GEVELBEHANDELING VAN ERFGOED: ERG OF GOED ... - WTA

GEVELBEHANDELING VAN MONUMENTEN: ROL VAN DE OVERHEID
1. Inleiding
Jos GYSELINCK. Ruimte en Erfgoed. Onroerend Erfgoed
Gewestelijk Erfgoedambtenaar
De basisfilosofie van de erfgoedzorg wordt verwoord in het Charter van Venetië (1964), het
Handvest van Riga (2000), de Conventie van Granada, de besluiten van de Nara conferentie
van 1994. ‘Restauratie’ wordt hierin gedefinieerd als het voorbereiden en uitvoeren van
werken die tot doel hebben de culturele waarden van het erfgoed (in casu monumenten) - dit
zijn zowel de materiële als de spirituele waarden - te behouden en/of te herstellen en/of te
versterken. Concreet betekent dit dat restauratieve ingrepen de betekeniswaarde en de ziel
van het monument niet mogen aantasten.
Belangrijke basisprincipes zijn hierbij: fundamentele eerbied voor de oude substantie en
voor het authentieke (qua bestemming, vormgeving, materiaal, techniek en constructie),
geen hypothetische reconstructie, archeologisch en historisch vooronderzoek (art. 9),
gebruik maken van oude ambachtelijke technieken, en indien deze ontoereikend zijn, het
toepassen van moderne conserverings- en constructietechnieken waarvan de doelmatigheid
wetenschappelijk vaststaat en die door ervaring wordt gewaarborgd (art. 10).
Erfgoedzorg heeft van bij de start in 1973 steeds gestreefd naar wetenschappelijk
onderbouwde restauratiedossiers en gewaakt over de naleving van een restauratie-ethiek
door het zoeken en laten zoeken naar verantwoorde restauratiemethodes en -technieken om
een wetenschappelijk gefundeerde restauratiekeuze mogelijk te maken.
Derhalve wil ik in deze lezing aandacht besteden aan twee facetten: I. wat versta ik onder
“gevelbehandeling” en II. “wat is de rol van de overheid”.
2. Gevelbehandeling
Wanneer men spreekt van ‘gevelbehandeling’, zie ik daarin drie aspecten: i) de
bouwhistorische, kunsthistorische en/of architecturale analyse, ii) de materiaaltechnische
analyse en iii) het bouwfysisch onderzoek.
Er is in de eerste plaats de bouwhistorische, kunsthistorische en/of architecturale
analyse. Dit onderzoek is essentieel in functie van de samenstelling van een
restauratiedossier. Het behelst een bouwhistorische analyse van de algemene constructieve
opvatting op basis van de archeologische opmeting, van de gevellectuur, van literatuur,
iconografisch en archivalisch onderzoek. Het impliceert de systematische opname en
steekproefsgewijs onderzoek naar en van bouwsporen. Soms wordt dit bouwhistorisch
onderzoek gekoppeld aan archeologisch onderzoek.
Er is in de tweede plaats de inventarisatie en het onderzoek van het materiaalgebruik in
de gevel: baksteen, natuursteen, hout, leem, glas, beton, smeedijzer…Belangrijk is vooral
de identificatie van de gebruikte natuursteensoorten, zowel de authentieke als de soorten
die later tijdens opeenvolgende restauratiecampagnes om diverse redenen gebruikt zijn. Bij
de restauratie van de Onze-Lieve-Vrouwbasiliek in Tongeren bijvoorbeeld, werden in het
verleden (voor 1980), ter vervanging van mergel, verschillende steensoorten aangewend:
Euville, Massangis, Anstrude jaune, Chauvigny Peuron, Richmond. Dit materiaalonderzoek
dient gekoppeld aan het materiaaltechnisch onderzoek in functie van de afwerking van de
gevel: bepleistering, kaleilagen, picturale lagen, ’s graffiti.
Er is in de derde plaats de bouwfysische diagnose met registratie van het schadebeeld.
Het gaat hier niet enkel om voor de hand liggende schade als afbrokkelende
kalkbepleistering, afbladderende verflagen, uitgevallen voegwerk, gebarsten
natuursteendorpels, afschilfering van het parement, verzakkingen, barsten, maar eveneens
- 1 -