GEVELBEHANDELING VAN ERFGOED: ERG OF GOED ... - WTA

1. Inleiding en samenvatting
De onlangs overleden journalist, schrijver en amateurhistoricus Jan Blokker schreef in 2009
het voorwoord van de heruitgave van Cas Oorthuys’ fotoboek Een staat in wording. Blokker
vangt dat voorwoord aan met enkele frasen die duidelijk maken waarom het voorwoord gelezen
moet worden: om het daarop volgende te kunnen begrijpen en in de geschiedenis te
kunnen plaatsen. Zo moeten ook dit openingsartikel en de openingsvoordracht van de WTAstudiedag
over gevelbehandeling worden verstaan. Net zo min als Blokker eigen foto’s geeft,
wordt hier inhoudelijk ingegaan op vormen van gevelbehandeling. Daarvoor zijn de andere
bijdragen. Hier (slechts) handvatten om die bijdragen kritisch te kunnen bevragen. Overigens
uitdrukkelijk niet alleen om aan te geven dat het allemaal wetenschappelijker moet, en
methodischer, maar ook om aan te geven dat het soms ook best gewoon het oordeel van de
(ervaren) vakman zonder noemenswaardig onderzoek mag zijn – maar dan wel onder voorwaarden.
Kwaliteit
Het centrale thema voor deze en komende studiedagen is het begrip kwaliteit. Daartoe is
hier een holistische beschouwing van het begrip kwaliteit als basis aangereikt. Wat is kwaliteit
echter? In de hier gegeven beschrijving wordt lang niet alles daarvan voor het voetlicht
gebracht, al is wel naar een brede beschouwing gestreefd.
Blik op metaniveau
Op WTA-studiedagen staat (terecht) vooral de praktijk centraal. In die praktijk is men vaak
geneigd om (vooral) oplossingsgericht te denken. In deze bijdrage is daarentegen juist voor
een vogelperspectief gekozen, al gaat het dan eigenlijk om een vliegende kikker. De blik op
metaniveau is immers juist geschreven vanwege en vanuit de praktijk: vanuit het kikkerperspectief
of – zoals ik dat zelf vaak placht te duiden – vanuit de modder van de bouwput.
Eerst wordt kort ingegaan op de deontologische basis, zoals dat in het gastland vaak wordt
genoemd: de beginselen die voor ingrepen in monumenten opgeld doen. Vaak zijn deze
vastgelegd in charters en andere (informele) voorschriften. Die leiden echter aan een zekere
mate van starheid. Ook lijken ze (maar dat is een persoonlijke observatie) langzaam maar
zeker, onder invloed van zich professionaliserende erfgoedwetenschappers, van de praktijk
af te drijven. Juist ook die praktijk levert mogelijkheden om beginselen en methoden te verdiepen
en te verbreden.
De daarop volgende paragraaf over de methodologie is beperkt tot twee aspecten: de diagnose
en de evaluatie. Figuur 22 laat zien in welk spectrum deze twee aspecten thuishoren
en welke bij een meer algehele beschouwing van de methodologie daarnaast eveneens aan
de orde moeten worden gesteld.
Risico
Het risico is de som van de producten van gevolgen van mogelijke gebeurtenissen en de
kans dat deze optreden (Risico = Σ (kans * gevolg)). Dit is uiteraard een open deur. Het is
echter een aspect dat in de conserveringstechnieken nog maar weinig aan bod komt. Bij
gevelbehandeling vindt niet altijd uitgebreid vooronderzoek plaats. Dat hoeft echter ook lang
niet altijd. De keuze om niet, een beetje of diepgaand te onderzoeken moet echter wel verantwoord
kunnen worden. Het risico dat is verbonden aan een verkeerd gekozen conservering
is daarvoor een goede maatstaf. Wanneer wel en wanneer niet een schade door een
onafhankelijke adviseur met een uitgebreid laboratorium laten onderzoeken? Het is iedereen
wel duidelijk dat zoiets bij een onbeduidend gebouwtje en een evident herkenbare schade
niet hoeft, maar bij een belangrijk monument en niet goed verklaarbaar degradatieverschijnselen
wel. Over een objectieve maatstaf voor een beslissing om niet, een beetje of grondig
te onderzoeken beschikt het vakgebied echter nog niet. Tijd om de waarschijnlijkheid in de
overwegingen te betrekken?
- 2 -