GEVELBEHANDELING VAN ERFGOED: ERG OF GOED ... - WTA

deze laatste vijftig jaar van kennis en enthousiasme meer hebben bijgedragen aan hun vernietiging
dan alle eraan voorafgaande eeuwen van revolutie, geweld en minachting.’ (Miele
2005; vertaling auteur.)
Bij Morris’ observatie moeten uiteraard tijd en plaats in acht worden genomen. Hij geldt voor
het Verenigd Koninkrijk van rond 1878 en mag niet zondermeer op het West-Europese continent
van nu worden losgelaten. Daar woedden immers revoluties en oorlogen, met als
meest schrijnende resultaat wellicht de massale en doorgaans zonder strategisch voordeel
uitgevoerde vernietiging van vrijwel alle historische Duitse binnensteden van betekenis en
de in heel West-Europa daarop volgende Wederopbouwperiode.
De link tussen het hiervoor genoemde Koninklijk Paleis Amsterdam en het onderwerp van
deze studiedag – behandelingen van gevels – zal wel duidelijk zijn. Het paleis ondergaat op
dit moment een van de meest spraakmakende gevelbehandelingen uit de recente geschiedenis
van de Nederlandse monumentenzorg (Van den Ende & Van Bommel 2008). De aanpak
van de gevel van het prachtige stadhuis van Brussel heeft wel wat tongen losgemaakt,
maar er zijn geen Belgische precedenten voor de publiciteit waaronder het Amsterdamse
gevelproject werd bedolven. Negatieve publiciteit vaak. De teneur werd gezet door Ton Damen
in Het Parool. Op de journalistieke kwaliteiten van Damen zal hier niet worden ingegaan,
al moet geconstateerd worden dat het beginsel van hoor en wederhoor geen toepassing
heeft gevonden. Wel gaf Damen heel raak aan wat de gemiddelde zich deskundige
noemende Amsterdammer in zijn onderbuik voelde toen de plannen voor de paleisgevels
het daglicht zagen. Het paleis, door Amsterdammers steevast nog steeds het stadhuis genoemd,
behoort tot de belangrijkste monumenten van Nederland. Dat daaraan wat veranderd
zou kunnen of mogen worden was een gedachte die tot paniek en verontwaardiging
aanleiding gaf. Gevelreiniging, zeker wanneer het om zandsteen gaat, stond immers te boek
als schadelijk. Het vooraf gepleegde uitgebreide onderzoek wekte eigenlijk alleen maar argwaan
op. Was dat niet slechts opgesteld om een esthetische wijziging van het vertrouwde
en gewaardeerde beeld van een oud en eerbiedwaardig gebouw te legitimeren. Bedoeld
slechts om de reiniging ondanks verwacht protest door te kunnen voeren?
Het Charter van Venetië, dat in 1964 het daglicht zag, is eveneens een product van architecten
en ingenieurs. Het is al heel wat terughoudender waar het over moderne materialen en
technieken gaat. Men zal door ervaring wijzer zijn geworden, want velen uit het vakgebied
werden en worden geregeld geconfronteerd met de schadelijke gevolgen van moderne middelen.
Het is niet alles goud wat er blinkt, al willen producenten en leveranciers dat graag
doen geloven. Het Charter van Venetië stelt traditionele materialen en technieken voorop,
als eerste keus. Alleen waar deze geen oplossing kunnen bieden mag men naar moderne
middelen en technieken grijpen. Daaraan worden dan twee voorwaarden gesteld, waaraan
tegelijk moet worden voldaan. De doeltreffendheid moet niet alleen met wetenschappelijk
verkregen gegevens zijn aangetoond. Die doeltreffendheid moet ook nog eens zijn gebleken
uit ervaring. We kunnen het Charter wat deze bepaling betreft met een eenvoudig keuzemodel
weergeven (afbeelding 9). Dat het Charter van Venetië lang niet altijd uitkomst biedt,
blijkt ook uit dit schema. Niet voor niets staan daar twee vraagtekens in.
Anders dan in België lijkt in Nederland te vaak de tijd na het Charter van Venetië stilgestaan
te hebben. Het slotdocument van de Naraconferentie van 1994 is ten noorden van de Belgisch-Nederlandse
grens veel minder bekend dan ten zuiden van die lijn. Nu is Raimond
Lemaire daar ongetwijfeld debet aan. Geen Belgische monumentenzorger of hij weet wie dat
was… en in Nederland heeft maar een enkeling van hem gehoord, zo lijkt het. Ook het Burracharter
van ICOMOS Australië is in Nederland maar voor een beperkt aantal professionele
monumentenzorgers gesneden koek. Overigens is de vraag gerechtvaardigd wie in België of
Nederland de discussies kent, die bijvoorbeeld tijdens de Tag für Denkmalpflege und Heimatschutz
in 1928 werden gevoerd. Daar komen we al de opmerking tegen dat monumentenzorg
meer behelst dan het behoud van vorm, maar ook behoud van tradities omvat
(Baum 1929). 66 jaar vóór de Naraconferentie speelde het thema ervan in het Europese
debat al een rol!
Tegelijk – en dit is een relativering die ik van een collega kreeg aangereikt – is het nog maar
de vraag hoe belangrijk het is dat de Nederlandse monumentenzorgers mogelijk minder
- 10 -