GEVELBEHANDELING VAN ERFGOED: ERG OF GOED ... - WTA

Kwaliteit (1)
Kwaliteit is de resultante van (goede, gepaste) producten of bouwstoffen en een (goede,
gepaste) handeling of behandeling, passend bij de plaats waar deze – onder geschikte omstandigheden
– worden toegepast.
Een andere vraag die beantwoordt moet worden heeft te maken met tijd. Mag ik in dit verband
Paul Clemen in herinnering roepen. Clemen was niet alleen van grote betekenis voor
de Duitse monumentenzorg. Voor het gastland van deze WTA-studiedag was hij van belang
vanwege zijn functie als hoofd van de kunstcommissie van het Duitse bezettingsleger tijdens
de Eerste Wereldoorlog. In die hoedanigheid trachtte hij het Belgische patrimonium zo goed
mogelijk te beschermen. Ook liet hij een catalogus en fotodocumentatie van Belgische monumenten
opstellen, op grond waarvan hij zijn tweedelige Belgische kunstdenkmäler
schreef. Zijn Belgische ervaringen leidden ook tot een boek over kunstbescherming in oorlogstijd.
In Pruisen was Clemen één van de belangrijkste geestverwanten van John Ruskin en William
Morris. Toch was hij niet zonder kritiek op hen. Hij vond ze te eenzijdig gericht op behoud.
Clemen pleitte ervoor om herstel, waar nodig, zo veel mogelijk in kleine porties te laten
plaatsvinden. Ook zijn pleidooi voor de duurzaamheid (Dauerhaftigkeit, niet Nachhaltigkeit)
van die ingrepen komt tamelijk modern voor. Een monument restaureer je opdat het de
volgende eeuw haalt en niet slechts voor het komende decennium.
In Nederland werd nogal eens de stelregel gehoord dat een ingreep in een monument een
duurzaamheid van vijftig jaar moet hebben. Onmiddellijk daarop werd dan vaak de uitzondering
genoemd die met een kortere levensduur behepte materialen, zoals verf, hierop mogen
vormen. Voor het begrip kwaliteit in de monumentenzorg zou aansluitend op die stelregel,
op de noties van Clemen en het ethische vereiste van herbehandelbaarheid een tweetal
stelregels voor kwaliteit kunnen worden toegevoegd.
Kwaliteit (2)
Tot kwaliteit behoort dat een behandeling zich beperkt tot waar hij nodig is (‘kleine porties’).
Kwaliteit (3)
Tot kwaliteit behoort dat een behandeling duurzaam is (lang werkt – dit in het perspectief
van wat maximaal haalbaar is met een bepaald type product, stof of techniek op de gegeven
plaats) en dat een behandeling of ingreep zonder of met zo weinig mogelijk gevolg voor de
historische bouwsubstantie zo vaak als maar nodig is kan worden herhaald (beginsel van
herbehandelbaarheid).
Bij het zo beperkt mogelijk uitvoeren van een behandeling moet een kanttekening worden
geplaatst, teneinde dit in het juiste daglicht te plaatsen. Uiteraard zal bij een gevel waar een
hydrofobeermiddel op wordt toegepast niet slechts hier en daar een paar vierkante meter
worden behandeld. Nodig is, wanneer men voor deze ingrijpende en riskante oplossing
kiest, om de gehele gevel te behandelen. Is het, zo moet men zich dan wel afvragen, ook
nodig om die gevel eerst te reinigen? Dat is een handeling die vaak haast een automatisme
is (en automatismen zijn uit den boze).
Als op een beperkt aantal plaatsen het voegwerk slecht is, wordt in de praktijk vaak gemakkelijk
gekozen voor het hervoegen van de gehele gevel. Beter is het om hervoegwerk zo
mogelijk te beperken tot de plaatsen waar de voegen slecht zijn. Onmiddellijk komt dan de
vraag op wat het criterium is om voegwerk dan slecht (te vervangen) te noemen, dan wel
goed (niet te vervangen). Niemand wil immers elk half jaar weer een paar voegen vervangen.
Waar vandaag vervangen nog niet direct nodig is, kan dat over enige tijd wel zo zijn.
- 4 -