Deze preek - Hans-Jan Roosenbrand

Goede tijden, slechte tijden (I)LiturgieToewijding en begroeting namens GodPs. 116:1,2,3(E),10 (engelse tekst, zie hieronder, vertaling 2 e helft vers 2,eerste helft vers 3)I cried to him, “Deliver me, O LORD!Preserve my life, O faithful God and Saviour.”The LORD is just; he shows his grace and favour.In his compassion he fulfils his word.InleidingIk heb tot nu toe de gewoonte gehad om in de zomerperiode te prekenuit de, wat we zo noemen, wijsheidsboeken. Boeken met wijsheid,geschreven door mensen met ervaring in het leven met God; Psalmen,spreuken, Prediker of Job.Vandaag (en volgende week) Job. De bijbel noemt Job een buitengewoonrechtvaardig mens. Het voorbeeld dat daarbij in Job 1 genoemd wordt isdat hij de discipline opbrengt om te bidden en te offeren. Voor Job is deontmoeting met God nooit een vanzelfsprekendheid. Laten wij ons hartook open leggen voor het aangezicht van God. Een gebed. We zingenPsalm 139:1,2 en 11GenadeverkondigingPsalm 103:8-14 (lezen)Gebed voor de opening van het Woord.Bijbellezing: Job 1VerkondigingAls er één ding zeker is in het leven, is het wel dat iedereen te makenkrijgt met lijden. Op een dag kom je er misschien achter dat je ziek bent.Of iemand anders, heel dichtbij. Of je raakt werkeloos. Of depressief.Teleurgesteld in anderen of in jezelf. Of in het leven. Misschien was er eenongeluk. Of een knobbeltje. Of je ging samen positief op weg voor de 20-weken echo. Je begrijpt, dit zijn gebeurtenissen waardoor je je leven kuntverdelen in ervoor en erna.Niet echt een vrolijke binnenkomer is, net na de vakantie. Of er misschiennog middenin. En toch is het een van de redenen waarom wij hier zijn.Omdat we het leven vieren, natuurlijk. Dat ook. Maar ook om voorbereidte zijn op wat er allemaal kan gebeuren in het leven. Of al gebeurt in jouwleven. De bijbel doet dat. De bijbel is geschreven door mensen midden inhet leven voor mensen midden in het leven.Vandaag beperken we ons tot de reactie van Job op het lijden dat hemoverkomt. En over wat de schrijvers van het boek Job daarover opmerkenin vers 22. Maar we beginnen met wat algemene informatie over hetbijbelboek Job.Het boek Job is het hoogtepunt in de wereldliteratuur over het lijden.Nergens gaat het uitgebreider, diepzinniger en ook heftiger over leven,dood en verdriet. Over recht en eerlijkheid. Over God en het lijden. Overhet lijden van mensen die op God vertrouwen. [voorbeeld uit eigenervaring met Job]Het boek Job is eigenlijk nergens mee te vergelijken. In ieder geval nietmet de andere boeken zoals wij die kennen uit de bijbel. Het is onsovergeleverd in de vorm van een verhaal en een gedicht in-één. Het iswaarschijnlijk geschreven op z’n vroegst in de 7 e eeuw en op z’n laatst inde 2 e eeuw voor Christus. Het verhaal zelf is misschien veel ouder. Hetspeelt zich in ieder geval af in de tijd van de aartsvaders.

Wie Job precies is, is kennelijk niet belangrijk. Van z’n familiegeschiedenisweten we niets. Het is wel opmerkelijk dat de Joodse schrijvers van ditboek een niet-Joodse hoofdpersoon kiezen. Daardoor krijgt het boek ietsuniverseels. Iets herkenbaars voor iedereen. Je hoeft, om het zo tezeggen, geen christen of Jood voor te zijn om te begrijpen waar dit overgaat.Ik zei het net al, het verhaal is oud. Het speelt zich af in de tijd vanGenesis. Je zou, als je die eerste verzen leest, haast denken aan deperiode voor Genesis 3. De enige hint uit het leven van Job die we krijgendat dit zich ná Genesis drie afspeelt, zijn de offers die hij brengt voor zijnkinderen. Iedere keer na een feest. In een echt goede wereld zijn offersniet nodig. Daar vervloekt niemand God zomaar in een dolle bui tijdenseen feest. Je ziet, Job is vroom, maar niet wereldvreemd.Met vroom bedoel ik trouwens niet dat Job een wereldvreemd, zacht eitjewas. Hij was rechtschapen en onberispelijk. Dat betekent eerlijk, integer.Echt meelevend. We lezen elders in het boek dat Job, hoewel hij nietperfect is, daar toch wel dichtbij in de buurt kwam. Vooral in de manierwaarop hij zorgde voor armen, vreemdelingen, wezen en weduwen. VoorJob is geloven niet in de eerste plaats zeggen of denken, maar doen.Een rijke, vrome man dus. Ik wil dat we dit beeld ook goed onthouden.Voordat we straks gaan kijken naar het verschrikkelijke vervolg van ditverhaal. Job, die alles kwijt is. En later doodziek. Onthoudt óók dat hetverhaal begint en eindigt met het beeld van een mens die door Godgezegend wordt. Met het plezier dat God heeft in alle mensen, die opHem vertrouwen. Mensen die, als ze rijk zijn, weten dat alles van Godkomt. Mensen die de discipline opbrengen om in dat leven God niet tevergeten. Om een priester te zijn voor anderen. Een priester voor je gezin.Voor je werknemers, voor anderen. Vergeet niet dat het boek begint éneindigt met zegen. Veel zegen.Toch zal juist die zegen de inzet worden van de ramp die Job treft. Deramp komt in vier klappen. Eerst zijn bezit. Dan de werknemers. En dan dezwaarste klap. Tien kinderen in één keer onder het puin. Twee keer zijnhet mensen die het doen. Twee keer wat in de verzekeringspolis heet: eenact of God.Hoe zou jij reageren? Er zijn een hoop lessen die we kunnen leren uit hetboek Job. Maar dit lijkt een van de belangrijkste. Nogmaals, er zijn ermeer. Hele belangrijke zelfs. Maar vandaag deze. We kijken naar dereactie van Job. En we vragen ons af, ik vraag jou: hoe zou jij reageren?Even een uitstapje naar onze tijd. De meeste mensen reageren op tweemanieren.De religieuze reflex is: er is vast iets met mij aan de hand. Ik heb blijkbaariets fout gedaan. En nu word ik gestraft. Ik bedoel hiermee niet alleen deantieke reactie van orthodoxe gelovigen – misschien moet ik vaker naarde kerk of vaker bidden of meer geloven (of, de islamitische variant) –maar ook: ik leef ongezond. Daarom heb ik nu kanker. Maar als ik eenvechter ben, overleef ik het. Het is de reactie die op het eerste gezichtvroom aandoet, maar die bij nader inzien niet zo gelovig (d.w.z.,christelijk) is: het is een reactie waarbij je toch zelf in control bent (of dattenminste probeert: ik moet beter geloven, positiever door het levengaan). De religieuze reflex veronderstelt/hoopt een hele hanteerbare god:als ik dit of dat doe, dan moet Hij mij weer zegenen.Als het gaat om kanker, is Lance Armstrong er een levend voorbeeld van.Van hem komt volgens mij ook de uitdrukking ‘vechten tegen kanker’(citaat door de pijngrens).Het probleem met deze manier van reageren is, zo werkt het vaak niet.Natuurlijk is er ook lijden als gevolg van bepaalde fouten. Maar er is ookeen schijnbaar willekeurig lijden. Onheil waarbij de relatie tussen schuld

en probleem niet zo één-op-één is. Of te ingewikkeld om te doorzien. Ook‘gezonde’ mensen krijgen kanker. En kinderen. En ook vechters overlijden.Er zijn duistere machten aan het werk in deze wereld, kwaad dat nietdiscrimineert. Ziektes, waar topsporters even veel kans op hebben als‘gewone’ mensen.Het is trouwens duidelijk dat Job zo niet reageert. Dit is lijden, zegt Job,dat in geen verhouding staat tot het leven dat ik tot nu toe geleefd heb.De schrijvers bevestigen dat. God bevestigt het ook (vs. 8). Er wasinderdaad niemand, niemand rechtvaardiger dan Job. En tegelijkoverkomt juist hem het meest verschrikkelijke leed dat je kunt bedenken.Dit klopt niet.Job zegt zelf (Job 7,21): waarom negeert U mijn misstappen niet?Waarom gaat U niet voorbij aan mijn fouten? M.a.w.: Als dit al een strafis, is deze straf buiten proportie.De andere, postmoderne, reactie is ofwel cynisch of berustend (of allebeinatuurlijk). Dit leven klopt niet. Je kunt nergens op rekenen in dit leven.Niet op geluk, niet op ongeluk. Als God de wereld heeft gemaakt is Hijsindsdien op vakantie. Of machteloos. Niks aan te doen. Behalve jeverzoenen met het idee dat je geluk hebt gehad. Of niet. Voor mensen diezo reageren is de waaromvraag uiteindelijk niet relevant. Je kunt tochnergens op rekenen?Een voorbeeld van een andere topsporter: Van der Weijden (citaat pag.83, 129)De één zegt, we zullen later zien dat de reactie van de vrienden ergenshierop neer komt: ik heb dit verdiend. De ander zegt: God heeft hier nietsmee te maken (vgl. de vrouw van Job in hst. 2: vervloek God, en sterf!).Terug naar het boek Job. Job wil ons vertellen dat er ook een andere wegdoor het lijden is. Een derde weg. We gaan terug naar de tekst, en kijkennaar de reactie van Job.1. Job rouwt. Job rouwt. Daar moet je niet over heen lezen. Hij staatop. Scheurt zijn kleren. Scheert zijn hoofd kaal. En werpt zichzelfals een uitzinnige neer in het stof als uiting van verdriet enongeloof. Dit klopt niet! Hier klopt niks van!2. Job is ook geen cynicus avant la lettre. Hij zegt niet: de Almachtigegeeft en neemt. Maar Jahwe (vert.: HEER, of: HE(E)RE) geeft enneemt. De God die ik in mijn persoonlijke leven heb leren kennen,de God die zichzelf heeft bekend gemaakt, die heeft gegeven engenomen.3. En Job zegt ook nog iets anders. Hij zegt: De HEER heeft gegeven,de HEER heeft genomen. De naam van de HEER zij geprezen.Hier staat een opmerking bij van de schrijvers. De opmerking iets van hetpunt dat zij willen maken met het boek Job. Er staat dat ondanks alles, Jobniet zondigde door God verwijten te maken.Het bijzondere is, dit boek lijkt onze cynische reactie voorzien te hebben.Met andere woorden: nee, Job was niet zo’n gelovige die gelooft zolanghet goed gaat. Of iemand die pas aan God begint te denken in tijden vanrampspoed. Voor Job is God gewoon alles. Degene die geeft én die neemt.Job had een ander soort relatie met God dan wij vaak hebben [voorbeeld:economische crisis]. Job had een relatie waarin het niet ging om despullen. Of de familie. Of een goede reputatie. Maar om God zelf. Eenrelatie van aanbidding. In goede, en in slechte tijden.

Ik zeg daarbij dat de woorden van Job in 1,21 niet zijn laatste woordenzijn. Bepaald niet. Er volgen nog 41 hoofstukken. Maar het is wel hetbegin van een gevecht met God. De God die hij kent, maar niet begrijpt.Ik rond af. We hebben tot nu toe nog maar het halve verhaal besproken.Er zit namelijk een dubbele laag in het boek Job. En daardoor ook eendiepere zin in het lijden van Job.Maar Job zelf moest het doen zonder kennis hiervan.Laten we onszelf beproeven op onze eigen relatie met God.Voordat we avondmaal gaan vieren.Wie is God voor jou? Is hij er alleen in de zegen. Of is Hij er in alles? Ookals je even geen antwoord hebt? En als je cynisch dreigt af te haken: magGod ook daardoor breken? En jouw God blijven?Lezen: 1 Petrus 5,7-11Zingen: GK 34glory to the church’s King,glory to the King of nations!Heaven and earth, your praises bring.Hallelujah, hallelujah!To the King of glory sing!ZegenTekst infobladGoede tijden, slechte tijden (I)Als er één ding zeker is in dit leven is het wel dat iedereen vroeger of laterte maken krijgt met lijden. Het boek Job gaat hierover en is een absoluuthoogtepunt in de wereldliteratuur over het lijden. Nergens gaat hetuitgebreider, diepzinniger maar ook heftiger over het leven, de dood enverdriet. Over recht en eerlijkheid. Over God en het lijden van goedemensen. Vandaag letten we vooral op de opmerkelijke (eerste) reactievan Job in zijn lijden: ‘De HEER heeft gegeven, de HEER heeft genomen.De naam van de HEER zij geprezen.’Ds. Hans-Jan Roosenbrand1 Petrus 4:12-19Zingen: Ps. 26,1GebedenCollectenGK 107 (vs. 3: Engels, tekst zie hieronder. Vertaling: Gk 107,3)Glory to the King of angels,