Darde Klokke nr 153 - Historische Kring Ommen

Jan Gerhard en Sally Saltet
aandringen op bidden en niet zondigen, ten einde daardoor de hel te ontlopen en een
plaatsje in de hemel machtig te worden, zijn onze karakters door en door bedorven. Het
verrichten van eene edelen daad om haarzelve is uitzondering geworden, de gedachte aan
loon en beloning werd regel.”
Jan Gerhard trouwde op 37-jarige leeftijd (7 juni 1894) met de eveneens 37-jarige Sally
Saltet uit Amsterdam. Twee jaar later werd hun enige kind geboren: Johannes Arnold Paul
Constant ten Bokkel (22 september 1896). De laatste drie namen waren afkomstig van een
van Jan Gerhards beste vrienden, Arnold Paul Constant Ising (1857-1904). Broer Wander
trouwde op 5 augustus 1892 in het Groningse Termunten met Mina Catherina Hellema
(1865-1933). Met Wander had zij gemeen dat haar vader predikant was, zij het dat deze de
‘moderne’ richting was toegedaan.
Van Wander (overleden 12 oktober 1923), die van beroep controleur was, is verder vrij
weinig bekend. Een enkele keer wordt zijn naam genoemd als schrijver van een artikel in
De Dageraad, waaruit we de conclusie mogen trekken dat ook hij zich had ontworsteld
van zijn gereformeerde jeugd in Ommen. Uit het huwelijk met Mina werden geen kinderen
geboren.
In 1897 verhuisde Jan Gerhard naar Leeuwarden, waar hij controleur der directe belastingen
werd. Hij maakte een voorspoedige carrière door en werd in 1905 ontvanger der directe
belastingen in Nijmegen. Van hem is bekend dat hij sociaal-democratische voormannen
en instellingen financieel ondersteunde. Na de Eerste Wereldoorlog leidde Jan Gerhard
een teruggetrokken bestaan. Hij gold als een bescheiden en zachtaardige mens, die
vond dat hij als vermogend man geen leidende rol in de arbeidersbeweging (SDAP) kon
spelen. Zijn gezondheid bleef hem parten spelen. Hij herstelde van zijn tuberculose door
te experimenteren met intensieve gymnastiek en koude buitenlucht. Het was daarom dat
hij de meeste winters doorbracht in Zwitserland. Ook maakte hij diverse andere verre reizen.
Eén winter bleef hij in Nederland, hetgeen hem direct fataal werd. Jan Gerhard overleed
op zaterdag 30 april 1932 op 75-jarige leeftijd te Heemstede. Enige dagen later werd
hij gecremeerd in Driehuis-Westerveld. Cremeren is in Nederland pas sinds 1955 bij wet
erkend, daarvoor werd het slechts gedoogd. De urn van Jan Gerhard, alsmede die van zijn
vrouw Sally (overl. 22 april 1926 te Haarlem) en die van Wander en zijn vrouw Mina werden
geplaatst in de twee oudste columbaria van Westerveld en zijn daar ook nog als zodanig
te vinden.
Helaas hebben zowel Jan Willem te Bokkel als zijn zoon Jan Gerhard ten Bokkel geen
groot archief nagelaten. Johannes Arnold Paul Constant ten Bokkel, de zoon van Jan Gerhard,
moest niets hebben van de ideeën van zijn vader. Hij was een strijdbaar tegenstander
van de SDAP en later van de PvdA en heeft wellicht mede vanuit die optiek eventueel aan
hem nagelaten documenten van zijn vader vernietigd. Johannes, die van beroep advocaat
was, was liberaal en voelde zich meer thuis bij de VVD. Alles wat er bewaard bleef uit de
erfenis van zijn vader was de complete uitgave in honderd delen van de werken van Voltaire
en enkele boeken van Multatuli en Spinoza. Johannes overleed op 19 juli 1976 in
Haarlem op 79-jarige leeftijd.
Slot
Tot zover dit verhaal van uitersten. Jan Willem had tijdens zijn leven zijn eerste vrouw en
vijf van zijn zeven kinderen verloren. De arme man moet vanuit zijn godsdienstige beleving
misschien wel het gevoel hebben gehad dat hij ook zijn jongste twee kinderen was
kwijtgeraakt. Hij had om met de bijbelse apostel Paulus te spreken de goede strijd gestreden
en daarbij het geloof behouden. Voor wat dat laatste waard was, zouden zijn zoons
Jan Gerhard en Wander hier onmiddellijk aan hebben toegevoegd.
Geraadpleegde bronnen:
- ‘De Bazuin’, uitg. Theologische Hogeschool Kampen, 29 juni 1888.
- Archief van de Gereformeerde Kerk van Ommen.
- ‘De geschiedenis van Ommen’, door G. Steen en W. Veldsink, uitg. Drukkerij en Uitgeverij G. Veldhuis,
1948.
- ‘Ommen rond de 19 e eeuw’, door G. Steen, 1982.
- ‘Gedenkt uw voorgangers’, deel I en II, door Joh. De Haas, uitg. Vijlbrief Haarlem, 1984.
- ‘De Afscheiding van 1834 in Overijssel’, door dr. J. Wesseling, uitg. De Vuurbaak Barneveld, 1986.
- ‘Op weg, anderhalve eeuw Gereformeerde Kerk Ommen’, door A. Ruiter, uitg. Gereformeerde Kerk Ommen,
1986.
- ‘Dominee, Pastoor of Rabbi?’, door J.G. ten Bokkel, uitg. De Dageraad Amsterdam, 1890.
6