Werk van gewone mensen: - Economy and Society of the Low ...

Ook de vraag naar de evolutie van de sociale ongelijkheid, die vaak in
één adem met het grote levensstandaarddebat genoemd wordt, bleef voor de
meeste stedelijke centra zo goed als onopgelost. Voor een stad zoals
Antwerpen moeten we ons bijvoorbeeld behelpen met cijfers van de
gedwongen lening van 1574 waarin amper 2036 inwoners, maximum 15% van
de bevolking dus, werd aangeslagen. 6 Verder worden de reeksen hoofdelijke
belastingen die tijdens de laatste maanden van het Calvinistische bewind in het
leven werden geroepen, steeds gebruikt om aan te tonen, dat slechts een
minderheid van de bevolking in de commerciële metropool tot de min of meer
bezittende groepen kon gerekend worden. 7 Nauwelijks één vierde van de
bevolking bleek immers in staat een bijdrage te leveren in de maandelijkse
quotisaties, en binnen deze groep waren de fiscale spanningen dan nog
bijzonder groot. 8 Onder meer Hugo Soly beklemtoonde daarom dan ook dat
economische groei en sociale polarisatie in het zestiende-eeuwse Antwerpen
hand in hand gingen. 9 Recent nog argumenteerde Johan Dambruyne, op basis
daarvan en van een comparatief onderzoek met Gent, dat de economische groei
in Antwerpen gepaard was gegaan met een inkrimping van de middenklassen
en een verslechtering van de sociale omstandigheden voor het merendeel van
de bevolking. 10 Om verschillende redenen moet met het gebruik van deze
bronnen nochtans uiterst omzichtig omgesprongen worden. De maandelijkse
quotisaties werden georganiseerd in een periode waarin de donkerste bladzijden
uit de sociale geschiedenis van de zestiende eeuw geschreven werden.
Bovendien is bijzonder weinig geweten over de sociale politiek die achter de
fiscale strategieën school. 11 In elk geval bevonden er zich onder de
vrijgestelden, zogenaamd ‘onvermogenden’, nog zeer veel huiseigenaren. Die
merkwaardige vaststelling moet iedereen uiterst voorzichtig stemmen bij het
trekken van al te overhaaste conclusies over de omvang van de zogenaamd
‘arme’ gemeente van de Scheldestad. 12 Andere auteurs roepen inderdaad het
6
F.J.VAN DEN BRANDEN, De Spaansche Muiterij ten jare 1574, in Antwerpsch
Archievenblad, 22, p.217-288.
7
J.VAN ROEY, De correlatie tussen het sociale beroepsmilieu en de godsdienstkeuze te
Antwerpen op het einde der XVIde eeuw, in Bronnen voor de religieuze geschiedenis van
België: middeleeuwen en moderne tijden, Leuven, 1968, p.239-257.
8
G.MARNEF, Antwerp in the Age of Reformation. Underground Protestantism in a
Commercial Metropolis, 1550-1577, Baltimore, 1996, p.11-12.
9
H.SOLY, Social Relations, p.39. C.LIS & H.SOLY, Armoede en kapitalisme in pre-industrieel
Europa, Antwerpen, 1986, p.92.
10
J.DAMBRUYNE, Corporatieve middengroepen. Aspiraties, relaties en transformaties in de
16de-eeuwse Gentse ambachtswereld, Gent, 2002, p.343-509.
11
H.SOLY, De dominantie van het handelskapitalisme: stad en platteland, in E.WITTE (ed.),
Geschiedenis van Vlaanderen van de oorsprong tot heden, Brussel, 1983, p. 105-179.
12
L.VAN AERT, 'Van appelen tot zeemleer': koopvrouwen in Antwerpen in de 16de eeuw,
(VUB, niet uitgegeven licentiaatsverhandeling), Brussel, 2002, p.97-107 speciaal p.98 waar
de auteur vaststelt dat niet eens 40% van de vrouwelijke huiseigenaars getaxeerd werd.
- 2 -