omdat de gemeente Wehl de
lozingen in het buitengebied wilde stoppen.
Deze relatief kleine gemeente, 7.000
inwoners, zorgde voor plaatsing van een
IBA bij alle percelen waarvoor de riolering
geen alternatief is. “De gemeente betaalde
alle kosten, dus de animo om mee te doen
was groot,” aldus Bennie.
Weinig omkijken naar
De installatie op het bedrijf van Bennie
zuivert het afvalwater van de woning en
het bedrijf. Naast het spoelwater uit de
melkinstallatie komt ook het afvalwater
van het schoonspuiten van de melkstal
terecht in de IBA. “Dat leverde in eerste
instantie nog wel een probleempje op,
want in dat afvalwater zitten ook nogal
wat mestresten, vertelt Bennie. De eerst
geplaatste installatie bleek met een capaciteit
van 12 i.e. (i.e. is een maat voor de
vervuiling van één inwoner per dag) te
licht. “Na drie maanden zat het gehele
apparaat verstopt,” aldus Bennie. De IBA
werd vervangen door een systeem met
dezelfde werking, maar dan met een capaciteit
van 25 i.e. “Ook al krijgt de installatie
wel voor 40 i.e. belasting, het werkt nu
heel duur blijkt te zijn, kan de gemeente
van de provincie een ontheffing krijgen
van die plicht. Iedere provincie heeft in dit
vrijstellingsbeleid zijn eigen voorwaarden,
die onder andere afhankelijk zijn van
de kwetsbaarheid van het gebied waarin
het perceel ligt. Heeft de gemeente voor
jouw perceel een vrijstelling, dan ben je
zelf verantwoordelijk voor de zuivering
van het afvalwater.
De houding van gemeenten ten opzichte
van lozingen in de buitengebieden verschilt
enorm. Sommigen doen weinig
anders dan uitspreken of je wel of geen
rioolaansluiting krijgt. Andere gemeenten
goed.” Peters heeft nu weinig omkijken
naar de IBA. Op termijn zal er zo nu en
dan een overstortputje slib geleegd moeten
worden. Dat slib kan zo mee in de
mest over het land.
Kosten
5
De jaarlijkse kosten voor stroom en
onderhoud bedragen circa 150 euro per
jaar. Verdere kosten heeft Bennie niet
aan het systeem. “Wel wordt er nu
gesproken over het betalen van zuiveringslasten.
Daar ben ik het niet mee
eens, want wij lozen schoon water. Volgens
de geleerden kunnen we het water
wel drinken!”
ontwikkelen voor de percelen die een
IBA moeten aanschaffen, gezamenlijke
plannen. Dit kan een gezamenlijke
inkoop van systemen zijn, maar ook een
volledige aanleg en het geheel of gedeeltelijk
vergoeden van de kosten. Het is
daarom belangrijk de gang van zaken in
je gemeente goed in de gaten te houden
en de voorstellen van de gemeenten
goed te bestuderen. Het beste moment
om te investeren in een IBA hangt sterk
met de opstelling van je eigen gemeente
samen.
Welke IBA neem ik
Als je toch een IBA moet aanschaffen,
dan is het de vraag welke van de systemen
voor jouw situatie geschikt zijn.
Afhankelijk van de mate waarin het
water gezuiverd wordt, zijn de IBA’s
onder te verdelen in drie klassen. Het
waterschap is degene die bij lozing op
het oppervlaktewater de voorschriften
opstelt over welke mate van zuivering
vereist is en welke klasse IBA je uiteindelijk
nodig hebt.
Er is inmiddels een scala aan IBA-systemen
op de markt. Om de kwaliteit te
waarborgen is er voor de IBA’s een certificeringssysteem
opgezet. Het Van Hall
Instituut in Leeuwarden beschikt over
een proefhal waarin de verschillende
IBA’s worden getest. Hierbij wordt gekeken
naar de werking van zuivering. Hoe
hoog is het rendement van de zuivering
in gewone situaties, maar zeker ook bij
overbelasting wanneer de IBA in korte
tijd een grote aanvoer van afvalwater te
verwerken krijgt. Daarnaast is voor een
certificaat ook een KIWA test van de
behuizing van de IBA nodig. Komt een
IBA door deze testen dan kan de fabrikant
bij het KIWA een certificaat aanvragen.
Tot nu gaat het nog niet zo snel met
de certificering. Er zijn nog maar enkele
installaties die een totaal of een deelcertificaat
hebben. De komende maanden
worden er meer certificaten verwacht.
Verdere info:
Verdere informatie over de certificering en over andere
zaken rond IBA’s is verkrijgbaar bij de IBA-helpdesk
(www.ibahelpdesk.nl of 058-28 46 160). Agrotransfer in
Dronten doet onderzoek naar praktijkervaring met IBA’s
op landbouwbedrijven. Meer informatie over dit project
is te vinden op www.ibasinbeeld.nl

Deelstroomgebiedsvisie
Een nieuwe kijk op de regionale
waterhuishouding
We moeten water weer meer ruimte geven. Dat is een belangrijk uitgangspunt van de regionale deelstroomgebiedsvisies
die afgelopen maanden in conceptvorm verschenen. Hierin geven de provincies aan
hoe zij water willen inpassen in de ruimtelijke plannen. In een deelstroomgebiedsvisie wordt duidelijk
hoe de conclusies van de Commissie Waterbeheer 21e eeuw (WB21) in de provincie uitgewerkt worden.
Deze overheidscommissie werd in het leven geroepen na de overstromingen in Nederland in 1998.
waterafvoer. De tweede stap is het bergen
van water. Hiervoor kunnen in
gebieden enkele dagen de peilen
omhooggezet worden, tot soms boven
maaiveld. Ook kunnen speciale voorraadbekkens
aangelegd worden. Deze
bekkens zorgen ervoor dat het teveel aan
water in natte periodes bewaard blijft
voor de droge periodes. Tot slot volgt de
derde stap. Als het echt niet anders kan,
wordt het water afgevoerd. Dit is een
duidelijke breuk met waterbeheer in het
verleden, toen zo snel mogelijke afvoer
de strategie was.
Zelf de broek ophouden
De nieuwe strategie heeft natuurlijk
gevolgen voor de ruimtelijke ontwikkeling
van Nederland. Iedere provincie ontwikkelde,
met de strategie vasthouden-bergen-afvoeren
in het achterhoofd, daarom
een ruimtelijke visie voor haar eigen
gebied. Dit zijn de regionale deelstroomgebiedsvisies.
Belangrijk hierbij is de
afspraak dat de zeventien onderscheiden
stroomgebieden allemaal hun eigen problemen
moeten aanpakken. Het afschuiven
van problemen met water op andere gebieden,
het afwentelen, is uit den boze. Deze
regel geldt ook voor steden: zij moeten
voortaan zelf de broek ophouden, en niet
het overtollige water afvoeren naar de landelijke
omgeving. Voor Europese landen
onderling geldt hetzelfde. Momenteel worden
daarom in Duitsland al enorme polders
langs de Rijn ingericht om de pieken in de
waterafvoer te beperken. Ook België werkt
aan ’regenplannen’ voor de vele zijrivieren
van de Maas en de Maas zelf.
Wie gaat dat betalen?
De deelstroomgebiedsvisies spelen een
belangrijke rol bij de besluitvorming over
het Nationaal Bestuursakkoord Water, dat
waarschijnlijk begin 2003 gesloten wordt.
Rijk, provincies, gemeenten en waterschappen
maken hierin afspraken over de maatregelen
om het nieuwe waterbeleid uit te
voeren. Ook moet dan duidelijk worden wie
wat gaat betalen. De deelstroomgebiedsvisies
zijn dan ook belangrijke bouwstenen
voor de verdere ruimtelijke plannen op landelijk,
provinciaal en regionaal niveau.
Waterberging in natuurgebieden: een logische combinatie?
Na het verschijnen van het rapport
van de commissie Waterbeheer 21e
eeuw is de zoektocht naar ruimte
voor water begonnen. Al vrij snel
wordt dan gekeken naar natuurgebieden.
De wateroverlast lijkt voor
een natuurgebied immers veel kleiner
dan voor een landbouwgebied.
De Stichting Reinwater, die zich
inspant om de rivieren schoner te
Vasthouden, bergen, afvoeren
WB 21 adviseert een drietrapsstrategie:
vasthouden, bergen, afvoeren. De eerste
stap in deze strategie is het langer vasthouden
van water door bijvoorbeeld met
stuwen te zorgen voor vertraging van de
krijgen, vraagt zich af of de huidige
waterkwaliteit voldoende is om te
kunnen bergen in natuurgebieden.
Of biedt waterberging juist kansen
om verdroging tegen te gaan en
natuur te ontwikkelen? Om een antwoord
op deze vraag te krijgen organiseerde
Reinwater een studiedag
’Rein Water en Natte Natuur’ waar
wetenschappers, waterbeheerders
en natuurterreinbeheerders aan
het woord kwamen. De wetenschappers
wijzen op de risico’s van het
onderwater zetten van gebieden.
Door de nieuwe zuurstofarme situatie
kunnen zware metalen en fosfaat
uit de bodem in oplossing gaan.
Dit is voor de meeste natuurgebieden
niet gunstig.
6
Per natuurgebied bekijken
Voor natuur langs rivieren en beken
lijkt waterberging echter niet zo’n
probleem, zo schetst Stichting Ark:
“In de gebieden waar wij natuur
ontwikkelen, vaak langs de Maas, of
bijvoorbeeld in het Geuldal, zien we
een spectaculaire opkomst en terugkeer
van vele soorten. Dit komt voor-
al door het terugbrengen van
natuurlijke processen zoals begrazing,
overstromingen en kwel.”
Per natuurgebied moet steeds goed
worden bekeken wat de mogelijkheden
van waterberging zijn. Natuurmonumenten
en Staatsbosbeheer
hebben inmiddels voor al hun terreinen
bepaald welke vormen van
waterberging mogelijk zijn.

Boeren in een badkuip
Waterplannen voor Ooijpolder hebben
grote consequenties
De Ooijpolder bij Nijmegen. Een badkuip, zoals de bewoners zelf wel eens omschrijven. Als alle plannen
doorgaan zal dit gebied dienst gaan doen als waterbuffer om de rest van Nederland droge voeten te laten
houden bij hoogwater. De gevolgen voor de ondernemers kunnen enorm zijn.
Over waterkundige termen hebben de
bewoners in de Ooijpolder niet te klagen.
Overloop, retentie, noem maar op. Deze
polder wordt namelijk door de commissie
Luteijn genoemd als één van de drie
noodoverloopgebieden. Dit zijn gebieden
die volgens de statistieken één keer per
1250 jaar volledig onder water zullen
lopen. Daarnaast is de Ooijpolder
genoemd als retentiegebied. Dit betekent
dat bekkens soms vollopen om de rivier
te ontlasten. Niet in de hele polder, zoals
bij noodoverloop, maar wel vaker.
Wat er precies gaat gebeuren met het
gebied is nog niet duidelijk. Momenteel
wordt een simulatiemodel ontwikkeld
om te zien wat er gebeurt als 18.000 kuub
water per seconde door de Rijn moet. Ter
vergelijking: Bij het hoogwater van 1995
was dit 12.500 kuub water per seconde.
Verder hangen maatregelen voor Nederland
nauw samen met Duitse ingrepen in
het rivierenstelsel. Jos Bruijn, hoofd planvorming
waterberging bij waterschap
Rivierenland, verwacht niet eerder dan in
2005 een definitief politieke besluit.
“Eerst moeten alle gevolgen en de financiële
consequenties goed in beeld zijn.”
Niet alle deskundigen zijn overigens even
enthousiast over de plannen. Zo schreven
de Technische Adviescommissie voor de
Waterkeringen en de Technische Universiteit
Delft kritische rapporten. Maar
ondanks politieke stroperigheid en kritiek
van verschillende deskundigen, hangen de
waterplannen als een zwaard van Damocles
boven de bewoners van de polder.
Grote gevolgen
De Ooijpolder is 3300 hectare groot, telt
15.000 mensen en 80 agrarische bedrijven.
Als de plannen doorgaan verrijzen 6 meter
hoge dijken om de dorpen te beschermen.
De druk op de grondmarkt zal mogelijk
toenemen terwijl de waarde van onroerend
goed misschien wel daalt. Daarnaast
is volgens Berton Arnts te merken dat banken
nu al voorzichtig zijn bij bedrijfsovernames
of uitbreidingsplannen. “Vooral
retentie zal de uitbreidingsmogelijkheden
inperken,” is zijn verwachting.
Arnts is fruitteler in het gebied, GLTObestuurder
en betrokken bij het lokale
Hoogwaterplatform. De meeste impact
heeft natuurlijk als de kraan in een gebied
daadwerkelijk open gaat. “Wie geeft ons
de garantie dat de overheid alle schade
betaalt? Sinds we hier in 1995 moesten
evacueren, zijn de ervaringen met de
overheid als het gaat om schadevergoeding
niet al te best.” Luteijn pleit in zijn
verslag overigens voor volledige schadevergoeding.
Gelaten sfeer
7
Vreemd genoeg constateert Arnts een
gelaten sfeer bij de ondernemers. Volgens
hem zijn er twee uiterste houdingen: “Er
Jolanda van Haaren uit Millingen:
’Slechte ervaringen met de overheid’
is een groep die zegt: jongens, maak je
maar niet druk, het gaat toch wel door.
Het andere uiterste is een houding van:
denk je nou echt dat dit allemaal zo door
kan gaan? De plannen zijn voor veel
ondernemers de druppel die de emmer
doet overlopen. Na de evacuatie in 1995,
varkenspest, MKZ en lage prijzen is dit
het zoveelste probleem. Vooral de onzekerheid
is funest.”
Toch is Arnts niet helemaal pessimistisch.
Hij vindt het bijvoorbeeld bemoedigend
dat staatssecretaris Schultz van
Verkeer en Waterstaat heeft aangegeven
dat de regio’s zelf alternatieven
kunnen aandragen. “De bewoners zijn
bezig om betere oplossingen op papier
te krijgen. Denk aan verlaging van het
rivierbed, nevengeulen, hogere en bredere
dijken en extra bergingsgebied
door meer open verbindingen met de
zee.” Nee, de bewoners van de Ooijpolder
laten zich niet zomaar onder water
zetten.
“Of er nu wel of geen overloopgebied
komt: wij willen met ons bedrijf gewoon
doorgroeien.” Dat is klare taal. Jolanda
van Haaren, melkvee- en varkenshoudster
in Millingen, laat zich niet zomaar
afschrikken door alle plannen in haar
gebied. Aan de andere kant is ze niet
blind voor de realiteit. “Het kan natuurlijk
ook zijn dat de overheid alle bedrijven
op slot zet, zodat ze straks minder
schadevergoeding hoeft te betalen. En
als er een dijk langs ons bedrijf wordt
geplaatst, zal het ook moeilijk worden.”
Maar weg uit het gebied wil ze toch ook
niet. “We hebben nu prachtige grond en
een prettige woonomgeving. Dat vind je
ook zomaar niet op een andere plek.”
Als het maatschappelijk belang zo groot
is en er echt geen andere mogelijkheden
zijn zal Jolanda zich bij een beslissing tot
noodoverloopgebied neerleggen. “Als wij
onder water moeten lopen om de Westlanders
droge voeten te laten houden,
prima. Maar als de economische belangen
daar zo groot zijn moet het toch
peanuts zijn om ons volledig schadeloos te
stellen. Wat dat betreft hebben we slechte
ervaringen met de overheid,” zegt ze,
terugdenkend aan de evacuatie in 1995.

De eerste duik: informatieavond
In één avond krijg je van alles te zien en te
horen over de wereld van het water. Wat
zijn de plannen van het waterschap? Wat
kun je zelf doen aan waterbeheer? Kan
agrarisch waterbeheer extra inkomsten
opleveren?
Puzzelen met water
In de gebieden waar water hét discussiepunt
is tussen jonge agrariërs en water-
Volop beweging in waterschapsland
’Jongeren moeten weten wat er loos is’
Fusies, andere verdelingen van bestuurszetels en grootscheepse reorganisaties van
de regionale waterhuishouding. Er staat nogal wat op stapel in waterschapsland.
Volgens waterschapsbestuurder Pé Miedema moeten jongeren zich meer laten zien.
“Ik merk op voorlichtingsavonden dat veel agrarische jongeren weinig weten van de
rol en organisatie van de waterschappen.”
schappen of natuurorganisaties nemen
agrarische jongeren het initiatief voor een
dialoog. Eerst gaan we aan de slag met
onze eigen ideeën over waterbeheer. Ook
berekenen we wat het leveren van blauwe
diensten zou moeten opleveren. Daarna
gaan we hierover met andere partijen in
discussie. Het eindresultaat is een actieplan
met daarin concrete afspraken met
waterschap en andere partijen over het
waterbeheer in jullie gebied.
Pé Miedema is als voorzitter van het
waterschap Marne en Middelsee in Midden
Friesland nauw betrokken bij de totstandkoming
van één groot Fries waterschap.
Friesland kent op dit moment nog
vijf kwantiteitswaterschappen en een centraal
kwaliteitswaterschap. Miedema is
voorstander van de fusie. “We hebben in
Friesland eigenlijk één groot watersysteem.
Alles hangt met elkaar samen. Het
kost nu veel bestuurlijk overleg om alle
besturen op één lijn te krijgen. Een groot
waterschap levert zeker winst op.”
Het is nog maar zes jaar geleden dat de
huidige zes waterschappen ontstonden als
gevolg van een eerdere fusieronde. Toen
bleek de tijd nog niet rijp voor één groot
waterschap. De afstand naar de burgers
was een belangrijk argument. “Ik krijg als
voorzitter per jaar maar vijf telefoontjes
van burgers over het waterschap. Die
afstand is dus blijkbaar niet zo belangrijk.
’Duik in water!’
ook in jouw afdeling
Je kunt tegenwoordig ook op andere
manieren met de burgers in contact
komen.” In de nieuwe opzet komen er in
Friesland drie districtskantoren zodat
iedereen nog altijd een kantoor op betrekkelijk
korte afstand heeft.
Invloed landbouw
Vraag je AJK-bestuur ook een datum te prikken
voor een gratis avond ’Duik in water!’,
of geef je wens rechtstreeks door aan:
NAJK-Edu,
Nicolaas van Everdingen,
030-2769863,
e-mail naar duikinwater@edu.najk.nl
of kijk op www.duikinwater.nl.
Het enige wat je hoeft te doen is het
volgende door te geven:
• Naam afdeling;
• Te behandelen wateronderwerpen;
• Naam waterschap;
• Zaal;
• Datum.
De rest wordt voor je geregeld!
Van de 53 waterschappen die er nu nog
zijn in Nederland zullen er ongeveer 22
overblijven. Deze fusies van waterschappen
hebben ook gevolgen voor de invloed
die de landbouw in het bestuur heeft. De
waterschapsorganisatie is gebouwd op de
trits belang, betalen, zeggenschap. De partij
met de meeste belangen betaalt de
meeste lasten en heeft het meeste zeggenschap.
In het verleden was dat anders.
“Toen was het alleen maar een boerenclub.
De burgers liften mee,” aldus Miedema.
Later kregen de burgers ook invloed.
In de nieuwe opzet gaat de invloed van de
agrarische sector nog verder achteruit. Dit
heeft te maken met een andere berekeningswijze
van de waterschapslasten. De
lasten voor de landbouw worden lager,
maar ook het aantal bestuurszetels. Voor
het nieuwe Friese waterschap houdt dit in
dat van de 31 bestuurszetels er maar 7
naar vertegenwoordigers van de agrarische
sector gaan. “De invloed van de sec-
Water is van levensbelang, dus Duik in water!
Inmiddels hebben 500 jonge agrariërs in 21 plaatsen kennis gemaakt met agrarisch waterbeheer.
’Duik in water!’ loopt twee seizoenen, van 2002 tot 2004. Wat gaan we doen?
tor is echter niet alleen afhankelijk van
het aantal stemmen. De kracht van de
argumenten die de bestuurders meenemen
om hun standpunten te ondersteunen
zijn eigenlijk veel belangrijker. Beter
zeven goede dan tien slechte bestuurders.”
Meer jongeren
Miedema roept de sector op om krachtige
en sterke bestuurders te leveren. De agrarische
jongeren mogen zich hier wel wat
meer in laten gelden, vindt hij. Waterschapsbestuurders
zijn over het algemeen
senioren. “Ik merk overal in het land dat
het werk van waterschappen bij jonge
agrariërs niet zo bekend is, terwijl de
waterhuishouding van levensbelang is
voor de agrarische sector.” Naar aanleiding
van de Commissie Waterbeheer 21e
eeuw worden er momenteel plannen uitgewerkt
die aanpassingen vragen van de
regionale waterhuishouding. “Voor jonge
boeren is het belangrijk te weten wat er
bij hen in de buurt gaat veranderen.” In de
ogen van Miedema is het zaak de jongeren
op te leiden tot goede bestuurders. “
Daar ligt een rol van het onderwijs maar
ook zeker een ondersteunende rol van
organisaties als het NAJK. Ik ben dan ook
blij met het project ’Duik in water!’.”
Colofon
Deze ’Duik in water!’ krant is de eerste van twee
uitgaven in het kader van het project ’Duik in
water!’ van het Nederlands Agrarisch Jongeren
Kontakt (NAJK), en is als bijlage meegestuurd
met het ledenblad Binder, februari 2003.
’Duik in water!’ is een initiatief van het NAJK,
en wordt uitgevoerd door stichting NAJK-Edu,
in samenwerking met Centrum voor Landbouw
en Milieu (CLM) en Stichting Reinwater.
Deze krant wordt verstuurd naar alle leden van
het Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt,
alle waterschappen, provincies, drinkwaterbedrijven
en landelijke en provinciale natuuren
milieuorganisaties in Nederland.
oplage: 14.000
Aan dit nummer werkten mee:
Tekst:
Arend Waninge; René Stevens; Campagneteam
’Nederland leeft met Water’; Tinco Lycklama à
Nijeholt (Stichting Reinwater); Rob Hoekstra
(CLM); Harriët de Ruiter (CLM); Robinia
Heerkens (Kennistransferpunt Verdroging &
GGOR).
Eindredactie:
Alice van Ginkel; Nicolaas van Everdingen.
Fotografie:
Rob Hoekstra; Jan Ruland van den Brink; Kees
Blokker; Wim van Vossen; Ron Moes; Freekje
Groenemans; RWS/Meetkundige Dienst.
Vormgeving en druk:
Drukkerij Hoonte Bosch & Keuning

De eerste duik: informatieavond
In één avond krijg je van alles te zien en te
horen over de wereld van het water. Wat
zijn de plannen van het waterschap? Wat
kun je zelf doen aan waterbeheer? Kan
agrarisch waterbeheer extra inkomsten
opleveren?
Puzzelen met water
In de gebieden waar water hét discussiepunt
is tussen jonge agrariërs en water-
Volop beweging in waterschapsland
’Jongeren moeten weten wat er loos is’
Fusies, andere verdelingen van bestuurszetels en grootscheepse reorganisaties van
de regionale waterhuishouding. Er staat nogal wat op stapel in waterschapsland.
Volgens waterschapsbestuurder Pé Miedema moeten jongeren zich meer laten zien.
“Ik merk op voorlichtingsavonden dat veel agrarische jongeren weinig weten van de
rol en organisatie van de waterschappen.”
schappen of natuurorganisaties nemen
agrarische jongeren het initiatief voor een
dialoog. Eerst gaan we aan de slag met
onze eigen ideeën over waterbeheer. Ook
berekenen we wat het leveren van blauwe
diensten zou moeten opleveren. Daarna
gaan we hierover met andere partijen in
discussie. Het eindresultaat is een actieplan
met daarin concrete afspraken met
waterschap en andere partijen over het
waterbeheer in jullie gebied.
Pé Miedema is als voorzitter van het
waterschap Marne en Middelsee in Midden
Friesland nauw betrokken bij de totstandkoming
van één groot Fries waterschap.
Friesland kent op dit moment nog
vijf kwantiteitswaterschappen en een centraal
kwaliteitswaterschap. Miedema is
voorstander van de fusie. “We hebben in
Friesland eigenlijk één groot watersysteem.
Alles hangt met elkaar samen. Het
kost nu veel bestuurlijk overleg om alle
besturen op één lijn te krijgen. Een groot
waterschap levert zeker winst op.”
Het is nog maar zes jaar geleden dat de
huidige zes waterschappen ontstonden als
gevolg van een eerdere fusieronde. Toen
bleek de tijd nog niet rijp voor één groot
waterschap. De afstand naar de burgers
was een belangrijk argument. “Ik krijg als
voorzitter per jaar maar vijf telefoontjes
van burgers over het waterschap. Die
afstand is dus blijkbaar niet zo belangrijk.
’Duik in water!’
ook in jouw afdeling
Je kunt tegenwoordig ook op andere
manieren met de burgers in contact
komen.” In de nieuwe opzet komen er in
Friesland drie districtskantoren zodat
iedereen nog altijd een kantoor op betrekkelijk
korte afstand heeft.
Invloed landbouw
Vraag je AJK-bestuur ook een datum te prikken
voor een gratis avond ’Duik in water!’,
of geef je wens rechtstreeks door aan:
NAJK-Edu,
Nicolaas van Everdingen,
030-2769863,
e-mail naar duikinwater@edu.najk.nl
of kijk op www.duikinwater.nl.
Het enige wat je hoeft te doen is het
volgende door te geven:
• Naam afdeling;
• Te behandelen wateronderwerpen;
• Naam waterschap;
• Zaal;
• Datum.
De rest wordt voor je geregeld!
Van de 53 waterschappen die er nu nog
zijn in Nederland zullen er ongeveer 22
overblijven. Deze fusies van waterschappen
hebben ook gevolgen voor de invloed
die de landbouw in het bestuur heeft. De
waterschapsorganisatie is gebouwd op de
trits belang, betalen, zeggenschap. De partij
met de meeste belangen betaalt de
meeste lasten en heeft het meeste zeggenschap.
In het verleden was dat anders.
“Toen was het alleen maar een boerenclub.
De burgers liften mee,” aldus Miedema.
Later kregen de burgers ook invloed.
In de nieuwe opzet gaat de invloed van de
agrarische sector nog verder achteruit. Dit
heeft te maken met een andere berekeningswijze
van de waterschapslasten. De
lasten voor de landbouw worden lager,
maar ook het aantal bestuurszetels. Voor
het nieuwe Friese waterschap houdt dit in
dat van de 31 bestuurszetels er maar 7
naar vertegenwoordigers van de agrarische
sector gaan. “De invloed van de sec-
Water is van levensbelang, dus Duik in water!
Inmiddels hebben 500 jonge agrariërs in 21 plaatsen kennis gemaakt met agrarisch waterbeheer.
’Duik in water!’ loopt twee seizoenen, van 2002 tot 2004. Wat gaan we doen?
tor is echter niet alleen afhankelijk van
het aantal stemmen. De kracht van de
argumenten die de bestuurders meenemen
om hun standpunten te ondersteunen
zijn eigenlijk veel belangrijker. Beter
zeven goede dan tien slechte bestuurders.”
Meer jongeren
Miedema roept de sector op om krachtige
en sterke bestuurders te leveren. De agrarische
jongeren mogen zich hier wel wat
meer in laten gelden, vindt hij. Waterschapsbestuurders
zijn over het algemeen
senioren. “Ik merk overal in het land dat
het werk van waterschappen bij jonge
agrariërs niet zo bekend is, terwijl de
waterhuishouding van levensbelang is
voor de agrarische sector.” Naar aanleiding
van de Commissie Waterbeheer 21e
eeuw worden er momenteel plannen uitgewerkt
die aanpassingen vragen van de
regionale waterhuishouding. “Voor jonge
boeren is het belangrijk te weten wat er
bij hen in de buurt gaat veranderen.” In de
ogen van Miedema is het zaak de jongeren
op te leiden tot goede bestuurders. “
Daar ligt een rol van het onderwijs maar
ook zeker een ondersteunende rol van
organisaties als het NAJK. Ik ben dan ook
blij met het project ’Duik in water!’.”
Colofon
Deze ’Duik in water!’ krant is de eerste van twee
uitgaven in het kader van het project ’Duik in
water!’ van het Nederlands Agrarisch Jongeren
Kontakt (NAJK), en is als bijlage meegestuurd
met het ledenblad Binder, februari 2003.
’Duik in water!’ is een initiatief van het NAJK,
en wordt uitgevoerd door stichting NAJK-Edu,
in samenwerking met Centrum voor Landbouw
en Milieu (CLM) en Stichting Reinwater.
Deze krant wordt verstuurd naar alle leden van
het Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt,
alle waterschappen, provincies, drinkwaterbedrijven
en landelijke en provinciale natuuren
milieuorganisaties in Nederland.
oplage: 14.000
Aan dit nummer werkten mee:
Tekst:
Arend Waninge; René Stevens; Campagneteam
’Nederland leeft met Water’; Tinco Lycklama à
Nijeholt (Stichting Reinwater); Rob Hoekstra
(CLM); Harriët de Ruiter (CLM); Robinia
Heerkens (Kennistransferpunt Verdroging &
GGOR).
Eindredactie:
Alice van Ginkel; Nicolaas van Everdingen.
Fotografie:
Rob Hoekstra; Jan Ruland van den Brink; Kees
Blokker; Wim van Vossen; Ron Moes; Freekje
Groenemans; RWS/Meetkundige Dienst.
Vormgeving en druk:
Drukkerij Hoonte Bosch & Keuning

De eerste duik: informatieavond
In één avond krijg je van alles te zien en te
horen over de wereld van het water. Wat
zijn de plannen van het waterschap? Wat
kun je zelf doen aan waterbeheer? Kan
agrarisch waterbeheer extra inkomsten
opleveren?
Puzzelen met water
In de gebieden waar water hét discussiepunt
is tussen jonge agrariërs en water-
Volop beweging in waterschapsland
’Jongeren moeten weten wat er loos is’
Fusies, andere verdelingen van bestuurszetels en grootscheepse reorganisaties van
de regionale waterhuishouding. Er staat nogal wat op stapel in waterschapsland.
Volgens waterschapsbestuurder Pé Miedema moeten jongeren zich meer laten zien.
“Ik merk op voorlichtingsavonden dat veel agrarische jongeren weinig weten van de
rol en organisatie van de waterschappen.”
schappen of natuurorganisaties nemen
agrarische jongeren het initiatief voor een
dialoog. Eerst gaan we aan de slag met
onze eigen ideeën over waterbeheer. Ook
berekenen we wat het leveren van blauwe
diensten zou moeten opleveren. Daarna
gaan we hierover met andere partijen in
discussie. Het eindresultaat is een actieplan
met daarin concrete afspraken met
waterschap en andere partijen over het
waterbeheer in jullie gebied.
Pé Miedema is als voorzitter van het
waterschap Marne en Middelsee in Midden
Friesland nauw betrokken bij de totstandkoming
van één groot Fries waterschap.
Friesland kent op dit moment nog
vijf kwantiteitswaterschappen en een centraal
kwaliteitswaterschap. Miedema is
voorstander van de fusie. “We hebben in
Friesland eigenlijk één groot watersysteem.
Alles hangt met elkaar samen. Het
kost nu veel bestuurlijk overleg om alle
besturen op één lijn te krijgen. Een groot
waterschap levert zeker winst op.”
Het is nog maar zes jaar geleden dat de
huidige zes waterschappen ontstonden als
gevolg van een eerdere fusieronde. Toen
bleek de tijd nog niet rijp voor één groot
waterschap. De afstand naar de burgers
was een belangrijk argument. “Ik krijg als
voorzitter per jaar maar vijf telefoontjes
van burgers over het waterschap. Die
afstand is dus blijkbaar niet zo belangrijk.
’Duik in water!’
ook in jouw afdeling
Je kunt tegenwoordig ook op andere
manieren met de burgers in contact
komen.” In de nieuwe opzet komen er in
Friesland drie districtskantoren zodat
iedereen nog altijd een kantoor op betrekkelijk
korte afstand heeft.
Invloed landbouw
Vraag je AJK-bestuur ook een datum te prikken
voor een gratis avond ’Duik in water!’,
of geef je wens rechtstreeks door aan:
NAJK-Edu,
Nicolaas van Everdingen,
030-2769863,
e-mail naar duikinwater@edu.najk.nl
of kijk op www.duikinwater.nl.
Het enige wat je hoeft te doen is het
volgende door te geven:
• Naam afdeling;
• Te behandelen wateronderwerpen;
• Naam waterschap;
• Zaal;
• Datum.
De rest wordt voor je geregeld!
Van de 53 waterschappen die er nu nog
zijn in Nederland zullen er ongeveer 22
overblijven. Deze fusies van waterschappen
hebben ook gevolgen voor de invloed
die de landbouw in het bestuur heeft. De
waterschapsorganisatie is gebouwd op de
trits belang, betalen, zeggenschap. De partij
met de meeste belangen betaalt de
meeste lasten en heeft het meeste zeggenschap.
In het verleden was dat anders.
“Toen was het alleen maar een boerenclub.
De burgers liften mee,” aldus Miedema.
Later kregen de burgers ook invloed.
In de nieuwe opzet gaat de invloed van de
agrarische sector nog verder achteruit. Dit
heeft te maken met een andere berekeningswijze
van de waterschapslasten. De
lasten voor de landbouw worden lager,
maar ook het aantal bestuurszetels. Voor
het nieuwe Friese waterschap houdt dit in
dat van de 31 bestuurszetels er maar 7
naar vertegenwoordigers van de agrarische
sector gaan. “De invloed van de sec-
Water is van levensbelang, dus Duik in water!
Inmiddels hebben 500 jonge agrariërs in 21 plaatsen kennis gemaakt met agrarisch waterbeheer.
’Duik in water!’ loopt twee seizoenen, van 2002 tot 2004. Wat gaan we doen?
tor is echter niet alleen afhankelijk van
het aantal stemmen. De kracht van de
argumenten die de bestuurders meenemen
om hun standpunten te ondersteunen
zijn eigenlijk veel belangrijker. Beter
zeven goede dan tien slechte bestuurders.”
Meer jongeren
Miedema roept de sector op om krachtige
en sterke bestuurders te leveren. De agrarische
jongeren mogen zich hier wel wat
meer in laten gelden, vindt hij. Waterschapsbestuurders
zijn over het algemeen
senioren. “Ik merk overal in het land dat
het werk van waterschappen bij jonge
agrariërs niet zo bekend is, terwijl de
waterhuishouding van levensbelang is
voor de agrarische sector.” Naar aanleiding
van de Commissie Waterbeheer 21e
eeuw worden er momenteel plannen uitgewerkt
die aanpassingen vragen van de
regionale waterhuishouding. “Voor jonge
boeren is het belangrijk te weten wat er
bij hen in de buurt gaat veranderen.” In de
ogen van Miedema is het zaak de jongeren
op te leiden tot goede bestuurders. “
Daar ligt een rol van het onderwijs maar
ook zeker een ondersteunende rol van
organisaties als het NAJK. Ik ben dan ook
blij met het project ’Duik in water!’.”
Colofon
Deze ’Duik in water!’ krant is de eerste van twee
uitgaven in het kader van het project ’Duik in
water!’ van het Nederlands Agrarisch Jongeren
Kontakt (NAJK), en is als bijlage meegestuurd
met het ledenblad Binder, februari 2003.
’Duik in water!’ is een initiatief van het NAJK,
en wordt uitgevoerd door stichting NAJK-Edu,
in samenwerking met Centrum voor Landbouw
en Milieu (CLM) en Stichting Reinwater.
Deze krant wordt verstuurd naar alle leden van
het Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt,
alle waterschappen, provincies, drinkwaterbedrijven
en landelijke en provinciale natuuren
milieuorganisaties in Nederland.
oplage: 14.000
Aan dit nummer werkten mee:
Tekst:
Arend Waninge; René Stevens; Campagneteam
’Nederland leeft met Water’; Tinco Lycklama à
Nijeholt (Stichting Reinwater); Rob Hoekstra
(CLM); Harriët de Ruiter (CLM); Robinia
Heerkens (Kennistransferpunt Verdroging &
GGOR).
Eindredactie:
Alice van Ginkel; Nicolaas van Everdingen.
Fotografie:
Rob Hoekstra; Jan Ruland van den Brink; Kees
Blokker; Wim van Vossen; Ron Moes; Freekje
Groenemans; RWS/Meetkundige Dienst.
Vormgeving en druk:
Drukkerij Hoonte Bosch & Keuning

De eerste duik: informatieavond
In één avond krijg je van alles te zien en te
horen over de wereld van het water. Wat
zijn de plannen van het waterschap? Wat
kun je zelf doen aan waterbeheer? Kan
agrarisch waterbeheer extra inkomsten
opleveren?
Puzzelen met water
In de gebieden waar water hét discussiepunt
is tussen jonge agrariërs en water-
Volop beweging in waterschapsland
’Jongeren moeten weten wat er loos is’
Fusies, andere verdelingen van bestuurszetels en grootscheepse reorganisaties van
de regionale waterhuishouding. Er staat nogal wat op stapel in waterschapsland.
Volgens waterschapsbestuurder Pé Miedema moeten jongeren zich meer laten zien.
“Ik merk op voorlichtingsavonden dat veel agrarische jongeren weinig weten van de
rol en organisatie van de waterschappen.”
schappen of natuurorganisaties nemen
agrarische jongeren het initiatief voor een
dialoog. Eerst gaan we aan de slag met
onze eigen ideeën over waterbeheer. Ook
berekenen we wat het leveren van blauwe
diensten zou moeten opleveren. Daarna
gaan we hierover met andere partijen in
discussie. Het eindresultaat is een actieplan
met daarin concrete afspraken met
waterschap en andere partijen over het
waterbeheer in jullie gebied.
Pé Miedema is als voorzitter van het
waterschap Marne en Middelsee in Midden
Friesland nauw betrokken bij de totstandkoming
van één groot Fries waterschap.
Friesland kent op dit moment nog
vijf kwantiteitswaterschappen en een centraal
kwaliteitswaterschap. Miedema is
voorstander van de fusie. “We hebben in
Friesland eigenlijk één groot watersysteem.
Alles hangt met elkaar samen. Het
kost nu veel bestuurlijk overleg om alle
besturen op één lijn te krijgen. Een groot
waterschap levert zeker winst op.”
Het is nog maar zes jaar geleden dat de
huidige zes waterschappen ontstonden als
gevolg van een eerdere fusieronde. Toen
bleek de tijd nog niet rijp voor één groot
waterschap. De afstand naar de burgers
was een belangrijk argument. “Ik krijg als
voorzitter per jaar maar vijf telefoontjes
van burgers over het waterschap. Die
afstand is dus blijkbaar niet zo belangrijk.
’Duik in water!’
ook in jouw afdeling
Je kunt tegenwoordig ook op andere
manieren met de burgers in contact
komen.” In de nieuwe opzet komen er in
Friesland drie districtskantoren zodat
iedereen nog altijd een kantoor op betrekkelijk
korte afstand heeft.
Invloed landbouw
Vraag je AJK-bestuur ook een datum te prikken
voor een gratis avond ’Duik in water!’,
of geef je wens rechtstreeks door aan:
NAJK-Edu,
Nicolaas van Everdingen,
030-2769863,
e-mail naar duikinwater@edu.najk.nl
of kijk op www.duikinwater.nl.
Het enige wat je hoeft te doen is het
volgende door te geven:
• Naam afdeling;
• Te behandelen wateronderwerpen;
• Naam waterschap;
• Zaal;
• Datum.
De rest wordt voor je geregeld!
Van de 53 waterschappen die er nu nog
zijn in Nederland zullen er ongeveer 22
overblijven. Deze fusies van waterschappen
hebben ook gevolgen voor de invloed
die de landbouw in het bestuur heeft. De
waterschapsorganisatie is gebouwd op de
trits belang, betalen, zeggenschap. De partij
met de meeste belangen betaalt de
meeste lasten en heeft het meeste zeggenschap.
In het verleden was dat anders.
“Toen was het alleen maar een boerenclub.
De burgers liften mee,” aldus Miedema.
Later kregen de burgers ook invloed.
In de nieuwe opzet gaat de invloed van de
agrarische sector nog verder achteruit. Dit
heeft te maken met een andere berekeningswijze
van de waterschapslasten. De
lasten voor de landbouw worden lager,
maar ook het aantal bestuurszetels. Voor
het nieuwe Friese waterschap houdt dit in
dat van de 31 bestuurszetels er maar 7
naar vertegenwoordigers van de agrarische
sector gaan. “De invloed van de sec-
Water is van levensbelang, dus Duik in water!
Inmiddels hebben 500 jonge agrariërs in 21 plaatsen kennis gemaakt met agrarisch waterbeheer.
’Duik in water!’ loopt twee seizoenen, van 2002 tot 2004. Wat gaan we doen?
tor is echter niet alleen afhankelijk van
het aantal stemmen. De kracht van de
argumenten die de bestuurders meenemen
om hun standpunten te ondersteunen
zijn eigenlijk veel belangrijker. Beter
zeven goede dan tien slechte bestuurders.”
Meer jongeren
Miedema roept de sector op om krachtige
en sterke bestuurders te leveren. De agrarische
jongeren mogen zich hier wel wat
meer in laten gelden, vindt hij. Waterschapsbestuurders
zijn over het algemeen
senioren. “Ik merk overal in het land dat
het werk van waterschappen bij jonge
agrariërs niet zo bekend is, terwijl de
waterhuishouding van levensbelang is
voor de agrarische sector.” Naar aanleiding
van de Commissie Waterbeheer 21e
eeuw worden er momenteel plannen uitgewerkt
die aanpassingen vragen van de
regionale waterhuishouding. “Voor jonge
boeren is het belangrijk te weten wat er
bij hen in de buurt gaat veranderen.” In de
ogen van Miedema is het zaak de jongeren
op te leiden tot goede bestuurders. “
Daar ligt een rol van het onderwijs maar
ook zeker een ondersteunende rol van
organisaties als het NAJK. Ik ben dan ook
blij met het project ’Duik in water!’.”
Colofon
Deze ’Duik in water!’ krant is de eerste van twee
uitgaven in het kader van het project ’Duik in
water!’ van het Nederlands Agrarisch Jongeren
Kontakt (NAJK), en is als bijlage meegestuurd
met het ledenblad Binder, februari 2003.
’Duik in water!’ is een initiatief van het NAJK,
en wordt uitgevoerd door stichting NAJK-Edu,
in samenwerking met Centrum voor Landbouw
en Milieu (CLM) en Stichting Reinwater.
Deze krant wordt verstuurd naar alle leden van
het Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt,
alle waterschappen, provincies, drinkwaterbedrijven
en landelijke en provinciale natuuren
milieuorganisaties in Nederland.
oplage: 14.000
Aan dit nummer werkten mee:
Tekst:
Arend Waninge; René Stevens; Campagneteam
’Nederland leeft met Water’; Tinco Lycklama à
Nijeholt (Stichting Reinwater); Rob Hoekstra
(CLM); Harriët de Ruiter (CLM); Robinia
Heerkens (Kennistransferpunt Verdroging &
GGOR).
Eindredactie:
Alice van Ginkel; Nicolaas van Everdingen.
Fotografie:
Rob Hoekstra; Jan Ruland van den Brink; Kees
Blokker; Wim van Vossen; Ron Moes; Freekje
Groenemans; RWS/Meetkundige Dienst.
Vormgeving en druk:
Drukkerij Hoonte Bosch & Keuning

De eerste duik: informatieavond
In één avond krijg je van alles te zien en te
horen over de wereld van het water. Wat
zijn de plannen van het waterschap? Wat
kun je zelf doen aan waterbeheer? Kan
agrarisch waterbeheer extra inkomsten
opleveren?
Puzzelen met water
In de gebieden waar water hét discussiepunt
is tussen jonge agrariërs en water-
Volop beweging in waterschapsland
’Jongeren moeten weten wat er loos is’
Fusies, andere verdelingen van bestuurszetels en grootscheepse reorganisaties van
de regionale waterhuishouding. Er staat nogal wat op stapel in waterschapsland.
Volgens waterschapsbestuurder Pé Miedema moeten jongeren zich meer laten zien.
“Ik merk op voorlichtingsavonden dat veel agrarische jongeren weinig weten van de
rol en organisatie van de waterschappen.”
schappen of natuurorganisaties nemen
agrarische jongeren het initiatief voor een
dialoog. Eerst gaan we aan de slag met
onze eigen ideeën over waterbeheer. Ook
berekenen we wat het leveren van blauwe
diensten zou moeten opleveren. Daarna
gaan we hierover met andere partijen in
discussie. Het eindresultaat is een actieplan
met daarin concrete afspraken met
waterschap en andere partijen over het
waterbeheer in jullie gebied.
Pé Miedema is als voorzitter van het
waterschap Marne en Middelsee in Midden
Friesland nauw betrokken bij de totstandkoming
van één groot Fries waterschap.
Friesland kent op dit moment nog
vijf kwantiteitswaterschappen en een centraal
kwaliteitswaterschap. Miedema is
voorstander van de fusie. “We hebben in
Friesland eigenlijk één groot watersysteem.
Alles hangt met elkaar samen. Het
kost nu veel bestuurlijk overleg om alle
besturen op één lijn te krijgen. Een groot
waterschap levert zeker winst op.”
Het is nog maar zes jaar geleden dat de
huidige zes waterschappen ontstonden als
gevolg van een eerdere fusieronde. Toen
bleek de tijd nog niet rijp voor één groot
waterschap. De afstand naar de burgers
was een belangrijk argument. “Ik krijg als
voorzitter per jaar maar vijf telefoontjes
van burgers over het waterschap. Die
afstand is dus blijkbaar niet zo belangrijk.
’Duik in water!’
ook in jouw afdeling
Je kunt tegenwoordig ook op andere
manieren met de burgers in contact
komen.” In de nieuwe opzet komen er in
Friesland drie districtskantoren zodat
iedereen nog altijd een kantoor op betrekkelijk
korte afstand heeft.
Invloed landbouw
Vraag je AJK-bestuur ook een datum te prikken
voor een gratis avond ’Duik in water!’,
of geef je wens rechtstreeks door aan:
NAJK-Edu,
Nicolaas van Everdingen,
030-2769863,
e-mail naar duikinwater@edu.najk.nl
of kijk op www.duikinwater.nl.
Het enige wat je hoeft te doen is het
volgende door te geven:
• Naam afdeling;
• Te behandelen wateronderwerpen;
• Naam waterschap;
• Zaal;
• Datum.
De rest wordt voor je geregeld!
Van de 53 waterschappen die er nu nog
zijn in Nederland zullen er ongeveer 22
overblijven. Deze fusies van waterschappen
hebben ook gevolgen voor de invloed
die de landbouw in het bestuur heeft. De
waterschapsorganisatie is gebouwd op de
trits belang, betalen, zeggenschap. De partij
met de meeste belangen betaalt de
meeste lasten en heeft het meeste zeggenschap.
In het verleden was dat anders.
“Toen was het alleen maar een boerenclub.
De burgers liften mee,” aldus Miedema.
Later kregen de burgers ook invloed.
In de nieuwe opzet gaat de invloed van de
agrarische sector nog verder achteruit. Dit
heeft te maken met een andere berekeningswijze
van de waterschapslasten. De
lasten voor de landbouw worden lager,
maar ook het aantal bestuurszetels. Voor
het nieuwe Friese waterschap houdt dit in
dat van de 31 bestuurszetels er maar 7
naar vertegenwoordigers van de agrarische
sector gaan. “De invloed van de sec-
Water is van levensbelang, dus Duik in water!
Inmiddels hebben 500 jonge agrariërs in 21 plaatsen kennis gemaakt met agrarisch waterbeheer.
’Duik in water!’ loopt twee seizoenen, van 2002 tot 2004. Wat gaan we doen?
tor is echter niet alleen afhankelijk van
het aantal stemmen. De kracht van de
argumenten die de bestuurders meenemen
om hun standpunten te ondersteunen
zijn eigenlijk veel belangrijker. Beter
zeven goede dan tien slechte bestuurders.”
Meer jongeren
Miedema roept de sector op om krachtige
en sterke bestuurders te leveren. De agrarische
jongeren mogen zich hier wel wat
meer in laten gelden, vindt hij. Waterschapsbestuurders
zijn over het algemeen
senioren. “Ik merk overal in het land dat
het werk van waterschappen bij jonge
agrariërs niet zo bekend is, terwijl de
waterhuishouding van levensbelang is
voor de agrarische sector.” Naar aanleiding
van de Commissie Waterbeheer 21e
eeuw worden er momenteel plannen uitgewerkt
die aanpassingen vragen van de
regionale waterhuishouding. “Voor jonge
boeren is het belangrijk te weten wat er
bij hen in de buurt gaat veranderen.” In de
ogen van Miedema is het zaak de jongeren
op te leiden tot goede bestuurders. “
Daar ligt een rol van het onderwijs maar
ook zeker een ondersteunende rol van
organisaties als het NAJK. Ik ben dan ook
blij met het project ’Duik in water!’.”
Colofon
Deze ’Duik in water!’ krant is de eerste van twee
uitgaven in het kader van het project ’Duik in
water!’ van het Nederlands Agrarisch Jongeren
Kontakt (NAJK), en is als bijlage meegestuurd
met het ledenblad Binder, februari 2003.
’Duik in water!’ is een initiatief van het NAJK,
en wordt uitgevoerd door stichting NAJK-Edu,
in samenwerking met Centrum voor Landbouw
en Milieu (CLM) en Stichting Reinwater.
Deze krant wordt verstuurd naar alle leden van
het Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt,
alle waterschappen, provincies, drinkwaterbedrijven
en landelijke en provinciale natuuren
milieuorganisaties in Nederland.
oplage: 14.000
Aan dit nummer werkten mee:
Tekst:
Arend Waninge; René Stevens; Campagneteam
’Nederland leeft met Water’; Tinco Lycklama à
Nijeholt (Stichting Reinwater); Rob Hoekstra
(CLM); Harriët de Ruiter (CLM); Robinia
Heerkens (Kennistransferpunt Verdroging &
GGOR).
Eindredactie:
Alice van Ginkel; Nicolaas van Everdingen.
Fotografie:
Rob Hoekstra; Jan Ruland van den Brink; Kees
Blokker; Wim van Vossen; Ron Moes; Freekje
Groenemans; RWS/Meetkundige Dienst.
Vormgeving en druk:
Drukkerij Hoonte Bosch & Keuning

De eerste duik: informatieavond
In één avond krijg je van alles te zien en te
horen over de wereld van het water. Wat
zijn de plannen van het waterschap? Wat
kun je zelf doen aan waterbeheer? Kan
agrarisch waterbeheer extra inkomsten
opleveren?
Puzzelen met water
In de gebieden waar water hét discussiepunt
is tussen jonge agrariërs en water-
Volop beweging in waterschapsland
’Jongeren moeten weten wat er loos is’
Fusies, andere verdelingen van bestuurszetels en grootscheepse reorganisaties van
de regionale waterhuishouding. Er staat nogal wat op stapel in waterschapsland.
Volgens waterschapsbestuurder Pé Miedema moeten jongeren zich meer laten zien.
“Ik merk op voorlichtingsavonden dat veel agrarische jongeren weinig weten van de
rol en organisatie van de waterschappen.”
schappen of natuurorganisaties nemen
agrarische jongeren het initiatief voor een
dialoog. Eerst gaan we aan de slag met
onze eigen ideeën over waterbeheer. Ook
berekenen we wat het leveren van blauwe
diensten zou moeten opleveren. Daarna
gaan we hierover met andere partijen in
discussie. Het eindresultaat is een actieplan
met daarin concrete afspraken met
waterschap en andere partijen over het
waterbeheer in jullie gebied.
Pé Miedema is als voorzitter van het
waterschap Marne en Middelsee in Midden
Friesland nauw betrokken bij de totstandkoming
van één groot Fries waterschap.
Friesland kent op dit moment nog
vijf kwantiteitswaterschappen en een centraal
kwaliteitswaterschap. Miedema is
voorstander van de fusie. “We hebben in
Friesland eigenlijk één groot watersysteem.
Alles hangt met elkaar samen. Het
kost nu veel bestuurlijk overleg om alle
besturen op één lijn te krijgen. Een groot
waterschap levert zeker winst op.”
Het is nog maar zes jaar geleden dat de
huidige zes waterschappen ontstonden als
gevolg van een eerdere fusieronde. Toen
bleek de tijd nog niet rijp voor één groot
waterschap. De afstand naar de burgers
was een belangrijk argument. “Ik krijg als
voorzitter per jaar maar vijf telefoontjes
van burgers over het waterschap. Die
afstand is dus blijkbaar niet zo belangrijk.
’Duik in water!’
ook in jouw afdeling
Je kunt tegenwoordig ook op andere
manieren met de burgers in contact
komen.” In de nieuwe opzet komen er in
Friesland drie districtskantoren zodat
iedereen nog altijd een kantoor op betrekkelijk
korte afstand heeft.
Invloed landbouw
Vraag je AJK-bestuur ook een datum te prikken
voor een gratis avond ’Duik in water!’,
of geef je wens rechtstreeks door aan:
NAJK-Edu,
Nicolaas van Everdingen,
030-2769863,
e-mail naar duikinwater@edu.najk.nl
of kijk op www.duikinwater.nl.
Het enige wat je hoeft te doen is het
volgende door te geven:
• Naam afdeling;
• Te behandelen wateronderwerpen;
• Naam waterschap;
• Zaal;
• Datum.
De rest wordt voor je geregeld!
Van de 53 waterschappen die er nu nog
zijn in Nederland zullen er ongeveer 22
overblijven. Deze fusies van waterschappen
hebben ook gevolgen voor de invloed
die de landbouw in het bestuur heeft. De
waterschapsorganisatie is gebouwd op de
trits belang, betalen, zeggenschap. De partij
met de meeste belangen betaalt de
meeste lasten en heeft het meeste zeggenschap.
In het verleden was dat anders.
“Toen was het alleen maar een boerenclub.
De burgers liften mee,” aldus Miedema.
Later kregen de burgers ook invloed.
In de nieuwe opzet gaat de invloed van de
agrarische sector nog verder achteruit. Dit
heeft te maken met een andere berekeningswijze
van de waterschapslasten. De
lasten voor de landbouw worden lager,
maar ook het aantal bestuurszetels. Voor
het nieuwe Friese waterschap houdt dit in
dat van de 31 bestuurszetels er maar 7
naar vertegenwoordigers van de agrarische
sector gaan. “De invloed van de sec-
Water is van levensbelang, dus Duik in water!
Inmiddels hebben 500 jonge agrariërs in 21 plaatsen kennis gemaakt met agrarisch waterbeheer.
’Duik in water!’ loopt twee seizoenen, van 2002 tot 2004. Wat gaan we doen?
tor is echter niet alleen afhankelijk van
het aantal stemmen. De kracht van de
argumenten die de bestuurders meenemen
om hun standpunten te ondersteunen
zijn eigenlijk veel belangrijker. Beter
zeven goede dan tien slechte bestuurders.”
Meer jongeren
Miedema roept de sector op om krachtige
en sterke bestuurders te leveren. De agrarische
jongeren mogen zich hier wel wat
meer in laten gelden, vindt hij. Waterschapsbestuurders
zijn over het algemeen
senioren. “Ik merk overal in het land dat
het werk van waterschappen bij jonge
agrariërs niet zo bekend is, terwijl de
waterhuishouding van levensbelang is
voor de agrarische sector.” Naar aanleiding
van de Commissie Waterbeheer 21e
eeuw worden er momenteel plannen uitgewerkt
die aanpassingen vragen van de
regionale waterhuishouding. “Voor jonge
boeren is het belangrijk te weten wat er
bij hen in de buurt gaat veranderen.” In de
ogen van Miedema is het zaak de jongeren
op te leiden tot goede bestuurders. “
Daar ligt een rol van het onderwijs maar
ook zeker een ondersteunende rol van
organisaties als het NAJK. Ik ben dan ook
blij met het project ’Duik in water!’.”
Colofon
Deze ’Duik in water!’ krant is de eerste van twee
uitgaven in het kader van het project ’Duik in
water!’ van het Nederlands Agrarisch Jongeren
Kontakt (NAJK), en is als bijlage meegestuurd
met het ledenblad Binder, februari 2003.
’Duik in water!’ is een initiatief van het NAJK,
en wordt uitgevoerd door stichting NAJK-Edu,
in samenwerking met Centrum voor Landbouw
en Milieu (CLM) en Stichting Reinwater.
Deze krant wordt verstuurd naar alle leden van
het Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt,
alle waterschappen, provincies, drinkwaterbedrijven
en landelijke en provinciale natuuren
milieuorganisaties in Nederland.
oplage: 14.000
Aan dit nummer werkten mee:
Tekst:
Arend Waninge; René Stevens; Campagneteam
’Nederland leeft met Water’; Tinco Lycklama à
Nijeholt (Stichting Reinwater); Rob Hoekstra
(CLM); Harriët de Ruiter (CLM); Robinia
Heerkens (Kennistransferpunt Verdroging &
GGOR).
Eindredactie:
Alice van Ginkel; Nicolaas van Everdingen.
Fotografie:
Rob Hoekstra; Jan Ruland van den Brink; Kees
Blokker; Wim van Vossen; Ron Moes; Freekje
Groenemans; RWS/Meetkundige Dienst.
Vormgeving en druk:
Drukkerij Hoonte Bosch & Keuning

De eerste duik: informatieavond
In één avond krijg je van alles te zien en te
horen over de wereld van het water. Wat
zijn de plannen van het waterschap? Wat
kun je zelf doen aan waterbeheer? Kan
agrarisch waterbeheer extra inkomsten
opleveren?
Puzzelen met water
In de gebieden waar water hét discussiepunt
is tussen jonge agrariërs en water-
Volop beweging in waterschapsland
’Jongeren moeten weten wat er loos is’
Fusies, andere verdelingen van bestuurszetels en grootscheepse reorganisaties van
de regionale waterhuishouding. Er staat nogal wat op stapel in waterschapsland.
Volgens waterschapsbestuurder Pé Miedema moeten jongeren zich meer laten zien.
“Ik merk op voorlichtingsavonden dat veel agrarische jongeren weinig weten van de
rol en organisatie van de waterschappen.”
schappen of natuurorganisaties nemen
agrarische jongeren het initiatief voor een
dialoog. Eerst gaan we aan de slag met
onze eigen ideeën over waterbeheer. Ook
berekenen we wat het leveren van blauwe
diensten zou moeten opleveren. Daarna
gaan we hierover met andere partijen in
discussie. Het eindresultaat is een actieplan
met daarin concrete afspraken met
waterschap en andere partijen over het
waterbeheer in jullie gebied.
Pé Miedema is als voorzitter van het
waterschap Marne en Middelsee in Midden
Friesland nauw betrokken bij de totstandkoming
van één groot Fries waterschap.
Friesland kent op dit moment nog
vijf kwantiteitswaterschappen en een centraal
kwaliteitswaterschap. Miedema is
voorstander van de fusie. “We hebben in
Friesland eigenlijk één groot watersysteem.
Alles hangt met elkaar samen. Het
kost nu veel bestuurlijk overleg om alle
besturen op één lijn te krijgen. Een groot
waterschap levert zeker winst op.”
Het is nog maar zes jaar geleden dat de
huidige zes waterschappen ontstonden als
gevolg van een eerdere fusieronde. Toen
bleek de tijd nog niet rijp voor één groot
waterschap. De afstand naar de burgers
was een belangrijk argument. “Ik krijg als
voorzitter per jaar maar vijf telefoontjes
van burgers over het waterschap. Die
afstand is dus blijkbaar niet zo belangrijk.
’Duik in water!’
ook in jouw afdeling
Je kunt tegenwoordig ook op andere
manieren met de burgers in contact
komen.” In de nieuwe opzet komen er in
Friesland drie districtskantoren zodat
iedereen nog altijd een kantoor op betrekkelijk
korte afstand heeft.
Invloed landbouw
Vraag je AJK-bestuur ook een datum te prikken
voor een gratis avond ’Duik in water!’,
of geef je wens rechtstreeks door aan:
NAJK-Edu,
Nicolaas van Everdingen,
030-2769863,
e-mail naar duikinwater@edu.najk.nl
of kijk op www.duikinwater.nl.
Het enige wat je hoeft te doen is het
volgende door te geven:
• Naam afdeling;
• Te behandelen wateronderwerpen;
• Naam waterschap;
• Zaal;
• Datum.
De rest wordt voor je geregeld!
Van de 53 waterschappen die er nu nog
zijn in Nederland zullen er ongeveer 22
overblijven. Deze fusies van waterschappen
hebben ook gevolgen voor de invloed
die de landbouw in het bestuur heeft. De
waterschapsorganisatie is gebouwd op de
trits belang, betalen, zeggenschap. De partij
met de meeste belangen betaalt de
meeste lasten en heeft het meeste zeggenschap.
In het verleden was dat anders.
“Toen was het alleen maar een boerenclub.
De burgers liften mee,” aldus Miedema.
Later kregen de burgers ook invloed.
In de nieuwe opzet gaat de invloed van de
agrarische sector nog verder achteruit. Dit
heeft te maken met een andere berekeningswijze
van de waterschapslasten. De
lasten voor de landbouw worden lager,
maar ook het aantal bestuurszetels. Voor
het nieuwe Friese waterschap houdt dit in
dat van de 31 bestuurszetels er maar 7
naar vertegenwoordigers van de agrarische
sector gaan. “De invloed van de sec-
Water is van levensbelang, dus Duik in water!
Inmiddels hebben 500 jonge agrariërs in 21 plaatsen kennis gemaakt met agrarisch waterbeheer.
’Duik in water!’ loopt twee seizoenen, van 2002 tot 2004. Wat gaan we doen?
tor is echter niet alleen afhankelijk van
het aantal stemmen. De kracht van de
argumenten die de bestuurders meenemen
om hun standpunten te ondersteunen
zijn eigenlijk veel belangrijker. Beter
zeven goede dan tien slechte bestuurders.”
Meer jongeren
Miedema roept de sector op om krachtige
en sterke bestuurders te leveren. De agrarische
jongeren mogen zich hier wel wat
meer in laten gelden, vindt hij. Waterschapsbestuurders
zijn over het algemeen
senioren. “Ik merk overal in het land dat
het werk van waterschappen bij jonge
agrariërs niet zo bekend is, terwijl de
waterhuishouding van levensbelang is
voor de agrarische sector.” Naar aanleiding
van de Commissie Waterbeheer 21e
eeuw worden er momenteel plannen uitgewerkt
die aanpassingen vragen van de
regionale waterhuishouding. “Voor jonge
boeren is het belangrijk te weten wat er
bij hen in de buurt gaat veranderen.” In de
ogen van Miedema is het zaak de jongeren
op te leiden tot goede bestuurders. “
Daar ligt een rol van het onderwijs maar
ook zeker een ondersteunende rol van
organisaties als het NAJK. Ik ben dan ook
blij met het project ’Duik in water!’.”
Colofon
Deze ’Duik in water!’ krant is de eerste van twee
uitgaven in het kader van het project ’Duik in
water!’ van het Nederlands Agrarisch Jongeren
Kontakt (NAJK), en is als bijlage meegestuurd
met het ledenblad Binder, februari 2003.
’Duik in water!’ is een initiatief van het NAJK,
en wordt uitgevoerd door stichting NAJK-Edu,
in samenwerking met Centrum voor Landbouw
en Milieu (CLM) en Stichting Reinwater.
Deze krant wordt verstuurd naar alle leden van
het Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt,
alle waterschappen, provincies, drinkwaterbedrijven
en landelijke en provinciale natuuren
milieuorganisaties in Nederland.
oplage: 14.000
Aan dit nummer werkten mee:
Tekst:
Arend Waninge; René Stevens; Campagneteam
’Nederland leeft met Water’; Tinco Lycklama à
Nijeholt (Stichting Reinwater); Rob Hoekstra
(CLM); Harriët de Ruiter (CLM); Robinia
Heerkens (Kennistransferpunt Verdroging &
GGOR).
Eindredactie:
Alice van Ginkel; Nicolaas van Everdingen.
Fotografie:
Rob Hoekstra; Jan Ruland van den Brink; Kees
Blokker; Wim van Vossen; Ron Moes; Freekje
Groenemans; RWS/Meetkundige Dienst.
Vormgeving en druk:
Drukkerij Hoonte Bosch & Keuning

De eerste duik: informatieavond
In één avond krijg je van alles te zien en te
horen over de wereld van het water. Wat
zijn de plannen van het waterschap? Wat
kun je zelf doen aan waterbeheer? Kan
agrarisch waterbeheer extra inkomsten
opleveren?
Puzzelen met water
In de gebieden waar water hét discussiepunt
is tussen jonge agrariërs en water-
Volop beweging in waterschapsland
’Jongeren moeten weten wat er loos is’
Fusies, andere verdelingen van bestuurszetels en grootscheepse reorganisaties van
de regionale waterhuishouding. Er staat nogal wat op stapel in waterschapsland.
Volgens waterschapsbestuurder Pé Miedema moeten jongeren zich meer laten zien.
“Ik merk op voorlichtingsavonden dat veel agrarische jongeren weinig weten van de
rol en organisatie van de waterschappen.”
schappen of natuurorganisaties nemen
agrarische jongeren het initiatief voor een
dialoog. Eerst gaan we aan de slag met
onze eigen ideeën over waterbeheer. Ook
berekenen we wat het leveren van blauwe
diensten zou moeten opleveren. Daarna
gaan we hierover met andere partijen in
discussie. Het eindresultaat is een actieplan
met daarin concrete afspraken met
waterschap en andere partijen over het
waterbeheer in jullie gebied.
Pé Miedema is als voorzitter van het
waterschap Marne en Middelsee in Midden
Friesland nauw betrokken bij de totstandkoming
van één groot Fries waterschap.
Friesland kent op dit moment nog
vijf kwantiteitswaterschappen en een centraal
kwaliteitswaterschap. Miedema is
voorstander van de fusie. “We hebben in
Friesland eigenlijk één groot watersysteem.
Alles hangt met elkaar samen. Het
kost nu veel bestuurlijk overleg om alle
besturen op één lijn te krijgen. Een groot
waterschap levert zeker winst op.”
Het is nog maar zes jaar geleden dat de
huidige zes waterschappen ontstonden als
gevolg van een eerdere fusieronde. Toen
bleek de tijd nog niet rijp voor één groot
waterschap. De afstand naar de burgers
was een belangrijk argument. “Ik krijg als
voorzitter per jaar maar vijf telefoontjes
van burgers over het waterschap. Die
afstand is dus blijkbaar niet zo belangrijk.
’Duik in water!’
ook in jouw afdeling
Je kunt tegenwoordig ook op andere
manieren met de burgers in contact
komen.” In de nieuwe opzet komen er in
Friesland drie districtskantoren zodat
iedereen nog altijd een kantoor op betrekkelijk
korte afstand heeft.
Invloed landbouw
Vraag je AJK-bestuur ook een datum te prikken
voor een gratis avond ’Duik in water!’,
of geef je wens rechtstreeks door aan:
NAJK-Edu,
Nicolaas van Everdingen,
030-2769863,
e-mail naar duikinwater@edu.najk.nl
of kijk op www.duikinwater.nl.
Het enige wat je hoeft te doen is het
volgende door te geven:
• Naam afdeling;
• Te behandelen wateronderwerpen;
• Naam waterschap;
• Zaal;
• Datum.
De rest wordt voor je geregeld!
Van de 53 waterschappen die er nu nog
zijn in Nederland zullen er ongeveer 22
overblijven. Deze fusies van waterschappen
hebben ook gevolgen voor de invloed
die de landbouw in het bestuur heeft. De
waterschapsorganisatie is gebouwd op de
trits belang, betalen, zeggenschap. De partij
met de meeste belangen betaalt de
meeste lasten en heeft het meeste zeggenschap.
In het verleden was dat anders.
“Toen was het alleen maar een boerenclub.
De burgers liften mee,” aldus Miedema.
Later kregen de burgers ook invloed.
In de nieuwe opzet gaat de invloed van de
agrarische sector nog verder achteruit. Dit
heeft te maken met een andere berekeningswijze
van de waterschapslasten. De
lasten voor de landbouw worden lager,
maar ook het aantal bestuurszetels. Voor
het nieuwe Friese waterschap houdt dit in
dat van de 31 bestuurszetels er maar 7
naar vertegenwoordigers van de agrarische
sector gaan. “De invloed van de sec-
Water is van levensbelang, dus Duik in water!
Inmiddels hebben 500 jonge agrariërs in 21 plaatsen kennis gemaakt met agrarisch waterbeheer.
’Duik in water!’ loopt twee seizoenen, van 2002 tot 2004. Wat gaan we doen?
tor is echter niet alleen afhankelijk van
het aantal stemmen. De kracht van de
argumenten die de bestuurders meenemen
om hun standpunten te ondersteunen
zijn eigenlijk veel belangrijker. Beter
zeven goede dan tien slechte bestuurders.”
Meer jongeren
Miedema roept de sector op om krachtige
en sterke bestuurders te leveren. De agrarische
jongeren mogen zich hier wel wat
meer in laten gelden, vindt hij. Waterschapsbestuurders
zijn over het algemeen
senioren. “Ik merk overal in het land dat
het werk van waterschappen bij jonge
agrariërs niet zo bekend is, terwijl de
waterhuishouding van levensbelang is
voor de agrarische sector.” Naar aanleiding
van de Commissie Waterbeheer 21e
eeuw worden er momenteel plannen uitgewerkt
die aanpassingen vragen van de
regionale waterhuishouding. “Voor jonge
boeren is het belangrijk te weten wat er
bij hen in de buurt gaat veranderen.” In de
ogen van Miedema is het zaak de jongeren
op te leiden tot goede bestuurders. “
Daar ligt een rol van het onderwijs maar
ook zeker een ondersteunende rol van
organisaties als het NAJK. Ik ben dan ook
blij met het project ’Duik in water!’.”
Colofon
Deze ’Duik in water!’ krant is de eerste van twee
uitgaven in het kader van het project ’Duik in
water!’ van het Nederlands Agrarisch Jongeren
Kontakt (NAJK), en is als bijlage meegestuurd
met het ledenblad Binder, februari 2003.
’Duik in water!’ is een initiatief van het NAJK,
en wordt uitgevoerd door stichting NAJK-Edu,
in samenwerking met Centrum voor Landbouw
en Milieu (CLM) en Stichting Reinwater.
Deze krant wordt verstuurd naar alle leden van
het Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt,
alle waterschappen, provincies, drinkwaterbedrijven
en landelijke en provinciale natuuren
milieuorganisaties in Nederland.
oplage: 14.000
Aan dit nummer werkten mee:
Tekst:
Arend Waninge; René Stevens; Campagneteam
’Nederland leeft met Water’; Tinco Lycklama à
Nijeholt (Stichting Reinwater); Rob Hoekstra
(CLM); Harriët de Ruiter (CLM); Robinia
Heerkens (Kennistransferpunt Verdroging &
GGOR).
Eindredactie:
Alice van Ginkel; Nicolaas van Everdingen.
Fotografie:
Rob Hoekstra; Jan Ruland van den Brink; Kees
Blokker; Wim van Vossen; Ron Moes; Freekje
Groenemans; RWS/Meetkundige Dienst.
Vormgeving en druk:
Drukkerij Hoonte Bosch & Keuning

De eerste duik: informatieavond
In één avond krijg je van alles te zien en te
horen over de wereld van het water. Wat
zijn de plannen van het waterschap? Wat
kun je zelf doen aan waterbeheer? Kan
agrarisch waterbeheer extra inkomsten
opleveren?
Puzzelen met water
In de gebieden waar water hét discussiepunt
is tussen jonge agrariërs en water-
Volop beweging in waterschapsland
’Jongeren moeten weten wat er loos is’
Fusies, andere verdelingen van bestuurszetels en grootscheepse reorganisaties van
de regionale waterhuishouding. Er staat nogal wat op stapel in waterschapsland.
Volgens waterschapsbestuurder Pé Miedema moeten jongeren zich meer laten zien.
“Ik merk op voorlichtingsavonden dat veel agrarische jongeren weinig weten van de
rol en organisatie van de waterschappen.”
schappen of natuurorganisaties nemen
agrarische jongeren het initiatief voor een
dialoog. Eerst gaan we aan de slag met
onze eigen ideeën over waterbeheer. Ook
berekenen we wat het leveren van blauwe
diensten zou moeten opleveren. Daarna
gaan we hierover met andere partijen in
discussie. Het eindresultaat is een actieplan
met daarin concrete afspraken met
waterschap en andere partijen over het
waterbeheer in jullie gebied.
Pé Miedema is als voorzitter van het
waterschap Marne en Middelsee in Midden
Friesland nauw betrokken bij de totstandkoming
van één groot Fries waterschap.
Friesland kent op dit moment nog
vijf kwantiteitswaterschappen en een centraal
kwaliteitswaterschap. Miedema is
voorstander van de fusie. “We hebben in
Friesland eigenlijk één groot watersysteem.
Alles hangt met elkaar samen. Het
kost nu veel bestuurlijk overleg om alle
besturen op één lijn te krijgen. Een groot
waterschap levert zeker winst op.”
Het is nog maar zes jaar geleden dat de
huidige zes waterschappen ontstonden als
gevolg van een eerdere fusieronde. Toen
bleek de tijd nog niet rijp voor één groot
waterschap. De afstand naar de burgers
was een belangrijk argument. “Ik krijg als
voorzitter per jaar maar vijf telefoontjes
van burgers over het waterschap. Die
afstand is dus blijkbaar niet zo belangrijk.
’Duik in water!’
ook in jouw afdeling
Je kunt tegenwoordig ook op andere
manieren met de burgers in contact
komen.” In de nieuwe opzet komen er in
Friesland drie districtskantoren zodat
iedereen nog altijd een kantoor op betrekkelijk
korte afstand heeft.
Invloed landbouw
Vraag je AJK-bestuur ook een datum te prikken
voor een gratis avond ’Duik in water!’,
of geef je wens rechtstreeks door aan:
NAJK-Edu,
Nicolaas van Everdingen,
030-2769863,
e-mail naar duikinwater@edu.najk.nl
of kijk op www.duikinwater.nl.
Het enige wat je hoeft te doen is het
volgende door te geven:
• Naam afdeling;
• Te behandelen wateronderwerpen;
• Naam waterschap;
• Zaal;
• Datum.
De rest wordt voor je geregeld!
Van de 53 waterschappen die er nu nog
zijn in Nederland zullen er ongeveer 22
overblijven. Deze fusies van waterschappen
hebben ook gevolgen voor de invloed
die de landbouw in het bestuur heeft. De
waterschapsorganisatie is gebouwd op de
trits belang, betalen, zeggenschap. De partij
met de meeste belangen betaalt de
meeste lasten en heeft het meeste zeggenschap.
In het verleden was dat anders.
“Toen was het alleen maar een boerenclub.
De burgers liften mee,” aldus Miedema.
Later kregen de burgers ook invloed.
In de nieuwe opzet gaat de invloed van de
agrarische sector nog verder achteruit. Dit
heeft te maken met een andere berekeningswijze
van de waterschapslasten. De
lasten voor de landbouw worden lager,
maar ook het aantal bestuurszetels. Voor
het nieuwe Friese waterschap houdt dit in
dat van de 31 bestuurszetels er maar 7
naar vertegenwoordigers van de agrarische
sector gaan. “De invloed van de sec-
Water is van levensbelang, dus Duik in water!
Inmiddels hebben 500 jonge agrariërs in 21 plaatsen kennis gemaakt met agrarisch waterbeheer.
’Duik in water!’ loopt twee seizoenen, van 2002 tot 2004. Wat gaan we doen?
tor is echter niet alleen afhankelijk van
het aantal stemmen. De kracht van de
argumenten die de bestuurders meenemen
om hun standpunten te ondersteunen
zijn eigenlijk veel belangrijker. Beter
zeven goede dan tien slechte bestuurders.”
Meer jongeren
Miedema roept de sector op om krachtige
en sterke bestuurders te leveren. De agrarische
jongeren mogen zich hier wel wat
meer in laten gelden, vindt hij. Waterschapsbestuurders
zijn over het algemeen
senioren. “Ik merk overal in het land dat
het werk van waterschappen bij jonge
agrariërs niet zo bekend is, terwijl de
waterhuishouding van levensbelang is
voor de agrarische sector.” Naar aanleiding
van de Commissie Waterbeheer 21e
eeuw worden er momenteel plannen uitgewerkt
die aanpassingen vragen van de
regionale waterhuishouding. “Voor jonge
boeren is het belangrijk te weten wat er
bij hen in de buurt gaat veranderen.” In de
ogen van Miedema is het zaak de jongeren
op te leiden tot goede bestuurders. “
Daar ligt een rol van het onderwijs maar
ook zeker een ondersteunende rol van
organisaties als het NAJK. Ik ben dan ook
blij met het project ’Duik in water!’.”
Colofon
Deze ’Duik in water!’ krant is de eerste van twee
uitgaven in het kader van het project ’Duik in
water!’ van het Nederlands Agrarisch Jongeren
Kontakt (NAJK), en is als bijlage meegestuurd
met het ledenblad Binder, februari 2003.
’Duik in water!’ is een initiatief van het NAJK,
en wordt uitgevoerd door stichting NAJK-Edu,
in samenwerking met Centrum voor Landbouw
en Milieu (CLM) en Stichting Reinwater.
Deze krant wordt verstuurd naar alle leden van
het Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt,
alle waterschappen, provincies, drinkwaterbedrijven
en landelijke en provinciale natuuren
milieuorganisaties in Nederland.
oplage: 14.000
Aan dit nummer werkten mee:
Tekst:
Arend Waninge; René Stevens; Campagneteam
’Nederland leeft met Water’; Tinco Lycklama à
Nijeholt (Stichting Reinwater); Rob Hoekstra
(CLM); Harriët de Ruiter (CLM); Robinia
Heerkens (Kennistransferpunt Verdroging &
GGOR).
Eindredactie:
Alice van Ginkel; Nicolaas van Everdingen.
Fotografie:
Rob Hoekstra; Jan Ruland van den Brink; Kees
Blokker; Wim van Vossen; Ron Moes; Freekje
Groenemans; RWS/Meetkundige Dienst.
Vormgeving en druk:
Drukkerij Hoonte Bosch & Keuning

Bijlage 6.7
Profielen van de projectpartners
Eindverslag ‘Duik in water!’ - bijlage 6.7 -

Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt (NAJK)
Het NAJK is de belangenvereniging van, voor en door agrarische jongeren in de
leeftijd van 18 tot 35 jaar. Het zijn bedrijfsopvolgers, of jongeren die zich daarop
oriënteren, en hun partners.
NAJK-Edu
NAJK-Edu is een projectenstichting die zich richt op voorlichting, vorming en
educatie van jonge agrariërs en hun partners. Zij ontwikkelt voorlichtingsmateriaal,
adviseert en ondersteunt, is praktijkgericht en kan zich inleven in de wereld van de
jonge agrariërs.
CLM: Werken aan duurzame landbouw en een
aantrekkelijk platteland
Duurzame landbouw produceert gezond voedsel,
respecteert de ecologische omgeving en levert een
mooi landschap. Nieuwe, creatieve impulsen zijn nodig
voor de toekomst van het platteland.
CLM zet bedreigingen om in kansen. Onze expertise
zetten we in voor onderzoek, innovatie,
beleidsontwikkeling, procesbegeleiding, voorlichting
en debat.
CLM werkt samen met boeren, burgers, ondernemers
en beleidsmakers om tegenstellingen tussen landbouw,
platteland en samenleving te overbruggen. Wij staan
voor een gedreven, praktijkgerichte aanpak van
vernieuwende projecten voor de horizon van morgen.
Stichting Reinwater en Waterpakt
Stichting Reinwater is een natuur- en milieuorganisatie, die zich inzet
voor schone en gezonde aquatische ecosystemen. Door onderzoek,
beleidsbeïnvloeding, dialoog, educatie en voorlichting wordt aandacht
gevraagd voor verbetering van de waterkwaliteit in het stroomgebied
van de grote rivieren. Het Waterpakt is een samenwerkingsverband van
vier waterorganisaties: Stichting Reinwater, Stichting De Noordzee,
Vereniging tot Behoud van het IJsselmeer en de Waddenvereniging.
Eindverslag ‘Duik in water!’ - bijlage 6.7 -

Bijlage 6.8
Artikel ‘Een frisse duik in het waterschap’,
BNDR juni 2004
Eindverslag ‘Duik in water!’ - bijlage 6.8 -

Bijlage 6.9
Artikel ‘Waterberging in de praktijk’
De Boerderij 14 september 2004
Eindverslag ‘Duik in water!’ - bijlage 6.9 -

Bijlage 6.10
Veldsymposium
18 mei 2005
Uitnodiging, deelnemerslijst, foto’s
Eindverslag ‘Duik in water!’ - bijlage 6.10 -

Wie en Wat?
Het Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt (NAJK), de Natuur en Milieufederatie Utrecht (NMU)
en Centrum voor Landbouw en Milieu (CLM) organiseren op 18 mei gezamenlijk een
veldsymposium over de duurzame toekomst van de westelijke veenweidegebieden.
UITNODIGING
De drie organisaties denken dat een goed waterbeheer en landgebruik goed te combineren zijn.
Dat willen wij op 18 mei middenin het veenweidegebied laten zien. Wij nodigen bestuurders uit
hierover mee te denken.
Veldsymposium
over en middenin het veenweidegebied
Tijdens dit symposium sluit het NAJK het project ‘Duik in water!’ af.
Rondkijken + debatteren + kiezen
Doel van de bijeenkomst
woensdag 18 mei 2005
Het doel van de middag is het verkennen van bestuurlijke moed om nieuwe wegen mogelijk te
maken voor gebruik en beheer van de westelijke veenweidengebieden. De drie organisaties
zullen de opgaven in het gebied vanuit verschillende invalshoeken toelichten en ook aangeven
wat zij voor oplossingsrichtingen zien.
De bedreigingen de op de veenweidegebieden afkomen, zijn duidelijk: de kwaliteit van natuur
en landschap staan onder druk, de landbouw heeft door de Europese landbouwhervormingen en
- marktontwikkelingen een slecht perspectief. De inrichting van het gebied is voor de landbouw
niet optimaal en daarnaast is de grondprijs ver boven het opbrengend vermogen vanwege de
stedelijke ligging. Een terugtrekkende landbouw en hoge grondprijzen vergroten het risico op
verloedering van het landschap en natuur.
Op de landbouwsector komen veel nieuwe eisen af, met name op gebied van duurzamer wateren
bodembeheer. Tegelijk waardeert de maatschappij de kwaliteiten van het typisch Hollandse
veenweidelandschap. Een duurzame toekomst vormgeven is de uitdaging voor de landbouw én
maatschappij: De boer als beheerder en gebruiker van het gebied, producent van groene en
blauwe diensten waar de maatschappij om vraagt en óók voor betaalt.
We kunnen het veiligstellen van een duurzame toekomst van het veenweidegebied niet alleen,
maar hebben een groot bestuurlijk draagvlak nodig om deze ontwikkeling van de grond te
krijgen. Samen met u willen we op het veldsymposium nagaan wat de kansen zijn, en ieders rol
in het geheel benadrukken.
Met een sterke coalitie naar een duurzame toekomst
voor de westelijke veenweidegebieden
Doelgroepen
Bestuurders en medewerkers van provincies, gemeenten, waterschappen, natuur- en
milieuorganisaties, natuurterreinbeheerders, NAJK, agrarische natuurverenigingen, DLG en
ministeries van LNV, VROM en V en W.

Praktische gegevens
Programma
Wanneer
Woensdag 18 mei van 12.30 u tot 16.15 uur. Het is ook mogelijk om een deel van het programma bij te wonen.
12.00-12.30 u Ontvangst
door gastvrouw en gastheer Monique en Koos van der Laan met eenvoudige lunch.
Waar
De Beekhoeve, Van Teylingenweg 172, 3471 GK Kamerik, www.beekhoeve.nl We gaan het veld in, dus denk aan
passende kleding en schoeisel.
12.30-13.45 u Het veld in...
Op loopafstand van de “Beekhoeve” ligt een strategisch “3-landenpunt”:
Het is behalve 3-gemeentenpunt, ook 3-waterschappenpunt én 2 provinciënpunt.
Dit is het decor voor de volgende presentaties:
Aanmelden
Voor deelname aan het veldsymposium kunt u zich aanmelden tot 6 mei met behulp van het aanmeldingsformulier
op www.nmu.nl
Daarbij graag apart aangeven uw deelname aan: pendelbus / lunch / veldexcursies / debat.
Wat zie ik, en wat wil ik zien? Rob Hoekstra (CLM) daagt u uit om het 360 0 graden
panoramabeeld te beschrijven én te beoordelen.
Routebeschrijving
In verband met de beperkte parkeergelegenheid verzoeken wij u om zover mogelijk van het door ons geregelde
vervoer gebruik te maken.
Per openbaar vervoer: Vanaf NS-station Woerden is een pendelbus beschikbaar (van te voren aanmelden)
Wat heeft een jonge boer nodig om boer te blijven?
Ruud den Boer, vice-voorzitter NAJK, AB-er van Hoogheemraadschap Amstel, Gooi en
Vecht, mede-oprichter van Agrarische Natuurvereniging De Venen, maar vooral
melkveehouder uit Wilnis, geeft aan waaraan hij behoefte heeft om over 30 jaar nog
boer te kunnen zijn.
Per auto
Komend vanaf de A2: Afslag Breukelen; Volg N401 richting Breukelen – Kockengen; Na 6 km op rotonde rechtsaf, N212; Na 2
km linksaf naar N463; Na 1 km linksaf naar Van Teylingenweg
Komend vanaf de A12: Neem afslag Woerden / Harmelen / /Linschoten; Volg N204, Carpool-Noord / Woerden / Harmelen;
Neem twee keer eerste afslag op rotonde naar N204 (r. Kamerik); Dan na 2 km rechtsaf slaan naar N204 / N212 (r. Kamerik);
Meteen na 60 meter rechtsaf naar N212 / N198 / Geestdorp; Na 1 km linksaf naar N 212 / Ing. Enschedeweg; Na 1,5 km linksaf
naar N405 / Spruitweg; Na 1 km rechtsaf naar Eikenlaan; Na 40 m linksaf naar Meidoornlaan; Op Meent na 0,5 km linksaf de
Van Teylingenweg op.
Hoe blijft het cultuur- en natuurlandschap aantrekkelijk?
Hein Krantz, directeur van Landschapsbeheer Zuid-Holland, geeft zijn visie op de rol
van de boer in het beheer.
Allard van Leerdam, Staatsbosbeheer, verwoordt de wensen vanuit oogpunt van
natuurwaarden in het gebied.
Organisatie
NAJK, Nicolaas van Everdingen, 030 – 276 98 63, nvaneverdingen@edu.najk.nl
NMU, Ieke Benschop, 030 – 254 44 57, i.benschop@nmu.nl
CLM, Rob Hoekstra, 0345 – 47 07 63, rhoekstra@clm.nl
Mobielnr. alleen tijdens het symposium: Ieke Benschop: 06-16878023 of Nicolaas van Everdingen: 06-43148464
Wat heeft het watersysteem nodig?
Jeanette van Eck en Ronald Hemel, Hoogheemraadschap De Stichtse
Rijnlanden, geven aan welke eisen het watersysteem aan het gebied stelt.
13.45-14.00 u Koffie en theepauze.
Het project ‘Duik in water!’ is uitgevoerd door:
14.00-14.45 u Wat is ons aanbod, op weg naar een duurzame toekomst?
www.duikinwater.nl
Het project ‘Duik in water!’ en dit symposium zijn mede mogelijk gemaakt door:
NAJK, NMU en CLM vatten hun aanbod samen, namelijk samenwerken aan het
duurzaam beheren én ontwikkelen van het landschap, en bieden dit aan minister
Veerman aan.
Minister Veerman ontvangt het eindrapport van ‘Duik in water!’ uit handen van
Dirk Bruins, voorzitter NAJK.
Reactie Minister Veerman
14.45–15.00 u Tijd voor boerenijs
15.00-15.30 u ‘Behouden door ontwikkelen’
Gebiedsfondsen en gebiedscontracten: Gertine van der Vliet van Nationaal
Groenfonds: Welke constructies zijn denkbaar?
Een boerenbedrijf met toekomst beweegt mee: Frits van der Schans van CLM
15.30-16.15 u Wat heeft u te bieden?
Discussieleider Rob Hoekstra (CLM) leidt het debat tussen de gedeputeerden Lokker en Van der Sar,
en bestuurders en medewerkers van provincies, gemeenten, waterschappen, het NAJK, LTO-Noord,
agrarische natuurverenigingen, de NMU en terreinbeheerders over hún rol in beheer en
ontwikkeling van het veenweidegebied.

Deelnemerslijst Symposium 18 mei 2005
Organisatie Voorletters Voorvoegsel Achternaam Organisatie Voorletters Voorvoegsel Achternaam
Stichting Reinwater dhr. L. Absil gem IJsselstein dhr. H. Lappee
KNHM dhr. E. Arkesteijn Waaloord Initiatief mevr. M. Leentvaar
Universiteit Utrecht dhr. W.J. Baas Gemeente Lopik dhr. K. de Leeuw
Nationaal Groenfonds dhr. H.R. Balk Provincie Utrecht (GS) dhr. J.P.G. Lokker
NMU (bestuur) mevr. I. Bams UAJK Noord Oost (bestuur) dhr. B. Majoor
Zuid-Hollandse Milieufederatie dhr. S. van Belleghem Stichting Groene Hart dhr. J. Meeder
NMU mevr. I. Benschop Provincie Noord-Holland dhr. G. Meeuwissen
Ministerie van LNV, Directie Kennis dhr. P. Besseling DE SAMENWERKING dhr. A. Merks
NAJK/ DB HAJK dhr. N. den Besten Alterra dhr. W. Meulenkamp
Hoogheemraadschap Schieland en de Krimpenerwaard dhr. W. Boer Rabobank Nederland dhr. A.A.M. van Oerle
DB NAJK dhr. R. den Boer Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard dhr. J. Oostdam
DB NAJK dhr. C. van Bommel gemeente Montfoort mevr. S. Ouwerkerk
Werkgroep Behoud Lopikerwaard dhr. H.A.L. Boonekamp Prov. Staten Utrecht mevr. P. Pieper-Hagen
KNHM-GLD dhr. A. Bos Bureau Mensenland dhr. B. Pijnenburg
DWLK dhr. H. Bosch Natuurmonumenten dhr. R. Pleune
Raadslid gem. Breukelen dhr. W.J. van den Bosch AJP dhr. W. Pronk
Statenlid GL prov. Noord-Holland dhr. K. Breunissen LTO Noord Red. Nieuwe Oogst
Prov. Zuid-Holland dhr. J.M. Brouwer Provinciale Staten Utrecht dhr. J. Reerink
Provinciale Staten Zuid-Holland dhr. B. Bruil Dienst Landelijk Gebied mevr. E. Rensink
vz. NAJK dhr. D. Bruins St. De Bovenlanden dhr. J. van 't Riet
Ministerie VROM dhr. H. van de Burg Landschapsecologie Universiteit Utrecht dhr. B. van de Riet
ajk no utrecht dhr. A. van Daatselaar AJK Krimpenerwaard mevr. M. Rijkaart
Hoogheemraadschap Schieland en de Krimpenerwaard dhr. G.J.M. Derksen Prov. Staten Noord-Holland dhr. C. Roele
UAJK Noord Oost (bestuur) dhr. M. van Dijk HH v. Schieland en de Krimpenerwaard dhr. N. de Rooij
provincie utrecht dhr. W. Dijkman LNV - West dhr. J.M. Rooijakkers
DLG - LI Krimpenerwaard dhr. T.J. Dijkstra Stichting Reinwater dhr. R. Rosenboom
provincie Zuid-Holland (G.Z-H) mevr. M. Dijkstra CLM mevr. H. de Ruiter
hoogheemraadschap de stichtse rijnlanden mevr. J.M.C. van Eck LNV - West dhr. K.H. van de Sandt
UAJK Noord Oost (bestuur) dhr. J. Eek Provincie Zuid-Holland (GS) dhr. L.E. van der Sar
Provincie Noord-Holland dhr. D. van der Eerden CLM dhr. F. van der Schans
Hollands Agrarisch Jongeren Kontact dhr. H. Eikelenboom AB HDSR dhr. JJW Scholten
Z-H MilieuFederatie mevr. J. Engels DB NAJK dhr. P. Schram
projectleider 'Duik in water!' NAJK-edu dhr. N. van Everdingen dhr. J.A. Segers
Ministerie LNV mevr. M. Fopma statenlid (prov: Z-H ) dhr. J. Slingerland
Milieu en Natuur Planbureau dhr. R. Franken AJK Krimpenerwaard dhr. A. Slingerland
Groenland Beheer BV mevr. I. Geluk LTO Noord dhr. J.F.J.M. Smits
PJS mevr. B. van Ginkel HDSR mevr. M. Speksnijder
CLM mevr. Y. Gooijer gemeente Breukelen dhr. W.T. Spithoven
PS-lid Zuid Holland dhr. J. de Groot Min VenW/DG Water mevr. A. Stolp
dhr. A. Groot Hoogheemraadschap van Rijnland dhr. A.G. Straathof
Rabobank Nederland mevr. A.G.H.M. Habraken DE SAMENWERKING mevr. J. Strien
Hoogheemraadschap van Rijnland dhr. H.A. van Hardeveld Ministerie van LNV mevr. R. Tienkamp
Hoogheenraadschap de Stichtse Rijnlanden dhr. R. Hemel Hoogheemraadschap van Rijnland mevr. O. Uran
Ministerie LNV mevr. E.J. Hemke Universiteit Utrecht/Copernicus Instituut mevr. R. den Uyl
PJS mevr. E. Hessel raadslid gem Breukelen mevr. W. Valewink
DWLK dhr. H. Heuvelman Hoogheemraadschap van Rijnland dhr. J.E.M. van Velsen
CLM dhr. R. Hoekstra Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden dhr. E. Verkaik
NMU dhr. J. Hogenboom Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden dhr. T.J. Versteeg
Werkgroep Behoud Lopikerwaard mevr. T. Horsmans NMU mevr. M. Vesseur
PJS mevr. H. Jansen Nationaal Groenfonds mevr. G.M. van der Vliet
Dienst Landelijk Gebied dhr. H. Janssen Landbouw Economisch Instituut dhr. T. Vogelzang
NMU dhr. T. Janssen Hengelsportvereniging Wilnis dhr. C. de Vries
AJK Krimpenerwaard B. de Jong lid AB Hoogheemraadschap AGV mevr. A. van de Vusse
GroenLinks Breukelen-Abcoude-Loenen dhr. C. van der Kaay Hoogheemraadschap van Rijnland dhr. W. van Warmerdam
Hoogheemraadschap van Schieland en de Krimpenerwaard dhr. J.H.M. Kienhuis CLM mevr. L. van der Weijden
LTO Noord dhr. J. Kingma WEA Randstad dhr. E. van Wijk
Natuurlijk Platteland West dhr. J.M. Klaver Ministerie LNV mevr. M. Wijngaard
Algemeen Bestuur AGV dhr. W. van der Klift Hoohheemraadschap Amstel Gooi en Vecht dhr. J. de Wildt
IVN Consulentschap Utrecht dhr. G. Koning Statenfractie Utrecht SP dhr. T. Witteman
Gemeente Lopik dhr. J. Kooijman Gemeente Woerden mevr. B.A. van der Woude-Ekker
AJK Krimpenerwaard dhr. L. Kool HH v. Schieland en de Krimpenerwaard mevr. A.M. van Zoelen
Landschapsbeheer Utrecht dhr. V. Kraan Agrarische Natuurvereniging de Utrechtse Venen dhr. G. van Zuijlen
Provinciale Staten Utrecht dhr. K. van Kranenburg Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden dhr. D. Vergunst
Landschapsbeheer Zuid-Holland dhr. H. Krantz SNM dhr. H. Remmers
DLG - Zuid-Holland mevr. A.G.M. Kromwijk provinciale staten Zuid holland dhr. h.b.r Letschert
De Beekhoeve dhr. K. van der Laan Provincie Zuid-Holland mevr. I. de Vos
De Beekhoeve mevr. M. van der Laan dhr. H.A.F. Korrel
De Beekhoeve mevr. M. van der Laan VNG mevr. M. Hilders
DE SAMENWERKING mevr. L. de Laat Natuur en Milieu dhr. J. Backer
Arcadis Ruimte en Milieu dhr. L.T.M. Lamers
Bijlage 6.10

Bijlage 6.11
Internetsite www.duikinwater.nl
Eindverslag ‘Duik in water!’ - bijlage 6.11 -

NAJK - Activiteiten
--> Home
--> Nieuws
--> Over het NAJK
--> Dagelijks bestuur
--> Provincies
--> Projecten
--> Bedrijfsovername
--> Melkveehouderij
--> Akkerbouw
--> Intensieve veehouderij
--> Tuinbouw
--> Internationaal
--> Info voor bestuurders
--> Wat vind jij?
--> Lid worden
--> Contact
--> Links
--> Zoeken
--> Redactie
http://www.duikinwater.nl/ (1 van 2)31-5-2005 15:27:58
Activiteiten
Cursussen Duik in water Bestuurstafel Jeugddebat
Duik in Water! Waterstandpunten Agrarisch waterbeheer Krimpenerwaard
Roosendaal Purmerend Helmond Haarlemmermeer
Links
Duik mee met Duik in water!
Voor de land- en tuinbouw is voldoende water, niet te veel en niet
te weinig, van goede kwaliteit van levensbelang. Water leeft dan
ook in de agrarische wereld en binnen het NAJK
Met het project 'Duik in water!' laat het NAJK je een kijkje nemen
in de waterwereld. Om er meer vertrouwd mee te raken. En om
met elkaar en met andere belanghebbenden naar maatregelen te
zoeken om slimmer met water om te gaan. Dus als jonge
ondernemer actief meedenken en een beslissende rol spelen in
waterbeheer om zo meer invloed te hebben op je eigen toekomst.
'Duik in water!' is mei 2002 van start gegaan en duurt 3 jaar. Het
wordt uitgevoerd door NAJK-edu, in samenwerking met Centrum
voor Landbouw en Milieu CLM en Stichting Reinwater.
Informatieavonden
Afgelopen twee
seizoenen hebben
ca. 1400 agrarische
jongeren in zo’n 54
afdelingen
deelgenomen aan
een éénmalige
activiteit. Wat is
zoal aan de orde
geweest? Wat zijn de plannen van het waterschap de komende 30
jaar? Wat kun je als agrariër zelf doen aan waterbeheer? Kan
agrarisch waterbeheer een extra 'inkomenspoot' worden voor mijn
bedrijf?
Ook zijn er excursies georganiseerd naar bedrijven waar al agrarisch
waterbeheer wordt toegepast.
19 mei 2005
Stralend Duik in water!
veldsymposium
Onder een stralende zon sprak
minister Veerman gisteren op het
Duik in water! veldsymposium in
Kamerik. “Om water onder ...
12 augustus 2004
Een frisse duik in het
waterschap
Een club van grijze mannen met
stropdassen. Ze vergaderen over
saaie rapporten en gooien
belastinggeld met bakken over
d...
Meer nieuws
Waterdebat
In de gebieden waar water hét discussiepunt is van jonge agrariërs met waterschappen of
natuurorganisaties, gaan we de dialoog aan. In een aantal avonden werken we de ideeën over onze
rol in het waterbeheer uit. Daarna gaan we met andere partijen in discussie. Klik in het menu
boven aan de pagina op 'Komend seizoen' voor meer informatie over deze vervolgavonden.
Meer info
Er is voor de afdelingen geen mogelijkheid meer om betaald door het project een eenmalige
activiteit te organiseren. Wel is er de mogelijkheid voor een waterdebat. Is er bij jou in de buurt
behoefte aan zo'n debat over waterbeheer en de rol van agrarische jongeren daarin? Neem dan
contact op met je afdelingsbestuur of met de projectcoördinator van 'Duik in water!': Nicolaas van
Everdingen, 030-2769863, duikinwater@edu.najk.nl

NAJK - Activiteiten
http://www.duikinwater.nl/ (2 van 2)31-5-2005 15:27:58
Duik in water! wordt mede mogelijk
gemaakt door:
● LNV
● Rabobank
● VROM
● VSB-fonds
Download hier de eerste Duik in water! krant:
Download: Duik in water! krant.pdf (1244 Kb)
● KNHM
● VEWIN
● Provincie Noord-Holland
● Provincie Zuid-Holland

NAJK - Agrarisch waterbeheer
Duik in Water! Waterstandpunten Agrarisch waterbeheer Krimpenerwaard
Roosendaal Purmerend Helmond Haarlemmermeer
Links
Agrarisch waterbeheer
Boeren en tuinders zijn afhankelijk van goed waterbeheer. Droge voeten, voldoende én schoon
water zijn van groot belang voor alle vormen van land- en tuinbouw. De waterschappen zijn
verantwoordelijk voor het waterbeheer, maar ook boeren en tuinders kunnen op hun bedrijf
bijdragen aan een goed werkend watersysteem door aan agrarisch waterbeheer te doen.
Maatregelen die onder een Goede Landbouw Praktijk vallen worden agrarisch waterbeheer
genoemd.
De maatregelen op het eigen bedrijf kunnen te maken hebben met:
Te droge omstandigheden;
Te natte omstandigheden;
Verbetering van de waterkwaliteit;
Verzilting.
Het eigen bedrijf heeft van het nemen van deze maatregelen voordeel.
Voorbeeld is het zelf beheren van een stuw waardoor het (grond-)waterpeil optimaal is voor je
bedrijfsvoering.
Blauwe diensten: geld voor water
Als je iets extra’s doet, en een dienst aan de omgeving levert, spreek je van een zogenaamde
blauwe dienst. Een voorbeeld van een blauwe dienst is het realiseren van piekberging bij hevige
neerslag waarmee andere grondgebruikers (kassen, akkerbouw) in het gebied worden ontzien.
De meest kansrijke vormen van blauwe diensten zijn:
1. Waterconservering. Het vasthouden van water om droge perioden te overbruggen.
2. Waterberging. Berging van neerslagpieken om wateroverlast binnen het eigen gebied of in
andere gebieden te verminderen.
3. Waterlevering. Het leveren van schoon basiswater voor de drinkwaterwinning of gebruikswater
voor andere watergebruikers (bijv. proceswater voor de industrie of spoel- en gietwater voor
intensieve teelten).
4. Versterken van het landschap. Voorbeelden zijn peilverhoging in veenweidegebieden om
maaivelddaling te verminderen en peilbeheer ten behoeve van verdrogingsbestrijding.
5. Afvalwaterverwerking. Het opvangen en zuiveren van afvalwater van bedrijven en bewoners uit
de omgeving, o.a. met helofytenfilters. Denk ook aan het zuiveren van oppervlaktewater om als
inlaatwater te gebruiken in verdroogde natuurgebieden.
Blauwe diensten of blauwe plichten?
Stel een boer richt een bufferstrook in langs de sloot waardoor minder mest en
bestrijdingsmiddelen in de sloot terechtkomen. Of een boer laat zijn land overstromen om ergens
anders wateroverlast te voorkomen. Het zijn voorbeelden van maatregelen die door de
maatschappij gevraagd kunnen worden, terwijl ze niet wettelijk verplicht zijn. Het zijn blauwe
diensten, waarvoor boeren een vergoeding verdienen. Blauwe diensten kunnen een wezenlijke
bijdrage leveren aan het bereiken van natuurdoelstellingen. En voor de boer is het een bron van
neveninkomsten waardoor de voorlopers onder de boeren worden gestimuleerd. Blauwe diensten
zijn dus een kansrijk instrument.
Maar soms is het moeilijk om aan te geven welke maatregel iets extra's is voor de maatschappij en
welke tot de Goede Landbouwpraktijk hoort. Een overstroming kan immers ook van nature
voorkomen. Reinwater heeft een brochure gemaakt over blauwe diensten en over de grens tussen
blauwe diensten (iets extra's) en blauwe plichten (wet- en regelgeving). Deze brochure is hier als
http://www.najk.nl/detail_page.phtml?act_id=257&use...99&username=guest@najk.nl&password=9999&groups=NAJK (1 van 2)31-5-2005 15:28:21

NAJK - Agrarisch waterbeheer
pdf te downloaden .
Wet van vraag en aanbod
Boeren kunnen blauwe diensten leveren, maar er moet wel vraag naar zijn en blijven. Als de
diensten bijdragen aan een duurzaam watersysteem, is het waterschap een vragende partij. Dat is
het geval bij waterconservering, waterberging en het verbeteren van waterkwaliteit. Voor het
leveren van schoon water zal een natuurbeheerder of drinkwaterbedrijf belangstelling hebben.
Lokale omstandigheden en de soort blauwe dienst zijn bepalend voor de precieze invulling van een
overeenkomst. De eerste overeenkomsten zijn inmiddels gesloten. Zo gaan boeren langs de
Achterhoekse Stortelersbeek in de winter regenwater opvangen en bewaren tot de zomer, zodat
de beek dan niet droogvalt.
Omdat water zich zelden houdt aan perceelsgrenzen, zullen boeren voor het aanbieden van een
blauwe dienst vaak moeten samenwerken, bijvoorbeeld in de vorm van een watercoöperatie. In
enkele gebieden zijn inmiddels watermakelaars aan de slag gegaan om vraag en aanbod bij elkaar
te brengen. Deze zal ook een rol spelen bij het vaststelen van de hoogte van de vergoeding.
http://www.najk.nl/detail_page.phtml?act_id=257&use...99&username=guest@najk.nl&password=9999&groups=NAJK (2 van 2)31-5-2005 15:28:21

NAJK - Links
Links
Duik in Water! Waterstandpunten Agrarisch waterbeheer Krimpenerwaard
Roosendaal Purmerend Helmond Haarlemmermeer
Links
water.pagina.nl: de startpagina voor water
www.nederlandleeftmetwater.nl: Op deze site wordt uitgelegd waarom er nu precies een nieuw
waterbeleid nodig is, wat er nieuw aan is, wie erbij betrokken zijn, hoe het er in de praktijk uit
ziet.
Unie van waterschappen www.uvw.nl: Hoe heet je waterschap en wat doet het voor je?
www.geo-loket.nl/tophoogtemd.html: Hoe hoog woon ik? Tik je postcode in, en je krijgt een
indicatie van de maaiveldhoogte van je eigen omgeving.
Hoe diep zit het grondwater? www.waterindepeiling.nl
www.watermanagement.be: Alles over stuwen die je zelf kunt bedienen en meer uit je grond
halen.
Fean-Wetter-Buorkje: naar een optimaal peil in de Friese veenweidegebieden
Boeren met water: kan dat?
Zuiver Water in de Bommelerwaard. Doordat boeren, tuinders en gemeenten milieuvriendelijker
gaan werken, kan het waterwinbedrijf schoner water winnen voor de drinkwatervoorziening. Op
deze site kunt je meer informatie vinden over de deelprojecten die onder 'Zuiver Water' vallen:
Fruitteelt, Rundveehouderij, Glastuinbouw
Vergoeding Agrarisch Randen Beheer als Blauwe dienst makkelijk verdiend
Schoon Water: een sloot vol leven
Tips voor schoon water en natuurvriendelijk slootbeheer. In drie stappen naar een gezonde sloot.
25.ooo m3/ha waterberging onder kassen
http://www.najk.nl/detail_page.phtml?act_id=267&userna...=9999&username=guest@najk.nl&password=9999&groups=NAJK31-5-2005 15:28:28