GEVELBEHANDELING VAN ERFGOED: ERG OF GOED ... - WTA

thesen niet alleen te verminderen. Soms kan het ook aanleiding zijn om een of meer nieuwe
prehypothesen te introduceren. Net als in elke andere wetenschap is ook bij het stellen van
een diagnose vaak sprake van iteratie: van herhaling en van twee stappen voorwaarts en
een terug, tot uiteindelijk die ene (‘ware’) diagnose kan worden gesteld.
Er is een aspect van wetenschappelijk onderzoek dat niet ongenoemd mag blijven. Dat betreft
de zogenaamde impliciete kennis (tacit knowledge). Elke onderzoeker draagt een forse
hoeveelheid kennis met zich mee, die niet direct aan een verifieerbare bron is te relateren.
Ze ontstaat door studie en ervaring en is een onmisbaar instrument. Zonder die impliciete
kennis zou geen wetenschapper zijn werk kunnen doen. Impliciete kennis kan echter ook
onjuiste of onvolledige informatie omvatten – sterker, zal dat ook altijd doen. Hoezeer die
impliciete kennis ook van belang is voor het gedachte-experiment dat (altijd) een rol speelt,
in de verificatie horen (eigenlijk) alleen ‘harde’ feiten thuis. Een algemene hoofdregel van
wetenschap is het gebod om altijd sceptisch te zijn! Het is daarom prima om van ervaring,
het ‘invoelen’ van de situatie en van handige ezelsbruggetjes gebruik te maken. In het stadium
van de (eventuele) bevestiging mag echter strikt genomen slechts sprake zijn van verifieerbare
actuele referenties en geaccepteerde protocollen.
De parallel met methoden die bij de analyse van schade aan monumenten worden gebruikt,
moge duidelijk zijn. Met name die van MDDS gaat van een vergelijkbare aanpak uit. Ook daar
wordt door het uitsluiten van prehypothesen naar een diagnose toegewerkt. Overeenkomstig
kan ook daar na onderzoek van de voorgeschiedenis en beschouwing en beschrijving van
de verschijnselen meer dan één prehypothese blijven staan. Het systeem zal dan suggereren
welke verdere onderzoeken nodig zijn om tot een diagnose te komen – net zoals een
arts bepaalde vormen van klinisch onderzoek nodig kan hebben. Het is niet gezegd dat, om
tot een kwaliteitsvolle diagnose te komen, ook altijd MDDS gebruikt moet worden. Wel echter
dat voor een kwaliteitsvolle diagnose de benadering van MDDS een goed richtsnoer vormt en
dat de medische diagnostiek een nuttige spiegel kan voorhouden.
6. Risicoanalyse
In veel wetenschappen is geen sprake meer van het zoeken naar een (eenduidige) Waarheid,
maar naar de mate van waarschijnlijkheid van een bepaald fenomeen. Bekend voorbeeld
is de uitspraak van Richard Dawkins, waar hij zegt dat hij het bestaan van God niet
kan uitsluiten, maar de kans op dat bestaan miniem moet achten. Het leidde uiteindelijk zelfs
tot een Britse reclamecampagne ten faveure van het atheïsme. Het is hier niet de plaats en
de tijd om daarover te debatteren, maar toont wel hoezeer wetenschap verandert van Waarheidsvinding
in waarschijnlijkheidsduiding. In de techniek zijn constructies al heel lang niet
meer sterk of dijken hoog genoeg; de kans op bezwijken ligt, mede gelet op de gevolgen
daarvan, slechts beneden een aanvaardbaar geacht niveau.
In de erfgoedwereld was Chris Caple een van de eersten die hier serieus naar keek. Zijn
pleidooi om niet (beginselethisch) steeds naar de juiste behandeling te zoeken, maar om
(gevolgenethisch) en met behulp van een statistische benadering de meest succesvolle strategie
te kiezen, werd aanvankelijk door veel erfgoedzorgers weggehoond. Toch bewandelde
hij geen nieuwe wegen, want een jaar voor het verschijnen van zijn boek presenteerde Jonathan
Ashley-Smith al zijn Risk Assessment for Object Conservation. Tegelijkertijd werd bij
het TNO Brandveiligheidsinstituut stevig gewerkt aan de risicoanalyse als instrument voor
brandveiligheid.
In de conserveringstechnieken (en dus ook bij gevelbehandelingen) spelen kansberekening
en risicoanalyse (nog) geen rol van betekenis. Herkenbaar uit de praktijk is echter dat men
in het ene geval puur op basis van de eigen impliciete kennis voor een bepaalde behandeling
kiest, terwijl in een ander geval experts worden ingeschakeld en kostbare onderzoeken
worden uitgevoerd. In het achterhoofd van de betrokken adviseur speelt de kans, het risico,
kennelijk wel een rol. Bij een geringe schade aan een relatief weinig belangrijk objectje zal
men eerder een ‘goede gok’ kunnen en mogen wagen dan (bijvoorbeeld) bij het ontstoren
van de gevels van een topmonument zoals het Koninklijk Paleis Amsterdam. Dat behoeft
- 22 -