Mei - Historische Kring Haaksbergen

'•—^
l
Orgaan van de Historische Kring Haaksbergen
42e jaargang nr.2, mei 2009
Verschijnt 4x per jaar

-o
Aold Hoksebarge
HISTORISCH CENTRUM HAAKSBERGEN:
Souterrain gemeentehuis
tel. 053-5742374
Correspondentieadres: Goorsestraat 31, 7482 CB Haaksbergen
Email: hist.centrum.hbg@hetnet.nl
Website: www.historischekringhaaksbergen.nl
OPENINGSTIJDEN:
Maandag 19.00-22.00 uur
Dinsdag 13.30-17.00 uur
Donderdag 19.00-22.00 uur
Vrijdag 13.30-17.00 uur
LEDENADMINISTRATIE: K. Faber, K. Doormanstraat 17, 7482 BJ Haaksbergen
BETALINGEN: Postbankrekening nr. 2547699 (alleen voor contributie)
Bankrekening Rabobank nr. 32.42.29.917
beide t.n.v. Penningmeester Historische Kring Haaksbergen
BESTUUR VAN DE HISTORISCHE KRING HAAKSBERGEN
J.H. Scholten Bizetstraat 31, 7482 AM Haaksbergen
voorzitter, hoofd archivering
tel. 5722937
J.A.M, van der Zanden Goorsestraat 31, 7482 CB Haaksbergen
secretaris
tel. 5722300
J.G. Hofste op Bruinink Blekerstraat 5, 7481 JT Haaksbergen
wee voorzitter, voorz. wg. hist. onderzoek
tel. 5723553
G.J. Slotman
Kroonprins 4, 7481 CJ Haaksbergen
penningmeester
tel. 5724083
H.B. Slotman
Kievitstraat 8, 7481 BW Haaksbergen
hoofd interne zaken
tel. 5721999
M.C. Waijerdink-Mentink Eibergsestraat 240, 7481 HP Haaksbergen
lid
tel. 5724134
C.W.M.J. Wentink
Fazantstraat 129, 7481 BJ Haaksbergen
voorz. wg. monumenten/archeologie
tel. 5722711
"Aold Hoksebarge" wordt vier keer per jaar toegezonden aan de leden van de "Historische
Kring Haaksbergen". Zij betalen voor lidmaatschap en abonnement € 18,- per jaar.
Publikatie of overname van artikelen, geheel of gedeeltelijk, is alleen toegestaan met
toestemming van de auteur(s) en bronvermelding.
ISSN: 1384-76
Druk: Hassink Drukkers Haaksbergen Oplage: 820 exemplaren
Het houten huisje aan de Fazantstraat
zie artikel op pag. 3110
Foto: Arch. Hist. Kr. Hbg.

Redactie
REDACTIE
A. Bekkenkamp, redacteur
J.G. Hofste op Bruinink, redactiecoördinator
A. van Leeuwen, eindredacteur
G.J. Leppink, redacteur
MEDEWERKERS
J.B.M. Heerink, J.H. Kluitenberg, H. Kormelink, G.J.W. Leppink,
H.F. Mensink, Th. J. Meijerink, W. Rikkers, J.H. Scholten, A. van der Wal,
C.W.M.J. Wentink, G.P. Wes, J.A.M, van der Zanden
REDACTIEADRES
Blekerstraat 5, 7481 JT Haaksbergen
Inhoud
INHOUD JAARGANG 42, NUMMER 2, mei 2009
PAGINA 3101 t/m 3132
1 VAN HET BESTUUR PAG. 3102
2 NIEUWE LEDEN PAG. 3103
3 SCHENKINGEN PAG. 3103
4 AANWINSTEN PAG. 3104
5 NOTULEN JAARVERGADERING 2009 PAG. 3104
6 JAARVERSLAG 2008 PAG. 3105
7 OUDE SCHOOLPLATEN (verslag van een lezing) PAG. 3107
8 GRENSGEBIED (verslag van een lezing) PAG. 3109
9 HET LANDHUISJE FAZANTSTRAAT 13 PAG. 3110
10 WIJ VRAGEN UW HULP PAG. 3113
11 DERK JAN VAN LOCHEM PAG. 3113
12 EERSTE HAAKSBERGSE CONFECTIE ONDERNEMING PAG. 3114
13 RICHT UW BLIK OMHOOG PAG. 3118
14 BURGEMEESTER VAN BEEK (DEEL 2) PAG. 3118
15 VROEGER EN NU PAG. 3125
16 EEN NIEUW EN ANDER LICHT OP DE OVERDRACHT VAN PAG. 3127
DE PANCRATIUS AAN DE ROOMS-KATHOLIEKEN
17 RICHT UW BLIK OMHOOG PAG. 3131
* inleveren van kopij voor het volgende nummer kan tot 10 augustus a.s.
* kopij in te leveren als volgt: tekst als worddocument, bijbehorende foto's los als JPEG formaat meeleveren
3101

3102
VAN HET BESTUUR
De op dinsdag 3 maart gehouden lezing over "Oude schoolplaten" door de oud-
Haaksbergenaar Renze Zijlstra trok zoveel belangstelling, dat "De Richtershof" te
klein was.
Wij vinden het jammer dat enkele leden daardoor geen toegang konden krijgen.
De brandweervoorschriften lieten dat niet toe. Daarom zijn inmiddels maatregelen
genomen om een dergelijke situatie in de toekomst te voorkomen; dus een soort
noodscenario.
Tijdens de druk bezochte jaarvergadering op 21 april legde het bestuur verantwoording
af over de gang van zaken in 2008. Een verslag van deze bijeenkomst
en van de lezing na de pauze door de heer Heinrich Holters vindt u elders in deze
uitgave.
Door een drietal vrijwilligers van onze Kring is op verzoek van de gemeente voor
het nieuwe Bestemmingsplan Buitengebied een voorinventarisatie gemaakt van
karakteristieke gebouwen daar. Wij waren aangenaam verrast door het besluit van
het college van B&W ons voor deze werkzaamheden een waarderingsbijdrage van
€ 250 toe te kennen.
Ook is op verzoek van de gemeente door een werkgroep van onze vereniging
een inventarisatierapport gemaakt van de 223 nog aanwezige graftekens op
het algemene deel van de Algemene of Gemeentelijke Begraafplaats aan de
Enschedesestraat. In dit rapport is een advies opgenomen om, met inachtneming
van de vooraf opgestelde toetsingscriteria, in ieder geval 35 % van de graftekens
(81 stuks) te behouden. Hierbij is wel onderscheid gemaakt in graftekens die naar
het idee van de werkgroep niet verplaatst mogen worden (erkende oorlogsgraven,
bombardementsslachtoffers) en graftekens waar het meer om het monumentale
gaat en waarbij verplaatsing niet zo'n probleem hoeft te zijn. Dit rapport is op 25
maart aan de burgemeester overhandigd.
De Open Monumentendag wordt dit jaar gehouden op zaterdag 12 september en
heeft als thema "Haaksbergen op de kaart gezet". Aandacht zal er zijn voor de kenmerken
en identiteit van ons dorp middels prentbriefkaarten, plattegronden, kaarten
en fotomateriaal, zowel uit het (verre) verleden als uit het heden. Er komt van
deze materialen een tentoonstelling en er wordt een prachtig boekje uitgegeven.
Natuurlijk hoort er ook een fietsroute bij. Uiteraard ontvangt u over deze activiteit te
zijner tijd nader bericht.
J.H. Scholten, voorzitter

NIEUWE LEDEN
Wij heten de volgende leden van harte welkom:
T. Bults, Beckummerweg 31A, 7482 ST Haaksbergen
H.A.J. Hilderink, Mesdagstraat 7, 7141 XJ Groenlo
Historische Kring Dalfsen, Ruitenborgstraat 56, 7721 BE Dalfsen
A.R. Horn, Stobbesteeg 3, 7161 NE Neede
A.G.B. Leferink, Oleander22, 7483 CH Haaksbergen
H.M. Noordink, De lep 37, 7482 WE Haaksbergen
A.C. Schouten, Speenkruid 16, 7483 CK Haaksbergen
H.D. Teensma, Oortjesweg 19, 7481 PS Haaksbergen
A.T. Vaarhorst, Past. Brandsmastraat 34, 7481 BP Haaksbergen
J.A. ten Voorde, Menno ter Braakstraat 1, 3351 CV Papendrecht
L.J.F. Weeink, Wiedenbroeksingel 109, 7482 BG Haaksbergen
G.H.l. Weijenborg, Karel Doormanstraat 2, 7482 BL Haaksbergen
J.B.M. v.d. Wetering-Reith, Richterstraat 12, 7482 ZW Haaksbergen
D.M. Rouwenhorst-Löring, Klaashuisstraat 22, 7481 EP Haaksbergen
SCHENKINGEN
In de afgelopen periode mochten we de volgende schenkingen ontvangen, waarvoor
we de gulle gevers van harte willen bedanken:
J.B. Eijsink: De rijke historie van Roosdom Tijhuis. K.F. Kleinhesselink: 5 gebonden
boekwerken getiteld "Buiten" van 1916 t/m 1920. J. ter Huurne: Bestek en voorwaarden
verbouw en uitbreiding van de Lagere Technische School "St.Joseph" te
Haaksbergen + enkele brieven + begrotingsstaat van fa. H. ter Braak & Zn in 1958.
R. Lammers (Rode Kruis): Grenslandontmoetingen No.6, Pfarrkirche St. Georg,
De tuinen van Het Warmelo. G.P. Wes: 10 jaargangen 1999 t/m 2008 Kerkbrief van
de Herv. Gem. Haaksbergen-Buurse t.b.v. genealogisch onderzoek. Boek: Typisch
Hengelo. H. Krooshof: Diverse boeken (reisgidsen, fotoboeken, enz.).
De geschiedenis van Lucht en Licht. D.G.M. Hesselink: 2 dozen met bescheiden
uit het archief van de C.A.V.V. v. d. A.B.T.B. Mevr. P. Ordelman-Buiteweg: Grote
zwart-witfoto van de Watermolen. J. Borggreve: Foto's van neomist H.Berghuis.
D.L.Jordaan: 2 foto's van de Jordaanshoeve. Mevr. R. ten Bruggencate-Westendorp:
3 boeken en 2 fotoalbums. H. Nijhuis: Telefoonboek uitgegeven jan. 1915. K. Muller:
Joan Blaeu ATLAS MAIOR of 1665. "De Lage Landen". H. Nijhuis: 2 boeken "Historie
van Haaksbergen" deel III. C. Hofman: Een kop met schotel met opschrift "Hotel
Centraal". A. v. d. Wal: 2 boeken: Gard d'Honneur. 1813-1814. en Grootschipper in
Terhorne. J. Bouman: Rijwieltochten door Twente en Salland 1941. Heemkundever.
Bussemakershuis Borne: Bonje in Borne. Verwikkelingen rond de bouw van de
nieuwe Stephanuskerk (1885-1888).
3103

3104
AANWINSTEN (Boeken)
Fotoboek. Predikanten van de Hervormde Gemeente Haaksbergen en Buurse
1646-2008.
Rento Wolter Hendrik Hofstede Crull (1863-1938).
Verdwenen winkels in Ootmarsum.
450 jaar familiegeschiedenis van Grootenhuys tot Wolbert.
Verdwijnende kippenhokken in de Achterhoek.
NOTULEN JAARVERGADERING
HISTORISCHE KRING HAAKSBERGEN 21 APRIL 2009
1. Opening
De voorzitter J.H.Scholten opent om 19.30 uur de vergadering en heet iedereen
(91 pers.) van harte welkom. Hij blikt nog even terug op het afgelopen kalenderjaar
en geeft natuurlijk ook aan wat de voornemens zijn voor 2009.
Onze kalender (2009-2010) is een groot succes.
Het Möll'n-pad wordt geplaatst in een breder kader en dat kost iets meer tijd.
Eind dit jaar of begin volgend jaar komt een boek uit over de landbouwcoöperaties
in Haaksbergen. Een nieuwe uitgave van onze Kring.
2. Financieel jaarverslag 2008 en begroting 2009
De penningmeester geeft een korte toelichting op het financiële overzicht dat alle
aanwezigen voor zich hebben. De aanwezigen gaan akkoord met het voorgelegde
overzicht 2008 en de begroting 2009.
3. Verslag kascommissie
Namens de kascommissie brengt de heer Hassink verslag uit. De kascommissie
stelt de vergadering voor de penningmeester decharge te verlenen.
4. Benoeming leden kascommissie
De vergadering gaat akkoord met de benoeming van de heren B. Nijhof en H.J.J.
Steins als leden van de kascommissie.
5. Bestuursverkiezing
De voorzitter meldt dat niemand een voordracht heeft gesteld met betrekking tot
een bestuursbenoeming. De vergadering gaat akkoord met de herbenoeming van
mevrouw C. Waijerdink-Mentink en de heren Scholten en Wentink. De heer Hofste
op Bruinink maakt als vice-voorzitter bekend dat binnen het bestuur geen veranderingen
in functies komen.
6. Presentatie jaarprogramma 2009
De heer Scholten vertelt over de activiteiten 2009 zoals deze door het bestuur gepland
zijn. Aandacht vraagt hij voor de komende excursie samen met de Heimatverein
Ahaus naar Welbergen.
De heer C. Wentink doet hetzelfde m.b.t. de werkgroep Monumenten en Archeologie.
De Open Monumentendag 2009 op 12 september staat in het teken van:
"Haaksbergen op de kaart gezet". Het bijbehorende boekje komt binnenkort be-

schikbaar.
In de komende uitgaven van Aold Hoksebarge en via extra brieven wordt nader op
de activiteiten ingegaan.
7. Sluiting
Onder dankzegging voor ieders aandacht sluit de voorzitter om 20.00 uur deze 42e
ledenvergadering.
Jan van der Zanden, secretaris
JAARVERSLAG 2008
De start van het jaar begon met de nieuwjaarsbijeenkomst voor vrijwilligers en bestuursleden
op donderdag 10 januari 2008.
Het bestuur van de Historische Kring Haaksbergen kwam in het afgelopen jaar 8
keer in vergadering bijeen.
De lezing op woensdag 16 januari over Huize Bergh en Jan Herman van Heek door
de heer Godert van Heek in de Kappen was een coproductie met de Kunstkring.
Zeer succesvol en ontzettend druk.
Eind januari werd de eerste uitgave van het mededelingenblad voor medewerkers,
Keldernieuws, grotendeels via de mail verspreid. Er zouden er dit kalenderjaar nog
vele volgen.
Begin februari kwamen de redactie en de medewerkers van Aold Hoksebarge bijeen
voor een toekomstvisie.
Maandagavond 4 februari waren we aanwezig bij het eerste culturele inloopcafé in
het Kulturhus 't lemenschoer. Of er echt behoefte aan is???
Het markeboek Buurse werd middels een schenkingsakte overgedragen aan de
Vereniging Oudheidkamer Twente, die voor goede conservering en digitalisering zal
zorgen. Kees van Rijn, zijnde voorzitter van de Heemkundegroep Arfgood Buurse
en initiatiefnemer van deze overdracht, tekende namens Buurse.
Beleidsplannen van de diverse werkgroepen van onze Kring werden tijdens de bestuursvergadering
van februari doorgenomen en goedgekeurd. In december 2008
werd gekeken wat ervan terecht was gekomen. Een heleboel.
Natuurlijk togen wij dit jaar in juni naar de traditionele boekenmarkt te Ootmarsum.
We vergaten zeker niet onze eigen boekenverkoop tijdens de mei- en augustusmarkt.
Autumn Fair werd door ons groots aangepakt; activiteiten, welke gekoppeld
zijn aan een goede bron van inkomsten.
Meermalen was een delegatie van het bestuur aanwezig bij een speciale gelegenheid:
de jubileumviering van de Historische Sociëteit Enschede-Lonneker, 20 jaar
vriendschapsverdrag Ahaus-Haaksbergen, Heimatverein Ahaus, enz.
Op 15 april vond de jaarvergadering (103 personen) plaats en vertelde onze plaatsgenoot
Henk Oosterholt over het buurtje van zijn jeugd: De Brink. Op een smeuïge
wijze voerde hij de zaal mee aan de hand van mooie dia's naar de tijd in en kort na
de Tweede Wereldoorlog.
3105

3106
Burgsteinfurt, een dagexcursie op 14 mei naar het karakteristieke stadje aan de Aa.
Onze mensen werden door een goed onderlegde gids rondgeleid door het mooie
Westfaalse stadje. Natuurlijk stond ook de burcht en het zeer indrukwekkende
Bagno-restaurant op de agenda.
In het afgelopen jaar werd door de Historische Kring veel aandacht besteed aan de
volgende onderwerpen:
- Marktpassageplan, als deelnemer in de klankbordgroep
- Mölln-pad, als lid van de werkgroep
- Erve Brummelhuis, als meer dan geïnteresseerde adviseur
- Gebouw van de Landbouw aan de Parallelweg, als meedenker voor een zinvolle
bestemming
In het Atrium van het gemeentehuis hield onze Kring vanaf vrijdag 5 september
een bescheiden maar zeer interessante tentoonstelling over bodemvondsten in de
Gemeente Haaksbergen. Dit als voorbereiding op Open Monumentendag. Mevr.
Nijenhuis, de nieuwe provinciale archeologe, gaf haar visie.
Een bestuursdelegatie mocht dinsdag 9 september het 700e lid welkom heten. De
eer viel te beurt aan de heer Ruud Leerink. "De taal van Haaksbergen" van Dinant
Dijkhuis werd hem daarbij overhandigd.
September is traditiegetrouw de maand van de Open Monumentendag en dus ook
van de Monumentenprijs. Deze prijs ging dit jaar naar Arfgood Buurse voor het
behoud en herstel van het "Oal'n Karkhof" aan de Alsteedseweg te Buurse. Die
monumentendag op zaterdag 13 september stond volledig in het teken van Sporen
uit het Verleden met een fietsroute langs markante en vaak bekende plekken in onze
gemeente. Deze dag kende meerdere hoogtepunten met als bijzondere verrassing
het optreden van de Compagnie Grolle bij de Harrevelder Schans waar een legerkamp
uit de 80-jarige oorlog was ingericht.
Hare Majesteit de Koningin liet zich op 20 september in de Grote Kerk te Zwolle
informeren over de werkzaamheden van onze Kring. Wij mochten ons daar presenteren
tijdens de jubileumviering van de Vereeniging tot Overijsselsch Regt en
Geschiedenis.
De middagexcursie op 4 oktober ging naar 's-Heerenberg waar het Huis Bergh
met een bezoek werd vereerd. Niet zo vreemd na de lezing in januari. Dr. Jan
Herman van Heek zou met genoegen kijken naar de grote groep belangstellenden
uit Haaksbergen. Zoals de verslaggever Huub Steins schreef: "Het was een zeer
interessante middag. We kijken uit naar een volgende keer."
De week van de geschiedenis 2008 in oktober bracht ons tezamen met de bibliotheek
en het Historisch Centrum Overijssel. Dit leverde een prachtige tentoonstelling
op van foto's van panden rondom de Markt gedurende de laatste 150 jaar.
Schitterend.
Regelmatig vragen diverse clubs, verenigingen e.d. of de Historische Kring iets kan
vertellen over ons dorp. Dat kunnen wij. Een select groepje uit ons midden heeft
een zeer bezienswaardige fotocollage gemaakt over hoe Haaksbergen er vroeger
uitzag. De kreten och, ach en o ja klinken uitbundig. Dat vinden wij fijn.
Waterpark het Lankheet is een trekpleister en dat hadden we op die manier niet

verwacht. Meer dan 1000 mensen, begeleid door enthousiaste gidsen, namen een
kijkje van ongeveer twee tot drie uur in dit wonderschone gebied.
De lezing, begin november, van de heren Goutbeek en Eeltink trok een groot aantal
leden. De eerste vertelde over het verleden van Overijssel, de tweede maakte duidelijk
hoe een archeologisch bureau te werk gaat. Een en ander in het kader van de
nieuwe archeologische waardenkaart van onze gemeente.
Vrijdagmiddag 16 november werd onder zeer grote belangstelling in de Kunstzaal
van het theater De Kappen onze nieuwe kalender 2009-2010 gepresenteerd. De titel
dekte de lading: Verrassend Haaksbergen. Historische markante gebouwen en objecten
in en buiten Haaksbergen. Deze schitterende uitgave van onze tweejaarlijkse
kalender was een heel karwei. Hoedje af voor het kleine groepje leden dat zich daar
mee bezig heeft gehouden. Een geweldig succes. De bijbehorende tentoonstelling
in het Atrium van het gemeentehuis mocht er zijn!
Zondag 14 december waren we uiteraard aanwezig met een stand op de Kerstmarkt.
Ons Centrum hield haar Open Dag vergezeld van een exclusieve foto-expositie,
samengesteld mede in verband met het uitkomen van de nieuwe kalender. Over
belangstelling viel wederom zeker niet te klagen.
Samen met het bestuurzijn ca. 40 vrijwilligers in het Historisch Centrum Haaksbergen
actief. In 2008 bezochten 1229 personen ons centrum voor onderzoek.
Op 31.12. 2008 bedroeg het aantal leden 726. Dus netto 55 leden erbij.
Onze website kreeg 3546 keer een bezoekje.
In 2008 kon de Historische Kring weer foto's, boeken, kaarten e.d. in haar bezit krijgen
van diverse personen en bedrijven. Een woord van dank aan alle gulle gevers
is dan ook zeer op zijn plaats.
Het bestuur wil alle vrijwilligers, die ons Centrum in stand houden, danken voor hun
inzet voor onze Kring. Alleen met behulp van velen is het mogelijk de Historische
Kring Haaksbergen op te laten gaan naar een volgend jubileum. De organisatoren
en de medewerkers van de vele activiteiten van de Historische Kring Haaksbergen
verdienen terecht een woord van dank.
Jan van der Zanden
OUDE SCHOOLPLATEN VAN CORNELIS JETSES
(verslag van een lezing)
Dinsdagavond 3 maart jl. zat de zaal van "De Richtershof" geheel vol, nee overvol.
Zelfs zo dat niet iedereen een plaatsje kon krijgen. Jammer deze overmacht.
Het leek wel een schoolklas vol met 140 afwachtende personen. Wachtend op wat
meester Renze Zijlstra zou gaan vertellen. Vertellen over de schoolplaten die bij
menigeen herinneringen opriepen aan voorbije tijden. Meester Zijlstra is in 1937 te
Haaksbergen geboren in de woning naast de boerderij Het Stepelerveld. Misschien
kent u hem beter als Renze van Klaas van Heek! In zijn loopbaan als gemeentelijk
inspecteur van het onderwijs te Zwolle maakte hij kennis met diverse materialen
3107

3108
die het onderwijs aanschouwelijk
moesten maken. Velen in de zaal
herkenden tijdens het vertonen
van de schitterende afbeeldingen
de tijd dat zij zelf op de lagere
school zaten. Voor sommigen plezierige
nostalgie, voor enkelen terugdenkend
aan vervelende uren
in de vaak benauwde en overvolle
klaslokalen.
De oude schoolplaten! Zeer herkenbaar
die platen over de textielfabrieken
in Enschede. Zelfs met Renze Zijlstra aan het woord, (foto: H. Krooshof)
onze huidige digitale camera's
kunnen we haast niet zoveel details en interessants vastleggen als de tekenaar
van deze 23 educatieve platen. Alles over een onderwerp zou en moest in een
oogopslag duidelijk naar voren komen. Aan de hand van de afbeelding vertelde de
meester over hetgeen op de plaat te zien was. Voor meester Zijlstra zijn deze platen
gaan leven. Boeiend en gedreven nam hij zijn gehoor mee en openbaarde de aanwezigen
de achtergrond van de platen en haar maker. Aardig te weten dat Jetses'
dochtertje en haar buurjongetje samen model hebben gestaan voor bv. Ot en Sien.
Indrukwekkende platen die kinderen moesten verplaatsen in een hun vreemde, andere
wereld. Kinderen uit de stad
zagen hoe het toeging op het platteland
en kinderen van het platteland
namen een kijkje in de grote
en vooral drukke stad. Alles wel
een beetje, soms flink, geromantiseerd.
Cornelis Jetses, de maker van de
voorstellingen op het leesplankje
van Ot en Sien. Cornelis Jetses
die in zijn fantasie Dik Trom tot
leven liet komen en daarmee bij
De "meester" bij een van de bekendste oude schoolplaten vele kinderen en volwassenen een
(Foto: H. Krooshof)
beeld schiep van deze wel zeer
bijzondere jongen, "en dat was
ie". Dinsdagavond 3 maart bracht voor de aanwezigen een stukje jeugdsentiment
terug. Onze voorzitter de heer Hendrik Scholten sloot daar in zijn dankwoord gretig
op aan. Cornelis Jetses een begenadigd tekenaar, Rinze Zijlstra een enthousiaste
meester-verteller.
Jan van der Zanden

GRENSGEBIED (verslag van een lezing)
Een merkwaardige avond was het dinsdag 21 april jl. Niet vanwege de spreker, maar
door het onderwerp dat hij met de talrijke, zeer aandachtige aanwezigen doornam.
Immers, het is zeker niet alledaags dat een Duitser in Nederland spreekt over een
"Duitse" blik op de gebeurtenissen voor, tijdens en na de Tweede Wereldoorlog in
Duitsland.
Heinrich Holters (1957),
ondersteund door zijn
vader (1928) en dhr. T.
Winter, deed zijn verhaal
aan de hand van krantenberichten,
kaarten, foto's
en statistieken welke hij in
de loop der jaren verzamelde.
Geen gemakkelijk
verhaal. Onderdelen waren
herkenbaar voor mensen in
de zaal omdat er aan beide
Een deel van het aandachtige gehoor met de spreker in het midden zijden van de grens dikwijls
(Foto: H. Krooshof) dezelfde sociaal-economische
situatie heerste. Ook
de culturele verschillen waren niet bijster groot. De mensen in het gebied Ahaus-
Alstatte en Haaksbergen-Buurse hadden over en weer redelijk goede betrekkingen
middels werk en huwelijk. Voorbeelden waren er genoeg om te vermelden. Het
agrarische gebeuren en de textielindustrie bepaalde in hoge mate het levensritme
en inkomen van de grensbewoners. Alstatte kende in 1938 zo'n 5 telefoonnummers
en in 1956 kwam de laatste aansluiting tot stand op het elektriciteitsnet.
Net als Haaksbergen werd ook Alstatte zwaar getroffen door "per ongeluk" bombardementen
welke bij de inwoners diepe sporen achterlieten, moreel en materieel.
Het plaatselijke krantje moest de bevolking oppeppen met bijvoorbeeld brieven van
"onze" plaatselijke jongens aan het front. Het ging goed met hen en zij dachten veel
aan de familie thuis.
Onthullend was het grote aantal Nederlandse mannen die in de omstreken van
Alstatte te werk waren/werden gesteld op boerderijen en in fabrieken omdat de
"eigen" mannen opgeroepen waren in militaire dienst.
Al met al was het verhaal van Heinrich Holters begrijpelijk geen vrolijk verhaal, maar wel
indringend en realistisch. De vragen en opmerkingen vanuit de zaal bevestigden dit.
De voorzitter van onze Kring, Hendrik Scholten, sloot deze bijeenkomst met het
grensgedicht van J. J. van Deinse. Dit verwoordt zo mooi de overeenkomsten tussen
het Twenteland en het Munsterland. Een vogel kent geen grens!
Jan van der Zanden
3109

3110
HET LANDHUISJE FAZANTSTRAAT 13
De voorgeschiedenis, de bouw, de tuin en de bewoners uit de memoires van
Arnold J. Leppink (1893-1986)
Arnold Leppink heeft trouwplannen en krijgt de toezegging van zijn chef Gerhard
(J.G.H.) Jordaan van D. Jordaan & Zonen's Textielfabrieken, waar hij sinds 1907
werkte en in 1918 benoemd werd tot verkoopleider en naaste medewerker van
Gerhard Jordaan (1888-1951), dat de zaak voor een woonhuis zal zorgen.
Leppink schrijft in de jaren '70 van de vorige eeuw in zijn memoires het volgende
over de totstandkoming van zijn woonhuis:
1921 De voorgeschiedenis
"Gerhard Jordaan verkeerde in die tijd vaak in Duitsland, waar hij veel relaties had.
Op één van zijn reizen daar was hij in Elberfeld-Barmen in het Roergebied, in contact
gekomen met een groot houtbewerkingsbedrijf, dat complete houten huizen
fabriceerde, die op de bouwplaats in elkaar gezet werden. Daar deze huizen door de
toen al op gang gekomen ineenstorting van de Duitse valuta veel goedkoper uitkwamen
dan de traditionele bouw in Haaksbergen, werd in overleg en aan de hand van
meegebrachte foto's besloten voor mij een aardig landhuisje te kopen en bovendien
vanwege de prijs nog vier dubbele woningen ten behoeve van het personeel.
Voor dit geheel en nog drie dubbele stenen woonhuizen werd de "Peddemors"
als bouwterrein gekozen, een stuk land van Jordaan, dicht bij het dorp tussen
het toen zogenaamde "Wandelpad" en de Oude Boekeloseweg, lopend van de
Enschedesestraat langs de windmolen.
Ik mocht zelf de plaats uitkiezen waar ons huis zou komen te staan. De oude heer
Derk (D.B.H.) Jordaan kwam daartoe in eigen persoon naar de Peddemors om mij
hierin met zijn wijze raad bij te staan.
Ik zie ons met zijn beiden nog dat terrein verkennen om de meest geschikte plek te
vinden. We hebben tenslotte gekozen voor een hoekperceel, dat het dichtst bij de
Enschedesestraat lag. Ook al om op enige afstand te wonen van de acht dubbele
huizen, die ook in de Peddemors zouden verrijzen.
Met de toen gekozen plaats, evenals met ons houten huis (een nieuwigheid in
Haaksbergen) en de behoorlijke tuin er rondom, waren we toen heel wijs.
Het heeft echter nog heel wat voeten in de aarde gehad voordat Alie (zijn a.s. vrouw)
zich ermee verzoenen kon, dat we zo buitenaf kwamen te wonen. Zij vond het aanvankelijk
maar niets "op de boer", zoals zij het noemde en dan nog wel aan een
modderige zandweg te moeten wonen. Zijzelf was namelijk in het Richtershuis aan
de Oostenstraat opgegroeid.
Natuurlijk is ze nog wel een keer bijgedraaid en later vond ze het er heel mooi
wonen...
1922 De bouw
We konden aan de realisering van onze trouwplannen gaan werken. Het wachten

was nu alleen nog op de
bouw van het ons toegezegde
houten landhuisje,
dat weliswaar in
Duitsland besteld was,
maar als bouwpakket
nog afgeleverd
worden.
moest
Eindelijk, het zal omstreeks
mei geweest
zijn, was het zover,
dat het bouwpakket in
Haaksbergen arriveerde. Het juist gereedgekomen houten landhuisje in juli 1922
Aannemer Nijhuis zou
voor de montage zor-
(Foto: Familie Leppink)
gen. Daartoe werd eerst een betonnen fundament van een halve meter en een grote
diepe kelder aangebracht. Deze kelder had een oppervlakte van wel 3x4 meter en
werd van de nodige planken langs de muren voorzien voor het opbergen van allerlei
zaken, zoals weckglazen met winterproviand. We leefden nog in de tijd dat er voor
de winter van alles en nog wat werd ingemaakt aan groente en fruit, terwijl ook de
aardappels voor het winterseizoen opgeslagen dienden te worden.
Omstreeks eind juli was het geheel klaar om betrokken te worden en we zijn toen
direct in ondertrouw
gegaan,
om drie weken
daarna op 16
augustus 1922
in het huwelijksbootje
treden.
te
De tuin
Het was voorjaar
1923 geworden
en in
mijn schaarse
vrije tijd mocht
De bruiloftsgasten op 16 augustus 1922 op bezoek in het nieuwe huis van het ik graag bezig
bruidspaar. (Foto: Familie Leppink)
zijn in de tuin.
Vóór het huis
was deze in het najaar van 1922 al aangelegd met een gazon en een brede border
met wat kleine heesters, vaste planten en bloembollen, het geheel omheind met een
doornen haag.
3111

3112
Moeder Leppink met haar kroost op de waranda in 1934
(Foto: Familie Leppink)
Achter en aan de zijkant van het
huis was de hele oppervlakte bestemd
voor de moestuin.
Bij de aanleg werd begonnen, na
bemesting en omspitten, met de
vroege groenten zoals spinazie,
doperwten, sla en peulen, vervolgens
slabonen en snijbonen,
postelein, andijvie, worteltjes en
schorseneren.
Naast de groentetuin heb ik ook
een gedeelte van de tuin beplant
met bessenstruiken, kruisbessen,
rode- en zwarte bessen,
frambozen en aardbeien.
Later werd aan de westkant van
het huis een zandbak geplaatst
waarin de kinderen konden
spelen.
De bewoners
1922-1934: de familie Arnold J.Leppink
1934-1945: de familie Robert Monath, verfmeester in dienst van de firma Jordaan
1945-1948: Mevr. de Wed. J.A.E. Jvr. von Heijden-baronesse van Hövell tot
Westerflier, de weduwe van de op 23 Maart 1945 omgekomen burgemeester
Jkhr. H.J.W.J. von Heijden en de fam. Wezenfeld
1948-1949: de familie Henny J. Wesselink, verkoopleider afd. japonstoffen bij de
firma Jordaan
1949-2009: de heer en mevrouw J.G.L. Overbeeke-Scholten, hoofd binnendienst
afd.japonstoffen bij de firma Jordaan
In 1971 werd het huis door de Kon. Ned. Textiel Unie (rechtsopvolger van D. Jordaan
& Zonens Textielfabrieken) verkocht aan de toenmalige bewoners, de heer en mevrouw
Overbeeke-Scholten.
Jan en Bertha Overbeeke breidden het huisje eind jaren zeventig uit met een ruimere
keuken en een grote werkkamer voor Jan, waar hij heel veel werk voor de
Historische Kring Haaksbergen verzette.
Zij droegen het huis in 1991 over aan hun neef, Hans Overbeeke, die in 2008 plannen
ontwikkelde voor de vervanging van het houten huisje door een geheel nieuwe
bebouwing.
G. J. Leppink

WIJ VRAGEN UW HULP
In het vorige nummer van Aold Hoksebarge lieten wij u op pagina 3097 en 3099
kennis maken met een creatie van de kunstenaar Jac. Maris (1900-1996).
Toevalligerwijze kregen wij ter zelfder tijd van de conservator van het Jac.
Marismuseum in Heumen het verzoek om informatie over drie werken van deze
kunstenaar, die hij voor instellingen in Haaksbergen heeft gemaakt.
Van de twee ontbrekende kunstwerken, een kruisbeeld en een gevelreliëf, is ons
niets bekend.
Mocht u informatie over deze twee werken hebben, dan horen wij dat graag van u.
U kunt hierover contact opnemen met Gerard Hofste op Bruinink, tel. 5723553.
DERK JAN VAN LOCHEM (1873-1945), de oprichter van EHCO-KLM
Derk Jan van Lochem werd geboren te
Haaksbergen op 22 maart 1873 als telg
van een oud Haaksbergs geslacht, dat al
in de 16e eeuw genoemd werd. Zijn vader
was de klompenmaker Hendrik van Lochem
(1831) en zijn moeder Wilhelmina Leppink,
oorspronkelijk afkomstig uit de Rutbeek,
bijgenaamd "de Kalter".
Het echtpaar had al één zoon Gerrit Jan
(1861-1957), die in 1873 als één van de
a
_, eerste medewerkers in dienst trad van DJ.
'-|ijpöpp. 'sjmjS^Jfö^:, t en Hoopen, die in Haaksbergen een textielfcflSfc
:'-^BB^JÉP':|! bedrijf was begonnen. Hij werkte zich op tot
IS »: « P*^ ;^^ltet bedrijfsleider en werkte daar gedurende 61
jaar.
D.J. (Derk) van Lochem (1873-1945) Ook Derk trad in 1893 in dienst van de tex-
(Foto: Arch. Hist. Kr. Hbg.)
tielfabriek DJ. ten Hoopen & Zoon N.V. en
trouwde op 4 juni 1904 met Dina Johanna
Hendrika Prins, oud 34 jaar en weduwe van Gerhardus Leppink. Op 3 oktober 1906
werd hun oudste zoon Gerhard Hendrik geboren en 6 jaar later op 19 september
1912 diens broer Hendrik Willem.
Derk Jan van Lochem werd zwaar gewond tijdens het bombardement van
Haaksbergen op 23 maart 1945 en overleed aan die verwondingen in het ziekenhuis
in Enschede op 6 juni 1945.
Derk Jan van Lochem was een ondernemend man, die al spoedig na zijn in diensttreding
bij DJ. ten Hoopen op de afdeling verkoop terecht kwam en later als ver-
3113

3114
koop- en inkoopleider functioneerde. Hij was de vertrouwensman van de directie,
met name van de in 1915 benoemde directeur J. ten Bruggencate.
Naast zijn functie bij DJ. ten Hoopen begon hij in 1926/'27 een kolenhandel. Zelf
verzorgde hij de administratie, de boekhouding en de inkoop. Zijn medewerker in
deze handel was de Buursenaar Martinus Gering, algemeen bekend in Haaksbergen
als "Koll'n Tiens", die voor de verkoop van de kolen zorgde en ze bij de klanten thuis
afleverde. Gering kende de klandizie, want tot die tijd had hij al turf geleverd aan de
Haaksbergse burgers.
In 1930 stichtte Derk Jan van Lochem samen met Bernard Scheggetman, een
Haaksbergse jongeman met verkoopcapaciteiten en het noodzakelijke middenstandsdiploma,
de Eerste Haaksbergse Confectie-fabriek die bekend werd onder
de naam "EHCO-Werkmans- en Bedrijfskleeding".
Mogelijk moet de aanleiding tot de oprichting van het bedrijf gezocht worden in de
behoefte aan afzet in het begin van de crisisjaren van blauw katoenen drill-stoffen
van Ten Hoopen en om Derk's jongste zoon Hendrik nieuwe kansen te geven.
EERSTE HAAKSBERGSE CONFECTIE ONDERNEMING
(EHCO-KLM)
Op 23 april 1931 werd de EHCO (EHCO Werkmans- en bedrijfskleeding CV) opgericht
met terugwerkende kracht tot 1 april 1930 door D. J. van Lochem (commanditair
vennoot) en G.J.B. Scheggetman (minderheids aandeelhouder) als beherend vennoot.
Er werd
gebouwd
een
van
fabriekje
100 m,2
op een stuk grond
l
van 13000 m 2 aan de
Enschedesestraat, hoek
Oude Boekeloseweg.
Het personeel bestond uit
1 coupeur (W.H. Horn) en
2 naaisters, die daar een
kleine collectie werkkleding
maakten.
H.W. van Lochem, jong-
De eerste fabriek aan de Enschedesestraat; op de voorgrond ste zoon van oprichter
boekhouder Bolt 1932. (Foto: Arch. Hist. Kr. Hbg.)
D.J. van Lochem, voerde
de directie, op de achtergrond
gesteund door zijn vader en diens oudste zoon G.H. van Lochem, beiden als
leidinggevenden in dienst van D.J. ten Hoopen & Zoon.
Het bedrijf kende een goede start en werd erkend als een betrouwbaar leverancier

van kwalitatief goede
werkkleding.
In 1933 werd contact
opgenomen met dr.
A. Plesman, directeur
van de luchtvaartmaatschappij
voor
Nederland en koloniën,
KLM, met het verzoek
de naam KLM te
mogen gebruiken als
reclamenaam (Kan
Langer Mee) voor
KLM directeur Dr. A. Plesman met familie op bezoek in Haaksbergen in 1943 hun producten. In au-
(Foto: Arch. Hist Kr. Hbg.)
gustus 1933 werd dit
na enkele gesprekken
toegestaan. Een feit, dat in de loop van de tijd van groot belang zou blijken te zijn voor
de omzetontwikkeling van het jonge Haaksbergse bedrijf.
De distributie vond plaats
via manufacturenzaken
in vrijwel elke plaats in
Nederland, bijna alle lid
van een textiel-inkoopcombinatie
plaats).
(één per
In 1938 werd de bestaande
CV ontbonden.
In maart 1939 werd een
nieuwe CV aangegaan
door D.J. van Lochem en
zijn beide zoons G.H. en
H.W. van Lochem.
Personeel en directie op stap ca. 1960. Links met bril: bedrijfsleider
In 1943 treedt DJ. van W.H. Horn. Rechts: G.H. en H.W. van Lochem
Lochem terug als commanditair
vennoot tegen
(Foto: Arch. Hist. Kr. Hbg.)
een uitkoopsom en zetten zijn zoons de vennootschap voort onder dezelfde naam.
In de crisistijd tot 1940 en in de daaropvolgende oorlogsjaren slaagt het bedrijf erin
te overleven. Na de oorlog, in de tijd van de wederopbouw, ontwikkelt het bedrijf zich
dynamisch.
De directie wordt dan gevoerd door G.H. van Lochem, H.W. van Lochem en later aangevuld
met de bedrijfsleider van het eerste uur, W.H. Horn als technisch directeur.
In Haaksbergen wordt flink uitgebreid, maar het wordt al gauw moeilijk om voldoende
naaisters te vinden. Vandaar dat in 1949 in Coevorden een productiebedrijf wordt
3115

3116
opgericht. In 1962 volgt een 2e bedrijf in Westerhaar en in 1964 in Klazienaveen.
Men heeft dan in totaal ca. 850 personeelsleden in dienst. Daarnaast maakt men
nog gebruik van loonconfectionairs. Hiermee was EHCO-KLM de grootste werkkledingfabrikant
in Nederland.
Daar er door de enorme omzetgroei nog niet voldoende geproduceerd kon worden,
ontwikkelde men vanaf
1968 via de staatsorganisatie
Hungarotex ook een
samenwerking met het
Hongaarse productiebedrijf
Carbon Könnyüpasi
Vaïlalat in Komlo, een samenwerking
die tot 1989
in stand bleef.
Deze samenwerking was
zo belangrijk, omdat ze de
weg wees naar de latere
ontwikkeling van produc-
Luchtfoto van het bedrijf ca. 1970. (Foto: Arch. Hist. Kr. Hbg.) tie in lage-loonlanden.
Op deze wijze heeft EHCO-
KLM tijdig de bakens verzet en de bedrijven in Westerhaar (1981) en Coevorden
(1982) gesloten en de productie in Klazienaveen en Haaksbergen verminderd.
In de periode 1975-1993 werd van loonproductie gebruikgemaakt in Hongarije,
Griekenland, Marokko, Macedonië, Bulgarije, Tsjecho-Slowakije, Cyprus, Tunesië,
Korea, China en Indonesië.
Na 1984 werd ook ruw doek ingekocht buiten West-Europa en wel in Turkije en
India, dat gefinisht werd in Nederland en Engeland.
Eind jaren "60 ging men zich ook toeleggen op levering direct aan de grootindustrie,
hetgeen men zich dankzij de zeer sterke merknaam kon veroorloven. Daarna werd
voorzichtig begonnen met export, met name naar België, Luxemburg en Duitsland,
waar in Gronau een uitleveringsmagazijn werd gesticht.
In begin 1960 werden als eerste commissarissen de heren drs. J. Knoester en A.H.
ter Weeme benoemd.
Per 1 januari 1972 verkocht de familie Van Lochem het bedrijf aan de Engelse investeringsmij.
Slater Walker Itd. en werd het ondergebracht in de dochtermij. Bodycote
Itd. Gedurende de jaren 1972-T3 en '74 bleef de directie ongewijzigd om de continuïteit
en de overeengekomen garantieregeling te verzekeren.
In 1973 werd Bodycote Itd. verzelfstandigd en het aandeel aan de Londense Stock
Exchange genoteerd. J.C. Dwek, één van de commissarissen van Slater Walker,
werd grootaandeelhouder en directeur van Bodycote, dat verhuisde van Londen
naar Manchester.
Per 1 januari 1975 werden tot directeur benoemd: E.H. la Haye (alg. dir), C.F.J. van
Oudenhoven (comm.dir.), D.J. van Lochem (prod. dir.) en D.O. Pruik (fin.dir.).

In 1982 werd een contract afgesloten met de Amsterdamse couturier Frans Molenaar
om het assortiment een meer eigen gezicht te geven. Dit was zeer succesvol en
zorgde voor veel publiciteit.
In 1984 treedt E.H. la Haye terug, nadat al eerderde heren Van Oudenhoven en D.J.
van Lochem waren vertrokken. D.O. Pruik wordt algemeen directeur en treedt toe tot
de Board van Bodycote.
Commissarissen zijn dan: J.C. Dwek (voorzitter), Prof. Dr. A. Wattel, J.H. Buinink en
E.H. la Haye. De omzetten nemen in 1984 en 1985 aanzienlijk toe.
In 1985 wordt in Haaksbergen een nieuw distributiecentrum gebouwd. Het magazijn
in Gronau wordt ook naar Haaksbergen overgebracht.
Op 17 december 1986 wordt het aandeel EHCO-KLM aan de parallelmarkt van de
Amsterdamse beurs genoteerd tegen een koers van f28,- per aandeel.
In augustus 1988 wordt VPV-KLM Vêtements te Nozay (Frankrijk) overgenomen.
In februari 1993 gaat algemeen directeur D.O. Pruik met pensioen. Zijn opvolger is de
^_, „ ^ ^ heerJ.G. Nijland. De gang
van zaken loopt geleidelijk
— • j -^i
^\
aan terug.
In maart 1995 wordt
Lonneker Textiles b.v.,
een oude concurrent,
overgenomen. In april
1995 verkoopt Bodycote
Itd. zijn aandelenpakket
in EHCO-KLM tegen
een koers van f 43,-- aan
de Koninklijke Borsumij,
die het kort daarna
Eerste steenlegging van het nieuwe distributiecentrum door de weer verkoopt aan de
heren D.O. Pruik en E.H. La Haye. (Foto: Aren. Hist. Kr. Hbg.) Internationale handelsmij.
Hagemeyer.
J.G. Nijland vertrekt en wordt opgevolgd door de heer J. Trap, afkomstig van
Lonneker-Textiles.
In 1996 verhuist het bedrijf van Haaksbergen naar Enschede. Het bedrijf in
Klazienaveen is al geprivatiseerd.
De gebouwen in Haaksbergen worden verkocht aan de projectontwikkelaar/aannemer
Vastbouw b.v. te Rijssen.
In de jaren 1998-2002 worden alle gebouwen gesloopt en op het terrein een
appartementencomplex, senioren- en gezinswoningen gebouwd.
EHCO-KLM-Lonneker-Textiles wordt na 2005 nog enkele keren verkocht, waarna
de zaken in Enschede onder de naam EHCO-KLM-Kwintet worden voortgezet.
Haaksbergen, september 2008
J. Bekkers/D. O. Pruik/G. J. Leppink
3117

3118
RICHT UW BLIK OMHOOG
Weet u aan welke gevel zich dit mozaïek bevindt?
Het antwoord vindt u op blz. 3131
(Fofo: J. G. Hofste op Bruinink)
BURGEMEESTER VAN BEEK
Haaksbergen 1914 - 1919, deel 2
Incidenten
Over het algemeen blijft het in Haaksbergen bijzonder rustig. Enige opwinding ontstaat,
als er boven Eibergen een Duitse Zeppelin verschijnt. De Duitsers gebruiken
het luchtschip om verkenningen uit te voeren en soms om te bombarderen. Vanuit
Eibergen wordt het gevaarte beschoten en ook enkele in Haaksbergen gelegerde
militairen openen het vuur. Resultaat onbekend.
Een veel ernstiger incident vindt plaats als de Haaksbergenaar Johannes Bernardus
Bielevelt dodelijk wordt getroffen bij een poging om hem te arresteren. Soldaat
Bielevelt van de 4e Cie., 8e Bat. L.K.W. keert op 3 jan. 1917 niet terug van verlof.
Volgens de Burgemeester is hij op oudejaarsavond 1916 met onbekende bestemming
vertrokken naar Duitsland. De Burgemeester wordt verzocht de militaire
kleding, die in de ouderlijke woning is achtergebleven, op te sturen. Als Bielevelt
zich half maart toch weer meldt, wordt hij opgesloten in voorarrest. Daaruit weet
hij te ontsnappen en zoekt hij zijn toevlucht bij zijn vriendin in Haaksbergen in de

Oostenstraat (Von Heijdenstraat). De garnizoenscommandant in Assen vraagt Van
Beek om opsporing en aanhouding van de bewuste soldaat. De Burgemeester verzoekt
de grenswachtcommandant Lt. Dekker om militaire bijstand. Die stuurt twee
soldaten en een sergeant om Bielevelt te arresteren, maar met een sprong over de
heg bij tuinman Broekhuis probeert hij te ontkomen. Die vlucht wordt hem fataal,
als hij het bevel "Sta of ik schiet" negeert. Onderzoek wees uit, dat de soldaten
handelden volgens opdracht en voorschriften.
Onrust
De oorlogssituatie maakt de mensen onrustig. Wat zal de toekomst brengen? Toch
maar de centjes van de bank halen? De Directeur van de Rijkspostspaarbank probeert
de spaarders gerust te stellen.. ."Immers de Staat der Nederlanden waarborgt
zonder enig voorbehoud aan de inleggers de teruggaaf hunner inlagen en de betaling
der verschuldigde renten".
Verder vraagt de Tuchtunie de Gemeente de tuchteloosheid onder de Nederlandse
bevolking te bestrijden teneinde ..."zijn zedelijke, geestelijke en lichamelijke kracht
te verhoogen."
Zolang de noodtoestand van dure grondstoffen voortduurt, zal de prijs van elektra
verhoogd worden met 15% en een maand later nog eens met 15%! De ondernemers
houden in café "Eisink" een protestvergadering. De heren Frankenhuis, Ottink
en Zuidema willen een onderhoud met B&W. We schrijven 1917.
De woonwagenbewoners die Haaksbergen veelvuldig aandoen, mogen 2 uur blijven,
maar ze trekken zich er niets van aan. De inwoners hebben last van bedelarij
en diefstal.
Economische bedrijvigheid
Burgermeester Van Beek komt in een
gemeente met een goede werkgelegenheid.
Alleen al bij de weverij en blekerij van
Jordaan werken 380 mensen. Ook bij
de kleinere bedrijven zoals J. Bou(w)
huis, electro, E.H. Leppink, "waschen"
10 pers.!, de graan- en zaagmolens van
A. Oude Wansink en A. Groothuis vindt
men werk.
In september 1914 laat secr. J.H.
Temmink van de Haaksbergse afdeling
van de "Algemeene bond van
Textielarbeiders" "de Eendracht" zijn 27
leden weten, dat er f 125,- in kas is en
dat er voor de meer dan 300 arbeiders
"beslisten werkloosheid ten hunnen
J. Bou(w)huis (1869-1926)
(Foto: Arch. Hist. Kr. Hbg.)
3119

3120
aanzien niet is ingetreden". Er komt dan ook nog geen tijdelijk "werkloozenfonds".
De Gemeente heeft uit voorzorg al wel een handleiding klaar voor de administratie
van een eventueel werkloosheidsfonds. De regeling is in voorbeelden uitgewerkt
voor iemand die resp. f 1,50, f 2,00 en f 2,50 per dag verdient. Verder heeft de
gemeente een paar plannen voor eventuele werklozen: werken aan wegen en waterleidingen,
zoals "het uitdiepen van eene waterleiding in Buurse", dit in het kader
van werkverschaffing. Er zullen drie groepen zijn: 1. Werkverschaffing aan invaliden,
oude van dagen enz. (Armenzorg). 2. Aan Arbeidsschuwen zoals bedelaars,
landloopers, drankzuchtigen enz. (correctief). 3. Aan Validen. Over de laatste groep
wordt opgemerkt: "Van Werkverschaffing aan valide arbeiders kan alleen dan iets
goeds verwacht worden, wanneer zij zoodanig wordt uitgevoerd, dat allen, die er
aan meewerken, het gevoel hebben, dat zij nuttigen arbeid verrichten!"
Ondanks de malaise in onze buurlanden is er in Haaksbergen toch nog wel sprake
van economische bedrijvigheid, gezien de aanvragen die bij de gemeente binnenkomen.
Het aantal neemt gaande de oorlogsjaren wel duidelijk af.
Een greep uit de aanvragen:
Bakker G.J. ten Meggeler wil een benzinemotor van 3 PK plaatsen, juli 1914.
D. Jordaan & Zonen wil een autogenisch laschapparaat met electromotor van 15
PK plaatsen in de weverij in de Boerenmaat, wijk A nr. 135, sectie D no. 3227, aug.
1914.
Firma D. Jordaan & Zonen mag het Stoomvat no. 18 plaatsen, dec. 1914.
Gerhard Boink vraagt een logementsvergunning aan in perceel E no. 89. Op E 88a
komt een nieuw pand met in de zuidwestelijke hoek een benedenzaal, april 1915.
G.J. Korts wil in pand wijk A no. 75, kad.J no. 3622 een slagerij openen, april 1915.
Firma De Jong wil zijn exportslachterij uitbreiden, juni 1915.
Smid Bernardus ten Hoopen wil een werkplaats inrichten voor de emaillering van
rijwielen, nov. 1915
Jordaan wil een magazijn ombouwen tot "Bleekerij", mei 1916.
Verzoek tot oprichting van een Wollenstoffenfabriek, juni 1916.
Firma Frankenhuis wil een lompenmolen bouwen in de fabriek aan de Stationsweg,
okt. 1917
De Wollenstoffenfabriek wil de zaak uitbreiden met een spinnerij, sept. 1918
Sommige ondernemers blijven bij het oude. Zo vertellen Suus en Lenie van Krieken,
dochters van de dominee, en Betsy Stegeman, dochter van Jogchum Zuidema van
de boterfabriek, in een kranteninterview hoe bij de bakkers het deeg nog met de
voeten gekneed wordt. "Knecht Frits was de man die stampvoetend door het deeg
liep met de broekspijpen omhoog. Om zijn evenwicht te bewaren, hield hij zich vast
aan een stok die aan de muur bevestigd was".

Het brief hoofd van de Haaksbergse boterfabriek. (Foto: Arch. Hist. Kr. Hbg.)
TÜJiS5fe?8»»Si==3u/ /
Natuurlijk gaat niet alles van een leien dakje. Op zee worden blokkade's gelegd,
waardoor alleen de zeeroute naar Denemarken, Noorwegen en Zweden aanvankelijk
open blijft.
In het begin lijkt het nog allemaal goed te gaan, maar op den duur werpen de blokkades
hun zure vruchten af: De aanvoer van katoen komt geheel stil te liggen. In
1917 komt er gebrek aan katoenen garens en in 1918 wordt de productie bij Jordaan
geheel stilgelegd. Gelukkig nadert de oorlog z'n eind, zodat in de loop van 1919 de
fabriek weer volop gaat draaien.
De oprichting van "De Twentsche Wollenstoffen
Fabriek" in 1917 was een logische stap. Omdat er
geen aanvoer van wol uit het buitenland mogelijk
was, meende men van oude wollen lappen weer
vezels te kunnen maken voor de wolspinnerijen.
Het werd geen succes. De fabriek werd al in
1922 opgeheven.
Nu er meer mensen zonder werk komen,
wordt J. Uitterhoeve, hoofd "eener
school", aangesteld als correspondent
der Arbeidsbemiddeling. Hij houdt thuis,
Oostenstraat 51a, spreekuur van 2 tot 4 uur op
woensdagmiddag. Hij is niet telefonisch aangesloten.
Hij is ook voorzitter van de commissie
van advies voor de Werkloosheidsverzekering en
voorlopig ook secretaris.
De behoefte aan informatie en advies neemt
kennelijk toe, want later houdt hij ook spreek- J. Uitterhoeve (1869-1955)
uur op zaterdagmiddag van 2 tot 4 en op de (Foto: Arch. Hist. Kr. Hbg.)
3121

3122
overige dagen van 6 tot 7 's namiddags.
Er werken ook Haaksbergenaren in o.a. Enschede, Hengelo en Lonneker,
Vanuit Enschede bereikt de Burgemeester het verzoek om bij te dragen aan
steunverlening van deze mensen. Het gemeentebestuur weigert en schrijft, dat de
Haaksbergse arbeiders het vaak beter hebben dan de mensen in Enschede, omdat
ze veelal bezit hebben in de vorm van een huisje of enig land. Ze hoeven daardoor
minder te kopen. Verder is men bang, dat bij het verlenen van steun andere arbeiders
ook zullen vertrekken naar die plaatsen.
Een maand later (nov. 1917) wordt de Gemeente in haar zienswijze gesteund door
de Steuncommissie in Den Haag. Niet deelnemen is het advies. De Commissie is
van mening, dat de subsidies van het Rijk (33%) en de Werkgevers (57%) ook ten
goede moeten komen aan de buiten ons dorp werkende arbeiders.
Terzelfder tijd komt de Gemeente een Wachtgeldregeling overeen met de "Heeren
Textielfabrikanten".
De steunregeling "Haaksbergen" gaat in op 29 november 1917.
Die ziet er als volgt uit:
Bij een werktijd van: voor gezins- kinderen arbeiders arbeiders
hoofden beneden beneden boven
13 jaar 17 jaar 17 jaar
45-49 uur 1,30 0,50 0,30 0,80
40-44 „ 1,75 „ 0,55 1,25
35-39 „ 2,50 „ 0,65 1,75
30-34 ,, 3,25 „ 0,80 2,25
25-29 „ 4,00 „ 0,95 2,75
20-24 „ 5,00 „ 1,15 3,25
15-19 „ 6,00 „ 1,40 3,75
10-14 „ 7,00 „ 1,70 4,25
minder dan 10 8,00 ,, 2,00 4,75
Wie onder wachttijd elders werkt, wordt 50% gekort: 40 uur werk bij derden is 20
uur in de fabriek.
Deelnemende firma's:
D. Jordaan & Zn.
DJ. ten Hoopen & Zn.
G. Kamp, Hengelo
J.Th. Nijkamp, Enschede
J. Bevers, Enschede
Werktijden
De Arbeidsinspectie heeft eind 1914 vastgesteld, dat bij D. Jordaan & ZN. personeel

werkt van 7.30 uur v.m. tot 12 uur m en van 1.30 uur n.m. tot 7uur n.m. (het poetsen
der machines hieronder inbegrepen), uitgezonderd gehuwde vrouwen en zij die een
huishouding te verzorgen hebben.
Een nieuwe school
De openbare school in het dorp is oud en te klein om alle leerlingen te kunnen
herbergen.
In maart 1915 komt de Gemeente met de eerste plannen voor een nieuwe school in
de kom van het dorp.
De oude school zal dan gedeeltelijk ingericht worden als woonhuis en de rest is
bestemd voor een algemene vergaderzaal ten dienste der Commissie tot wering
van schoolverzuim enz.
Op 24 nov. 1915 wordt van de Hervormde Gemeente een terrein gekocht op de
plaats van het huidige busstation. De Schoolstraat ter plekke herinnert daar nog
aan.
Kosten f 4850,65 en een halve cent, inclusief de notariskosten van f 225,65 en die
halve cent. Het Rijk draagt voor ong. 73% bij. De akte van grondkoop werd verleden
op 1 mei 1916.
Het kostenplaatje bedraagt f 92.660,50 voor een tienklassige school.
Dat het na het beslechten van de schoolstrijd in de landelijke politiek (1919/1920) allemaal
anders zal lopen, kan op dat moment niemand bevroeden. De nieuwe school
wordt uiteindelijk geclaimd door de Katholieken en in 1923 aan hen overgedragen.
Keetbewoners
Van Beek komt in een periode van woningnood. Hij wordt geconfronteerd met een
11-tal zgn. woonketen. De situatie is eigenlijk onaanvaardbaar.
De Gezondheidscommissie in Oldenzaal bemoeit zich er mee, maar vervangende
woonruimte is er niet.
De Gemeente heeft voor alle keten een mondelinge vergunning afgegeven, zonder
enige voorwaarden, als bedoeld in art. 49, 3e lid der woningwet. Alleen voorde keet
van H.W. ter Hogth, gemerkt B no. 70 te Honesch is een plan ingediend. De inrichting
van de keten is volstrekt onvoldoende en beslist schadelijk voor de gezondheid.
De Gezondheidscommissie adviseert:
= Geef toestemming voor 1 jaar en doe dat schriftelijk. Bevorder de ontruiming.
= De keet aan "den ouden Enschedeschenweg" dient voor 1 okt. 1914 ontruimd te
zijn.
= Richt een schrijven aan de eigenaar van de keet in de Honesch, J. Ploeg, met de
mededeling, dat de hem verleende vergunning zal worden ingetrokken,"zoo hij in
de door hem bewoonde keet voor 1 Augustus 1914 geen vloer aanbrengt en de stal
voor de koe niet geheel van de keet afscheidt."
= Bevorder dat de Bouwvereniging "Lucht en Licht" overgaat tot de bouw van degelijke,
doch goedkope arbeiderswoningen.
3123

3124
Dat een en ander niet altijd even gemakkelijk verloopt, blijkt wel uit de volgende brief
over de keetbewoner J.K.:
Aan den Raad der Gemeente Haaksbergen.
Edelachtbare Heren,
Het Roomsch-Katholiek Armbestuur ziet zich gedwongen, U nogmaals beleefd uitstel
te verzoeken om zijn afgekeurde woning A 337 te doen ontzien.
Zelfs zeer nauwe bloedverwanten zijn niet bereid den bewoner J. K. tegen behoorlijke
vergoeding in hun gezin op te nemen. Erkend moet worden, dat genoemde
persoon noch voor gezins- noch voor gestichtsverpleging geschikt is.
Bij den heerschenden woningnood is het tot nog toe onmogelijk eene andere woning
voor hem te huren.
Eerbiedig durft ons Bestuur Uwen Raad dan ook te verzoeken nogmaals uitstel te
willen verleenen om de woning A 337 te moeten ontruimen.
Met gevoelens van hoogachting
Het R. K. Armbestuur
J.G. Eijsink, Voorzitter
W. P. Kuijpers, Secretaris
In 1912 wordt de Woningbouwvereniging "Lucht en Licht" opgericht.
Pas als de Gemeente subsidie geeft, komt Burg. Van Beek in het bestuur.
"Luchten Licht" koopt in 1917 een bouwterrein van 2 ha, 6 a en 55 ca voor f 4281,52
en een halve cent.
De eerste 12 woningen komen klaar in 1919. Huur f 2,75 p.w., uitgaande van het
loon van de "betere arbeider" van f 18 p.w. Veel "betere" arbeiders halen dat bedrag
niet. Bij de gemeente verdient een arbeider ong. f 10 per week! Alleen gemeentearbeiders
die van maandag t/m zaterdagavond half zeven werken, krijgen 13 gulden
en 20 cent. Reden genoeg om de gemeente in een gezamenlijk schrijven te vragen
het loon in overeenstemming te brengen met b.v. het loon in Eibergen en Neede.
Ze besluiten de brief met "Mocht ons dit niet tot ons doel komen, gevoelen wij ons
verplicht hiervan een ingezonden stuk in de courant te plaatsen. Want ons geduld
is ten einde."
Getekend door: E. Onland, N. de Groot, G.J. Nijenhuis, J.A. Boonk, H. Boonk, J.
Damveld, H. Boterhuis, B. Kramer, H.A. Meijerink en J. Onink Koendink(?).
Bram van Leeuwen

VROEGER EN NU
In 1903 kocht de uit Enschede komende
Anna Maria Eijsink (1863-1951) het huis,
dat op het huidige perceel Spoorstraat
28 stond. Zij ging zelf in de zogenaamde
Schuitenspinnerij aan de Molenstraat wonen.
Zij stond bekend als "Stoom Eijsink
Marie".
Buiten haar werkzaamheden als winkelierster
was zij "onderwijzeres in de nuttige
handwerken".
Zij kocht het huis van de Haaksbergse timmerman
Joannes Overbeek, die door vererving
in het bezit hiervan was gekomen.
In 1904 bouwde zij op dit perceel een nieuw
huis (zoals op foto hiernaast, zonder de bovenste
verdieping).
In 1905 opende Arie Nijboer (1880-1937), Klunder voor zijn kapperszaak aan de
afkomstig uit Zwolle, hier zijn kapperszaak. Spoorstraat omstreeks 1921 met hoogst-
In 1915 trouwt Arie zijn dienstbode, de waarschijnlijk zijn oudste dochter
Haaksbergse Dika Slot (1892-1937). Op 8
augustus 1917 vertrekt de familie Nijboer
naar Amsterdam.
(Foto: J.F.H. Kruip)
De barbier J.L. Klunder (1896-1977) uit Enschede neemt zijn kapperszaak over.
In 1921 bouwde Anna Maria er onder architectuur van A. J. Schilderman een verdieping
bij op.
In 1917 trouwt Klunder de
Aaltense Henrica Geertruida
Jacoba Overmaat (1894 -
1958).
In 1927 koopt J.L. Klunder
het koetshuis van het
naastgelegen voormalige
hotel "De Moriaan" waarvan
Florentinus Richardus
Het koetshuis dat Klunder in 1927 kocht om er later zijn
Eysink eigenaar is. Later, als
zijn financiële toestand het
toelaat, wil hij dit perceel tot
kapperszaak te vestigen. De schilders van Konings zijn op woonhuis en kapperszaak
deze foto met een onderhoudsbeurt bezig.
verbouwen.
(Foto: Arch. Hist. Kr. Hbg.)
In 1935 vraagt Klunder ver-
3125

3126
Foto van de kapperszaak van J. L. Klunder bij de opening in
januari 1937. (Foto: J.F.H. Kruip)
gunning tot verbouw.
Aangezien het perceel geen
voor- of achteringang heeft,
zijn er in de koopakte de volgende
voorwaarden opgenomen:
Klunder moet zijn vrije
ruimte, enkele m 2 , afschermen
met een 2 mtr. hoge
schutting, waarin een deur
mag worden aangebracht,
die alleen aan de kant van
de buurman te openen mag
zijn.
Gedurende één dag in de
week zal Klunder het recht
hebben door gemelde deur
„„„ __.,*
De situatie in 2009. (Foto: J.G. Hofste op Bruinink)
gunning om het wagenhuis
tot woonhuis/kapsalons te
mogen verbouwen.
Inmiddels was er een bouwverordening
(artikel 14) van
kracht geworden, dat er bij de
bouw van een woonhuis een
minimale vrije ruimte moest
overblijven, die hier niet voldoende
aanwezig was.
Ondanks deze verordening
krijgt hij in maart 1936 ver-
Foto van de kapperszaak van J.L. Klunder met links het pand
waarin hij vroeger zijn zaak had. De straatversiering van het
huwelijk van prinses Juliana met prins Bernhard (07-01-1937)
is nog aanwezig. (Foto: J.F.H. Kruip)
naar de openbare weg te
gaan.
In januari 1937 betrekt hij
met zijn gezin het verbouwde
pand.
In 1937 verkoopt Anna Maria
Eijsink haar pand aan de
naaisters gezusters Ter
Braak die er tot omstreeks
1980 bleven wonen.
J. G. Hofste op Bruinink

EEN NIEUW EN ANDER LICHT OP DE OVERDRACHT VAN DE
PANCRATIUS AAN DE ROOMS-KATHOLIEKEN
In het septembernummer 2008 van " Aold Hoksebarge" is het verhaal opgenomen
van de overdracht van de Pancratiuskerk aan de rooms-katholieken, op de Tweede
Kerstdag van het jaar 1809. Volgens de voorhanden documentatie is die overdracht
zonder noemenswaardige problemen verlopen, maar uit dezer dagen opgedoken
brieven krijgt men toch wel een andere indruk.
De Heemkunde Vereniging van Weerselo verrichtte een onderzoek naar de gebeurtenissen
in 1809, in het bijzonder het bezoek van de (Franse) koning van Holland,
Lodewijk Napoleon, aan Weerselo. Bij dat onderzoek in het Nationaal Archief in Den
Haag trof men drie brieven aan die betrekking hebben op de situatie in Haaksbergen.
En de Weerselose vrienden waren zo attent om afschrift van deze brieven te zenden
naar de redactie van Aold Hoksebarge.
De historie recapitulerend: Tweehonderd jaar geleden bracht Lodewijk Napoleon
een bezoek aan Twente, bij welke gelegenheid hij beslissingen trof aangaande het
bezit van de historische kerkgebouwen. Op grond van demografische gegevens
werden meerdere Twentse kerkgebouwen aan de katholieken toegewezen, terwijl in
zo'n geval de protestanten een financiële tegemoetkoming verkregen.
Het interieur van de Pancratiuskerk voor de
laatste restauratie
(Foto: Arch. Hist. Kr. Hbg.)
Uit genoemde brieven blijkt, dat in opdracht
van de koning een afgevaardigde
van het Departement Overijssel in de
herfst van het jaar 1809 een rondreis
door Twente maakte, om na te gaan of
de besluiten van de koning correct waren
uitgevoerd.
Wat Haaksbergen betreft was er wel het
een en ander te rapporteren...
Verbaal eener reize
"Verbaal eener reize gedaan door
het Departement Overijssel door den
Assessor van Sonsbeeck, ter voldoening
aan Zijner Majesteits besluit..."
Zo vangt het rapport aan, bestemd
voor de koning en voor zijn minister van
Eeredienst en Binnenlandse Zaken. De
heer Van Sonsbeeck meldt drie problemen
die hij in Haaksbergen waarnam.
3127

3128
Om te beginnen: De bouw van de protestantse kerk was nog weinig gevorderd. Men
was nog niet verder gekomen dan de fundamenten. Voor de bouw van die kerk had
de koning een bedrag van f 8075 ter beschikking gesteld.
De gedelegeerde heeft de predikant en de leden van de commissie van opbouw
ontboden om zich te laten informeren over "de staat van de timmering". Hij kreeg
te horen, dat men de nodige stenen niet tijdig had kunnen verkrijgen en dat men
daarom de bouw, mede vanwege de naderende winter, had stilgelegd. Om na de
overdracht de kerkdiensten voort te kunnen zetten, zou er tijdelijk een lokaal gevonden
moeten worden voor een gemeente met 800 a 900 zielen, maar dat was niet te
vinden.
De gedelegeerde is van mening dat men verder had kunnen zijn dan het geval
is, maar niettemin, men heeft met ijver getracht tijdig klaar te komen. Het is niet
mogelijk de kerk gereed te hebben vóór januari 1810. Daarom heeft hij gepleit bij
de katholieken om de overdracht van de Pancratius uit te stellen tot de zomer van
1810.
Hij heeft er de richter van Haaksbergen, Willem Waanders Gzn., over aangesproken,
maar die is zelf katholiek en maakt er zich niet zo druk over. Wel is de richter, samen
met een groep notabelen, van mening dat de gedelegeerde gelijk heeft. Maar "een
grote menigte met de pastoor aan het hoofd" is tot geen schikking te bewegen.
Van Sonsbeeck adviseert aan zijn superieuren (zoals later blijkt tevergeefs): Uitstel
verlenen tot St. Jacob 1810.
Dan is er de kwestie van de armenzorg en van de onderhoudskosten van de kerk en
de toren. Er was een "Armenstaat" waaruit ook wel eens katholieke behoeftigen een
bijdrage kregen. Maar nu is dat fonds als diaconaal fonds in handen van de protestanten
en de richter heeft geen middelen om buiten de diaconie steun te verlenen.
Eerder werden de kosten van onderhoud en personele kosten betaald uit de opbrengsten
van kerkelijke goederen en uit de feodale verplichtingen van boerenerven
(Miskoorn en Hoendergeld). Maar over die verplichtingen zijn "veel disputen
en ver gaande feitelijkheden".
En tenslotte de kwestie met de pastoor. De pastoor heeft bij beschikking van de koning
in het voorjaar een bedrag van f 1000 ontvangen, de helft voor de armen van zijn
parochie, de helft voor het in orde brengen van de Pancratiuskerk. De notabelen van
het dorp zijn er zeer ontevreden over dat de pastoor dat geld onder zich gehouden
heeft, zonder enige verantwoording.
De heer Van Sonsbeeck is van mening dat er van hogerhand een commissie van
notabelen benoemd moet worden om dit uit te zoeken, anders loopt alles in de war.
De notabele richter
Op 12 november 1809 stuurt richter (later burgemeester) Waanders een brief van
zeven kantjes aan de heer Van Sonsbeeck. Hij wil zoals gevraagd informatie geven

over: "de gesteldheid van de gemeente".
Hij memoreert dat de pastoor (Groothuis), tijdens het onderhoud met de koning in
Almelo een wissel heeft ontvangen van f 1000, bestemd voor de armen en voor het
op orde brengen van de Pancratiuskerk. Ook is toen afgesproken dat de katholieken
jaarlijks f 130 aan de protestanten zouden betalen, en dan ook ten volle zouden
participeren in de fondsen van de Armenstaat, de diaconie.
De richter heeft, met zijn zoon (Christiaan Waanders), de pastoor aangesproken
over de blijkbaar landelijke verplichting een kerkenraad te benoemen en een plaatselijk
reglement vast te stellen. Met het eerste ging de pastoor akkoord, het tweede
vond hij niet nodig.
Nadien werd verteld dat de pastoor de wissel had geïncasseerd zonder dat iemand
wist waar dit geld aan was besteed. Gezien de levenswijze van de pastoor en de
geruchten over zijn schulden werd de richter ongerust. Hij bood de pastoor een uitgewerkt
reglement
aan. In dat concept
werd de kerkenraad
belast met het financieel
beheer en
het verhuren van
de banken. De opbrengst
van de bankenverhuur
zou dan
toereikend zijn om
dejaarlijkse bijdrage
aan de Armenstaat
te betalen.
De pastoor kwam Het interieur van de Pancratiuskerk voor de laatste restauratie
in actie en stookte (Foto: Aren. Hist. Kr. Hbg.)
de boeren op tegen
de burgers, ("...de burgers kunnen straks met hun geld de aantrekkelijke banken
gaan bezetten..."). Ook organiseerde hij een parochieavond en stelde een eigen
reglement voor.
De notabele burgers protesteerden, maar door de meerderheid der boeren werd het
voorstel aanvaard. De pastoor benoemde toen zelf een kerkenraad, acht boeren en
twee burgers. Hij benoemde zichzelf tot voorzitter, tevens bij voorbaat tot voorzitter
van in te stellen commissies.
Tot boekhouder/ontvanger werd een boer benoemd, die niet in staat was een brief te
schrijven. Dat was volgens de pastoor geen bezwaar, de brieven zou hij wel schrijven.
Er heeft nog geen enkele financiële registratie plaatsgevonden.
"Ziedaar weledelgestrenge hoedanig het met onze gemeente is gesteld. Indien
hierin van hogerhand geene voorziening komt, houde ik mij in gemoede overtuigd,
3129

3130
dat er van onze Gemeente niets goeds wordt."
Hij eindigt met het verzoek van regeringswege een kerkenraad van notabele leden
te laten benoemen en pastoor Groothuis te gelasten het ontvangen geld af te geven.
Het ware wenselijk de pastoor af te zetten, maar door zijn grote aanhang maakt dat
niet veel kans.
De gekrenkte pastoor
De gekrenkte pastoor laat het er niet bij zitten en schrijft een brief aan de heer Van
Sonsbeeck op 26 november 1809.
"Die in de naam des konings komt, als die verkeerde denkbeelden over ons opvat,
en dat op het zeggen van een geslagen vijand, dat kan geen eerlijk hart verkroppen.
Als men de mond gesloten hield, zoude men kunnen schuldig gerekend worden.
Hetzij die (Christiaan) Waanders, die bij mijn heer 's avonds laat en 's morgens
vroeg is geweest, hetzij de procureur Wiedenbroek, die wel bij u zal geweest zijn.
Dat ik alleen de baas wilde spelen en dat ik wat domme boeren had aangesteld, dat
ik alleen de directie van 's konings geld wilde hebben, al deze posities zijn leugen en
lastertaal. Dat betuig ik voor een alwetend God en zal ik ook betuigen en bewijzen
voor onze koning, die ik dan voor de vijfde keer (!), als het nodig mocht wezen, nog
weer zal gaan spreken..."
De pastoor spreekt dan over de steun van zijn beminde en eensgezinde gemeente,
bestaande uit 1800 communicanten. Die gemeente heeft tien kerkmeesters aangesteld
en drie armbezorgers, in vrije keuze. En die zijn eerlijk. De ontvanger kan wel
een briefschrijven, en anders roept hij wel de hulp in van een scriba. De kerkmeesters
beheren het collectegeld, en wat het geld van de koning betreft, dat is aan de
huisarmen gegeven.
Van dat geld zijn hemden, rokken, schoenen en roggebroden gekocht. Er zijn wel
honderd getuigen van de uitdeling op te voeren. Allen zijn met de gang van zaken
tevreden, uitgezonderd vijf of zes vijanden. De nijd van de procureur is verklaarbaar,
omdat hij met recht en reden niet tot ontvanger is benoemd.
De eerlijkheid van de ondergetekende zal zeker in het rapport aan de koning vermeld
worden.
"Mijn heer, met gepaste achting, uw dienaar, pastoor Groothuys."
Naschrift
De gedelegeerde Van Sonsbeeck schrijft de naam van Haaksbergen met een x:
Haaxbergen. En Twente met een extra letter h: Twenthe. Hij heeft het over Twente
als "het voormalige gewest Twenthe". Dat is omdat Lodewijk Napoleon het land
opdeelde in elf departementen, waarvan de huidige provincie Overijssel er één was.
De Drost van Twente was hiermee van zijn bevoegdheden ontheven.
De Hervormde Gemeente wordt aangeduid als Gereformeerde Gemeente. De
aanduiding Hervormde Kerk/ Gemeente werd officieel na de Franse tijd. In de 19e

eeuw waren er afsplitsingen van die kerk, die weer de aloude naam Gereformeerd
opnamen.
Over de richter/burgemeester Waanders is meerdere keren geschreven in dit blad,
te weten in de nummers 2001/3, 2002/4 en 2003/1.
Het rapport van Mr. G.A.S. van Sonsbeeck werd eerst in januari 1810 aan zijn
superieuren aangeboden; de auteur was in december 1809 op 38-jarige leeftijd
overleden.
(Bron: Documenten Nationaal Archief nr 2.0701.01/127)
Jubileum
Met kerstmis 2009 is het 200 jaar geleden dat de Pancratiuskerk in Katholieke handen
overging
A.Bekkenkamp
RICHT UW BLIK OMHOOG
Oplossing van
blz. 3118
Dit mozaïek bevindt
zich aan de
noordgevel van het
voormalige kantoorgebouw
van de
Boerenleenbank,
Lansinkstraat 6, nu
kantoorgebouw van
Derkman Netwerk
Notarissen.
Dit kantoorgebouw
werd in 1957 in gebruik
genomen.
Wij hebben niet
kunnen achterhalen (Foto: J.G. Hofste op Bruinink)
wie de maker van
dit kunstwerk is geweest
en ter gelegenheid waarvan dit is aangebracht.
Mocht u hier nadere informatie over hebben, dan horen wij dat graag van u.
J. G. Hofste op Bruinink
3131

ACCOUNTANTS
• Enschede
• Haaksbergen
• Bergentheim
Blankenburgerstraat 41
7481 EA Haaksbergen
(053)5741979
www.smkaccountants.nl
BONZET
BOEKBINDERS V.O.R
Voor het inbinden van
boeken, tijdschriften en
vervaardigen van dozen
en mappen
De Osseboer 44 7547 SJ Enschede
053-4314069
— GRONDVERZET — DRAINAGE WERKZAAMHEDEN
— (SIER) BESTRATINGEN — CULTUURTECHNISCHE WERKEN
*electro>
— GROENVOORZIENINGEN — LOON-EN SLOOPWERKZAAMHEDEN
— LANDBOUWMECHANISATIE — AANLEG EN ONDERHOUD SPORTVELDEN
Hazenweg 7 Haaksbergen Tel. 053 - 5721859 Fax 053 - 5729430
Veldmaterstraat 75,7481 AC Haaksbergen
Tel.: (053)572 15 38, Fax: (053)572 77 66
Landelijk erkend Electro Technisch Installatie Bureau
info@electrobreukers.nl www.electrobreukers.nl
UNETO-VNI
aanleg en onderhoud van
electrotechnische installaties,
airco, ventilatie, stalbewaking,
inbraak, brand, beveiliging,
alle electrische app-, audio, video,
SAT-schotels, antennes,
telecom, ISDN, (mob.) telefonie,
computers, netwerk, verlichting