Ingestorte Idealen – Duurzame dragers voor particulier ... - PlanDag

de overheid naar een productiemachine die aantrekkelijke producten op de woningmarkt zet voor de
kieskeurige woonconsument. De op marketing en leefstijlen gestuurde buitenwijken en
gegentrificeerde stadsdelen lijken uit te stralen zich neutraal en onbevangen naar de wensen van deze
bewoners te willen voegen. De motivatie van deze keuzes is echter gebaseerd op een complexiteit aan
afwegingen met betrekking tot grondexploitaties, beheer- en productiemechanismen en beleid. Een
complexiteit die zo groot en onuitgesproken is dat het vrijwel onmogelijk is de maatschappelijke
waarden ervan te doorgronden of er een discussie over te voeren die verder rijkt dan mooi of lelijk.
Die waarden zijn er natuurlijk wel degelijk. Achter het vraag en aanbod gestuurde verhaal zit het idee
dat eigen woningbezit (decennialang gestimuleerd door middel van de hypotheekrente-aftrek) het
verantwoordelijkheidsgevoel van mensen bevordert, dat marktwerking leidt tot rechtvaardigheid, dat
een grote concentratie sociale huurwoningen voor problemen zorgt, etcetera. In het
herstructureringsprogramma De Tuin op het Zuiden in Pendrecht worden door corporatie Woonstad
circa 1000 huurwoningen gesloopt om plaats te maken voor zo’n 540 nieuwbouwwoningen:
grondgebonden koopwoningen. Een bekende aanpak; de door overheid en corporaties gefinancierde
herstructurering onttrekt sociale huurwoningen aan de onderkant van de markt en bouwt er
grondgebonden eengezinswoningen voor de middelhoge inkomens voor terug. Een manier om in de
vaart der volkeren de woningvoorraad op peil te houden, maar ook om concentraties minder
daadkrachtige huishoudens te verspreiden over de rest van de stad. Terwijl het aantal woningen per
hectare afneemt, wordt in de verhouding privé / openbaar van de footprint het openbare of collectieve
domein juist sterk ingeperkt. Dat levert meer grondopbrengsten op, bespaart in het beheer en geeft
bewoners meer gelegenheid zich deze openbare ruimte toe te eigenen.
Figuur 4 Pendrecht: Verhouding privé / openbaar in bestaande situatie (links) en in nieuwbouwplan (rechts)
Ondanks de aantrekkelijke prijzen (minder dan 200.000 euro voor een eengezinswoning met tuin en
parkeerplaats) raken de woningen maar mondjesmaat verkocht. Een groot aantal woonvelden ligt als
braakliggend terrein te wachten op kopers. Inmiddels worden de huizen ook te huur aangeboden, met
de optie om het na een aantal jaren alsnog te kopen.
Op de braakliggende terreinen van andere herstructureringsprojecten waar juist een hoge dichtheid
was geprojecteerd, worden door middel van zelfbouw en CPO alternatieve inrichtingsplannen
gerealiseerd. Het particulier initiatief en vraaggericht bouwen lijkt hier het antwoord te zijn op de tot
stilstand gekomen productiemachinerie.
Alle ogen zijn nu gericht op het particuliere initiatief. Op groepen bewoners of ondernemers die zelf
plekken ontdekken en ontwikkelen. Die investeren en hun eigen wensen realiseren, met een
waardeontwikkeling van het omliggende gebied als gevolg. Om dit mogelijk te maken wordt aan alle
kanten ontregeld. Grondprijzen worden afgeboekt, bestemmingsplannen flexibeler gemaakt en de
welstand wordt afgeschaft. De overheid wordt faciliterend en zet in op zelforganisatie. Hoeveel ruimte