restauratieplan Fort Kijkuit - Gemeente Wijdemeren

In de dertiger jaren van de twintigste eeuw werden op strategische plaatsen – in forten en bij (nieuwe)
doorsnijdingen van de NHW – geschutskazematten in gewapend beton opgetrokken. In deze bouwcampagne
werd in 1935 binnen het fort Kijkuit ook een betonnen mitrailleurkazemat aangelegd.
Als deze bouwactiviteiten hebben niet kunnen verhinderen dat de NHW als verdedigingslinie door de
ontwikkelingen binnen de oorlogsvoering achterhaald werd. De dropping in de meidagen van 1940 van
parachutisten ver achter de NHW in het hart van de te verdedigen Vesting Holland, maakte een eind aan de
vorming van met forten verdedigbare linies.
Fort Kijkuit 2
Het inundatiegebied tussen Vreeland en Kortenhoef werd doorsneden door een dijk – de Kortenhoefse Zuwe.
Een dijk vormde – zeker bij een nog niet geheel voltooide inundatie – een makkelijk begaanbare route door het
inundatiegebied. Daarom werd al in 1803 aan het westelijk uiteinde van de Kortenhoefse Zuwe bij de
watermolen in de bocht van het kanaal een versterking opgeworpen.
zie afbeelding 2
Een overzicht van de versterking geeft enige informatie over de vroegste opzet. Aan weerszijden van de
Kortenhoefse Zuwe lag een aarden borstwering met gracht, die bij gevechtshandelingen een bescheiden
bescherming aan manschappen en materieel bood. Vanaf het redoute kon zowel de weg als het ernaast gelegen
kanaal beheerst worden.
Uit de beschikbare archiefstukken (zie bijlage) blijkt dat de versterking in 1816 in particuliere handen over is
gegaan. Het geheel maakte omstreeks 1838 een zeer vervallen indruk. Omdat er geen gebouwen bij de redoute
waren opgetrokken, is het duidelijk dat het verdedigingswerk slechts in tijd van oorlogsdreiging permanent werd
bemand.
Tussen 1844 en 1847 werd het redoute uit 1803 geheel vervangen door een vierkant verdedigingswerk met
afgeronde hoeken in de as van de weg van Hilversum naar Haarlem. Deze weg bestond uit de oude weg naar
Kortenhoef, die met een boog rond het fort werd geleid. Zo kon de weg optimaal vanuit het fort beheerst worden.
zie afbeelding 3
Vergelijkbare versterkingen – de forten Spion en Tienhoven – werden opgeworpen bij accessen bij Loenen en
ten zuiden van Breukelen.
zie afbeelding 4
De bouwgeschiedenis van de drie forten is nauw aan elkaar verwant. In bijna elk aangetroffen bestek werden
tegelijkertijd in de drie forten bijna identieke werkzaamheden uitgevoerd.
Langs de rand van de met een gracht omgeven redoute lag een aarden wal. Het verdedigingswerk werd
gedomineerd door een verdedigbaar bomvrij wachthuis. Het wachthuis bestond binnen een zware gemetselde
ringmuur uit twee door een tongewelf overdekte ruimtes. Een houten vloer was als niveau toegevoegd. Beide
ruimtes waren bedoeld voor de huisvesting van manschappen. In elk van de ruimten was een vertrek voor een
officier respectievelijk een zieke afgescheiden. Aan de achterzijde van het wachthuis was een kleine inpandige
binnenplaats voorzien, waardoor licht kon binnentreden in de verschillende vertrekken.
Het achterste gedeelte van het wachthuis bestond uit twee rechthoekige bouwvolumina, die door een keelmuur
met elkaar verbonden waren. Tegen deze keelmuur – de achterzijde van het wachthuis – was een trap
opgemetseld, die toegang gaf tot het bovenvlak van het wachthuis. Onder de trap lagen de bakoven, privaten en
een bergplaats. Van beide rechthoekige bouwvolumina was het rechter gedeelte bedoeld voor munitieopslag en
het linker gedeelte voor de keuken en wasruimten.
Op het bovenvlak van het wachthuis lag – achter een van schietsleuven voorziene muur – een geschutsopstelling.
De buitenmuren van het complex waren, op een groot aantal schietsleuven op verschillende niveaus na, geheel
gesloten.
2 De gegevens voor dit hoofdstuk zijn voornamelijk afkomstig uit het Algemeen Rijksarchief – Ministerie van Oorlog,
Contracten Vestigingwerken 1814- 1844 (inventaris 2.13.03); het Centraal Archievendepot van het Ministerie van Defensie,
archieven Eerstaanwezend Ingenieur der Genie te Naarden (1863 – 1912 ) en Utrecht (1913 – 1939 ); * het Provinciaal
Rijksarchief Noord-Holland – Archieven Eerstaanwezend Ingenieursschap te Naarden 1813 – 1940 ( inventaris 84 ).
Restauratiearchitectenbureau De Steunbeer BV
Restauratie- en uitbreidingsplan Fort Kijkuit te Vreeland
6