Werk van gewone mensen: - Economy and Society of the Low ...

thuishoort in het armste kwart van de Bossche bevolking. Leerlooiers, om een
ander voorbeeld te geven, betalen een indrukwekkend veelvoud van de
mediaan van de stad, maar bevinden zich daarmee nog niet in het rijkste vierde
van de bevolking. Wat de grafiek niet toont zijn de (vaak enorme) sociale
verschillen die binnenin eenzelfde beroepsgroep kunnen worden vastgesteld.
De metselaarsrangen, om maar dat bekende voorbeeld te geven, worden
bevolkt door metselaarsgezellen en -meesters en ook onder de laatste categorie
zijn er aanzienlijke sociale en economische ongelijkheden. 36
In meer dan één opzicht echter vat deze socio-professionele hiërarchie de
belangrijkste zestiende-eeuwse sociale structuren en evoluties in een notendop
samen. ’s-Hertogenbosch was rond 1552 een satelliet van de Antwerpse
economie. Het valt dan ook op dat de grote handelaars die betrokken zijn bij de
belangrijkste exportsectoren bij de grote “winnaars” van hun tijd moeten
gerekend worden. Bovenaan de maatschappelijke ladder prijken de kooplui in
linnen lakens. Het contrast met de wevers, die helemaal aan de linkerkant van
deze sociale rangorde staan ingeschaald, is frappant. Het beeld van een door de
internationale handel gepolariseerde samenleving wordt verder kracht bijgezet
door de sociale rangorde van de speldenmakers en (zij het met een veel
gunstiger resultaat) de messenmakers, twee speerpunten van de Bossche
uitvoernijverheid in deze tijd. Uitdagend is echter de vrij lage positie van de
metselaars, wier mediaan-belasting van 20 stuivers een derde lager ligt dan de
mediaan voor de volledige stad. Ook de relatieve positie van de metselaars ten
aanzien van de beoefenaars van andere beroepen is niet bijster florissant.
Helemaal onlogisch is dat niet, want wie de grafiek aandachtig bekijkt, merkt
dat naarmate men de socioprofessionele ladder afdaalt het aandeel van
beroepen waarin loonarbeid belangrijk was steeds toeneemt. Bovenaan staan de
beoefenaars van kapitaalintensieve beroepen, waarbij meestal de investeringen
in vlottend kapitaal (grondstoffen, voorschotten, voorraden) doorslaggevend
bleken. De groothandelaars krijgen er overigens het goede gezelschap van
onder meer een steenrijke lombard en van de leden uit de politieke en
bestuurlijke elite van de stad die (zeker na 1525) op steeds plutocratischer
grondslag gerekruteerd werd.
Anders dan in de traditionelere geschiedschrijving, waarin nagenoeg
uitsluitend naar de top en de bodem van de sociale ladder wordt gekeken, wijst
dit onderzoek op het grote belang van het maatschappelijke middenveld.
Kuipers, rademakers, goudsmeden en kopergieters bijvoorbeeld situeren zich in
de ‘rijkere helft’ van de bevolking. En voor nogal wat beroepen geldt daar ook
meteen dat de doorsnee-beoefenaar ervan een heel stuk zwaarder belast werd
dan de doorsnee-inwoner (mediaan) van de stad. Dat is het geval voor
leveranciers van lokale goederen en diensten, zoals de kleinhandelaars. Zowel
de handelaars in tweedehandse goederen als de kramers en de vettewariërs
scoren, in doorsnee genomen, bijzonder hoog. Omwille van hun kleinere
omvang per beroepsgroep en hun eerder onopvallende functie als leveranciers
van de lokale markt en het omliggende platteland, werd dit middenveld tot
36 J.-P.SOSSON, Les travaux publics de la ville de Bruges, XIVe-Xve siècles. Les matériaux.
Les homes, Brussel, 1979, p.172-175.
- 8 -