(PDF) van dit bulkboek.

8
Over het boek en de
Een voorleesboek voor jong een oud
De Beatrijs lijkt geschreven te zijn om voorgedragen
te worden. Zo is de tekst kort genoeg om in pakweg drie
kwartier voor te dragen. En tussenzinnetjes als ‘luister
nu’ en ‘hoor hoe het verder ging’ maken duidelijk dat het
gedicht oorspronkelijk bedoeld was om naar te luisteren.
En het is op rijm geschreven, dat maakt het voordragen, en
het luisteren, makkelijker.
De middeleeuwse rijmteksten waren dus bestemd voor
een luisterend publiek, en niet voor een leespubliek.
Omdat de boekdrukkunst nog niet was uitgevonden
moest elk afzonderlijk boek in die tijd met de hand worden
geschreven. Dat werd vooral door monniken in kloosters
gedaan. Het was een enorme klus, vandaar dat wij nog
steeds de uitdrukking ‘monnikenwerk’ gebruiken voor zo’n
klus. En het materiaal, de handgemaakte inkten in alle
kleuren, en het perkament waarop werd geschreven, was
peperduur.
Een boek was dan ook een kapitaal bezit, zo kostbaar
dat alleen de rijken ze konden kopen. Het manuscript
waarin dit verhaal van Beatrijs werd opgeschreven, (dat nu
in het bezit is van de Koninklijke bibliotheek), kostte toen
veel meer dan een doorsnee huis.
Begrijpelijk dat het overgrote deel van de mensen in
Middeleeuwen niet kon lezen. Toch waren verhalen als de
Beatrijs (en Reinaert de vos, en Karel ende Elegast) bekend
in die tijd. Ze werden niet alleen voorgedragen op kastelen
of voor rijke mensen. De Reinaert werd ook vast vaak voorgedragen
op marktpleinen in de hoop dat het publiek de voordracht
beloonde met munten of voedsel. En de Beatrijs door
priesters in de kerk in de hoop daarmee zieltjes te winnen.
De Middelnederlandse taal
De taal die in de Middeleeuwen in Nederland en Vlaanderen
werd gesproken (en geschreven), het Middelnederlands,
verschilt nogal van het tegenwoordige Nederlands.
In dit bulkboek hebben we zowel de volledige originele
tekst van de Beatrijs, als de hertaling-op-rijm van Willem
Wilmink opgenomen. Bij de originele tekst hebben we ook
nog uitvoerige annotaties geplaatst, voor wie graag het
origineel wil lezen.
Tegelijk zal je merken dat sommige woorden nog
steeds begrijpelijk zijn als je ze hardop voorleest. Andere
woorden lijken dan ineens op moderne Duitse, Engelse of
Franse woorden. Of op dialecten als het Limburgs, Brabants
of Twents van tegenwoordig. Ook de uitspraak van
toen - ‘bij mij thuis’ zou toen uitgesproken worden als ‘bie
mie tuus’, kom je nog in dialecten tegen.
Ook kende het Middelnederlands nog naamvalsvormen,
zoals het Duits die nog steeds heeft. In het moderne
Nederlands kennen we alleen nog ‘versteende’ vormen van
die naamvallen, zoals ‘op den duur’ en ‘in groten getale’.
Sprooksprekers,
de middeleeuwse rappers
De naam van de (waarschijnlijk Brabantse) auteur van
de Beatrijs is ons onbekend gebleven. Maar we hebben
door de openingsregels wel een vermoeden wát hij was.
‘Van dichten comt mi cleine bate. Die liede raden mi dat iet
late. Ende minen sin niet en vertare’. Zo begint de Beatrijs.
In dit bulkboek is dat vertaald als: ‘Het dichten brengt me
weinig voordeel. De meeste mensen zijn van oordeel, dat ik
een ander vak moet leren’.
Hier spreekt een beroepsdichter; iemand die met het
maken en voordragen van zijn gedichten zijn brood moest verdienen,
een rapper dus. En een volhouder: ook al kan hij met
zijn voordrachtskunst maar nauwelijks in zijn levensonderhoud
voorzien, en moet hij zijn stinkende best doen om iets
moois te verzinnen dat desondanks weinig geld oplevert,
hij kan het dichten niet laten.
In de dertiende eeuw heetten zulke brooddichters
vaak ‘minstreel’, in de veertiende eeuw ‘sprookspreker’. Zij
schreven niet achter hun schrijftafel af en toe een boek, dat
zij hun opdrachtgevers presenteerden, of dat zij de wereld
in stuurden om te laten kopiëren voor geïnteresseerde
kopers.