Preek over Johannes 13,1-20 - Hans-Jan Roosenbrand

Preek over Johannes 13,1-20
Ik wil vandaag en over twee weken met jullie stilstaan bij het onderwerp
gastvrijheid. Gastvrijheid is niet alleen het huisbezoekthema voor dit jaar, maar
het is ook een belangrijke pijler onder het Delftproject – onze plannen voor het
missionaire werk onder internationals. Vandaag doen we dat n.a.v. een
bekende geschiedenis uit het Nieuwe Testament, door vooral goed te letten op
Petrus.
Over twee weken staan we dan stil bij een bekende geschiedenis uit het Oude
Testament. Dan gaan we leren wat gastvrijheid is van Abraham. Vandaag zet ik
jullie vooral stil bij de basics of het principe achter christelijke gastvrijheid. Over
twee weken gaan we het dan ook wat meer praktisch maken. Over twee weken
dus: hoe doe je dat, gastvrij zijn? En vandaag: wat is christelijke gastvrijheid?
[lezen Johannes 13:1-20]
We beperken ons vanochtend vooral tot de reactie van Petrus op wat Jezus
hier doet. Aan die reactie kunnen we zien dat wat Jezus doet, ronduit
schokkend is. En hij doet het bewust! Daar legt Johannes alle nadruk op.
Tijdens het eten (de groep wat bij elkaar voor de Pesach-maaltijd) staat Jezus
op en dan doet Hij iets dat blijkbaar niemand tot nu toe heeft gedaan en iets
dat in ieder geval Petrus gewoon echt niet meemaakt.
Wie van de kinderen moet er wel eens klusjes doet thuis? Opruimen, tafel
dekken of stofzuigen? En wat vinden jullie dan het meest vervelende klusje om
te doen? Weet je wat ik thuis het minst leuk vond? Afwassen. Nu hoef ik dat
niet meer te doen want we hebben een afwasmachine. Maar wat ik wel eens
moet doen vind ik nog minder leuk: de WC schoonmaken. En toch doet Jezus
net zoiets. Tijdens de maaltijd staat Jezus op, knoopt een schort voor en gaat
de voeten van zijn leerlingen wassen.
Waarom is dat raar? Omdat Jezus de meester is en zijn discipelen de leerlingen.
Als de juf of de meester op bezoek komt laat je hem of haar natuurlijk niet de
afwas doen, of de WC schoonmaken. Nou, Jezus doet het wel.

Wat Jezus doet, daar kunnen wij iets van leren. Wie de belangrijkste wil zijn in
de kerk, moet de minste willen zijn. Jezus heeft het zelf gezegd en we hebben
het zojuist gelezen [dia 1]: ‘Ik heb een voorbeeld gegeven; wat ik voor jullie heb
gedaan, moeten jullie ook doen.’ (vs. 15)
Een van de belangrijkste lessen uit dit verhaal konden de kinderen zelfs
begrijpen. Onthoud dat goed. Maar we gaan toch even nóg wat preciezer naar
dit verhaal kijken door goed te letten op Petrus. [dia 2 – leeg scherm]
Want wat nu eigenlijk het probleem? Gastvrijheid is immers de taak van de
gastheer. We zullen over twee weken zien dat Abraham hetzelfde deed bij zijn
gasten. En we zien Jezus, zeker in het evangelie van Johannes, niet alleen
optreden als gast, maar ook als gastheer. Denk aan de bruiloft in Kana en de
geschiedenis van de broodvermenigvuldiging.
Maar het punt is natuurlijk dat de gastheer gebruik maakt van een slaaf, een
bediende, of in ieder geval een van zijn ondergeschikten om de voeten van de
gasten te wassen. In dit geval een van de leerlingen. Wat was er dus aan de
hand? Ze kwamen er gewoon niet uit, de leerlingen. Wie was de minste? Was
het de jongste? Of degene die er het laatst is bijgekomen? Kortom: het was
nogal een ongemakkelijke situatie, daar aan tafel!
Dan staat Jezus op en begint de voeten van de leerlingen te wassen. Maar als
Hij bij Petrus komt dan knapt er iets. Bij Petrus. Ik weet niet hoe het met jullie
zit, maar ik ben een enorme Petrus-fan. Petrus is eerlijk, recht door zee – hij
begrijpt vaak veel beter dan de anderen wie Jezus is (o.a. Matt. 16; 18) maar
vliegt soms ook gigantisch uit de bocht.
Als Jezus bij Petrus komt houdt hij het niet langer uit. Wilt ú mijn voeten
wassen? Nooit (lett. in eeuwigheid niet), zegt Petrus! En inderdaad Petrus, je
hebt helemaal gelijk. Waarom hebben de anderen tot nu toe niks gezegd? Nu
moet het niet gekker worden. Dit is de omgekeerde wereld. Gaat u nu, omdat
iedereen te beroerd is om op te staan, ónze voeten wassen?
Dat had Petrus dus goed gezien. Toch gaat Jezus de reactie van Petrus
gebruiken om ons allemaal een gevoelige les te leren. Ook diegenen onder ons
die zoals Petrus voorop lopen in de kerk. Die veel doen. In het Delftproject of
ergens anders.

Jezus laat zien dat christelijke gastvrijheid begint met ontvangen. Zoals Hij dat
eerder had gedaan bij Martha. Ga eerst eens even luisteren, ontvangen, neem
tijd voor wat echt waardevol is. Zo is het ook met Petrus. Hij krijgt een
ongewoon scherpe terechtwijzing: ‘als Ik jouw voeten niet mag wassen, kun je
niet bij mij horen (heb je geen deel aan mij).’ M.a.w.: als ik jou geen dienst mag
bewijzen, dan hoor jij niet bij mij, Petrus!
Auw! Een gevoelige les voor iedereen die bij het woord kerk of Delftproject
meteen in de doe-stand schiet. Of afhaakt omdat –ie het helemaal niet ziet
zitten om weer ergens aan te beginnen, om nog iets te doen (en er moet al
zoveel!).
Christelijke gastvrijheid begint bij ontvangen. Daarom vieren we straks de
maaltijd. Wat is daarvan de kern, de essentie? Juist: ontvangen, krijgen. Gratis
en voor niks. Het is het ritme van iedere zondagse liturgie: je wordt begroet en
ontvangen met genade. Je luistert, ontvangt. Je zegt amen en gaat heen in
vrede.
Pas dan kan er ruimte ontstaan voor anderen. Om eventueel iets te doen of te
betekenen voor anderen. Zoals Jezus, juist vanwege zijn intieme eenheid met
de Vader kon doen wat Hij deed – vs. 3: Jezus wist dat de Vader hem alle macht
had gegeven, dat hij van God was gekomen en weer naar God terug zou gaan,
alleen daarom kon hij dit doen. Wat doen? Johannes schrijft: in zijn liefde tot
het uiterste gaan (vs. 1).
Liefde die gaat tot het uiterste, zelfopofferende liefde, is alleen mogelijk als je
jezelf geliefd weet. Iedereen weet dat. Als dat niet zo is, je voelt je niet geliefd,
dat wordt alles wat je voor een ander doet een prestatie gedreven door de
behoefte aan bevestiging. Eigenlijk bewijs jij de ander dan geen dienst – en
soms voelt de ander dat ook – je doet het om de ander jou een dienst te laten
bewijzen: hij/zij moet jou het gevoel geven dat jij waardevol bent.
Als je dat herkent in je eigen leven, let dan op. Wat wil je bewijzen? Waarom
kan je wel geven maar niet ontvangen? Jezus laat vanochtend zien: dat gevoel
van bevestiging kan Ik jou alleen geven. De ultieme dienst kan alleen Ik jou
bewijzen. Mijn liefde voor jou gaat tot het uiterste.

Elders, in Johannes 4:10 schrijft Johannes het heel kernachtig zo [dia 3]: ‘Het
wezenlijke van de liefde is niet dat wij God hebben liefgehad, maar dat hij ons
heeft liefgehad en zijn Zoon heeft gezonden om verzoening te brengen voor
onze zonden.’
Echte liefde voor elkaar, liefde voor anderen, is alleen mogelijk als je weet dat
je zelf geliefd bent. Alleen dan kan je geven zonder zelf leeg te raken. Want dat
is het gevolg. Bij de één sneller dan bij de ander. Als je geeft omdat je
bevestiging nodig hebt, raakt je vaatje vroeg of laat leeg. [dia 4 – leeg scherm]
We noteren trouwens even in de kantlijn dat gastvrijheid hier, en op veel
andere plaatsen in de bijbel, in de eerste plaats gericht is op elkaar, hè? Niet op
de mensen die je nog niet kent, maar op de mensen die je al wel kent. Dat is de
eerste uitdaging in de christelijke gemeenschap, dat we hier leren om elkaar te
dienen en dat we vervolgens ook zó missionair zijn.
Niet dat we moeten wachten met het één (missionair zijn) tot het ander gelukt
is (voor elkaar zorgen) – dan kunnen we waarschijnlijk lang wachten – maar
beiden doen: openstaan voor de ander in onze zorg voor elkaar. Dat daar een
kwetsbaarheid in zit is duidelijk. Maar kijk even naar de Johannes 13, waar
Jezus zijn leerlingen leert om voor elkaar te zorgen. De resultaten zijn weinig
bemoedigend. Tegelijk gaat de missie wel door!
Terug naar Petrus. Petrus maakte tot nu toe dus eigenlijk twee fouten. In de
eerste plaats zit er een subtiele hoogmoed in zijn weigering om zijn voeten te
laten wassen door Jezus. Waarom wel die van de anderen en niet die van hem
zelf? Als het Petrus echt om Jezus te doen was, waarom stond hij dan niet
eerder op? Of dacht hij misschien dat de voeten van Matteüs of die van
Johannes wél een wasbeurt konden gebruiken en die van hem niet? Je snapt
wel wat ik bedoel. Petrus heeft veel voor Jezus over maar voelt zich toch ergens
beter dan anderen.
In de tweede plaats lijdt Petrus aan een gebrek aan geloof. Verderop zegt
Petrus tegen Jezus: ‘Ik wil mijn leven voor u geven!’ Maar Jezus zegt dan: ‘Jij je
leven voor Mij geven? Waarachtig, ik verzeker je: nog voor de haan kraait zul jij
Mij driemaal verloochenen.

Dat is ongeloof. Petrus is wel bereid de voeten van zijn HEER te wassen en zijn
leven voor Hem te geven (het zal alleen blijken dat hij zich hier lelijk vergist),
maar hij kan niet geloven dat God is gekomen om zijn voeten te wassen.
Laten we even zoeken naar de Petrus in onszelf. Wij willen vaak best nederig
zijn voor God en dingen doen, evt. ook wel voor elkaar. Maar begrijp je dat
christen zijn begint bij de erkenning dat Jezus is gekomen om nederig te
worden voor jou? En voor die ander met wie je straks naar de tafel loopt? Dat
is het evangelie. Daar begint het mee.
Christelijke gastvrijheid is allereerst: zelf bediend worden. Gastvrijheid begint
aan de avondmaalstafel. Ik zeg dat niet omdat we straks toevallig avondmaal
vieren. Jezus geeft deze les heel bewust direct na of tijdens het Pesachmaal.
Nog één ding. Wanneer Jezus Petrus heeft gecorrigeerd (als ik je voeten niet
was heb je geen deel aan mij), slaat Petrus om als een blad aan een boom. Hij
zegt dan: ‘HEER, dan niet alleen mijn voeten, maar ook mijn handen en mijn
hoofd!’. En dan moet Jezus weer ingrijpen (vs. 10).
Wat is hier nu aan de hand? Petrus gaat van het ene uiterste naar het andere.
Typisch Petrus. Hij ziet ineens: als ik gewassen moet, HEER, dan helemaal!
Weet je wat ik denk? Dat Petrus heel onzeker is. Ja, die stoere Petrus!
En dan zegt Jezus: Maar Petrus, je hoort toch al bij Mij? Dan ben je toch rein?
De leerlingen hadden zich allemaal gebaad voor de maaltijd. Die waren rein.
Alleen hun voeten hoefden nog gewassen te worden, vanwege de reis naar de
eetzaal.
Ik denk dat Jezus dit bedoelt: wie bij Mij hoort, d.w.z. wie gelooft, avondmaal
viert, die ís rein. Die hebben niet nóg iets nodig. Ik voor mezelf betrek het op de
hoogte- en dieptepunten in mijn leven met God. Voor wie steeds weer op zoek
is naar de bevestiging van religieuze kicks heeft Jezus het avondmaal ingesteld.
Eigenlijk gebeuren daar drie dingen:
Daar aan tafel maakt Jezus 1) een einde aan (Petrus’) hoogmoed – alsof het
wassen van zijn voeten niet nodig was. En 2) aan ongeloof (Petrus wilde wel
sterven voor zijn HEER maar kon zich niet voorstellen dat zijn HEER zou sterven
voor hem). Maar ook aan 3) aan (Petrus’) onzekerheid: dat offer zou genoeg
zijn voor een leven lang. Vertrouw daar maar op. [amen]

Liturgie
Opening van de dienst
Psalm 108, 1 en 2
Verootmoediging
Gezang 9 l Wees eerlijk doe de mensen recht
Genadeverkondiging
Lied 328 l Here Jezus, om uw Woord
Johannes 13,1-20
Gastvrijheid (I) – preek over Johannes 13
Opw. 281 l As the Deer panteth for the water
Gezang 57 l Ik ben het levensbrood
Viering Heilig Avondmaal
Gezang 176b l Wij kiezen voor de vrijheid
Gebed
Collecten
Lied 78 l Laat me in U blijven, groeien, bloeien